Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

 
Anaerob dehidrogenazalar-hidrogeni bir substratdan digərinə kecirir. Bu 
cəhətə görə anaerob dehidrogenazalar aerob dehidrogenazalardan fərqlənir. Lakin 
onların kataliz etdiyi reaksiyalarda oksigen istirak etmir: 
Sitoxromlar-bioloji oksidləşmədə elektron daşıyıcı kimi iştirak edən ferment-
lərdir (məsələn, sitoxromoksidaza). 
R
1 
H 
H 
H 
H 
R 
+ R
1
↔ R + 
H 
H 
R 
+ O
2 
→ R + H
2
O
2 
downloaded from KitabYurdu.org

---

65 
Peroksidaza və katalaza-ya hidrogen atomlarını substratdan hidrogenperoksid 
molekuluna keçirir (peroksidaza), ya da hidrogenperoksidi suya və molekulyar 
oksigenə parçalayır (katalaza): 
II. Transferazalar. Transferazalar-müxtəlif kimyəvi qrupların bir molekuldan 
digərinə keçirilməsi ilə nəticələnən reaksiyaları kataliz edən fermentlərdir. Bu sinfə 
daxil olan fermentlər daşınan kimyəvi radikalın növünə görə bir-birindən fərqlənir. 
Fosfotransferazalar─fosfat turşusu qalıqlarını nukleozidfosfatlardan başqa 
maddələrin molekullarına daşıyan fermentlərdir. Bu qrupun ən geniş yayılmış 
nümayəndələrindən biri fosfat turşusu qalığına ATF-in tərkibindən heksoza 
molekuluna keçirən heksokinaza fermentidir.
Qlikoziltransferazalar - sadə şəkər qalıqlarını daşıyan fermentlərdir. 
Amintransferazalar - amin qrupunu aminturşulsrından ketoturşulara daşıyan 
fermentlərdir. 
Metultransferazalar-metilləşmə reasiyalarını kataliz edir. 
Asiltransferazalar-asil qalıqlarını daşıyan fermentlərdir. 
III. Hidrolazalar. Hidrolazalar-molekuldaxili rabitələrin hidrolitik (su 
molekulunun birləşməsi ilə müşahidə olunan) parçalanma reaksiyalarını kataliz 
edən fermentlərdir. Onların ümumi təsir sxemi belə ifadə olunur. 
R─C─ R
!
+ R
!!
─H ↔ R─C─ R
!!
+ R
!
─H 
║ ║
O O
R─CH
3
+ R
!
H ↔ R─H + R
!
─CH
3 
R-qlikozil + R
!
─OH ↔ R─OH + R
!
-qlükozil.
OH OH 
│ │ 
R─P─OH + R
!
─H↔R─H + R
!
─P═O 
║ │ 
O OH 
H 
H 
R 
+ H
2
O
2 
→ R + 2H
2
O və 2H
2
O
2
→ 2H
2
O + O
2 
R─CH─NH
2
+ R
!
─C═O ↔ R─C═O + R
!
─CH─NH
2
│ │ │ │ 
COOH COOH COOH COOH 
downloaded from KitabYurdu.org

---

66 
Hidrolazalar adı altında fermentlərin çox böyük bir qrupu birləşir. Bu qrupa
daxil olan fermentlər hidroliz etdikləri birləşmələrin təbiətindən asılı olaraq bir 
neçə yarımqrupa ayrılır. 
1. Esterazalar-mürəkkəb fermentlərin hidrolitik parçalnmasını sürətləndirən 
fermentlərdir. Bu yarımqrupa aşağıdakı fermentlər daxildir: 
a) Fosfatazalar-fosfat turşusunu mürəkkəb efirlərini hidroliz edirlər: 
Bunlara qələvi və turş fosfatazalar, qlukoza-6- və qlukoza-1-fosfatazalar, 
nukleotidazalar, fosfodiesterazalar, ribonukleazalar, dezoksiribonukleazalar və s. 
aiddir. 
b) karboksiesterazalar-üzvi turşuların mürəkkəb efirlərini hidroliz edirlər: 
Bunlara sadə esterazalar, lipazalar, fosfolipazalar (A, B, C və D), sulfoeste-
razalar (sulfat turşusunun efirlərini hidroliz edən fermentlər) və s. aiddir. 
2. Tioesterazalar-üzvi turşularla tiospirtlərin mürəkkəb efirlərini parçalayır. 
Asetilkoenzim-A-deasilaza tioesterazaların nümayəndəsidir. 
3. Qlikozidazalar-qlikozidlərin hidrolizini sürətləndirən fermentlərdir. 
Mürəkkəb karbohidratların hidrolitik parçalanmasını kataliz edən fermentlər-
amilaza, saxaraza, maltaza, laktaza və s. qlikozidazalar qrupuna aiddir. Bu fer-
mentlər oliqo və polisaxaridləri monosaxaridlərə qədər parçalanmasını təmin edir. 
Bu fermentlər oliqo və polisaxaridləri monosaxaridlərə qədər parçalanmasını kata-
liz edir. Bu prosesdə qlükozidazaların təsiri ilə su molekulu H
+
və OH
-
anionlarına 
ayrılır və yenidən başqa atom və ya qruplarla birləşərək yeni birləşmələrə 
çevrilirlər.
R─S─C─ R
!
+ HOH ↔ R─SH + HO
─C─R
! 
║ ║
O O
R─C─ R
!
+ HOH ↔ R─C─OH
+ R
!
─OH 
║ ║
O O
O O 
║ ║ 
R─O─P─OH
+ HOH ↔ R─OH + HO─ P─OH 
│ │
OH OH
R─R
!
+H
2
O ↔ R─H + R
!
─OH
downloaded from KitabYurdu.org

---

67 
4. Peptidazalar-peptid rabitələrini hidroliz edən fermentlərdir. Pepsin, 
tripsin, toxuma katepsinləri, karboksipeptidaza, dipeptidazalar və s. yarımqrupuna 
aiddir.
Peptidazalar təsir xüsusiyyətlərinə görə bir neçə yarımqrupa bölünür: 
a) ekzopeptidazalar-polipeptid zəncirinin üç hissəsində yerləşən peptid 
rabitələrini tədricən hidroliz edir. 
b) endopeptidazalar-polipeptid zəncirlərinin orta hissəsində yerləşən peptid 
rabitələrini parçalayır. 
5. Amidazalar-amidlərin hidrolizini sürətləndirən fermentlərdir. 
Bunlar asparaginaza, ureaza, adenindezaminaza aiddir. 
6. Polifosfatazalar-fosfat turşusu qalıqları arasındakı anhidrid rabitələrini 
parçalayan fermentlərdir. 
Polifosfatazaların nümayəndələrindən adenozintpifosfatazanı, nukleoziddi-
fosfatazanı və s. göstərmək olar. 
IV.Liazalar. liazalar substrat molekullarından bu və ya digər kimyəvi 
radikalı ayıran fermentlərdir. Hidrolazalardan fərqli olaraq, liazalar hidrolitik təsir 
göstərmir. Karboksilazaları bu qrupun fermentlərinə misal göstərmək olar. 
Karboksilazalar (dekarboksilazalar) aminturşu və ya ketoturşuların tərkibin-
də olan karboksil qruplarını onların molekullarından ayıraraq, karbon qazına 
çevirir. 
O O O O 
║ ║ ║ ║ 
R─O─P─O─P─O─R
!
+ HOH ↔ R─O─P─OH + HO─P─O─R
! 
│ │ │ │
OH OH OH OH
│ │ 
>
N─C─+HOH ↔ 
>
N─H + HO─C─ 
│ │
OR
OH
│ 
─ C 
│ 
│ 
─ C 
│ 
─ O 
─ O 
H 
H 
C 
+ HOH ↔ 
C 
+ HO─R 
R─CO─NH─ R
!
+HOH ↔ R─COOH + R
!
─NH
2 
O O 
CH
3
─C─C → CH
3
─C─ ⋯ C 
║ OH ║ O 
O
O 
downloaded from KitabYurdu.org

---

68 
V. İzamerazalar. İzomerazalar üzvi birləşmələrin müxtəlif izomerlərinin 
qarşılıqlı çevrilmələrini kataliz edir. Bu qrupa aşaşıdakılar aiddir: 
Epimerazalar-optik izomerlərin birini digərinə (məsələn, qlükozanı qalakto- 
zaya) çevirən fermentlərdir.
Sis-trans-izomerazalar-adından məlum olduğu kimi, sis-izomerləri trans-
izomerlərə (və əksinə) çevirir. Məsələn, malein turşusunun fumar turşusuna 
çevrilməsi: 
VI. Liqazalar (sintetazalar). Liqazalar sinfinə pirofosfat rabitələrinin 
parçalanmasından alınan enerjidən istifadə edərək, sadə birləşmələrdən mürəkkəb 
maddələrin sintezini sürətləndirən fermentlər daxildir. Liqazalar zülalların, nuklein 
turşularının, alifatik turşuların və başqa birləşmələrin sintezində mühüm rol 
oynayırlar.