Beynəlxalq maliyyə böhranı şəraitində korperativ idarəetmə sisteminin

 
 
 
 

---

3 
GİRİŞ 
Mövzunun aktuallığı. Korperativ idarəetmə müəssisələrin şəffaf, ədalətli və 
dürüst idarə edilməsini nəzərdə tutur. Korperativ idarəetmə, beynəlxalq 
investorların əhəmiyyətli dərəcədə zərər etdikləri 1997-ci ilin ortalarında baş 
vermiş Asiya maliyyə böhranının ardından artıq bir ehtiyac kimi gündəmə 
gəlmişdir. Bu dövrdə xüsusilə, inkişaf etməkdə olan ölkələrə xarici vəsait axınını 
artırmaq, investorların hüquqlarını qorumaq və kapital bazarlarının inkişafını təmin 
etməyə yönəlmiş korperativ idarəetmə ciddi mənada gündəmə gəlmişdir. 
Korperativ idarəetməyə sərbəst iqtisadi sistemdə xalqa açıq səhmdar 
şirkətləri üçün tətbiq olunan qaydaları daxildir. Şirkət fəaliyyətinin; hüquq 
sahibləri və ictimaiyyətinin mənfəətlərinin zərər görməyəcək şəkildə maddi və 
insan resurslarının fəal və səmərəli şəkildə istifadə edilməsinin təmin edilməsi və 
beləliklə, səhmdarlar üçün gözlənilən mənfəəti təmin edərək şirkətin davamlılığını 
mümkün edən qanun, əsasnamə və şirkət tətbiq etmələrinin yaxınlaşdırılması 
tətbiqinin ümumi adıdır. Korperativ idarəetmə həmçinin şirkətin hədəflərinin təyin 
olunduğu bir forma ortaya qoyur və bu hədəflərə necə çatacağı, səmərəlilik və 
məhsuldarlığın nə şəkildə yoxlanacağını yollarını göstərir.
Yaxşı korperativ idarəetmə müşahidə şurası və yuxarı rəhbərlik üçün 
şirkətin və səhmdarlarının maraqlarına uyğun hədəflərə yönəlmək baxımından 
uyğun təşviqlər təmin etməli və aktiv nəzarəti asanlaşdırmalıdır. Korperativ 
idarəetmə prinsipləri şirkət sahibliyi (mülkiyyət) və nəzarət ayrı-seçkiliyindən 
qaynaqlanan problemlər üzərində cəmləşdiyi kimi, bəzi şirkətlərdə; payların 
(səhmlər) əksəriyyətinə sahib olan səhmdarların azlıq təşkil edən səhmdarlar 
qarşısında sahib olduğu gücdən dolayı ortaya çıxa biləcək problemlərə də yönəldir. 
Qısaca, şirkətlərin korperativ idarəetmə prinsipləri əsasında idarə olunması 
məsələsi institusional idarəetmənin tanınmasında xüsusilə vurğulanır. Korperativ 
idarəetmə idarə heyəti, üst rəhbərliyin, nəzarət şurasının, daxili və xarici 
auditorların fəaliyyətləri arasında uyğunluğu təmin etmək və bunlar arasındakı 
lazımi məlumatların təsirli bir şəkildə rabitəni təmin etmək üçün tövsiyələr verir və
tövsiyələri qəbul edir. 

---

4 
Korperativ idarəetmə fəaliyyətinin nə üçün lazım olduğunu dərk etmək üçün 
istər yerli, istərsə də beynəlxalq bazarlarda baş verən menecment səmərəsizliyi ilə 
bağlı ortaya çıxan, müəssisənin iflas, korrupsiya iddialarına baxmağın faydalı 
olacağı güman edilir. Dünya miqyasında xüsusilə də Avropada maliyyə 
böhranlarının meydana gəlməsi və buna bağlı olaraq da müxtəlif iflas hadisələrinin 
qarşısının alınmaması artıq yeni tədbirlər keçirilməsini zəruri hala gətirmişdir. 
Korperativ idarəetmənin bu qədər əhəmiyyətli bir hala gəlməsinin səbəbi, 
ortaqlıq idarəetməsində uğursuzluq, sui-istifadələr, inkişaf edən bazarlarda baş 
verən maliyyə böhranıdır. 
Bu baxımdan mübahisələrin mərkəz nöqtəsində yer alan anlayış korperativ 
idarəetmə olmuşdur. Korperativ idarəetmənin ortaya çıxmasının əsasında böyük 
ehtiyacın varlığı, bu anlayışın qısa zamanda çox geniş qəbullara çatmasına imkan 
verdi. Ən ümumi və konkret halı demək olar ki, korperativ idarəetmə idarəetmə 
komissiyalarında fürsətçi rəhbərlərə qarşı müəssisə sahibləri və səhmdarların 
maraqlarını tarazlaşdırmaq məqsədilə ortaya çıxmışdır. 
Korporativ idarəetmə və yaxud korporativ maliyyə şirkətin fəaliyyət 
göstərməsi üçün fondların təmin olunması vəzifəsini yerinə yetirir. Kiçik biznesler 
üçün - bu KOB şirkətlər maliyyesi adlanır. Ümumiyyətlə götürdükdə riskin və 
gəlirliliyin balanslıgını qorumaq şərtilə qurumun səhminin qiymətinin və varlıq 
dəyərini maksimuma çatdırmaq məqsədi daşiyır. 
Uzun müddetli fondlar, səhmdarlar və uzun müddetli kredit (əsasən, istiqraz 
vərəqəsi) vasitəsilə təmin edilir. Fondların ayrı-ayrı növləri arasında tarazliq 
şirketin kapital strukturu adlanır. Qısa zamanlı fondlaşma və ya fəaliyyət kapitalı, 
adətən, banklardan kredit xətti alınaraq təmin edilir. 
Maliyyə ilə sıx əlaqədə olan başqa bir biznes qərarı isə investisiya və ya 
fondların idarə edilməsidir. İnvestisiya bir aktivin dəyərini qoruyacağı və ya 
artıracağı ümidi ilə əldə edilməsidir. İnvestisiya menecmentndə – portfelin 
seçilməsi – nəyə nə qədər və nə zaman investisiya edilməli olduğuna qərar 
verilməlidir. Bu məqsədə nail olmaq üçün şirkət aşağıdakiları etməlidir: 
 Uygun məqsədlərin və məhdudiyyətlərin müeyyən olunması: institusional və

---

5 
ya şəxsi məqsədlər, müddət üfüqü, riskdən qaçma və verginin nəzərə alınması, 
 Uyğun strategiyanin müəyyən edilmesi: aktiv və ya passiv – qorunma strategiyası 
 Portfelin performansının ölçülməsi 
Maliyyə menecmenti mühasibatlıgın maliyyə funksiyası ilə paraleldir. 
Lakin, maliyyə mühasibatı keçmişə aid maliyyə hesabatlarının hazırlanması ilə 
məşğul olursa, maliyyə qərarı birbaşa şirkətin gələcəyinə yönəlir. 
Bütün bunlar beynəlxalq maliyyə böhranı şəraitində korporativ maliyyə 
idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi problemini aktual edir.