“b otexnolog yanin əsaslari” fənnindən



Yüklə 0,84 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/12
tarix27.01.2017
ölçüsü0,84 Mb.
#6523
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12

Ksilanaza.  Ksilanazalar  ksilanı  (hemisellülozanı)  parçalayan  fermentlər 
qrupu  olub  Aspergillus,  Fusfarium,  Humi  cola,  Sclerotium,  Trametes  cinsli 
göbələklər tərəfindən aktiv sintez olunur. Adətən ksilinaza sellülaza fermentləri ilə 
birgə sintez olunur və alınan ferment preparatların tərkibində həm ksilinaza, həm 
də sellülazalar olur . 
 
Sellülaza.  Sellülaza multiferment (çoxlu ferment) kompleksi olub şəkil 1-də 
göstərilən  fermentlərin  ümumi  adıdır.  Sellülazaları  bakteriya  və  göbələklərin 
ə
ksəriyyəti  (maya  göbələklərindən  başqa)  sintez  edirlər.  Rusiyada  sənaye 
miqyasında alınan sellülolitik ferment preparatları və onların tərkibindəki ferment 
komponentlərinin  fəallığı  cədvəl  1-də  verilmişdir.  Bu  preparatlar  dərin 
fermentasiya ülulu ilə alınan texniki ferment preparatları olub tərkiblərinə qarışıq 
halda ksilinaza və pektinaza fermentləri də daxildir. 
 
Sellüliqnorin-19  Px  Trichoderma  lignorum-19  göbələyindən  səthi 
fermentasiya  üsulu  ilə  alınan  texniki  sellülolitik  ferment  preparatıdır.  Preparatı 
almaq üçün göbələk 60% nəmləşdirilmiş kəpəkdə becərilir, fermentasiyadan sonra 
alınan biokütlədən ferment preparatı kimi istifadə edilir. Bu üsulla alınan ferment 
kütləsinə  əlavə  vəsait  sərf  olunmur  və  texnoloji  cəhətdən  tullantısız  başa  gəlir. 
Lakin onun əsas tətbiq sahəsi yemçilikdir. 
 
Ağacçürüdən  bazidili  göbələklər  kif  göbələkləri  və  bakteriyalardan  fərqli 
olaraq sellülaza fermentləri ilə bərabər liqnini parçalayan (lakkaza və perioksidaza) 
fermentləri də sintez edirlər. 
 
Azərbaycanda prof. X.Q.Qənbərovun rəhbərliyi altında ağacçürüdən bazidili 
(qov)  Bjerkandera  adusta  göbələyindən  “Sellüadustin-SM1”  texniki  ferment 
preparatı  alınmış  və  yemçilikdə  sınaqdan  keçirilmişdir.  Bu  preparatın 
“Sellüliqnorin-19  Px”  preparatlarından  digər  üstün  cəhəti  tərkibində  sporların 

olmamasıdır.  Nəticədə  istehsal  prosesində  sanitariya  və  gigiyena  qaydalarının 
pozulmasının qarşısı alınır və ətraf mühit çirklənmir. 
 
Liqninaza. Liqninaza aromatik təbiətli təbii polimer olan liqnini parçalayan 
fermentdir.  Liqnin  əsasən  ağacçürüdən  göbələklər  tərəfindən  intensiv  parçalanır. 
Lakin Aspergillus, Fusfarium mikroskopik göbələkləri və Bacillus, Pseudomonas, 
Sterptomyces  bakteriyaları  da  liqnini  parçalaya  bilir,  deməli,  liqnini  parçalaya 
bilən  fermentləri  əmələ  gətirirlər.  Bu  fermentlər  oksidazalara  aiddir.  Liqnini 
parçalayan  fermentlərin  təbiəti  indiyə  qədər  dəqiq  məlum  deyil.  Lakkaza  və 
perioksidaza  fermentlərinin  iştitakı  ilə  gedən  parçalanma  prosesində  liqninin 
parçalanması  sürətlənir.  Son  illərdə  Phanerochaete  chrysosporium  ağacçürüdən 
bazidili göbələyindən H2O2 əlaqəli təmiz oksidaza fermentləri alınmış və onların 
liqnini  parçalaması  sübut  etmişdir.  Liqnini  parçalayan  H2O2  əlaqəli  müxtəlif 
oksidazalar  spesifikliyinə  görə  bir-birindən  fərqlənirlər.  Beləliklə,  demək  olar  ki, 
liqninin  parçalanmasında  hələlik  dəqiq  məlum  olmayan  fermentlər  qrupu  – 
liqninazalar iştirak edir. Böyük əhəmiyyət kəsb edən fermentlər olan liqninazaların 
tədqiqi davam edir. 
 

MÜHAZIRƏ 
12:“Ç RKAB 
SULARININ 
B OTEXNOLOJ   
TƏM ZLƏNMƏS ” 
PLAN: 
1. Çirkab suların təmizlənməsində mikroorqanizmlərin rolu  
2. Аerob bioloji təmizlənmə prosesləri  
3. Аnaerob bioloji təmizlənmə prosesləri  
4. 
Çirkab 
suların 
təmizlənməsində 
immobilizəolunmuş 
mikrob 
hüceyrələrindən və fermentlərdən istifadə olunması.  
5. Sintetik və səthi aktiv maddələrin deqradasiyası 
 
Ə
dəbiyyat 
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”, 
Bakı-1994,-284s. 
2. 
Бекер
  М.Е.,  Лиепиньш  Г.К.,  Райпулис  Е.П.  Биотехнология.  –  М.: 
Агропромиздат
, 1990 
3. 
Варфоломеев
  С.Д.,  Калюжный  С.В.  Биотехнология:  Кинетические 
основы
 микробиологических процессов. – М.: Высшая школа, 1990. – 296 с. 
4. 
Голубев
 В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 
2001 г.  
5. 
 Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.  
6. 
Экологическая
  биотехнология.  Пер.  с  англ.  Под  ред.  К.Ф.  Форстера, 
Дж
. Вейза. Л.: Химия, 1990 г., пер. изд.: Великобритания, 1987 г., 384 с.  
 
 
Çirkab  suyu  mikroorqanizmlər  üçün  tərkibində  qeyri-üzvi  və  üzvi 
birləşmələr  qarışığı  olan  çox  komponentli  substrakdır.  Suyun  tərkibindəki  bu 
kimyəvi birləşmələr onun çirklənməsinə səbəb olur. Çirklənmənin əsas mənbələri 
nəhəng  zavod,  fabrikvə  digər  sənaye  müəssisələridir.  Sənaye  müəssisələrində 
müxtəlif  məqsədlə  istifadə  olunan  külli  miqdarda  çirkli  su  təmizlənməyərək 

çaylara, göllərə, dənizlərə axırvə oradakı canlıların yaşayışına mənfi təsir göstərir, 
hətta  onların  məhvinə  səbəb  olur.  Belə  suyun  təmizlənməsi  ən  mühüm 
problemlərdən  biri  olub  mexaniki,  fiziki-kimyəvi  və  bioloji  üsullarla  həyata 
keçirilir. 
 
Bunlardan  başqa  suyun  termiki  üsulla  buxarlandırılması,  yeraltı  təbəqələrə 
vurulması kimi üsullar da mövcuddur. 
 
Mexaniki  üsullarla suyu kobud və xırda dispersli qarışıqlardan təmizləmək 
olur.  Buna  suyu  durultmaqla,  qazlar  vasitəsilə  və  elektriklə  flotasiya  etməklə 
(qatılaşdırmaq,  zənginləşdirməklə)  nail  olurlar.  Bu  zaman  qaba  qarışıqlar  çökür, 
xırda  dispersli  hissəciklər  isə  süzgəcdən  keçirmək,  kauqulyasiya  etmək  və 
çökdürməklə  təmizlənir.  Mexaniki  üsuldan  əsasən  kimyəvi  zavodların  çirkab 
sularını təmizlənməsində istifadə edilir. 
 
Duzlar  və  bir  çox  üzvi  birləşmələr  olan  suları  fiziki-kimyəvi  yolla 
təmizləyirlər. Bunun üçün suyu müxtəlif ion mübadiləli qətranlardan keçirirlər. 
 
Suyu  termik  üsulla  təmizləmək  üçün  onu  900-1000ºC-yə  qədər  qızdırırlar. 
Proses  zamanı  su  buxarlandıqdan  sonar  qalan  yanacaq  qalıqları    buxarlanır,  üzvi 
qalıqlar  yanıb  külə  dönür.  Mineral  qarışıqlar  isə  közərib  bərk  hissəciklər  əmələ 
gətirirlər ki,  onlar da  asanlıqla  ayrılırlar. Bu üsul xalq  təsərrüfatında geniş tədbiq 
edilir. 
 
Çirkabsularını  ultrabənövşəyi  şüalarlada  təmizləmək  mümkündür.  Suyun 
çirklənməsini təkcə müxtəlif kimyəvi birləşmələrdeyil, elecə də mikroorqanizmlər 
törədirlər.  Bakteriyalardan  çirklənməni  təmizləmək  üçün  dezinfeksiyaedici 
preparatlardan istifadə edilir. 
 
Çirkab sularin təmizlənməsində mikroorqanizmlərin rolu.   
Çirkab 
suların  bioloji  üsulla  təmizlənməsi  suyu  çirkləndirən  kimyəvi  birləşmələrin 
mikroorqanizmlər  vasitəsilə  parçalanmasına  əsaslanır.  Bu  üsul  vasitəsilə  ilkdəfə 
1914-cü  ildə  fəallillə  çirkab  suların  təmizlənmə  texnologiyası  praktikada  tətbiq 
olunmuşdur. 

 
Mikroorqanizmlər  vasitəsilə  təmizlənmə  həm  aerob,  həm  də  anaerob 
şə
raitində gedən proseslərdir. 
 
Çirkab  suların  bioloji  təmizlənməsində  istifadə  olunan  müasir  aparat  və 
qurğular  mikroorqanizm  yetişdirilən  fasiləli  axar  kulturalar  metoduna  əsaslanır. 
Bioloji  təmizlənmənin  intensivliyi  təmizlənməni  aparan  bakteriyaların  çoxalma 
sürəti və fəallıq şəraitindən xeyli asılıdır. 
 
Bioloji filtrlərdə təmiz bakteriya kulturası və ya populyasiyanın tam inkişaf 
tsikli 9 fazadan ibarətdir: 
1. 
başlanğıc, stasionarfaza; 
2. 
hüceyrə çoxalmasının sürətlənməsi; 
3. 
eksponensialfaza; 
4. 
çıxalmanın zəifləməsi; 
5. 
çoxalmanın stabilləşməsi (stasionar); 
6. 
hüceyrənin faydalı ölüm sürətinin çoxalması; 
7. 
hüceyrələrin eksponensial ölümü; 
8. 
ölümün zəiflənməsi; 
9. 
populyasiyanın stabilləşməsi. 
Çirkab  sularının  təmizlənməsini  məhz  stabilləşmiş  populyasiya  aparır. 
Təmizlənmə 
prosesini 
özündə 
mikroorqanizmlərbiosenozuformalaşır. 
Bunabiolojitəbəqə 
və 
yafəallildeyilir. 
Onuntərkibi 
çirkabsuyundakı 
qarışıqlarıntəbiəti,  təmizlənmə  prosesininaparılma  şəraitivə  əlavə  olunmuş 
(becərilmiş) mikrobkulturasındanasılıdır. 
 
Xaricigörünüşcə fəallilaçıq və tünd qəhvəyi rəngli xırda dənəciklərdən ibarət 
hüceyrələr  yığımından  təşkil  olunmuşdur.  Onun  quru  çəkisinin  70-90%-ni  üzvi, 
30-70%-ni  mineral  maddələr  təşkil  edir.  Aktiv  lilin  60-80%-i  müxtəlif  qrup 
bakteriyalardan  ibarətdir.  Lildə  ən  çox  Zoogloea,  Pseudomonas,  Mycobacterium, 
Methanomonas, Nitrosomonas, Hydrogenomonas, Sulfomonas cinsli bakteriyalara 
təsadüf  edilir.  Pseudomonas  və  Mycobacterium  cinsli  bakteriyalar  fenolu,  yağ 

turşularını,  aldehid,  spirt  və  alkanları,  naften  və  aromatik  karbohidrogenləri 
oksidləşdirirlər.  Fəal  lilin  tərkibində  Bacterium  və  Bacillus  cinsli  bakteriyalar  da 
çoxdur. 
Bundan 
başqa 
ammonifikasiya, 
denitrifikasiya, 
nitrifikasiya, 
sulfatreduksiyaedici  və  kükürd  bakteriyalarına  da  rast  gəlinir.  Aktiv  lildə 
bakteriyalar hesabına çoxalıb inkişaf edən ibtidai orqanizmlər də fəaliyyət göstərir. 
 
Mikroorqanizmlərin fermentativ fəaliyyəti nəticəsində çirkab suyundakı üzvi 
maddələr parçalanmaya məruz qalır, məsələn: Pseudomonas aeruginosa bakteriyası 
doymuş karbohidrogenləri aşağıdakı sxem üzrə parçalayır: 
Doymuş  karbohidrogenlər  →  doymamamış  karbohidrogenlər  →  spirtlər  + 
aldehidlər → yağ turşuları → CO
2
 + H 
2

 
Zoogloea ramigera və başqa bakteriyalar o-, m- və p-krezolları, benzolu, m- 
və p-toluolu çox asanlıqla parçalayırlar. 
 
Mikroorqanizmlər  hətta  çox  çətin  parçalanan  zəhərli  maddələri  – 
ksenobiotikləri (peptisid və herbisidləri) belə parçalaya bilirlər. 
 
Göbələklər fəal lildə az rast gəlinən mikroorqanizmlərdir. Məlum olan aktiv 
lillərin  30%-də  göbələklər  müəyyən  edilib.  Bunlar  Fusarium,  Geotrichum, 
Ascoidea, Sporotrichum, Penicillium, Aspergillus, Trichoderma
 cinsli göbələklərin 
nümayəndələridir. 
 
Çirkab  suyun  tərkibindəki  bu  və  ya  digər  maddənin  parçalanması 
temperatur,  pH,  O
2
  kimi  amillərdən,  toksiki  maddələrin  qatılığından  çox  asılıdır. 
Temperaturu 6ºC-dən 20ºC-yə qaldırdıqda oksidləşmə prosesinin sürəti 2-2,5 dəfə, 
37ºC-yə qaldırdıqda isə 4 dəfədən çox artır. 
 
Faydalı  bioloji  təmizlənmə  prosesi  mühit  turşuluğu  pH=5,5-8,5  olduqda 
gedir,  optimal  şərait  isə  pH=6,5-7,5  sayılır.  Turşuluq  pH<5  və  pH>9  olduqda 
proses xeyli zəifləyir. 
 
Çirkab  suyunun  təmizlənməsi  üçün  həll  olmuş  oksigenin  miqdarı 
mikroorqanizmlər 
üçün 
tələb 
olunan 
miqdardan 
az 
olmamalıdır. 

Mikroorqanizmləri oksigenlə təmin etmək üçün çirkab suyunu və aktiv lili xüsusi 
aerotenklərə  töküb  tez-tez  qarışdırırlar.  Bu  zaman  suyun  bütün  sahələrində  həm 
mikroorqanizmlər, həm də oksigen təqribən eyni miqdarda paylanmış olur. 
 
Çirklənmə  törədən  müxtəlif  toksiki  kimyəvi  maddələr  təmizləyici 
mikroorqanizmlərin  fəaliyyətinə  mənfi  təsir  göstərərək  prosesi  zəiflədir  və  çox 
vaxt dayandırır. Belə toksiki maddələrə ağır metal duzlarını misal göstərmək olar. 
Toksik  təsirinə  görə  metalları  aşağıdakı  sıraya  düzmək  olar:  Sb(sürmə), 
Ag(gümüş),  Cu(mis),  Hg(civə),  Co(kobalt),  Ni(nikel),  Pb(qurğuşun),  Cr(xrom), 
Cd(kadmium), Zn(sink), Fe(dəmir). 
 
Lakin  elə  mikroorqanizmlər  də  vardır  ki,  bu  metalların  təsirindən  nəinki 
ölmür,  hətta  onların  duzlarını  mənimsəyirlər,  məsələn,  dəmir  bakteriyaları  dəmir 
duzlarını asanlıqla mənimsəyirlər. Civə və mis duzlarını mənimsəyən bakteriyalar 
da elmə çoxdan məlumdur. 
 
Təmizləyici mikroorqanizmlərin fəaliyyətində biogen elementlərin – azot və 
fosforun  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Onların  çatışmamazlığı  təmizlənmə  prosesini 
çox ləngidir. 
 
Bioloji  təmizlənmə  prosesi  üçün  2-3  günlük  fəal  lildən  istifadə  etmək 
lazımdır. Köhnə lildən istifadə etdikdə təmizlənmə olduqca zəif və çoxlu miqdarda 
selik əmələ gəlməsi ilə gedir. 
 
Bioloji 
təmizlənmə 
prosesində 
mikroorqanizmlərin 
metabolizm 
məhsullarının  toplanması  müşahidə  edilir  ki,  bu  da  lilin  fəallığını  xeyli  zəiflədir. 
Belə  hallarda  lili  bərpa  etmək  mümkündür.  Bu  məqsədlə  aşağıdakı  proseslər 
aparılır: 
1. 
lildəki kolloid və çətin mənimsənilən qarışıqların oksidləşməsi; 
2. 
fəal 
lilin 
qatılığını 
artırmaqla 
metabolizm 
məhsullarının 
parçalanmasının sürətləndirilməsi; 
3. 
lildəki mikroorqanizmlərin növ tərkibinin dəyişdirilməsi; 

4. 
mikroorqanizmlərin fizioloji aktivliyin artırılması. 
 
Aerob  bioloji  təmizlənmə  prosesləri.  Çirkab  suların  aerob  bioloji 
təmizlənməsi aerotenklər, biofiltrlər və gölməçələrdə həyata keçirilir. 
 
Çirkab  sularını  təmizləmək  üçün  istifadə  edilən  süni  dəmir-beton  hövzələr 
aerotenklər adlanır. 
 
Aerotenkə  çirkab  suyu  və  fəal  lil  verilir,  burada  təmizlənmə  (2  həftədən  2 
aya  qədər)  gedəndən  sonra  su  xüsusi  çökdürücü  hovuzlarda  çökdürülür.  Dibdəki 
köhnə lil atılır, təmiz su götürülür və burdaca yenidən istifadə etmək üçün aktiv lil 
alınır. Aerotenkin aşağıdakı növləri məlumdur: 
1. 
ideal sıxışdırıb çıxarma aerotenkləri; 
2. 
tam  dəyişmə aerotenkləri; 
3. 
aralıq tipli aerotenklər. 
 
Sxem 1. Çirkab suların aerotenglə təmizlənməsi sxemi.            
Ə
n  çox  istifadə  olunan  ideal  sıxışdırıb  çıxarma  aerotenkləridir.  Burada 
proses  qeyri-steril,  mikroorqanizmlər  arasında  metabioz,  simbioz  əlaqələrin 
yaranması kimi mürəkkəb şəraitdə gedir. Bu növ aerotenklərin işləmə xüsusiyyəti 
ondan  ibarətdir  ki,  təmizlənmə  prosesinin  əvvəlində  substrat  çoxluğu  və  oksigen 
çatışmamazlığı,  sonunda  isə  oksigen  çoxluğu,  substratın  isə  azlığı  və  ya  yoxluğu 

müşahidə  edilir.  Bu  zaman  mikroorqanizmlər  tam  inkişaf  fazasını  keçirib 
biokütlənin miqdarını 2-5% artırırlar. 
 
Tam dəyişmə aerotenklərində verilən çirkab suyu ani olaraq fəal lilin bütün 
sahələrinə  yayılır  və  bakteriyalar  substratın  maksimal  mənimsənilməsini  təmin 
edən inkişaf fazasında saxlanılır. 
 
Aralıq  tipli  aerotenklər  birinci  və  ikinci  tipli  aerotenklərin  birgə  tətbiqinə 
ə
saslanır.  Bu  aerotenklərdə  proses  çox  intensiv  olduğu  üçün  suyun  tam 
təmizlənməsi gedir. 
 
Bioloji filtrlərlə təmizlənmə zamanı üzərində mikroorqanzimlər inkişaf edən 
filtr materialları (iri dənəli hissəciklər) olan qurğulardan istifadə edilir. Çirkab suyu 
filtrlərdən  süzülüb  keçərkən  filtrdə  olan  mikroorqanizmlər  suyu  çirkləndirən 
maddələri mənimsəyirlər. Bu üsuldan az həcmli çox çirklənmiş suları təmizləmək 
üçün istifadə edilir. 
 
Şə
kil 2. Biofiltrin sxematik quruluşu. 
 
Çirkab  suların  təmizlənməsi  üçün  həm  də  aerob  və  anaerob  gölməçələrdən 
istifadə edilir. Aerob gölməçələr təbii və süni aerasiyalı olmaqla iki yerə bölünür. 
Təbii aerasiyalı gölməçələrdə təmizlənmə çox zəif – 7 gündən 2 aya qədər davam 
edir. 

 
Süni aerasiyalı gölməçələr kiçik həcmli olub mexaniki və pnevmatik (hava 
vurmaqla)  üsulla  qarışdırılır.  Burada  təmizlənmə  prosesi  1-3  gün  çəkir.  Belə 
gölməçələrdən  adətən  bioloji  təmizlənməni  keçən  suyu  tamamilə  təmizləmək  və 
onun sanitar-gigiyenik göstəricilərini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir. 
 
Anaerob bioloji təmizlənmə prosesləri.  Qatılaşmış 
çirkab 
sularını 
təmizləmək  üçün  çox  vaxt  anaerob  prosesdən  istifadə  edilir.  Bunun  üçün  çirkab 
suyunu Methanobacterium omelianskii, M. sohnegenti, Methanosarcina methanica 
bakteriyaların təsiri ilə xüsusi qurğularda – metanotenklərdə qıcqırmaya uğradırlar. 
Metanotenklər dərinliyi 3-5 m olan qapalı çənlərdir (Şəkil 3). 
 
Şə
kil 3. Metanotengin sxematik quruluşu. 
Bu çənlərdə qarışdırıcı, qızdırıcı və çökmüş məhsulları kənar edən qurğular 
vardır.  Qıcqırmanın  ilk  fazasında  mürəkkəb  üzvi  birləşmələr  oksidləşib  üzvi 
turşulara  çevrilirlər  ki,  bu  da  mühit  turşuluğunu  pH=5-6  –ya  salır.  Metan 
ə
mələgətirən bakteriyaların təsiri ilə alınmış turşular CH
4
 və CO
2
-yə çevrilirlər. Bu 
üsulla çirkab sudakı üzvi maddələrin 40%-i parçalanır. 
 
Suyun  azotlu  birləşmələrindən  təmizlənməsində  anaerob  denitrifikasiya 
prosesindən  (nitratlı  birləşmələrin  N2-yə  çevrilməsi)  istifadə  edilir.  Bu  prosesdə 
Pseudomonas,  Bacillus,  Micrococcus  cinsli  heterotrof  bakteriyalardan  istifadə 
edilir.  Proses  zamanı  karbon  və  enerji  mənbəyi  kimi  spirtlər,  şəkərlər  və  üzvi 

turşulardan istifadə olunur. Hazırda bu məqsədlə praktikada ucuz metil spirti tətbiq 
olunur və proses 2 mərhələdə kedir: 
 NO
3
 + 1/3CH
3
OH   NO

+1/3CO
2
 + 2/3 H
2
O. 
 
 
NO
2
 + 1/2  CH
3
OH  1/2   N

+1/2CO
2
 + 1/2 H
2
O+ OH 
                                                   
 
Bu  prosesdə  1  mq  nitrat  azotunu  ayırmaq  üçün  1,9  mq  metil  spirti  istifadə 
edilir.  Prosesin  həlledici  zəruri  şərti  mühitdə  oksigenin  olmamasıdır.  Əks  halda 
metil spirti aerob oksidləşməyə məruz qalır və nitratın reduksiyası getmir. 
 
Çirkab  suların  təmizlənməsində  immobilizə  olunmuş  mikrob 
hüceyrələri və fermentlərdən istifadə olunması.  
Müəyyən 
materiallar 
üzərində bərkidilmiş mikrob hüceyrələrindən istifadə olunması çoxdan məlumdur. 
Hələ 1832-ci ildə ağac qırıntıları üzərində hopdurulmuş  Bacterium schutzenbachii, 
B. aceti
 bakteriyalarından sirkə alınmasında istifadə edilmişdir. 
 
Çirkab  sularının  təmizlənməsi  üçün  fəal  hüceyrələr  poliakrilamid  geli, 
kollogen, sullüloza lifləri və s. adsorbentlərin səthinə hopdurulur və onlardan filtr 
kimi istifadə olunur. Su belə filtrdən süzüləndə fiksə olunmuş mikrob hüceyrələri 
tərəfindən tədricən təmizlənir. Bu məqsədlə təmiz fermentlərdən də geniş istifadə 
edilir. Aktiv mikroorqanizmlərdən fenol və ya səthi-aktiv maddələri oksidləşdirən 
fermentlər ayrılır, təmizlənir və həllolmayan adsorbentlərin üzərində bərkidilir. Su 
bu adsorbentlərdən süzüldükdə təmizlənmə prosesi gedir. 
 
Ukrayna  alimi  P. .Qvozdyak  fermentlər  və  elecə  də  hüceyrələrin 
immobilizasiyasının yeni üsulunu – elektrik sahəsində tutulmasını öyrənmişdir. O, 
iki (“+” və “-” ) elektrodlu kameraya elektrik cərəyanı vermiş, mikrob hüceyrələri 
və  fermentlərin  elektrodlara  cəlb  olunduğunu  göstərmişdir.  Bu  ferment  və 
hüceyrələrin  elektrik  sahəsində  tutulmaları  ilə  gedən  immobilizasiyasıdır. 

Kamerada  elektrodlara  yapışmış  hüceyrə  və  fermentlər  uzun  müddət  öz 
fəallıqlarını  saxlayırlar.  Kameradan  çirkab  suyunu  buraxdıqda  fermentlər  və  ya 
hüceyrələr üzvi maddələri oksidləşdirərək suyu təmizləyirlər. 
 
Fermentlər  və  hüceyrələrin  elektrik  sahəsində  tutulması  üsulu  ilə  suyu 
müxtəlif xəstəliktörədən bakteriyalardan da təmizləmək mümkündür. Bunun üçün 
kameraya  təmiz  elektrodlar  qoyub  oradan  suyu  axıdırlar.  Suda  olan 
mikroorqanizmlər elektrodlara cəzb olunub ondan ayrılırlar. 
 
Sintetik və səthi aktiv maddələrin deqradasiyası. 
Müasir 
biosferdə 
təbii  üzvi  maddələrlə  yanaşı  canlı  varlıqlara  yad  olan  müxtəlif  maddələr  də  az 
deyildir.  Onlara  ksenobiotiklər  (“bioloji  varlıqlara  yad  olan”)  deyilir.  Təbii  üzvi 
maddələr  kimi  ksenobiotiklər  də  mikrobioloji  çevrilmələr  hesabına  qeyri-üzvi 
maddələr əmələ gətirməklə minerallaşırlar. 
 
Sintetik maddələr mikroorqanizmlərin təsirinə qarşı dayanıqlı və dayanıqsız 
olmaqla  iki  yerə  bölünürlər.  Dayanıqlı,  yəni  bioloji  çevrilməyə  çox  çətin  məruz 
qalan sintetik maddələr sırasında pestisidlər (DDT, heksaxloran, polixlorbifenol və 
b.),  sintetik  polimerlər,  səthi-aktiv  maddələr,  azotlu  üzvi  birləşmələr  daxildir. 
Ə
vvəllər bu birləşmələrin çoxu biolojiparçalanmayan hesab edilirdi. Lakin hazırda 
bütün  sintetik  maddələrin  mikroorqanizmlər  vasitəsilə  parçalanmasının 
mümkünlüyü  aşkar  edilmişdir.  Bu  maddələrin  parçalanmasında  daha  çox  iştirak 
edən  mikroorqanizmlərə  Pseudomonas,  Mycobacterium,  Achromobacter, 
Flavobacterium, Aeromonas c
insli bakteriyalar arasında rast gəlinir. 
 
Səthi-aktiv  maddələr  yuyucu  maddələr  və  ya  detergentlərin  tərkibinə  daxil 
olan sintetik maddələrdir. Onların az miqdarı belə (0,2-0,4 mq/l) suya xoşagəlməz 
dad  və  iy  verir,  su  hövzələrində  çoxlu  köpük  əmələ  gətirməklə  suda  oksigen 
rejimini pozur ki, bu da oradakı canlılara mənfi təsir göstərir. 
 
Hazırda  suyu  səthi-aktiv  maddələrdən  təmizləmək  üçün  fəal  lildən  geniş 
istifadə  edilir.  Bu  maddələri  Pseudomonas  aeruginosa,  Serratia  marciscens,  E. 
coli, Aerobacter aerogenes və b.
 təmiz mikrob kulturaları parçalayırlar. 

 
Çətin  parçalanan  sintetik  maddələrin  əksəriyyəti  aromatik  həlqəli  olub 
periferik  metabolizm  yollarının  müxtəlifliyinə  görə  bir-birindən  seçilir.  Aromatik 
həlqənin  parçalanmasından  əmələgələn  alifatik  üzvi  (sirkə,  quzuqulağı,  piroüzüm 
və b.) turşular ümumi məlum yolla Krebs siklinə daxil olub mərkəzi metabolizmə 
məruz qalırlar. 

MÜHAZ RƏ  13.  :  “GENET K  MÜHƏND SL K  VƏ  ONUN  ƏSAS 
Yüklə 0,84 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin