Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

Mətndən bitkin parçalarda 
fasilə, məntiqi vurğulu sözlərin 
müəyyənləşdirilməsi 
İfaçılıq vəzifəsinin müəyyənləşdirilməsi. 
Nitqin tonu, tembri, oxuda 
intonasiyanın aldığı çalar

---

151 
– Zalım İlan canımı 
Alacaq indi! 
Balalarım, ah, yetim 
Qalacaq indi! 
Haray, haray, ay haray! 
Onun əlindən! 
Gözləyin özünüzü 
Pis əməlindən. 
Qurbağanın yetim qalacaq 
balalarının taleyi üçün 
narahatlığının çatdırılması 
Həyəcanla 
Kəskin
Gülümsəyərək İlan 
Dedi: – Ay axmaq, 
Çığırmaqla əlimdən 
Olmaz qurtarmaq! 
Onsuz da yeyəcəyəm 
Səni, ay yazıq, 
Nə üçündür bu qədər 
Haray, qışqırıq? 
İlanın zalımlığını, öz 
qurbanına qarşı
amansızlığını,
qəddarlığını çatdırmaq 
Istehza 
Kinayə
Soyuqqanlılıqla 
Qurbağa da İlana 
Dedi: – Ay cəllad, 
Xilas olmaq üçün mən 
Etmirəm fəryad, 
Qoy məhv olsun 
Qəlbimin arzusu, kamı. 
İstəyim budur səni 
Tanısın hamı. 
Bilsinlər ki, alçaqsan, 
Zalımsan yaman. 
Heç zaman əl çəkmirsən 
İlanlığından. 
Əlində başqaları 
Getməsin bada. 
Heç kəs yaxın düşməsin 
Sənə dünyada! 
Qurbağanın hay-haray
salmasının əsl səbəbini,
İlana nifrətini çatdırmaq
Həyəcanla 
Kəskin 
Nifrətlə
M.Ə.Sabirin “Qaz və Durna” təmsilinin ifadəli oxusuna hazır-
lıq zamanı əsərin məzmununun mənimsənilməsi və təhlili üzrə iş 
aparılır. Mətni əvvəlcə müəllim oxuyur. Sonra şagirdlərlə əsərin 
məzmunu üzrə söhbət aparılır. Əsərdə şagirdlərə tanış olmayan 
sözlərin (əcibə, şahənşah, nəqlin agahı, şəkk, diraz, göftguyi-bihudə, 
vaqif ol, ol talib, zifən ol zifünunədir, naqis) mənası lüğətin köməyi 
ilə aydınlaşdırılır.

---

152 
Müəllimin “Durna Qazı tənbeh etməkdə haqlıdırmı?” sualı 
şagirdləri təmsildəki konfliktin mahiyyətinə varmağa sövq edir. 
Məktəblilər emosional şəkildə bildirirlər ki, Durna lovğa Qazın 
cavabını verməklə düz hərəkət edir. Müəllim söhbəti davam 
etdirərək şagirdlərə deyir: “Axı Qazın dediklərində həqiqət var. O 
həm quruda gəzir, həm suda üzür, həm də havada uçur. Şagirdlər 
təmsildən çıxan əxlaqi-tərbiyəvi nəticəni (ideya) təsdiqləyən fikirlər 
söyləyir, təşxisin (alleqoriyanın) mahiyyətini başa düşdüklərini 
nümayiş etdirirlər. 
Təmsilin ifadəli oxusu zamanı qarşıya qoyulan ifaçılıq vəzifəsi 
müəyyənləşdirilir: Dinləyicilərdə insanın seçdiyi peşəyə yarımçıq
yiyələnməsinə mənfi münasibət yaratmaq; 
Şagirdlər müəllimin tapşırığı ilə təmsili rollar üzrə oxuyurlar.
Onların ifası təhlil edilir, oxudakı müsbət və mənfi cəhətlər, rollar 
üzrə oxunun xüsusiyyətləri aydınlaşdırılır. Qeyd edilir ki, hər ifaçı 
bir alleqorik surətin nitqini səsləndirir. Bu zaman alleqorik surətin 
nə demək istədiyi, niyyəti üzə çıxarılır. Odur ki, ifaçı əsərdəki digər 
obrazların nitqini diqqətlə dinləməli, onun dediklərinin mahiyyətini 
üzə çıxaran intonasiyasına, mimikasına diqqət yetirməlidir. 
Müəllimin tapşırığı ilə şagirdlər əsərdəki surətlərin öz nitqi ilə 
hansı məqsədi güddüyünü aydınlaşdırırlar. Aydın olur ki, Qazın 
özünü tərifləməkdə məqsədi başqalarından fərqli olduğunu nəzərə 
çatdırmaq, quşların şahənşahı olduğunu bildirməkdir. Qaz lovğala-
naraq özünün bütün quşlardan üstün olduğunu söyləyir. O istəyir ki, 
hamı onun quşların şahənşahı olduğunu etiraf etsin. 
Müəllim şagirdlərin diqqətini Qazın nitqinə, özü haqqında 
dediyi “əcibə”, “şahənşah” sözlərinə yönəldir. Qazın dedikləri ilə 
razılaşmayan Durna başa düşür kü, Qaz özünü belə öyməkdə haqlı 
deyil. O, öz cavabı ilə həqiqəti söyləyir, Qazın lovğalıq etdiyini, 
müştəbehliyini, mənasız danışdığını açıq şəkildə bildirir. Durnanın 
sözləri Qazı utandırır, öz dediklərindən xəcalət çəkir. 
Şagirdlərin nəzərinə çatdırılır ki, əsərin oxusu zamanı lovğa 
Qazın mənfi obrazının yaradılması əsərdəki əxlaqi-tərbiyəvi fikrin 
daha aydın şəkildə çatdırılmasına imkan verir. 
Sonra şagirdlərə ifadəli oxuya hazırlıqla tapşırıqlar verilir: 
1.
Müəllifin və alleqorik obrazların sözlərinin səsləndirilməsi

---

153 
zamanı qarşıya qoyulan məqsədi – ifaçılıq vəzifəsini müəyyən-
ləşdirin. 
2.
Məntiqi vurğulu sözləri, səsinizin aldığı çalarları, fasilələrin 
yerini aydınlaşdırıb mətnin üzərində şərti işarələr qoyun.