Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ

                                 Vətənimdir, vətənimdir, vətənim! 

Bu tip təkrarlarda bəzən “ki” ədatı işlənir, bu isə emosional çaları qüv-

vətləndirməyə xidmət edir. Onlarda əvvəlkilərdən müəyyən qədər fərqli hallar 

olur. Əvvəla, bu zaman təkrarın sayı ikidən artıq ola bilmir, çünki “ki” ədatı 

iki təkrarlanan söz, ifadə arasında məzmun  əlaqəsini də qüvvətləndirir.  İkin-

cisi, sonuncu təkrarda şəxs sonluğunun işlədilməsi də fakültütivdir: işlədilə də 

bilər, işlədilməyə də. Məs.: Tüpdağıdan gözünü sildi, baxdı ki, yox, Eyvazdı ki, 

Eyvaz (“Koroğlu);  Qarı gördü, gələn Əhməddi ki, Əhməddi (“Küp qarısı”). 

Təsdiq məqsədilə yaradılan təkrarların bəziləri daha çox informativ 

funksiyaya malik olur. Bu zaman təkrarlanan hər bir şəxs adı ayrı-ayrı sintak-

tik mühitdə mövcud olur, daha doğrusu, bu təkrar ifadələrin hər biri aid olduq-

ları digər cümlə üzvləri ilə birlikdə işlənir. Məs.: Dünən Koroğlu idim, bu gün 

çodar oldum, indi yenə Koroğluyam (“Koroğlu”). 

Məlumdur ki, təkrarlar cümlədə xüsusi informasiya daşıyıcısı olmur; 

onlar fikrin daha emosional, ekspressiv verilməsinə xidmət edir. Lakin veril-

miş sonuncu misalda bu təkrar yalnız emosionallıq formalaşdırmaq üçün deyil, 

habelə yeni informasiyanın verilməsi üçündür. Düzdür, təkrarlanan “Koroğlu” 

sözü yeni bir məna, yaxud fikir ifadə etmir, lakin aid olduğu sözlə birləşərək, 

yeni fikrin, informasiyanın ifadəsini formalaşdırır. Yəni ikinci dəfə  həmin 

sintaktik mühitdə “Koroğlu” sözünün işlədilməməsi mümkünsüzdür. 

Təkrarlar habelə cümlədə  həmcins üzv olmur, çünki həmcins üzvlərin 

özü də cümlədə informativ yükə malikdir, yeni mənanın, fikrin daşıyıcısıdır. 

Lakin verdiyimiz misalda tıkrar həmcins üzv hesab edilməlidir. Bunun əsas 

səbəbini əvvəlki abzasda açıqladıq. Digər səbəbi isə odur ki, təkrarın arasında 

başqa ifadə həmcins üzv öz tabe komponenti ilə işlənmişdir. Təbii ki, burada 

aktuallıq baxımından üç komponent vardır, lakin onların tabesizlik əlaqəsi ilə 

eyni mübtəda ilə  əlaqələnməsi bu konstruksiyanın mürəkkəb cümlə deyil, 

həmcins üzvlü sadə cümlə olmasını təmin edir. 

Təsdiq məqsədi üçün işlədilən təkrarların elələri də var ki, burada emo-

sional münasibət məqsəd kimi izlənilmir; bunlardan biri cümlənin xitabı, 

digəri isə cümlə üçün informativ yükə malik cümlə üzvü olur. Əslində hər iki 

təkrarda adın  şəxs üçün təsdiqedicilik funksiyası vardır. Belə ki, şəxsə  hər 

hansı adla müraciət, xitab onun həmin ada malik olduğunu bilib qəbul etmək 

və nümayiş etdirməkdir.  İkinci dəfə xüsusi olaraq həmin fikrin informativ 

şəkildə təsdiqi də məhz bu adın vasitəsilə həyata keçirilir. Məs.: Koroğlu, biz 

sənin Koroğlu olduğunu bilirik (“Koroğlu”). 

3)  Şəxs adı cümlə üzvü kimi işlədilir və müxtəlif vəziyyətlərdə  təkrar 

8 

---

edilir ki, bu zaman hər bir təkrar cümlə üçün informativ yük daşıyır və biri 

digərini tamamlayır. Məs.:  Bir də deyirlər ki, Koroğlunun belə bir xasiyyəti 

var idi ki, düşmən  əlinə keçəndə Koroğlu olduğunu heç boynuna almazdı 

(“Koroğlu”). Bu cümlədə adın təkrarına yol verməmək üçün onu başqa forma 

və leksik tərkibdə  də  işlətmək olar, lakin bu zaman orada nəzərdə tutulmuş 

fikir tam aydınlığı ilə üzə çıxmaz. Bu tip təkrarlar “sərbəst və ya qaydasız tək-

rarlar” adlanır (10,131). 

Bu məzmunlu konstruksiyaların elələri də var ki, təkrar ad müxtəlif 

cümlə üzvü funksiyasında çıxış edir, lakin həmin halda ikinci təkrar işlədilmə-

yə  də bilər. Bu cümlələrdə ikinci təkrar təyinedici sözlə birlikdə olur. Məs.: