Biokimyo va molekulyar biologiya
Yüklə 7,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11. GORMONLAR 11.1. Gormonlar haqida umumiy tushunchalar
|
218 11. GORMONLAR 11.1. Gormonlar haqida umumiy tushunchalar Organizmda moddalar almashinuvini boshqaruv tizimlardan biri bu gormonal tizim bo‗lib, u barcha endokrin bezlar (ichki sekretsiya bezlari shiralari) ta‘siri orqali amalga oshadi. To‗qima tomonidan ishlab chiqilgan moddalarni to‗g‗ridan- to‗g‗ri qon oqimiga chiqarilish jarayoni ichki sekretsiya deb ataladi. Ichki sekretsiya bezlari hujayralari modda va energiya almashinuvini boshqariluvida ishtirok etuvchi gormonlar (yunoncha, ―hormao‖ ‒ ―qo‗zg‗ataman‖, ―qitiqlayman‖) deb nomlangan maxsus moddalarni ishlab chiqaradi. Ichki sekretsiya bezlari va gormonlar haqidaga ta‘limot 1855-yildan T.Addison tomonidan buyrakusti bezlarining shikastlanishi va terini o‗ziga xos pigmentatsiyasi bilan kechadigan bronza kasalligini ta‘riflash asosida paydo bo‗lgan edi. Klod Bernard ichki sekretsiya bezlari, ya‘ni o‗z shirasini to‗g‗ridan- to‗g‗ri qonga chiqaradigan organlar to‗g‗risidagi tushunchani fanga kiritdi. Bugungi kunda moddalar va energiya almashinuvini boshqarilish jarayonlarida ishtirok etuvchi yuzdan ortiq turli xil moddalar topilgan. Gormonlar – bu xilma-xil kimyoviy tabiatli biologik faol moddalar bo‗lib, ular juda kam miqdorda bo‗lganda ham organizmga juda kuchli ta‘sir ko‗rsatadi. Gormonlarning o‗ziga xos biologik ta‘sir etish xususiyatlari quyidagi qoidalar asosida ifodalanadi: - gormonlar juda kichik konsentratsiyalarda o‗zining biologik ta‘siriga ega (10 -6 dan 10 -12 M gacha) bo‗ladi; - gormonal ta‘sir oqsil retseptorlari va hujayra ichidagi ikkilamchi vositachilar (messendjerlar) orqali amalga oshadi; - gormonlar fermentlar ham, kofermentlar ham bo‗lmagan holda ular o‗z ta‘sirini ferment sintezi tezligini oshirish yoki fermentativ kataliz tezligini o‗zgartirish orqali amalga oshiradilar; - butun organizmda bo‗lib o‗tadigan gormonlarning ta‘siri markaziy asab tizimining boshqaruvi asosida belgilanadi; - ichki sekretsiya bezlari va ular tomonidan ishlab chiqarilgan gormonlar to‗g‗ridan-to‗g‗ri va teskari ta‘sir mexanizmlari orqali boshqariladigan yagona tizimni tashkil qiladi. Turli xil tashqi va ichki qo‗zg‗atuvchi ta‘sirlar tufayli o‗ta sezgir maxsus retseptorlarda impulslar paydo bo‗ladi. Keyin impulslar markaziy asab tizimiga, u yerdan gipotalamusga uzatiladi, bu yerda esa ―davomli‖ ta‘sirga ega bo‗lgan dastlabki biologik faol gormonal moddalar sintezlanadi va ular rilizing omillar deyiladi. Bu omillar umumiy qon oqimiga o‗tmaydi, balki tomirlarning portal tizimi orqali gipofizning maxsus hujayralariga yetib boradi. Ular gipofizning tropik gormonlarini ishlab chiqarilishiga stimullovchi (yoki ingibirlovchi) ta‘sir ko‗rsatib, 219 kerakli gormonlarning ishlab chiqarilishini ta‘minlaydi. Bu trofik gormonlar qon oqimiga o‗tib tegishli ichki sekretsiya bezlaridan tegishli gormonlarni ishlab chiqarilishini stimullaydi. O‗z navbatida, bu gormonlar organlar va to‗qimalarga ta‘sir etish orqali butun organizmda kechadigan kimyoviy va fiziologik javob reaksiyalarini keltirib chiqaradi. Yüklə 7,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|