Baburnamə 3

 

BABURUN XƏZAN SEYR ETMƏK ÜÇÜN İSTALİFƏ GETMƏSİ 

 

Çərşənbə axşamı günü xəzan seyr etmək üçün İstalifə getdim. O gün 

məcun yemişdim. Gecə çox yağış yağdı. Mənimlə birlikdə gələn bəylərin və 

içkilərin çoxu Baği-Kəlan içində qurulmuş olan çadırıma girdilər. 

Ertəsi gün bu bağda şərab məclisi qurduq və axşama qədər içdik. Sa-

bah olanda isə səbuhi elədik. Sərxoş olaraq uyuyub günorta vaxtı İstalifdən 

hərəkət etdik, yolda məcun yedik. İkindi vaxtına yaxın Bihzadiyə gəldik. 

Xəzan fövqəladə gözəl olmuşdu. Xəzan seyri zamanı  şəraba meylli 

olanlar içki istəməyə başladılar. Məcun yemiş olmamıza baxmayaraq xəzan 

fövqəladə gözəl olduğu üçün xəzana uğrayan ağacların altında oturaraq şə-

rab içdik. Yatsı vaxtına qədər eyni yerdə söhbət etdik. Molla Mahmud Xə-

lifə gəldi. Onu da söhbətə dəvət etdik. Abdullah [Kitabdar] yaman sərxoşdu. 

Xəlifənin ağzından bir söz çıxdı,  (247 a) Abdullah isə Molla Mahmudun 

fərqində olmadan bu misranı oxudu: 

Bər hər ki bengəri be həmin dağ mübtəla əst. 

Kimə baxsan, bu dərdə mübtəladır. 

Molla Mahmud ayıqdı, bu misranı oxuduğu üçün Abdullahı zarafatla 

daşlamağa başladı. Abdullah durumun fərqinə varınca, təlaşlandı və onu ya-

tışdırmaq üçün xeyli şirin söz söylədi. 

Cümə axşamı günü xəzanı  seyr  edib  axşamdan sonra çarbağa gəlib 

endim. Cümə günü, ayın on altısında [=9 noyabr] Baği-Bənövşədə  məcun 

yeyib bəzi yaxın dostlarla gəmiyə mindik. Hümayun ilə Kamran [Mirzə] də 

BABURNAMƏ 

 

263

bir az sonra gəldilər. Hümayun məharət göstərərək bir ördək vurdu.  

Şənbə günü, ayın on səkkizində [=11 noyabr] çarbağdan gecə yarısı 

hərəkət etdim. Mühafizləri və mehtərləri geri göndərdim. Molla Baba kör-

püsündən keçib Divrin boğazından çıxaraq Quş-Nadiri və bazarların kəhrizi 

ni xırsxana arxasından dönərək sabah tezdən Turdu bəy Xaksarın kəhrizinə 

gəldim. Turdu bəy bunu xəbər alıb təlaşla qoşaraq qarşıma gəldi. 

Turdu bəyin kasıblığı məlumdu. Yanımda yüz şahruxi götürmüşdüm. 

Turdu bəyə verdim və «Şərabı və digər gərəkli şeyləri hazırla, tək və ləvən-

danə bir məclis istəyirəm» dedim. Turdu bəy  şərab üçün Bihzadi tərəfinə 

getdi. Atımı Turdu bəyin adamlarından birinə verdim və gedib kəhrizin ar-

xasında bir təpədə oturdum. Bir pas keçmişdi ki, (247 b) Turdu bəy bir kuzə 

şərab gətirdi. Qarşılıqlı oturub içməyə başladıq. 

Turdu bəy şərab gətirdiyi vaxt Məhəmməd Qasım Barlas ilə Şahzadə 

[Şah İsmayılın oğlu Təhmasib] bunu eşitmişlər. Məndən xəbərləri olmadan 

Turdu bəyin arxasınca piyada gəldilər. Onları da söhbətə dəvət etdik. 

Turdu bəy dedi: «Bülbül İnəkə sizinlə şərab içməyi arzu edir». 

«Mən də bir qadının içdiyini heç görmədim, çağırın» dedim. 

Şahi adlı bir qələndər ilə kəhrizli bir rübab çalanı da söhbətə dəvət et-

dik. Axşama qədər kəhrizin arxasındakı təpədə oturub içdik. Ondan sonra da 

Turdu bəyin evinə gedib yatsı vaxtına qədər  şam  ışığında içdik. Gözəl və 

dedi-qodusuz bir məclis oldu. Mən yatdım. Məclisdəkilər təkrar bir evə ge-

dib nağara vaxtına qədər içdilər. Bülbül İnəkə gəlib mənə çox cilvələr etdi. 

Axırda özümü sərxoşluğa vurub qurtuldum. 

O birilər fərqinə varmadan tək başıma İstərğəcə getməyi düşünürdum, 

amma onlar xəbər tutunca, mümkün olmadı. Axırda nağara vaxtı atlandım. 

Turdu bəy ilə Şahzadəyə xəbər göndərib üçümüz atlara minərək İstərğəc tə-

rəfinə  hərəkət etdik. Fərz vaxtı  İstalifin altında olan Xoca-Həsənə vardıq. 

Bir müddət atlardan enərək məcun yeyib xəzan seyr etdik. 

Günəş doğarkən İstalif (248 a) bağına enib üzüm yedik və oradan İs-

tərğəcə tabe olan Xoca-Şəhaba enib uyuduq. Ata Miraxurun evi oralarda 

imiş. Uyğudan qalxıncaya qədər yemək və bir kuzə şərab hazırlamış. 

Xəzan çox gözəldi. Bir neçə  qədəh içib hərəkət etdik. Günorta vaxtı 

İstərğəcda xəzanın ən gözəl olduğu bağa enib söhbət etdik. Qısa bir müddət 

sonra Xoca Məhəmməd Emin gəldi. Yatsı vaxtına qədər içdik. O gün və ge-

cə Kabildən Abdullah [Kitabdar], Əsəs [Xoca Məhəmməd Əli Tağayi], Nur 

bəy və Yusif Əli gəldilər. Sabah tezdən yemək yeyib atlandıq, İstərğəcin al-

tındakı Baği-Padişahini seyr etdik. 

Bir alma ağacında çox gözəl bir xəzan görüntüsü yaranmışdı. Hər bir 

budağında beş-altı yarpaq düzgün bir biçimdə qalmışdı, elə gözəldi ki, rəs-

samlar uğraşsalar belə rəsm edə bilməzdilər. 

İstərğəcdən hərəkət edib Xoca-Həsəndə yemək yedikdən sonra axşam 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

264

üstü Bihzadiyə gəlib Xoca Məhəmməd Eminin İmam Məhəmməd adlı nökə-

rinin evində içdik. Ertəsi çərşənbə axşamı günü Kabil çarbağına gəldim. 

Cümə axşamı günü, ayın iyirmi üçündə, oradan qalxıb qalaya girdim. 

Cümə günü Məhəmməd Əli Heydər Riqabdar bir ağ şahin tutub hədiy-

yə etdi. 

Şənbə günü, ayın iyirmi beşində Çinar-Bağda məclis quruldu. Yatsı 

vaxtı  hərəkət etdik. Seyid Qasım keçən olaydan dolayı incik idi, gələrkən 

onun evinə enib bir neçə qədəh içdik. 

Cümə axşamı günü, zilhiccə  (248 b) ayının ilk günü [=24 noyabr] 

Qəndəhardan Tacəddin Mahmud gəlib mülazimət etdi. 

Bazar ertəsi günü, ayın on doqquzunda [=12 dekabr] Məhəmməd Əli 

Cəng-Cəng Nilabdan gəldi. 

Çərşənbə axşamı günü, ayın iyirmisində  Səngər xan Cəncuhə Bxirə-

dən gəlib bizə qoşuldu. 

Cümə günü, ayın iyirmi üçündə Əlişir bəyin [Nəvai] dörd divanından 

gözəlliyinə və vəznlərinə görə ən gözəl qəzəl və beytlərini seçib qurtardım. 

Çərşənbə axşamı günü, ayın iyirmi yeddisində [=20 dekabr] ərkdə bir 

məclis quruldu və burada hər kəsin sərxoş olunca getməsi və bir daha söh-

bətə qatılmaması əmr edildi. 

Cümə günü, zilhiccə ayının axırıncı günü [=22 dekabr] Ləmqanı seyr 

etmək üçün atlandım.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KABİL-926 (23 DEKABR 1519 - 12 DEKABR 1520) 

 

DOQQUZ YÜZ İYİRMİ ALTINCI İLİN HADİSƏLƏRİ 

BABURNAMƏ 

 

265

 

Şənbə günü, məhərrəm ayının ilk günü [=23 dekabr 1519] Xoca-Seya-

rana gəldik. Təpə üzərində, yeni açılmış bir arxın kənarında  şərab məclisi 

düzəldi. Sabah qalxıb Xoca-Rigi-Rəvanı seyr edərək Seyid Qasımın Bülbül 

köşkünə enib söhbət elədik. Sabah oradan qalxıb məcun yeyərək gedib Bil-

kərə endik. Gecə içdikdən sonra bir də səbuhi məclisi qurduq və günorta ge-

dib Dürnaməyə endik. Şərab məclisi oldu. Sabah da yenə səbuhi məclisi qu-

ruldu. Dürnamənin böyüyü olan Haqdad mənə bağıni hədiyyə etdi. 

Cümə axşamı günü qalxıb Nicravda taciklərin kəndinə endik. 

Cümə günü isə Çihil-Külbə ilə Baran çayı arasındakı dağda ov etdik. 

Xeyli geyik vurduq. Əlim qırılandan (249 a) bəri ox atmırdım. Çox sərt ol-

mayan bir yayla bir geyiyin baldırına ox atdım, ox tüklü qisminın yarısına 

qədər batdı. İkindi üstü dönüb Nicrava gəldik. 

Ertəsi gün də Nicrav əhalisinin cizyəsi altmış misqal qızıl olaraq təyin 

olundu. 

 

BABUR LƏMQANI SEYR ETMƏYƏ GEDİR 

 

Bazar ertəsi günü Ləmqanı seyr etmək niyyətilə atlandıq. Bu gəzintidə 

Hümayunun da bizimlə birlikdə olmasını düşünmüşdüm, amma qalmaq ar-

zusunda olduğunu söylədi və Kürə keçidində geri dönməsinə izin verdim. 

Gedib Bədrava endik. Oradan Uluğbuya gəldik. 

Baran çayında ovçular bir qədər balıq tutdular, ikindi üstü bir sala mi-

nərək içki içdik. Axşam vaxtından bir az sonra da saldan çıxıb ağ çadıra ge-

dib içməyə davam etdik. Heydər Ələmdar Davərtin kafirlərinin yanına gön-

dərilmişdi, Badic dibində bu kafirlərin böyükləri bir neçə tuluq şərab gətirib 

mülazimət etdilər. 

Keçiddən enəndə çoxlu çəyirtgə gördük. Ertəsi gün də sala minib mə-

cun yedik və Bulandan bir az aşağıda saldan çıxaraq ordugaha gəldik, iki sal 

halında gəldik. 

Cümə günü qalxıb Məndravərdən bir az aşağıdakı bir dağ ətəyinə en-

dik. Axşam şərab məclisi yapıldı. 

Şənbə günü sala minib Dərutə boğazından keçərək Cahannümanın  bir 

az yuxarısında saldan çıxıb Adinapur önündəki Baği-Vəfaya gəldik. Nigən-

xar tüməninin hakimi Qiyam bəy Orduşah saldan çıxanda gəlib sədaqətini 

bildirdi.  

Bir müddətdir Nilabda olan Ləngər xan (249 b) Niyazi də yolda gəlib 

mülazimət etdi. Baği-Vəfaya endik. Portağalları gözəl saralmış, səbzələri 

gözəl yetişmişdi, fövqəladə gözəldi. Beş-altı-gün Baği-Vəfada qaldıq. 

Qırx yaşımda içkiyi buraxmaq niyyətində idim və buna da bir ildən az 

bir müddət qaldığı üçün ifrat dərəcədə içirdim. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

266

Bazar günü, ayın on altısmda [=7 yanvar 1520] səbuhidən sonra ayıla-

raq məcun yediyimiz vaxt Molla Yarək pəncgahda müxəmməs formasında 

bəstələdiyi nəqşi çaldı. Gözəl bir nəqş bəstələmişdi. Xeyli zamandır belə iş-

lərlə  məşğul olmurdum. Məndə  də bir şey bəstələmək arzusu doğdu. Yeri 

gələndə bəhs edəcəyim üzrə, bu münasibətlə çahargah sövtünü bəstələdim. 

Çərşənbə günü səbuhi zamanı zarafatla: «Sartca oxuyan hər kəs bir 

qədəh içsin» dedi. Bu surətlə çox adam qədəh qaldırdı. Sübh namazı vaxtı 

çəmən ortasındakı ağacların arasında oturduq və «Türkcə oxuyan hər kəs bir 

qədəh içsin» dedim. Bu dəfə də çoxlu adam qədəh qaldırdı. Günəş doğunca 

portağalların dibinə, hovuzun kənarına gedib içdik. 

Ertəsi gün Dutədən sala minib Cuyi-Şahidən keçib Ətərə vardıq. Ətər-

dən qalxıb Dəreyi-Nuru seyr edərək Susan kəndinə  qədər getdikdən sonra 

geri qayıdıb Əmləyə endik. 

Xoca Kəlan Bəcuru (250 a) yaxşı idarə edirdi. Mənim müsahibim ol-

duğu üçün onu geri çağıraraq Bəcura Şah Hüseyni hakim təyin etdik. Şənbə 

günü, ayın iyirmi ikisində [=13 yanvar] Şah Hüseynin getməsinə izin ver-

dim. 

O gün də Əmlədə içdik. Ertəsi gün yağmur altında Künərdə Məlikqu-

lunun evinin yerləşdiyi Küləqrama gəldik, onun ortancıl oğlunun portağal 

sahəsinə baxan evinə endik. Yağmur yüzündən portağallığa getmədən o ev-

də içdik. Yağmur fövqəladə çox yağdı. Bir tilsim bilirdim, Molla Əli xana 

öyrətdim. Dörd kağıza yazıb dörd tərəfə asdı. Yağış  dərhal dayandı, hava 

açılmağa başladı. 

Sabah bir sala mindik, başqa bir sala da igidlər mindilər. Bəcur, Sevad, 

Künər və o civarda bir növ boza düzəldirlər. Kim deyilən bir şeydən, ot kök-

lərindən və bəzi ədviyyatdan düzəldirlər. Çörək kimi yuvarlaq edir, quruda-

raq saxlayırlar. Bozanın mayası  həmən kim maddəsidir. Bəzi bozalar çox 

ləzzət verir, lakin çox duzlu və dadsız olur. Bu bozadan içmək istədik. Lakin 

duzluluğu üzündən içəməyərək məcuna üstünlük verdik. 

Digər sala minmiş olan Əsəs [Xoca Məhəmməd  Əli Tağayi], Həsən 

İgrək və Məsti Çöhrəyə bu bozadan içmələrini əmr etdim. Həsən İgrək içib 

sərxoş oldu, özünü nalayiq aparmağa başladı. (250 b) Əsəs də çox sərxoş ol-

du və bir çox çirkin hərəkətlər elədi. O qədər narahat olduq ki, onu saldan 

çıxarıb suyun digər tərəfinə keçirməyi düşündüm. Bəziləri rica edərək araya 

girdilər. 

O vaxt Bəcuru Şah Mir Hüseynə əta edərək Xoca Kəlanı da müsahib 

olduğu üçün yanımıza çağırmışdıq. Onun Bəcurda qalması çox uzadı. Bə-

curda işlərin artıq yolunda olduğunu təsəvvür edirdim. Şah Mir Hüseyn Bə-

cura gedərkən Künər çayının keçidində bizə rast gəldi. Çağırıb  şifahi bəzi 

əmrlər verdikdən sonra bir xassə  zireh ehsan edərək getməsinə izin verdim. 

Nurgilin qarşısına gələndə bir qoca gəlib sədəqə istədi. Saldakılar ona 

BABURNAMƏ 

 

267

paltar, sarıq və  dəsmal kimi şeylər verdilər, ixtiyar xeyli əşya yığdı. Yarı 

yolda pis bir yerdə sal təhlükəli bir yerə çarpdı. Çox qoxduq. Düzdür, sal 

batmadı, lakin Mir Məhəmməd Caləban suya düşdü. 

Gecəni Ətərin yaxınlığında keçirdik. Çərşənbə axşamı günü Məndra-

vərə gəldik. Qutlu Qədəm ilə atası Dövlət Qədəm [Qaravul] qalanın içində 

bir məclis düzəltmişdilər. Düzü, səfasız bir yerdi, lakin onların xatiri üçün 

bir neçə qədəh içib ikindi üstü ordugaha gəldik. 

Çərşənbə günü Kəngdər çeşməsinə gedib seyr etdik. Kəngdər Məndra-

vər tüməninə tabe bir kənddür. Bütün Ləmqanatda yalnızca bu kənddə xur-

ma vardır. Bu kənd dağ ətəyindən bir az yuxarıda (251 a) yerləşir. Xurmalı-

ğı şərq tərəfindədir. Bu çeşmə də xurmalığın yanında və maili bir yerdədir. 

Çeşmə başından altı-yeddi kari aşağıda, daşları yığıb bir araya gətirərək qüsl 

etmək üçün bir sığınaq düzəltmişlər. Bu sığınağa gələn çayı o şəkildə yük-

səltmişlər ki, su qüsl edən adamın başına tökülür. Çeşmənin suyu çox dur-

ğundur, qış günləri suyu əvvəlcə bir az soyuq təsir bağışlayır, lakin suda 

qaldıqca insana xoş gəlir. 

Cümə axşamı günü Şir xan Tərkəlani bizi evinə çağırıb ziyafət verdi. 

Günorta oradan qalxıb bu iş üçün özəl olaraq düzəldilmiş balıqxanalarda ba-

lıq tutdular. Balıqxananın necə olduğundan daha əvvəl söz açmışdım. 

Cümə günü Xoca Mirmiran kəndinün yaxınına endik. Axşam üstü 

məclis quruldu. 

Şənbə günü Əlişəng ilə Əlingar arasındakı dağda ova çıxdıq. Bir tərəf-

dən əlingarlılar və bir tərəfdən da əlişənglilər dairə quraraq geyikləri dağdan 

endirdilər. Çox geyik vurduq. Ovdan dönüb Əlingarda məliklərin bağına 

enib məclis qurduq.  

Qabaq dişimin yarısı qırılıb yarısı qalmışdı və o gün yemək əsnasında 

bu qalan yarısı da qırıldı. 

Ertəsi gün qalxıb balıqlara tor atdırdıq. Günortaya yaxın Əlişəngə ge-

dərək bağda içdik. Ertəsi gün də pis hərəkətlər edib haqsız yerə qan tökmüş 

olan Əlişəng məliki Həmzə xan qan davacılarına təslim edildi, qisas aldılar. 

Çərşənbə axşamı (251 b) günü, əvrad

1

 oxuduqdan sonra Yanbulaq yo-

luyla Kabilə doğru hərəkət etdik. İkindi çağı Uluğbudan çayı keçib axşam 

vaxtı Qaratuya gəldik, atlara yem verildi. Əlimizdə olan şeylərdən yemək 

hazırlandı. Atlar arpalarını bitirincə hərəkət etdik

2

. 

                                                           

1

 Əvrad: vird sözünün cəmidir, oxunması adət halına gələn dualar. 

2

 Baburun  xatirələrinin bir qismi itmişdir. 926-cı ilin əvvəllərindən, yəni 12 dekabr 

1520-ci ildən 932-ci ilə, yəni 18 oktyabr 1525-ci ilə qədər olan hissəsi yoxdur. 

Bu müddət ərzində aşağıdakı hadisələr baş vermişdir. 926-cı ildə Babur üçüncü Hindis-

tan səfərinə çıxmışdır. Həmin il Xan Mirzə Bədəxşanda öldüyü üçün Babur böyük oğlu Hü-

mayunu oraya vali təyin etmişdir. Qəndəhar bölgəsini ələ keçirdikdən sonra Qəhdəhar şəhə-

rini almağa çalışmış və 928-ci ildə buna nail olmuşdur. 

929-cu ildən etibarən Baburun Hindistandakı  işləri də asanlaşmışdır, çünki bəzi  əfqan 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

268

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III. HİNDİSTAN 

 

 

 

 

HİNDİSTAN - 932 (18 OKTYABR 1525 - 8 OKTYABR 1526) 

 

                                                                                                                                                    

bəyləri Sultan İbrahim Ludiyə qarşı mübarizədə ondan kömək istəmişlər. Bu bəylərin dəstə-

yindən faydalanan Babur 930-cu ildə yenidən Hindistana girmiş, Lahor və Dibalpur şəhər-

lərini almış, Pəncabın böyük hissəsini ələ keçirmişdir. Ancaq Babur Kabilə döndükdən son-

ra ona kömək edən əfqan bəyləri Pəncabı almaq sevdasına düşmüşlər.  

 

BABURNAMƏ 

 

269

DOQQUZ YÜZ OTUZ İKİNCİ İLİN HADİSƏLƏRİ 

 

932-ci il səfər ayının birində, cümə günü [=17 noyabr 1525] günəş ox-

atan bürcündə ikən Hindistan üzərinə yürümək niyyətilə hərəkət etdik, Yek-

Ləngə təpəsini aşaraq Dih-Yaqub çayının qərb tərəfindəki çayıra endik. 

Biz bu yurdda ikən yeddi-səkkiz ay öncə Sultan Səid xanın hüzuruna 

elçi olaraq göndərilmiş  Əbdülmüluk Qurçu xanın Yengibəy Göyəldaş adlı 

bir adamıyla birlikdə gəldi, xanımlardan və xandan məktublar və bəzi hədiy-

yələr gətirdi. 

Əsgərin səfərə hazırlaşması üçün bu yurdda iki gün qaldıqdan sonra 

hərəkət etdik, bir mənzildə dincələrək Badam-Çeşməyə endik. Burada mə-

cun yedik. 

Çərşənbə günü Barik-Aba enəndə Xoca Hüseyn Divanın Lahorun gə-

lirindən göndərmiş olduğu iyirmi min şahruxi dəyərində altın, əşrəfi və tən-

gələri

1

 Hindistanda qalan Nur bəyin kiçık qardaşlarındən biri gətirdi. Bunun 

böyük bir qismini Bəlxin işləri üçün Bəlx  ərbabından olan Molla Əhmədə 

göndərdim. 

Cümə günü, ayın səkkizində (252 a) Gəndəməkə enəndə şiddətli nəz-

ləyə tutuldum. Həmd olsun ki, asan keçdi. 

Şənbə günü Baği-Vəfaya endik. Hümayun Mirzəni və o tərəfin əsgəri-

ni gözlədiyimiz üçün bir neçə gün Baği-Vəfada qaldıq. Baği-Vəfanın bö-

yüklüyü, səfası və gözəlliyindən bu əsərdə bir neçə dəfə  söz edilmişdir. Ol-

duqca səfalı bir bağdır. Alıcı gözüylə baxan hər kəs onun necə bir yer oldu-

ğunu anlayar. Orada olduğumuz bu bir neçə gündə içki və səbuhi məclisləri 

qurduq, içməyən günlərdə  də  məcun söhbəti keçirdik. Gecikdiyi üçün Hü-

mayuna çox sərt məktublar və şiddətli xitablar göndərdim. 

Bazar günü, səfər ayının on yeddisində  səbuhi məclisi keçirdik. Hü-

mayun gəldi. Çox gec gəldiyi üçün onu danladım. Xoca Kəlan da Qəznədən 

elə o gün gəldi. 

O bazar ertəsi axşamı Sultanpur ilə Xoca Rüstəm arasında salınmış 

Yengi-Bağa [yeni bağ] endik. 

Çərşənbə günü də oradan qalxıb sala mindik və Quş Künbəzə  qədər 

şərab içərək gedib Quş Künbəzdə saldan çıxıb ordugaha gəldik.  

Ertəsi gün də orduya səfər əmri verib sala minərək məcun yedik. Hər 

zaman endiyimiz yer Qırx Arx idi. Qırx Arxın qarşısına gələndə  ətrafa nə 

qədər baxsaq da, ordudan (252 b) bir əsər görünmədi. Atlar da meydanda 

yoxdu. Gərm-Çeşmə yaxın olduğu üçün «bəlkə ordu oraya enmişdir» deyə 

düşünərək buradan keçib getdik. Gərm-Çeşməyə çatanda gec olmuşdu. Ora-

                                                           

1

 Əşrəfi: altın sikkələrə verilən ümumi ad.  Təngə: gerçək dəyəri bu gün dəqiq bilinmə-

yən bir pul vahidi. 

 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

270

da da qalmayaraq, gecə boyu yola davam etdik. Bir yerdə salı dayandırıb bir 

az uyuduq. Sübh çağı Yadabirə çıxdıq. Sabah erkəndən qoşun gəlməyə baş-

ladı. Sən demə, ordu Qırx Arx civarına enibmiş, biz görəməmişik. 

Salda  Şeyx  Əbülvəcd,  Şeyx Zeyn, Molla Əlixan, Turdu bəy Xaksar 

kimi  şeir oxuyan çox adam vardı. Söhbətdə  Məhəmməd Salihin

1

 bu  beyti 

oxundu: 

Məhbubiyi hər işvəkarira çi künəd kəs, 

Caye ki tu başe digərira çi künəd kəs. 

Hər işvəkarın məhbubluğunu insan nə etsin,  

Sən olan yerdə başqa birinə nə lüzum var. 

Bu örnəyə dair başqa beytlər söyləmələrini  əmr etdim. Şeir yazanlar 

söyləməyə başladılar. Molla Əlixana çox sataşırdılar. Sataşma qəblindən bu 

beyt bədahətən ağlıma gəldi: 

Manəndi tu mədxuşu qərira çi künəd kəs, 

Hər gavquni madə xərira çi kunəd kəs. 

Sənin kimi huşsuz bir axmağı insan nə etsin,  

Hər öküz doğan dişi eşşəyi insan nə etsin. 

Bu vaxta qədər yaxşı və pis, ciddi şəkildə və zarafatla, ağlıma gələn 

hər şeyi dilxoşluq üçün nəzm edirdim, hər cür çirkin və qaba nəzmi də ya-

zırdım. O zamanlar Mübəyyin

2

 əsərini nəzmə çəkirdim, halım sıxıntılı idi və 

həzin könlümə belə bir fikir gəlmişdi: (253 a)  

Heyf bulğay ol dildin kim, mundağ əlfəzni dərc qılğay,  

Yana fikrini qəbih sözlərgə xərc qılğay,  

Dariğ bulğay ol könqüldin kim, mundağ məani zühur etgəy,  

Yana zişt xəyallar anda xütur etgəy.  

O zamandan bəri də həcv və zarafat vadisində şeir və nəzm söyləmək-

dən vaz keçmişdim və tövbəli idim. Ona görə də bu beyti söyləyən zaman 

bunlar heç ağlıma gəlmədi və bu anlam da heç bir vaxt könlümə doğmadı. 

Bir-iki gün sonra Biqrama enəndə nəzləyə tutuldum və isitdim. Sonra 

bu nəzlə öksürəyə çevirdi. Hər öksürəndə qan tüpürürdum. Hərarətim heç 

aşağı düşmürdu. Birdən bunun haradan gəldiyini və iztirabımın səbəbini an-

ladım: «Kim əhdini pozsa, öz əleyhinə pozmuş olar. Və kim Allaha verdiyi 

sözə əməl etsə, Allah ona böyük bir mükafat verər»

3

. 

Nə qılayın sənin bilə, ey dil,  

Cəhətindən mənim içim qandır. 

Neçə yaxşı desən bu həzl ilə şeir  

Birisi föhşü, biri yalandır. 

                                                           

1

 Məhəmməd Salih: «Şeybaninamə» əsərinin müəllifi. 

2

 Mübəyyin: Baburun hüquqi səciyyə daşıyan, iqtisadiyyat və vergi siyasəti haqqında 

nəzmlə yazılmış əsəri.  

3

 Quran, Fəth surəsi, 48:10. 

BABURNAMƏ 

 

271

Gər desən qoymayın bu cürm bilə, 

Cilovunu bu ərsədən yandır (bu yoldan çevir). 

Dedilər: «Rəbbimiz, biz özümüzə zülm etdik, əgər bizi bağışlamasan 

və bizə acımasan, mütləq ziyana uğrayanlardan olarıq».

1

 

Bir bir daha bağışlanmağı diləyib tövbə edərək, bu cür batil fikirlərdən 

və belə nalayiq alışqanlıqlardan könlümü çevirib qələmimi sındırdım. Bu 

cür tənbehlər asi qullar üçün o dərgahdan gələn böyük bir dövlətdir və bun-

lar sayəsində ağıllanan hər qul üçün böyük bir xoşbəxtlikdir. 

O axşam oradan hərəkət edib Əli-Məscidə endik. Bu yurd (253 b) dar 

olduğu üçün mən daima bir təpənin üzərinə enirdim, əsgərin hamısı da mə-

nim endiyim təpənin uçurum tərəfinə baxan bir dərəyə enirdi. Gecə olanda 

əsgərlərin tonqalları çox gözəl bir mənzərə yaradırdı. Buna görə də buraya 

enəndə mütləq içərdik. Bu dəfə də içdik. Sabah olmadan öncə məcun yedik 

və atlandıq. O gün oruc da tutdum. Gəlib Biqramın yanında düşərgə qurduq. 

Ertəsi gün o yurdda qalaraq kərgədan ovuna çıxdıq. Biqramın önündə-

ki Siyah-Abdan keçib çayın aşağısına doğru bir halqa yaratdıq. Bir müddət 

getdikdən sonra arxa tərəfdən bir adam gələrək, Biqramın lap yaxınında ki-

çık bir cəngəlliyə bir kərgədanın girdiyini və ətrafını mühasirəyə aldıqlarını 

söylədi. Dərhal dördnala oraya getdik. Cəngəllikdə halqa qurub gurultu qo-

paranda kərgədan dışarı  çıxıb ovaya doğru qaçdı. Hümayun və o tərəfdən 

gələnlərdən heç kim kərgədan görməmişdi. Hamısı doyunca seyr etdi. Bir 

küruha yaxın qovalayıb çoxlu ox vuraraq yerə sərdilər. Bu kərgədan adama 

və ata hücum etmədi. 

İki kərgədan daha vurdular. «Görəsən, kərgədan bir fillə qarşılaşsa, 

əcəba, nə edər» deyə daim düşünürdüm. Bu dəfə filçilər filləri gətirirmişlər 

və bir kərgədan (254 a) da onların tam qarşısına çıxıbmış. Filçilər bir az irə-

liləyincə kərgədan onlara qarşı dura bilməyib başqa bir tərəfə qaçıbmış. 

Biqramda ikən bəzi bəylər və içkilər, bəxşilər və divanlarla birlikdə 

altı-yeddi qismə ayrılaraq bütün əsgərin adlarını tək-tək yazıb saylarını he-

sablamaq üçün Nilab keçidində gəmilərə təyin edildilər. 

Axşam nəzləyə tutuldum və təkrar isitdim. Bu nəzlə öksürüyə çevirdi. 

Hər öksürəndə qan tüpürürdum. Çox ağır keçirdim, iki-üç gün sonra keçdi. 

Biqramdan qalxıb yağmur altında Kabil çayının sahilinə endik. Hin-

distandan Dövlət xanla Qazi xanın [Ludi] iyirmi-otuz min əsgər toplayıb 

Kəlanuru aldıqları və Lahor üzərinə yürümək istədikləri xəbəri gəldi. Orada-

kılara «Mənzil-mənzil irəliləyirik, biz gələnə  qədər müharibə etməsinlər» 

deyərək, Mömin Əli Tavaçını qasid olaraq göndərdik. 

İki mənzildən sonra cümə axşamı günü, ayın iyirmi səkkizində Sind 

sahilinə endik. 

Şənbə günü, rəbiüləvvəl ayının ilk günü [=16 dekabr] Sind və Keçə-Qut 

                                                           

1

 Quran, Əraf surəsi, 7:23. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

272

sularından keçib çayın sahilinə endik. Gəmilərə minən bəylər, bəxşilər və 

divanlar səfərə qatılan əsgərin saysını bildirdilər. Böyük və kiçık, yaxşı və pis, 

nökər və nökər olmayan, hamısı on iki min adam olaraq qeyd edilmişdi. 

Bu il buralarda mövsüm yağmuru az, dağ  ətəyindəki vilayətlərdə isə