Karotinlər. Karotinlər A, sterinlər, D qrupu vitaminləri biosintez yollarının
başlanğıc mərhələlərinin oxşarlığına görə terpenlər adı altında birləşdirilmişdir.
Karotinlər təbiətdə geniş yayılmış piqmentlər qrupuna məxsusdurlar.
Hazırda 200 təbii karotinoid məlumdur. Yarpaqlara müxtəlif rəng verən məhz bu
piqmentlətdir. Kök bitkisində olan əsas piqment karotindir (“carota” latın sözündən
götürülüb kök deməkdir). Bitkilər və heyvanlar aləmində geniş yayılmaqlarına
baxmayaraq onların biosintezi bitki və mikroorqanizmlər tərəfindən aparılır.
Karotinlər kimyəvi tərkibcə sulukarbonlar və onların oksidli törəmələrindən
ibarət mürəkkəb üzvi birləşmələrdir.
Kimyəvi tərkibinə görə karotinlər 2 qrupa bölünürlər:
1.tərkibində ancaq C və H olanlar (karbohidrogenli karotinoidlər);
2.tərkibində C, H və O olanlar (ksantofillər). Yüksəkmolekullu karotinoidlərin
tərkibində 40 C atomu olur.
Karotinlərin hüceyrədaxili sintezi üçün tərkibində 5-20 C atomu olan
birləşmələr istifadə edilir və C atomu miqdarının 40-a qədər artması aşağıdakı
şə
kildə gedir:
C
5
+ C
5
→ C
10
+ C
5
→ C
15
+ C
5
→
C
20
+ C
20
→ C
40
Karotinlər, ilk növbədə β-karotin, orqanizmdə A vitaminin sintezində ilkin
maddə kimi istifadə edilir. Ona görə də β-karotinə A vitaminin provitamini deyilir.
Β
-karotin uclarında tsikloheksan həlqəsi (və ya ionun nüvəsi) olan uzun
karbohidrogen zəncirindən təşkil olunub və sintezi 4 mərhələdə gedir:
1.C40 karbohidrogenlərinin sintezi;
2.Doymamış asiklik karbohidrogenlərin alınması ilə gedən dehidratlaşma prosesi;
3.Aromatik və asiklik karotinlərin sintezi;
4.Karotinlərin oksidləşib β-karotinə çevrilməsi.
Mikroorqanizmlər arasında bütün fototrof və bəzi bakteriyalar, maya və kif
göbələkləri karotinlər sintez edirlər.
Göbələk hüceyrəsində karotinlərin funksiyası hüceyrəni fotodinamik
təsirdən müdafiə etməkdir. Ona görə də göbələk, məsələn, Neurospora crassa,
qaranlıqda işığa nisbətən çox cüzi miqdarda karotin sintez edir.
Halobacterium halobium bakteriyasının karotinoidləri fotoresseptor
funksiyasını daşıyırlar. Bakteriya membranında yerləşən bakteriorodopsin
fototaksis prosesinə səbəb olur.
Ksantofillərin əksəriyyəti tənəffüs prosesində elektronların daşınmasında
iştirak edirlər.
Karotinlər mukor cinsli göbələklərdə dimorfizm (“+” və “-” ştammlar)
törədirlər.
Sənayedə β-karotin almaq üçün 1954-cü ildə kimyəvi sintez prosesi həyata
keçirilmişdir. Bununla bərabər onu kök və balqabaqdan da alırlar.
Mikrobiologiyada sənayesində isə β-karotin Phycomyces blakesleanus və
Blaceslea trispora kimi heteroatillik mukor göbələklərindən alırlar. Göbələklər
buğda, düyü, çovdar dənələrində, çiyiddə becərilir, mühitə cüzi miqdarda yağ
turşuları və ya bitki yağı əlavə edilir. Yağın əlavə edilməsi karotinlərin sintezini
sürətləndirir. B. trispora 1l mühitdə 3,2 q karotin əmələ gətirir. 1 kq kökdən isə 60
mq β-karotin alınır. Göbələklərdən alınan karotinin qiyməti 6-12 dəfə ucuz olur.
Digər
tərəfdən, mikroorqanizmlərdən
alınan β-karotin
kök və
balqabaqdakından daha böyük bioloji aktivliyə malikdir.
Avstraliyada β-karotin almaq üçün Dunaliella yosunundan istifadə edirlər.
Yosunlardan
Spongiococcus
excentricum,
Chlorella
perenoidosa,
Coccomuxa elongata, bakteriyalarından Actinomyces chrestomycetes və
mikrobakterlər, maya göbələklərindən Rhodotorula, kif göbələklərindən
Neurospora crassa və Penicillium sclerotiorum çoxlu miqdarda ksantofil əmələ
gətirir və onların sənayedə ksantofillərin alınmasında geniş istifadə edilir. Heyvan
və quşların yeminə əlavə etmək üçün Blakeclea trispora göbələyindən alınan yem
konsentratından istifadə edilir. Konsentratın tərkibində karotindən başqa lipid,
amin turşuları və s. maddələr olur.
Karotinlər havada asanlıqla oksidləşən maddələrdir. Ona görə də
biotexnoloji prosesdə β-karotini sabitləşdirmək üçün etoksixin, diludin kimi
antioksidantlardan (antioksidləşdirici) istifadə edilir.
Karotinlərdən yeyinti sənayesində (yağ, marqarin, dondurma və şirniyyatı
rəngləmədə) rəngləyici kimi, təbabətdə müxtəlif dəri xəstəliklərinin müalicəsində
geniş istifadə olunur. Tərkibində β-karotin olan yem konsentratı quşlar və
heyvanların yeminə əlavə edildikdə onların A vitamininə olan tələbatı tam ödənilir.
Ksantofillər quşların tüklərinin rəngini yaxşılaşdırmaq məqsədilə yem rasionuna
ə
lavə edilir.
Erqosterinlərin alınması.
Erqosterin D
2
vitaminin alınması üçün
istifadə olunan maddədir. Onu ultrabənövşəyi şüallarla (260-285 nm)
ş
üalandırdıqda D
2
vitamininə çevrilir. Doyamamış sterinləri ultrabənövşəyi
ş
üalarla şüalandırdıqda əmələgələn maddələr D vitaminin adı altında birləşdirilir.
Balıq yağında olan vitamin D
7
-dihidroxolesterini şüalandırdıqda əmələgələn
vitaminindən heç bir cəhətdən fərqlənmir.
nsan və heyvan orqanizmində çoxlu miqdarda D
7
-dihidroxolesterin sintez
olunur ki, bu da D vitamininə olan tələbatı ödəyir. Ona görə də vitamin D
hormonlara aid edilir və D
2
erqokalsiferol, D
3
isə xolekalsiferol adlanır. Hər iki
vitamin orqanizmdə Ca və P mənimsənilməsinin və sümük toxumlarında
toplanmalarını tənzim edir. Vitaminlərin çatışmaması sümükdə Ca-un azalması və
deformasiyasına (raxitə) səbə olur.
Kimyəvi cəhətdən vitamin D və onun ilkin maddələri təkatomlu çoxsikilli
spirtli birləşmələrdir.
Sterinlərə bütün canlı sistemlərdə - bakteriya, maya və kif göbələkləri,
yosunlar, ali bitkilər və heyvanlarda rast gəlinir. Eqrosterin maya göbələklərində
olan əsas sterindir və hüceyrədəki ümumi sterinlərin 60-90%-ni təşkil edir. Bəzi
hallarda quru maya göbələyi kütləsinin 10%-ni erqosterin təşkil edir. Hüceyrədə
erqosterin sərbəst və yağ turşuları ilə fərqli birləşmələr şəklində olur. Çoxlu
miqdarda erqosterin əmələ gətirmək xassəsi Saccharomyces carlsbergensis, S.
cerevisiae, S. chevaliery, maya göbələkləri və onlara bənzər Eremothecium ashbyii
və Aschbya gossypii göbələklərinə xasdır.
Eqrosterin kif göbələklərində geniş yayılmış sterin olub, Penicillium,
Aspergillus, Fusfarium, Neurospora, Carotocystis, Rhizoctonia, Blahsella cinsli
göbələklər tərəfindən sintez olunur.
Bakteriyalardan E. coli xolesterin, kamnesterin, sitosterin, stiqmasterin
maddələrini, Azotobacter chrococcum laposterin və erqosterini sintez edirlər.
Mycobacterium rubrum bakteriyaları xolesterinə bənzər sterinlər əmələ gətirirlər.
Prokariotların 1 q quru biokütləsində 0,001-0,1 mq, eukariotlarda isə 0,3 q sterin
olur. Bəzi bakteriyalar (Holobacterium cutirubrum, Methyloccoccus capsulatus)
müstəsna olaraq 0,5 və 0,55% sterin əmələ gətirirlər.
Maya göbələkləri vasitəsilə erqosterinin biosintezi ətraflı öyrənilmişdir.
Biosintezin əsas şərti hüceyrələri oksigenlə tam təmin etməkdir. Anaerob şəraitdə
isə hüceyrələr erqosterinin sintezi üçün lazım olan ilkin maddə-skvalein sintez
edirlər.
Hüceyrədə çoxlu miqdarda zülal sintez olunduqda sterinlərin sintezi
zəifləyir. Ona görə də sterinlərin sintezini artırmaq üçün qida mühitinə zülal
biosintezini stimuləedən azotlu maddələr cüzi miqdarda verilir. Sterinlər hüceyrədə
mitoxondrinin formalaşması, membran keçiriciliyinin nizamlanması, hüceyrənin
osmotik təsirlərə qarşı müqavimətini təmin edir.
Sənayedə erqosterin Saccharomyces cerevisiae və S. carlbergensis
mikroorqanizmlərindən alınır. Maya göbələkləri çoxlu karbon və azot mənbəyi,
güclü aerasiya olan duru qida mühitində dərin fermentasiya üsulu ilə becərilir.
Substrat kimi şəkər çuğunduru şirəsi, etil spirti və normal parafinlərdən istifadə
edilir. Alınan maya göbələyi kütləsinin quru çəkisində 1,5% erqosterin olur.
Erqosterini hüceyrələrdən ayırmaq üçün əvvəlcə onu antioksidantlar əlavə etməklə
stabilləşdirir, sonra hüceyrə qlafını qələvi (KON) məhlulunda qızdırmaqla
parçalayırlar. Bu prosesdə lipidlər məhlula keçir, sterinlər isə üzvi həlledicilərlə
ekstraksiya edilir. Sterin olan məhlul buxarlandırılmaqla qatılaşdırılır və etil spirti
ilə çökdürülür. Alınan erqosterini vitamin D2-yə çevirmək üçün ultrabənövşəyi
ş
üalarla şüalandırırlar. Bu çevrilməyə bütöv maya göbələyi hüceyrələrini
ş
üalandırmaqla da nail olmaq olar.
Erqosterin alınmasında Penicillium notatum göbələyindən də istifadə edilir.
Bu göbələk sənayedə penisillin almaq üçün becərilir. Penisillin sintez olunduqdan
sonra
məhlula
keçir,
biokütlədə
isə
çox
erqosterin
toplanır.
MÜHAZ RƏ 10: “ANT B OT KLƏR N ALINMA B OTEXNOLOG YASI”
PLAN:
1.Антибиотиклярин alınması və tятбигi сащялярi.
2. Mikrobioloji sintez.
3.Təbii antibiotiklərin kimyəvi və mikrobioloji modifikasiyası.
4. Əsl bakteriyalarin sintez etdiyi antibiotiklər.
5. Budaqlanan bakteriyalar (aktinomisetlət) tərəfindən sintezolunan antibiotiklər.
Ə
dəbiyyat
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.Березин И.В. Исследования в области ферментативного катализа и
инженерной
энзимологии: Избранные труды. – М.: Наука, 1990. – 384 с
3.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001
г
.
4.Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.
5.Егоров Н.С. Основы учения об антибиотиках. М.: Высшая школа, 1986 г.
6.Дебабов В.Г., Лившиц В.А. Современные методы создания промышленных
штаммов
. – М.: Высшая школа, 1988. – Т. 2.
Canlı orqanizmlərin inkişafına mənfi təsir göstərən maddələrə antibiotiklər
deyilir. nsanlar belə maddələrdən xəstəliktörədən mikroorqanizmlərə qarşı
mübarizədə istifadə etmişlər. lk antibiotik maddələr kimyəvi sintez yolu ilə
alınmış sulfamidli birləşmələr olmuş və onlardan yoluxucu xəstəlik törədən
streptokoklara qarşı mübarizədə istifadə edilimişdir.
Sulfamid preparatlarının kəşfi və təbabətdə istifadə olunması yoluxucu
xəstəliklərin, o cümlədən, sepsis, meningit, pnevmoniya, qızıl yel və s.-nin
müalicəsində böyük dönüş yaratdı. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, antibiotik
maddələrin geniş istehsalı və tətbiqi yalnız onların biosintez yolu ilə
(mikroorqanizmlərdən) alınmasının mümkünlüyü sübut edildikdən sonra həyata
keçirilmişdir.
Mikroorqanizmlərin antibiotik xassələri, yəni onlardan müxtəlif xəstəliklərin
müalicəsində istifadə olunması çox qədim dövrdən məlumdur. Maya qəbiləsindən
olan hindlilər qarğıdalı üzərində becərilən yaşıl kifdən yaraların müalicəsində
istifadə etmişlər. Filosof, təbib və təbiətşünas Əbu-Əli bn-Sina irinli yaraların
müalicəsində kifdən istifadə etməyi məsləhət görmüşdür. O, təbabət elminə həsr
etdiyi 5 cildli əsərində qeyd edir ki, yoluxucu xəstəliklər gözlə görünməyən kiçik
orqanizmlər tərəfindən törədilir, onlar su və hava vasitəsilə xəstələrdən sağlam
adamlara keçir. Bu fikri bn-Sina hələ mikroskop və mikroorqanizmlərin kəşfindən
600 il əvvəl söyləmişdir.
XI əsrdə Xaqaninin əmisi, görkəmli alim və həkim Kafiəddin Azərbaycanda
(Şamaxıda) Məlhəm tibb Akademiyası yaratmış və kif göbələklərindən bir çox
irinli yaraların müalicəsində istifadə etmişdir.
Rus alimləri Manassein və Polotebnov 1871-1872-ci illərdə göstərmişlər ki,
Penicillium cinsli göbələklər müxtəlif dəri xəstəliklərinin qarşısını alır. Rus həkimi
Lebedinski 1877-ci ildə kifin mədə-bağırsaq bakteriyalarının inkişafını
dayandırdığını qeyd etmişdir. Kif göbələklərinin belə müalicəvi xassəsi antibiotik
(həyat ələyhinə) maddələr əmələ gətirmələri ilə əlaqədardır.
1896-cı ildə Qazio Penicillium glaucum-un kultural mayesindən kristal
birləşmə olan nitrofenol turşusu almış və onun sibir yarası törədən bakteriyaların
inkişafını dayandırdığını göstərmişdir.
1898-ci ildə Emmeriks və Lou Pseudomonas pyocianeum bakteriyasının
inkişafı dayandıran antibiotik maddə haqqında məlumat vermiş və onu piosianaza
adlandırmışlar. Piosianazadan yerli antiseptik kimi istifadə olunmuşdur.
1910-1913-cü illərdə Blek və Alsberq Penicillium cinsli göbələklərdən
antimikrob xassəyə malik penisillin turşusunu ayırmışlar.
Bioloji mənşəli ilk antibiotik maddə-penisillin 1923-cü ildə ingilis alimi
Fleminq tərəfindən kəşf edilmişdir. O, əvvəlcə yaşıl kifin stafilokoklara mənfi təsir
etdiyini göstərmiş, sonra isə onu təmiz kulturaya çıxarmışdır. Onun ayırdığı
göbələk Penicillium notatum növü idi. Antibakterial xassəyə malik olan göbələyin
kultural mayesi Fleminq tərəfindən penisillin adlandırılmışdır.
1938-ci ildə Çeyn penisillinin tədqiqini davam etdirmişdir. 1940-cı ildə
Çeyn və Flori kif göbələyindən təmiz penisillin almış və onun bakteriyalara
öldürücü təsir etdiyini göstərmişlər. Antibiotiklər haqqında təlimin tarixi də elə bu
ildən götürülmüş və indiyə qədər aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən
edilmişdir ki, antibiotik maddələrini bakteriya, aktinomiset, göbələk, hətta şibyə,
bitki və heyvanlar da sintez edirlər.
Antibiotik sintezedən canlılar üçün onların bioloji rolu, hər şeydən əvvəl,
müdafiə funksiyası daşımasındadır. Bu funksiya uzun sürən təkamül prosesində
başqa mikroblara qarşı mübarizə vasitəsi kimi yaranmışdır. Onlar spesifik təsir
xassəsinə malikdirlər, yəni bir antibiotik müəyyən qrup canlılara təsir göstərir.
Təsir etmək xassəsinə görə antibiotikləri 2 qrupa bölmək olar:
1.bakteriya və viruslara təsir edənlər (penisillin, netropsin, kardisin, antivirubin)
2.ancaq viruslara təsir edənlər (yelenin, yerlikin, axromoviromitsin).
ndiyə qədər məlum olan antibiotiklərin 65%-i antibakterial və antivirus, 22%-i
xərçəng xəstəliyi, 10,6%-i göbələk əleyhinə mübarizə xassəsi daşıyırlar.
Antibotiklər sintezedən mikroorqanizmlər. Antibiotiklər bakteriya,
aktinomiset, göbələk, ibtidai və ali bitkilər, eləcə də heyvanlar tərəfindən sintez
olunurlar. Bioloji mənşəyindən asılı olaraq antibiotik maddələr 7 qrupa ayrılır:
1.Eubacteriales sırasına aid olan əsil bakteriyalar tərəfindən sintezolunan
antibiotiklər. Onlar öz növbəsində 3 yerə bölünür:
a)Pseudomonas cinsli bakteriyaların əmələ gətirdikləri antibiotiklər: piosianin-P.
aeroginosa, viskozin-P. viscosa;
b)Micrococcus, Streptococcus, Diplococcus, Chromobacterium, Escherichia,
Proteus cinsli bakteriyaların sintez etdikləri antibiotiklər: nizin – Str. lactis,
diplomitsin – Diplococcus sp., prodiqiozin – Chr. prodigiosum, koliformin – E.
coli, protaptinlər – Pr. vulgaris;
c)Bacillus cinsli bakteriyalar tərəfindən sintezolunan antibiotiklər: qramitsinlər –
Bac. brevis, subtilin – Bac. subtilis, polimiksinlər – Bac. polymyxa.
2.Budaqlanan bakteriyaların (Streptomyces cinsli və ya Actynomycetes sırası)
sintez etdikləri antibiotiklər: streptomitsin – Str. griseus (Streptomycini),
tetratsiklinlər – Str. aurefaciens, Str. rimosus, novobiosin – Str. spheroides,
antinomitsinlər – Str. antibioticus.
3.Natamam (Fungi imperfecti) göbələklərin sintez etdiyi antibiotiklər: penisillin –
Penicillium chrysogenum, qrizeofulovin – P. grisefuloum, trixotetsin –
Trichotecium roseum.
4.Bazidili (Basidiomycetes) və kisəli (Ascomycetes) göbələklərin sintez etdikləri
antibiotiklər: termofillin – Lenzites thermofila (bazidili göbələk), lenzitin – L.
sepiaria, xetalin – Chaetomium cochloides (kisəli göbələk).
5. btidai bitkilər (şibyələr və yosunlar) tərəfindən sintez edilən antibiotiklər: bian-
ş
ibyə, xlorellin – Chlorella vulgaris.
6.Ali bitkilərin sintez etdikləri antibiotiklər: allitsin – Allium sativum (sarımsaq),
rafanin – Raphanus sativum (turp), pizatin – Pisum sativum (noxud), fazelin –
Phaseolus vulgaris (lobya).
7.Heyvan mənşəli antibiotiklər: lizosim, ekmiolin, krusin, interferon.
Antibiotiklərin biotexnoloji üsulla sintezində əsasən mikroorqanizmlərin
istifadəsinə istinad edilir.
Ə
sl bakteriyaların sintez etdiyi antibiotiklər. Bakteriyaların
ə
mələ
gətirdikləri antibiotiklər kimyəvi cəhətdən polipeptid və ya zülal təbiətlidir.
Hazırda bakteriyaların tərkibində 140-dan artıq antibiotik maddə aşkar edilmişdir.
Praktiki cəhətdən aşağıdakı antibiotiklər mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər.
Tirotritsin. lk dəfə 1930-cu ildə Dyubo tərəfindən Bacillus brevis spor
ə
mələgətirən aerob bakteriyalardan alınmışdır. Antibiotiki almaq üçün bakteriya
ə
tli-peptonlu duru qida mühitində 4-5 sutka ərzində 37ºS-də becərilir. Tirotritsinin
ə
sas hissəsi hüceyrə daxilində toplandığı üçün onu bakteriya hüceyrəsindən
ekstraksiya üsulu ilə ayırırlar. Kultural maye xlorid turşusu vasitəsilə pH 4,5-ə
qədər turşulaşdırılır. Bu zaman bakteriya hüceyrələri və mayedə olan antibiotik
maddə çökür. Filtrasiya yolu ilə çöküntü mayedən ayrılır və turş spirtlə 1 sutka
ə
rzində ekstraksiya olunur, nəticədə antibiotik hüceyrədən spirt məhluluna keçir.
Məhlulu bakteriya kütləsindən ayırıb vakuum altında buxarlandırmaqla qatılaşdırır
və ona NaCl məhlulu əlavə edirlər ki, bu da antibiotikin çökməsinə səbəb olur.
Tirotritsin qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara bakteriosid təsir göstərir.
Qramisidin. Polipeptid təbiətli antibiotik olub Bacillus brevis tərəfindən
sintez olunur; 4 forması – qramisidin A, qramisidin B, qramisidin C və qramisidin
D məlumdur. Qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara təsir göstərir.
Polimiksinlər. Polipeptid təbiətli polimiksinlər Bacillus polymyxa, Bac.
circulans tərəfindən sintez olunur. Polimiksinlərin alınması üçün bakteriya dərin
qida mühitində becərilir və karbon mənbəyi kimi qlükoza, saxaroza və nişastadan
istifadə olunur. Polimiksinləri adətən izopropil vasitəsilə ekstraksiya etməklə
kultura mühitindən ayırılar. Seçici olaraq ancaq qrammənfi bakteriyalara təsir edir.
Batsitrasin. Batsitrasin polipeptid antibiotiki Bac. licheniformis tərəfindən
sintez edilir. Onu bakteriyaları həm səthi, həm də dərin qida mühitində becərməklə
alırlar. Qida mənbəyi kimi qlükozadan istifadə olunur.
Lixeniforminlər. Polipeptid təbiətli bu antibiotikləri də Bac. licheniformis
sintez edir. Əgər qida mühitinə karbon mənbəyi kimi qlükoza əvəzinə süd
turşusunun ammonium duzunu əlavə etsək, onda bakteriya batsitrasin əvəzinə
lixeniforminlər sintez edir.
Nizin. Antibiotik Streptococcus lactis süd turşusu streptokokları tərəfindən
sintez olunur. Bu məqsədlə bakteriyaları qlükozalı turş (pH=4,3) qida mühitində
becərirlər. Belə mühitdə kultura mühitində 90% nizin ifraz olunur ki, bu da
antibiotikin asanlıqla ayrılmasına imkan verir. Qrammüsbət və bəzi asidofil
bakteriyaların inkişafını tormozlayır.
Bakteriosinlər və ya protesinlər. Zülal təbiətli bu antibiotiklər Escherichia
coli bakteriyası tərəfindən sintez olunur. Bu antibiotiklər proteazaların təsirindən
tez fəallaşırlar. Bağırsaq çöpləri, stafilokoklara, streptokoklara bakteriosid təsir
göstərir.
Budaqlanan
bakteriyalar
(aktinomisetlət)
tərəfindən
sintezolunan
antibiotiklər.
lk antibiotik maddə olan mitsetini sovet alimi Krasilnikov
ə
məkdaşları ilə birlikdə 1939-cu ildə aktinomisetlərdən almışdır. Hazırda
aktinomisetlərdən 2000-ə qədər antibiotik maddə alınıb və onların 20-dən çoxu
zavodlarda geniş istehsal edilir.
Aminoqlükozid təbiətli antibiotiklər. Molekulunda qlükozid rabitəsi olan
bioloji aktiv maddələr aminoqlükozidli antibiotiklər deyilir. Bunlara steptomitsin,
neomitsin, kanamitsin, genatomitsinlər, hiqromitsin və s. aiddir. Bu qrup
antibiotiklər çox böyük praktiki əhəmiyyətə malikdirlər.
Streptomitsin. Streptomitsin ilk dəfə 1943-cü ildə Ratner universitetin
mikrobiologiya laboratoriyasında Şate, Buş və Vaksman tərəfindən Streptomyces
griseus kulturasından alınmışdır. Streptomitsin onu əmələgətirən Streptomyces
cinsli mikroorqanizmin adı ilə əlaqədar olaraq adlandırılmışdır.
Sovet alimi Krasilnikov Streptomyces griseus adının düzgün olmadığını
qeyd etmiş və streptomitsin sintezedən mikroorqanizmə Actinomyces griseus, daha
sonra isə Actinomyces streptomycini adını vermişdir.
70-ci illərdən başlayaraq dünya alimləri aktinomisetlərin bakteriyaların
xüsusi bir qrupu olduğunu qəbul edib onları Streptomyces cinsli (budaqlanan
bakteriyalar) adı altında birləşdirdilər. Bəzi aktinomisetləri Micromonospora
cinsinə ayırmışlar.
Streptomitsin antibiotikini Str. bixiniensis, Str. raneus, Str. humidis, Str.
reticuli, Str. griseocarneus kimi aktinomisetlər də əmələ gətirirlər. Əvvəllər
streptomitsini həm səthi, həm də dərin kulturalarda becərməklə alırdılar. Hazırda
onu sənaye miqyasında Str. griseus (Act. streptomicini) kulturasını dərin qida
mühitində becərməklə alırlar. Seleksiya üsullarından istifadə etməklə streptomitsin
çıxımını 100-200 q/l streptomitsin əmələ gətirən ştammlardan istifadə olunur.
Sintez edilən streptomitsinin əsas hissəsi isə hüceyrələrdə qalır. Onu ayırmaq üçün
kultura mühitini hüceyrələrlə birlikdə işləyib məhlul halına keçirir, məhlulu
hüceyrələrdən ayırıb streptomitsini çökdürürlər. Streptomitsinin antibiotik fəallığı
mühitin turşuluğundan asılı olaraq çox dəyişə bilir, qələvi mühitdə yüksək bioloji
aktivlik müşahidə edilir. Qrammüsbət və qrammənfi bakteriyaların əksəriyyətinə
güclü bakteriostatik və bakteriosit təsir göstərir.
Dostları ilə paylaş: |