Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

Alliterasiya 
– sözlərin əvvəlində eyni və ya yaxın səslərin – 
sait və samitlərin gəlməsi. Məsələn: 
C
ar 
ç
əkir 
ç
arxların 
ç
axnaşıq 
səsi.
2. 
Assonans 
– sözlərin müxtəlif yerlərində uyğun səslərin me-
lodiya, ritm yaratması. Məsələn: 
A
xt
a
rdım, 
a
r
a
dım, sonr
a
da 
v
a
rdım. 
Ə
r
ə
nl
ə
r m
ə
sk
ə
ni v
ə
t
ə
nim m
ə
nim. 
3. Leksik səviyyədə obrazlılıq yaratmaq üçün istifadə olunan, 
digər ədəbi növlərdə olduğu kimi, lirik əsərlərdə də mühüm yer 
tutan 
kinayə, təkrir, mübaliğə, epitet, təşbeh, metafora və s. 
bədii təsvir və ifadə vasitələrinin
müəllif niyyətinə uyğun səslən-
dirilməsi. 
4. Qrammatik səviyyədə obrazlılıq vasitələri olan inversiya 
(söz 
sırasınln dəyişməsi), sözlərin, müxtəlif cümlə tiplərinin təkrarı, 

---

162 
qeyri-normativ cümlələr, ellipsis hecaların, sözlərin buraxıl-
ması (ancaq təsəvvür olunan dil vahidi)
və s. istifadədə müəllif 
niyyəti.
1
Lirik əsərlərdə şeir texnikasında mühüm şərtlərdən biri də 
qafiyədir
. Mir Cəlal və P.Xəlilov yazır ki, misraların axırlarında
bir neçə hecanın ifadə, tələffüz, quruluş və ahəngcə bir-birinə uyğun 
olmasına əsaslanan qafiyə sadəcə, şəkli, formal cəhət deyildir.Bu, 
müəyyən mətləbin, sözün vurğu ilə, təkidlə və möhkəm deyilməsinə 
kömək edir. 
A bimürvət, axə səndən ötəri, 
Ah çəkməkdən bağrım qana dönübdür. 
Qədd əyilib, gül irəngim saralıb, 
Xəzan dəymiş gülüstana dönübdür. 
Dindirirəm, danışmırsan, gülmürsən, 
Xəbər alıb əhvalımı bilmirsən, 
Endiribən məclisimə gəlmirsən, 
Yoxsa taxtın Süleymana dönübdür? 
Bu parçada aşığın giley-güzarı, “gülmürsən”, “əhvalımı bilmir-
sən,” “məclisimə gəlmirsən” kimi söz və ifadələr yalnız şəkil cəhət-
dən yox, məntiq, vurğu, sətirlər arasında uyğunluq, vəhdət cəhətdən 
də şeirə gözəllik və qüvvət verir. 
Sözün ahənglə deyilişindən yaranan qafiyələrə şifahi xalq ədə-
biyyatı nümunələrində, xüsusən atalar sözlərində də rast gəlmək 
olar: 
Hər işini bab elə, 
Görən desin ha belə.
2
Qafiyənin şifahi nitq, ifadəli oxu ilə bağlılığını Ə.Mirəhmədov 
da qeyd edir: “Qafiyə - misranın sonunda və ya misra içində səscə 
bir birinə uyğun , fonetik tərkibcə həmahəng və şeirə xüsusi 
gözəllik, ahəng, aydın forma verən sözlər. Şeirin məna və ahəngcə 
təşkilində qafiyə böyük rol oynayır. Çünki o həm səs və intonasiya 
1
Azərbaycan dili. TQDK-nın nəşri. Bakı, 2010, s. 523. 
2
Mir Cəlal, P.Xəlilov.Ədəbiyyatşünaslığın əsasları.Bakı:Maarif, 1988, s.103-104. 

---

163 
ilə, həm vəznlə, həm leksika və sintaksislə, həm də şeirin bəndləri 
ilə bağlıdır. 
...Səslənmə dərəcəsi və səciyyəsinə görə qafiyə bir neçə cür 
olur: qüvvətli və zəif, dürüst və təxmini, göz qafiyəsi, qulaq 
qafiyəsi və s.”
1
İfadəli oxu zamanı