“b otexnolog yanin əsaslari” fənnindən



Yüklə 0,84 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/12
tarix27.01.2017
ölçüsü0,84 Mb.
#6523
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12

Karotinlər. Karotinlər A, sterinlər, D qrupu vitaminləri biosintez yollarının 
başlanğıc mərhələlərinin oxşarlığına görə terpenlər adı altında birləşdirilmişdir. 
 
Karotinlər  təbiətdə  geniş  yayılmış  piqmentlər  qrupuna  məxsusdurlar. 
Hazırda 200 təbii karotinoid məlumdur. Yarpaqlara müxtəlif rəng verən məhz bu 
piqmentlətdir. Kök bitkisində olan əsas piqment karotindir (“carota” latın sözündən 
götürülüb  kök  deməkdir).  Bitkilər  və  heyvanlar  aləmində  geniş  yayılmaqlarına 
baxmayaraq onların biosintezi bitki və mikroorqanizmlər tərəfindən aparılır. 
 
Karotinlər kimyəvi tərkibcə sulukarbonlar və onların oksidli törəmələrindən 
ibarət mürəkkəb üzvi birləşmələrdir. 
 
Kimyəvi tərkibinə görə karotinlər 2 qrupa bölünürlər: 
1.tərkibində ancaq C və H olanlar (karbohidrogenli karotinoidlər); 
2.tərkibində  C,  H  və  O  olanlar  (ksantofillər).  Yüksəkmolekullu  karotinoidlərin 
tərkibində 40 C atomu olur. 
Karotinlərin  hüceyrədaxili  sintezi  üçün  tərkibində  5-20  C  atomu  olan 
birləşmələr  istifadə  edilir  və  C  atomu  miqdarının  40-a  qədər  artması  aşağıdakı 
şə
kildə gedir: 
 
C
5
 + C
5
 → C
10
 + C
5
 → C
15
+ C
5

 C
20
 + C
20
 → C
40 
 

 
Karotinlər,  ilk növbədə β-karotin, orqanizmdə A vitaminin sintezində ilkin 
maddə kimi istifadə edilir. Ona görə də β-karotinə A vitaminin provitamini deyilir. 
Β
-karotin  uclarında  tsikloheksan  həlqəsi  (və  ya  ionun  nüvəsi)  olan  uzun 
karbohidrogen zəncirindən təşkil olunub və sintezi 4 mərhələdə gedir: 
1.C40 karbohidrogenlərinin sintezi; 
2.Doymamış asiklik karbohidrogenlərin alınması ilə gedən dehidratlaşma prosesi; 
3.Aromatik və asiklik karotinlərin sintezi; 
4.Karotinlərin oksidləşib β-karotinə çevrilməsi. 
Mikroorqanizmlər arasında bütün fototrof və bəzi bakteriyalar, maya və kif 
göbələkləri karotinlər sintez edirlər. 
 
Göbələk  hüceyrəsində  karotinlərin  funksiyası  hüceyrəni  fotodinamik 
təsirdən  müdafiə  etməkdir.  Ona  görə  də  göbələk,  məsələn,  Neurospora  crassa, 
qaranlıqda işığa nisbətən çox cüzi miqdarda karotin sintez edir. 
 
Halobacterium  halobium  bakteriyasının  karotinoidləri  fotoresseptor 
funksiyasını  daşıyırlar.  Bakteriya  membranında  yerləşən  bakteriorodopsin 
fototaksis prosesinə səbəb olur. 
 
Ksantofillərin  əksəriyyəti  tənəffüs  prosesində  elektronların  daşınmasında 
iştirak edirlər. 
 
Karotinlər  mukor  cinsli  göbələklərdə  dimorfizm  (“+”  və  “-”  ştammlar) 
törədirlər. 
 
Sənayedə β-karotin almaq üçün 1954-cü ildə kimyəvi sintez prosesi həyata 
keçirilmişdir. Bununla bərabər onu kök və balqabaqdan da alırlar. 
 
Mikrobiologiyada  sənayesində  isə  β-karotin  Phycomyces  blakesleanus  və 
Blaceslea  trispora  kimi  heteroatillik  mukor  göbələklərindən  alırlar.  Göbələklər 
buğda,  düyü,  çovdar  dənələrində,  çiyiddə  becərilir,  mühitə  cüzi  miqdarda  yağ 

turşuları  və  ya  bitki  yağı  əlavə  edilir.  Yağın  əlavə  edilməsi  karotinlərin  sintezini 
sürətləndirir. B. trispora 1l mühitdə 3,2 q karotin əmələ gətirir. 1 kq kökdən isə 60 
mq β-karotin alınır. Göbələklərdən alınan karotinin qiyməti 6-12 dəfə ucuz olur. 
 
Digər 
tərəfdən,  mikroorqanizmlərdən 
alınan  β-karotin 
kök  və 
balqabaqdakından daha böyük bioloji aktivliyə malikdir. 
 
Avstraliyada β-karotin almaq üçün Dunaliella yosunundan istifadə edirlər. 
 
Yosunlardan 
Spongiococcus 
excentricum, 
Chlorella 
perenoidosa, 
Coccomuxa  elongata,  bakteriyalarından  Actinomyces  chrestomycetes  və 
mikrobakterlər,  maya  göbələklərindən  Rhodotorula,  kif  göbələklərindən 
Neurospora  crassa  və  Penicillium  sclerotiorum  çoxlu  miqdarda  ksantofil  əmələ 
gətirir və onların sənayedə ksantofillərin alınmasında geniş istifadə edilir. Heyvan 
və quşların yeminə əlavə etmək üçün Blakeclea trispora göbələyindən alınan yem 
konsentratından  istifadə  edilir.  Konsentratın  tərkibində  karotindən  başqa  lipid, 
amin turşuları və s. maddələr olur. 
 
Karotinlər  havada  asanlıqla  oksidləşən  maddələrdir.  Ona  görə  də 
biotexnoloji  prosesdə  β-karotini  sabitləşdirmək  üçün  etoksixin,  diludin  kimi 
antioksidantlardan (antioksidləşdirici) istifadə edilir. 
 
Karotinlərdən  yeyinti  sənayesində  (yağ,  marqarin,  dondurma  və  şirniyyatı 
rəngləmədə)  rəngləyici  kimi,  təbabətdə  müxtəlif  dəri  xəstəliklərinin  müalicəsində 
geniş  istifadə  olunur.  Tərkibində  β-karotin  olan  yem  konsentratı  quşlar  və 
heyvanların yeminə əlavə edildikdə onların A vitamininə olan tələbatı tam ödənilir. 
Ksantofillər  quşların  tüklərinin  rəngini  yaxşılaşdırmaq  məqsədilə  yem  rasionuna 
ə
lavə edilir. 
 
Erqosterinlərin alınması.  
Erqosterin  D
2
  vitaminin  alınması  üçün 
istifadə  olunan  maddədir.  Onu  ultrabənövşəyi  şüallarla  (260-285  nm) 
ş
üalandırdıqda  D
2
  vitamininə  çevrilir.  Doyamamış  sterinləri  ultrabənövşəyi 
ş
üalarla şüalandırdıqda  əmələgələn  maddələr  D  vitaminin  adı  altında  birləşdirilir. 

Balıq  yağında  olan  vitamin  D
7
-dihidroxolesterini  şüalandırdıqda  əmələgələn 
vitaminindən heç bir cəhətdən fərqlənmir. 
 
nsan  və  heyvan  orqanizmində  çoxlu  miqdarda  D
7
-dihidroxolesterin  sintez 
olunur  ki,  bu  da  D  vitamininə  olan  tələbatı  ödəyir.  Ona  görə  də  vitamin  D 
hormonlara  aid  edilir  və  D
2
  erqokalsiferol,  D
3
  isə  xolekalsiferol  adlanır.  Hər  iki 
vitamin  orqanizmdə  Ca  və  P  mənimsənilməsinin  və  sümük  toxumlarında 
toplanmalarını tənzim edir. Vitaminlərin çatışmaması sümükdə Ca-un azalması və 
deformasiyasına (raxitə) səbə olur. 
 
Kimyəvi  cəhətdən  vitamin  D  və  onun  ilkin  maddələri  təkatomlu  çoxsikilli 
spirtli birləşmələrdir. 
 
Sterinlərə  bütün  canlı  sistemlərdə  -  bakteriya,  maya  və  kif  göbələkləri, 
yosunlar,  ali  bitkilər  və  heyvanlarda  rast  gəlinir.  Eqrosterin  maya  göbələklərində 
olan  əsas  sterindir  və  hüceyrədəki  ümumi  sterinlərin  60-90%-ni  təşkil  edir.  Bəzi 
hallarda  quru  maya  göbələyi  kütləsinin  10%-ni  erqosterin  təşkil  edir.  Hüceyrədə 
erqosterin  sərbəst  və  yağ  turşuları  ilə  fərqli  birləşmələr  şəklində  olur.  Çoxlu 
miqdarda  erqosterin  əmələ  gətirmək  xassəsi  Saccharomyces  carlsbergensis,  S. 
cerevisiae, S. chevaliery, maya göbələkləri və onlara bənzər Eremothecium ashbyii 
və Aschbya gossypii göbələklərinə xasdır. 
   
Eqrosterin  kif  göbələklərində  geniş  yayılmış  sterin  olub,  Penicillium, 
Aspergillus,  Fusfarium,  Neurospora,  Carotocystis,  Rhizoctonia,  Blahsella  cinsli 
göbələklər tərəfindən sintez olunur. 
 
Bakteriyalardan  E.  coli  xolesterin,  kamnesterin,  sitosterin,  stiqmasterin 
maddələrini,  Azotobacter  chrococcum  laposterin  və  erqosterini  sintez  edirlər. 
Mycobacterium  rubrum  bakteriyaları  xolesterinə  bənzər  sterinlər  əmələ  gətirirlər. 
Prokariotların 1  q  quru biokütləsində 0,001-0,1  mq,  eukariotlarda isə 0,3  q  sterin 
olur.  Bəzi  bakteriyalar  (Holobacterium  cutirubrum,  Methyloccoccus  capsulatus) 
müstəsna olaraq 0,5 və 0,55% sterin əmələ gətirirlər. 

 
Maya  göbələkləri  vasitəsilə  erqosterinin  biosintezi  ətraflı  öyrənilmişdir. 
Biosintezin əsas şərti hüceyrələri oksigenlə tam təmin etməkdir. Anaerob şəraitdə 
isə  hüceyrələr  erqosterinin  sintezi  üçün  lazım  olan  ilkin  maddə-skvalein  sintez 
edirlər. 
 
Hüceyrədə  çoxlu  miqdarda  zülal  sintez  olunduqda  sterinlərin  sintezi 
zəifləyir.  Ona  görə  də  sterinlərin  sintezini  artırmaq  üçün  qida  mühitinə  zülal 
biosintezini stimuləedən azotlu maddələr cüzi miqdarda verilir. Sterinlər hüceyrədə 
mitoxondrinin  formalaşması,  membran  keçiriciliyinin  nizamlanması,  hüceyrənin 
osmotik təsirlərə qarşı müqavimətini təmin edir. 
 
Sənayedə  erqosterin  Saccharomyces  cerevisiae  və  S.  carlbergensis 
mikroorqanizmlərindən  alınır.  Maya  göbələkləri  çoxlu  karbon  və  azot  mənbəyi, 
güclü  aerasiya  olan  duru  qida  mühitində  dərin  fermentasiya  üsulu  ilə  becərilir. 
Substrat  kimi  şəkər  çuğunduru  şirəsi,  etil  spirti  və  normal  parafinlərdən  istifadə 
edilir.  Alınan  maya  göbələyi  kütləsinin  quru  çəkisində  1,5%  erqosterin  olur. 
Erqosterini hüceyrələrdən ayırmaq üçün əvvəlcə onu antioksidantlar əlavə etməklə 
stabilləşdirir,  sonra  hüceyrə  qlafını  qələvi  (KON)  məhlulunda  qızdırmaqla 
parçalayırlar.  Bu  prosesdə  lipidlər  məhlula  keçir,  sterinlər  isə  üzvi  həlledicilərlə 
ekstraksiya edilir. Sterin olan məhlul buxarlandırılmaqla qatılaşdırılır və etil spirti 
ilə  çökdürülür.  Alınan  erqosterini  vitamin  D2-yə  çevirmək  üçün  ultrabənövşəyi 
ş
üalarla  şüalandırırlar.  Bu  çevrilməyə  bütöv  maya  göbələyi  hüceyrələrini 
ş
üalandırmaqla da nail olmaq olar. 
 
Erqosterin alınmasında Penicillium notatum göbələyindən də istifadə edilir. 
Bu göbələk sənayedə penisillin almaq üçün becərilir. Penisillin sintez olunduqdan 
sonra 
məhlula 
keçir, 
biokütlədə 
isə 
çox 
erqosterin 
toplanır.

MÜHAZ RƏ  10: “ANT B OT KLƏR N ALINMA B OTEXNOLOG YASI” 
PLAN: 
1.Антибиотиклярин alınması və tятбигi сащялярi.  
2. Mikrobioloji sintez.  
3.Təbii antibiotiklərin kimyəvi və  mikrobioloji modifikasiyası.  
4. Əsl bakteriyalarin sintez etdiyi antibiotiklər. 
5. Budaqlanan bakteriyalar (aktinomisetlət) tərəfindən sintezolunan antibiotiklər. 
 
Ə
dəbiyyat 
 1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”, 
Bakı-1994,-284s. 
2.Березин  И.В.  Исследования  в  области  ферментативного  катализа  и 
инженерной
 энзимологии: Избранные труды. – М.: Наука, 1990. – 384 с 
3.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001 
г
.  
4.Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.  
5.Егоров Н.С. Основы учения об антибиотиках. М.: Высшая школа, 1986 г.  
6.Дебабов В.Г., Лившиц В.А. Современные методы создания промышленных 
штаммов
. – М.: Высшая школа, 1988. – Т. 2. 
 
 
Canlı  orqanizmlərin  inkişafına  mənfi  təsir  göstərən  maddələrə  antibiotiklər 
deyilir.  nsanlar  belə  maddələrdən  xəstəliktörədən  mikroorqanizmlərə  qarşı 
mübarizədə  istifadə  etmişlər.  lk  antibiotik  maddələr  kimyəvi  sintez  yolu  ilə 
alınmış  sulfamidli  birləşmələr  olmuş  və  onlardan  yoluxucu  xəstəlik  törədən 
streptokoklara qarşı mübarizədə istifadə edilimişdir. 
 
Sulfamid  preparatlarının  kəşfi  və  təbabətdə  istifadə  olunması  yoluxucu 
xəstəliklərin,  o  cümlədən,  sepsis,  meningit,  pnevmoniya,  qızıl  yel  və  s.-nin 

müalicəsində  böyük  dönüş  yaratdı.  Lakin,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  antibiotik 
maddələrin  geniş  istehsalı  və  tətbiqi  yalnız  onların  biosintez  yolu  ilə 
(mikroorqanizmlərdən)  alınmasının  mümkünlüyü  sübut  edildikdən  sonra  həyata 
keçirilmişdir. 
 
Mikroorqanizmlərin antibiotik xassələri, yəni onlardan müxtəlif xəstəliklərin 
müalicəsində istifadə olunması çox qədim dövrdən məlumdur. Maya qəbiləsindən 
olan  hindlilər  qarğıdalı  üzərində  becərilən  yaşıl  kifdən  yaraların  müalicəsində 
istifadə  etmişlər.  Filosof,  təbib  və  təbiətşünas  Əbu-Əli  bn-Sina  irinli  yaraların 
müalicəsində  kifdən  istifadə  etməyi  məsləhət  görmüşdür.  O,  təbabət  elminə  həsr 
etdiyi 5 cildli əsərində qeyd edir ki, yoluxucu xəstəliklər gözlə görünməyən kiçik 
orqanizmlər  tərəfindən  törədilir,  onlar  su  və  hava  vasitəsilə  xəstələrdən  sağlam 
adamlara keçir. Bu fikri  bn-Sina hələ mikroskop və mikroorqanizmlərin kəşfindən 
600 il əvvəl söyləmişdir. 
 
XI əsrdə Xaqaninin əmisi, görkəmli alim və həkim Kafiəddin Azərbaycanda 
(Şamaxıda)  Məlhəm  tibb  Akademiyası  yaratmış  və  kif  göbələklərindən  bir  çox 
irinli yaraların müalicəsində istifadə etmişdir. 
 
Rus alimləri Manassein və Polotebnov 1871-1872-ci illərdə göstərmişlər ki, 
Penicillium cinsli göbələklər müxtəlif dəri xəstəliklərinin qarşısını alır. Rus həkimi 
Lebedinski  1877-ci  ildə  kifin  mədə-bağırsaq  bakteriyalarının  inkişafını 
dayandırdığını qeyd etmişdir. Kif göbələklərinin belə müalicəvi xassəsi antibiotik 
(həyat ələyhinə) maddələr əmələ gətirmələri ilə əlaqədardır. 
 
1896-cı  ildə  Qazio  Penicillium  glaucum-un  kultural  mayesindən  kristal 
birləşmə  olan  nitrofenol turşusu  almış  və onun  sibir  yarası törədən bakteriyaların 
inkişafını dayandırdığını göstərmişdir. 
 
1898-ci  ildə  Emmeriks  və  Lou  Pseudomonas  pyocianeum  bakteriyasının 
inkişafı dayandıran antibiotik maddə haqqında məlumat vermiş və onu piosianaza 
adlandırmışlar. Piosianazadan yerli antiseptik kimi istifadə olunmuşdur. 

 
1910-1913-cü  illərdə  Blek  və  Alsberq  Penicillium  cinsli  göbələklərdən 
antimikrob xassəyə malik penisillin turşusunu ayırmışlar. 
 
Bioloji  mənşəli  ilk  antibiotik  maddə-penisillin  1923-cü  ildə  ingilis  alimi 
Fleminq tərəfindən kəşf edilmişdir. O, əvvəlcə yaşıl kifin stafilokoklara mənfi təsir 
etdiyini  göstərmiş,  sonra  isə  onu  təmiz  kulturaya  çıxarmışdır.  Onun  ayırdığı 
göbələk Penicillium notatum növü idi. Antibakterial xassəyə malik olan göbələyin 
kultural mayesi Fleminq tərəfindən penisillin adlandırılmışdır. 
 
1938-ci  ildə  Çeyn  penisillinin  tədqiqini  davam  etdirmişdir.  1940-cı  ildə 
Çeyn  və  Flori  kif  göbələyindən  təmiz  penisillin  almış  və  onun  bakteriyalara 
öldürücü təsir etdiyini göstərmişlər. Antibiotiklər haqqında təlimin tarixi də elə bu 
ildən  götürülmüş  və  indiyə  qədər  aparılan  tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən 
edilmişdir  ki,  antibiotik  maddələrini  bakteriya,  aktinomiset,  göbələk,  hətta  şibyə, 
bitki və heyvanlar da sintez edirlər. 
 
Antibiotik  sintezedən  canlılar  üçün  onların  bioloji  rolu,  hər  şeydən  əvvəl, 
müdafiə  funksiyası  daşımasındadır.  Bu  funksiya  uzun  sürən  təkamül  prosesində 
başqa  mikroblara  qarşı  mübarizə  vasitəsi  kimi  yaranmışdır.  Onlar  spesifik  təsir 
xassəsinə  malikdirlər,  yəni  bir  antibiotik  müəyyən  qrup  canlılara  təsir  göstərir. 
Təsir etmək xassəsinə görə antibiotikləri 2 qrupa bölmək olar: 
1.bakteriya və viruslara təsir edənlər (penisillin, netropsin, kardisin, antivirubin) 
2.ancaq viruslara təsir edənlər (yelenin, yerlikin, axromoviromitsin). 
ndiyə  qədər  məlum  olan  antibiotiklərin  65%-i  antibakterial  və  antivirus,  22%-i 
xərçəng xəstəliyi, 10,6%-i göbələk əleyhinə mübarizə xassəsi daşıyırlar. 
 
Antibotiklər  sintezedən  mikroorqanizmlər.  Antibiotiklər  bakteriya, 
aktinomiset,  göbələk,  ibtidai  və  ali  bitkilər,  eləcə  də  heyvanlar  tərəfindən  sintez 
olunurlar. Bioloji mənşəyindən asılı olaraq antibiotik maddələr 7 qrupa ayrılır: 
1.Eubacteriales  sırasına  aid  olan  əsil  bakteriyalar  tərəfindən  sintezolunan 
antibiotiklər. Onlar öz növbəsində 3 yerə bölünür: 

a)Pseudomonas  cinsli  bakteriyaların  əmələ  gətirdikləri  antibiotiklər:  piosianin-P. 
aeroginosa, viskozin-P. viscosa; 
b)Micrococcus,  Streptococcus,  Diplococcus,  Chromobacterium,  Escherichia, 
Proteus  cinsli  bakteriyaların  sintez  etdikləri  antibiotiklər:  nizin  –  Str.  lactis, 
diplomitsin  –  Diplococcus  sp.,  prodiqiozin  –  Chr.  prodigiosum,  koliformin  –  E. 
coli, protaptinlər – Pr. vulgaris; 
c)Bacillus  cinsli  bakteriyalar  tərəfindən  sintezolunan  antibiotiklər:  qramitsinlər  – 
Bac. brevis, subtilin – Bac. subtilis, polimiksinlər – Bac. polymyxa. 
2.Budaqlanan  bakteriyaların  (Streptomyces  cinsli  və  ya  Actynomycetes  sırası) 
sintez  etdikləri  antibiotiklər:  streptomitsin  –  Str.  griseus  (Streptomycini), 
tetratsiklinlər  –  Str.  aurefaciens,  Str.  rimosus,  novobiosin  –  Str.  spheroides, 
antinomitsinlər – Str. antibioticus. 
3.Natamam (Fungi imperfecti) göbələklərin sintez etdiyi antibiotiklər: penisillin – 
Penicillium  chrysogenum,  qrizeofulovin  –  P.  grisefuloum,  trixotetsin  – 
Trichotecium roseum. 
4.Bazidili  (Basidiomycetes)  və  kisəli  (Ascomycetes)  göbələklərin  sintez  etdikləri 
antibiotiklər:  termofillin  –  Lenzites  thermofila  (bazidili  göbələk),  lenzitin  –  L. 
sepiaria, xetalin – Chaetomium cochloides (kisəli göbələk). 
5. btidai bitkilər (şibyələr və yosunlar) tərəfindən sintez edilən antibiotiklər: bian-
ş
ibyə, xlorellin – Chlorella vulgaris. 
6.Ali bitkilərin sintez etdikləri antibiotiklər: allitsin – Allium sativum (sarımsaq), 
rafanin  –  Raphanus  sativum  (turp),  pizatin  –  Pisum  sativum  (noxud),  fazelin  – 
Phaseolus vulgaris (lobya). 
7.Heyvan mənşəli antibiotiklər: lizosim, ekmiolin, krusin, interferon. 
Antibiotiklərin  biotexnoloji  üsulla  sintezində  əsasən  mikroorqanizmlərin 
istifadəsinə istinad edilir. 

 
Ə
sl bakteriyaların sintez etdiyi antibiotiklər.   Bakteriyaların 
ə
mələ 
gətirdikləri  antibiotiklər  kimyəvi  cəhətdən  polipeptid  və  ya  zülal  təbiətlidir. 
Hazırda bakteriyaların tərkibində 140-dan artıq antibiotik maddə aşkar edilmişdir. 
Praktiki cəhətdən aşağıdakı antibiotiklər mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər. 
 
Tirotritsin.  lk  dəfə  1930-cu  ildə  Dyubo  tərəfindən  Bacillus  brevis  spor 
ə
mələgətirən  aerob  bakteriyalardan  alınmışdır.  Antibiotiki  almaq  üçün  bakteriya 
ə
tli-peptonlu duru qida mühitində 4-5 sutka ərzində 37ºS-də becərilir. Tirotritsinin 
ə
sas  hissəsi  hüceyrə  daxilində  toplandığı  üçün  onu  bakteriya  hüceyrəsindən 
ekstraksiya  üsulu  ilə  ayırırlar.    Kultural  maye  xlorid  turşusu  vasitəsilə  pH  4,5-ə 
qədər  turşulaşdırılır.  Bu  zaman  bakteriya  hüceyrələri  və  mayedə  olan  antibiotik 
maddə  çökür.  Filtrasiya  yolu  ilə  çöküntü  mayedən  ayrılır  və  turş  spirtlə  1  sutka 
ə
rzində  ekstraksiya  olunur,  nəticədə  antibiotik  hüceyrədən  spirt  məhluluna  keçir. 
Məhlulu bakteriya kütləsindən ayırıb vakuum altında buxarlandırmaqla qatılaşdırır 
və ona NaCl məhlulu əlavə edirlər ki, bu da antibiotikin çökməsinə səbəb olur. 
 
Tirotritsin qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara bakteriosid təsir göstərir. 
 
Qramisidin.  Polipeptid  təbiətli  antibiotik  olub  Bacillus  brevis  tərəfindən 
sintez olunur; 4 forması – qramisidin A, qramisidin B, qramisidin C və qramisidin 
D məlumdur. Qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara təsir göstərir. 
 
Polimiksinlər.  Polipeptid  təbiətli  polimiksinlər  Bacillus  polymyxa,  Bac. 
circulans  tərəfindən  sintez  olunur.  Polimiksinlərin  alınması  üçün  bakteriya  dərin 
qida mühitində becərilir və karbon mənbəyi kimi qlükoza, saxaroza və nişastadan 
istifadə  olunur.  Polimiksinləri  adətən  izopropil  vasitəsilə  ekstraksiya  etməklə 
kultura mühitindən ayırılar. Seçici olaraq ancaq qrammənfi bakteriyalara təsir edir. 
 
Batsitrasin.  Batsitrasin  polipeptid  antibiotiki  Bac.  licheniformis  tərəfindən 
sintez edilir. Onu bakteriyaları həm səthi, həm də dərin qida mühitində becərməklə 
alırlar. Qida mənbəyi kimi qlükozadan istifadə olunur. 
 
Lixeniforminlər.  Polipeptid  təbiətli  bu  antibiotikləri  də  Bac.  licheniformis 
sintez  edir.  Əgər  qida  mühitinə  karbon  mənbəyi  kimi  qlükoza  əvəzinə  süd 

turşusunun  ammonium  duzunu  əlavə  etsək,  onda  bakteriya  batsitrasin  əvəzinə 
lixeniforminlər sintez edir. 
 
Nizin.  Antibiotik  Streptococcus  lactis  süd  turşusu  streptokokları  tərəfindən 
sintez  olunur.  Bu  məqsədlə  bakteriyaları  qlükozalı  turş  (pH=4,3)  qida  mühitində 
becərirlər.  Belə  mühitdə  kultura  mühitində  90%  nizin  ifraz  olunur  ki,  bu  da 
antibiotikin  asanlıqla  ayrılmasına  imkan  verir.  Qrammüsbət  və  bəzi  asidofil 
bakteriyaların inkişafını tormozlayır. 
 
Bakteriosinlər və ya protesinlər. Zülal təbiətli bu antibiotiklər Escherichia 
coli  bakteriyası  tərəfindən  sintez  olunur.  Bu  antibiotiklər  proteazaların  təsirindən 
tez  fəallaşırlar.  Bağırsaq  çöpləri,  stafilokoklara,  streptokoklara  bakteriosid  təsir 
göstərir. 
 
Budaqlanan 
bakteriyalar 
(aktinomisetlət) 
tərəfindən 
sintezolunan 
antibiotiklər. 
lk  antibiotik  maddə  olan  mitsetini  sovet  alimi  Krasilnikov 
ə
məkdaşları  ilə  birlikdə  1939-cu  ildə  aktinomisetlərdən  almışdır.  Hazırda 
aktinomisetlərdən  2000-ə  qədər  antibiotik  maddə  alınıb  və  onların  20-dən  çoxu 
zavodlarda geniş istehsal edilir. 
 
Aminoqlükozid təbiətli antibiotiklər.  Molekulunda  qlükozid  rabitəsi  olan 
bioloji aktiv maddələr aminoqlükozidli antibiotiklər deyilir. Bunlara steptomitsin, 
neomitsin,  kanamitsin,  genatomitsinlər,  hiqromitsin  və  s.  aiddir.  Bu  qrup 
antibiotiklər çox böyük praktiki əhəmiyyətə malikdirlər. 
 
Streptomitsin.  Streptomitsin  ilk  dəfə  1943-cü  ildə  Ratner  universitetin 
mikrobiologiya  laboratoriyasında  Şate,  Buş  və  Vaksman  tərəfindən  Streptomyces 
griseus  kulturasından  alınmışdır.  Streptomitsin  onu  əmələgətirən  Streptomyces 
cinsli mikroorqanizmin adı ilə əlaqədar olaraq adlandırılmışdır. 
 
Sovet  alimi  Krasilnikov  Streptomyces  griseus  adının  düzgün  olmadığını 
qeyd etmiş və streptomitsin sintezedən mikroorqanizmə Actinomyces griseus, daha 
sonra isə Actinomyces streptomycini adını vermişdir. 

 
70-ci  illərdən  başlayaraq  dünya  alimləri  aktinomisetlərin  bakteriyaların 
xüsusi  bir  qrupu  olduğunu  qəbul  edib  onları  Streptomyces  cinsli  (budaqlanan 
bakteriyalar)  adı  altında  birləşdirdilər.  Bəzi  aktinomisetləri  Micromonospora 
cinsinə ayırmışlar. 
 
Streptomitsin  antibiotikini  Str.  bixiniensis,  Str.  raneus,  Str.  humidis,  Str. 
reticuli,  Str.  griseocarneus  kimi  aktinomisetlər  də  əmələ  gətirirlər.  Əvvəllər 
streptomitsini  həm  səthi,  həm  də  dərin  kulturalarda  becərməklə  alırdılar.  Hazırda 
onu  sənaye  miqyasında  Str.  griseus  (Act.  streptomicini)  kulturasını  dərin  qida 
mühitində becərməklə alırlar. Seleksiya üsullarından istifadə etməklə streptomitsin 
çıxımını  100-200  q/l  streptomitsin  əmələ  gətirən  ştammlardan  istifadə  olunur. 
Sintez edilən streptomitsinin əsas hissəsi isə hüceyrələrdə qalır. Onu ayırmaq üçün 
kultura  mühitini  hüceyrələrlə  birlikdə  işləyib  məhlul  halına  keçirir,  məhlulu 
hüceyrələrdən  ayırıb streptomitsini  çökdürürlər.  Streptomitsinin  antibiotik  fəallığı 
mühitin turşuluğundan asılı olaraq çox dəyişə bilir, qələvi mühitdə yüksək bioloji 
aktivlik  müşahidə  edilir.  Qrammüsbət  və  qrammənfi  bakteriyaların  əksəriyyətinə 
güclü bakteriostatik və bakteriosit təsir göstərir. 
 
Yüklə 0,84 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin