«biologiya» fakulteti «ekologiya va tuproqshunoslik» kafedrasi

Otlaq qayır allyuvial topırag’ınıng mexanikalıq tarkibi
(5 esabında)

Qatlam chuqurligi, sm	Frakciya, mm
	>0,25	0,25-0,10	0,10-0,05	0,05-0,01	0,01-0,005	0,005-0,001	< 0,001	< 0,01
25- kesindi M.I.Kochubey
0-10 10-30 50-72	0,016 0,03 0,05	0,05 0,03 0,05	15,85 13,16 3,ха	75,10 73,60 55,62	2,87 6,25 16,05	3,50 3,30 14,65	2,47 2,95 9,85	8,84 12,50 40,55

kesindi	Terenligi, sm	Gumus,5	Azot,5	S:N	Fosfor, 5	Kaliy, 5
18.М.Кочу- бей амиу- дарья томенги болими	0-4 4-15 15-30 75-100 100-140	0,30 0,33 0,35 0,67 0,27	0,028 0,027 0,034 0,057 0,044	6,0 7,0 5,8 6,8 3,6	0,089 0,107 0,118 - -	1,54 1,47 1,90 - -

O'tloq -xayr ollyuvial tuproqlar daryo adirlarda joylashgan xayrli terrasalarında va deltalaridagi shuqurlarda barqulla va vaqtincha ag’ıp turuvshi suvlarlar tasirida rivojlanadi. Daryo suvlarining tarkibidagi loylar ko’p hollarda irı frakciyalardan iborat bo'lganligi sababli, bu tuproqlarning mexanik tarkibi har turli. Tuproqlarning yuqori va o'rta qatlamlarida mexanik tarkibining qumli va qumoqli bo’lishiga, uning daryo suvlaridagi yengil loy ag’ızıqlar bilan yangilanib turishi sabab bo'ladi. Shuqur qatlamlarida mexanik tarkibining og’irlanishi bo'lsa tuproqning yuqori gorizontlarındagi mayda zarrachalarning yuvilishi va cho'kishi bilan bevosita aloqata.

O'tloq -xayr -ollyuvial tuproqlar oz gumuslı (0, 3-0, 65), azotqa, fosforga va kaliyga va juda kambag’al tuproqlar safiga kiradi.
Uglerodning azotqa nisbatigi 4-5 bo'lib, gumus tarkibida azotning ko'pligin ko’rsatadi. Fosfor va kaliyning miqdoriga qaraganda, tuproqlar bu elementlar bilan juda oz ta'minlangan.
Shunday qilib, o'tloq -xayr -ollyuvial tuproqlar o'tloq tuproqlar paydo bo'lish jarayonining boshlang'ich bosqichlarini atroflicha aniq mujassamlashtirib beradigan tuproqlar guruhin tuzadi.
Sug’ormali otlaq-allyuvial tuproqlar
Bu tuproqlar guruhina g'arb Fergana, Buxara, Qorako’l, Xarezm va pastki Amudariyo vohalarida tarqalgan o'tloq -ollyuvial sug'orma tuproqlar kiradi. Yana, bu tuproqlarning kichik maydonlari Qarchi va Sherabat-Surxan cho’llarining yangidan sug'orma hududlarında va uchraydi. Sug'orma o'tloq -ollyuvial tuproqlarning asosiy belgilari va xususiyatlarine pastdagilar kiradi : 1) sug’orish tasirida tuproqlar qatlamlarining davrlik va barqulla namlanishii, 2) grunt suvlarlarning 1-3 m shuqirlikda o'tishi.
Bu ikkita omil tuproqlar profilini o'zgartirib, ularga tan bo'lgan o'tloqlanuv, gumus to'planish jarayonini kucheytirip, va gumuslı qatlamning qalinligining ko'payishiga olib keladi. Bundan tashqari sug’orish jarayoninda suvlarlar tarkibidagi zarrachalarning qavatma -qavat to'planishiga imkan yaratani. Shu tariqa bu tuproqlarga tan bo'lgan hususiyatlar shakllanadi. Gumus qatlamining qalinligi va ulardagi gumus miqdori ortadi, mexanik tarkibi o'zgaradi va tuproq qatlamlari zichlashadi. Tuproqning yuqori bo'limida haydalma agroirrigacion qatlam yuzaga keladi. Haydalma agroirrigacion qatlamning barpoliki asosan tuproqlarga ishlov berish, sug’orish va o'g'itroq choralari bilan bevosita aloqador. Shuning bilan bitta qatorda yangidan o'zlashtirilgan bu tuproqlar hududlarida, gidrogeologik shart-sharoitlarning o'zgarishi sababdan tuproqlarda botqoqlanuv, sho'rlanish va gleyleniv jarayonlari paydo bo'ladı.
Sug’ormali otlaq-allyuvial tuproqlarning mexanikalıq
tarkibi (O’ esabında.)

Qatlam	Frakciya, mm
Terenligi, sm	>0,25	0,25-0,10	0,10-0,05	0,05-0,01	0,01-0,005	0,005-0,001	< 0,001	< 0,01
J.Ikromov, Buxara valayatı, Vobkent rayonı
0-10 22-32 50-60 90-100 150-160	0,7 0,2 0,2 0,2 0,2		11,5 11,0 7,0 6,2 7,2	35,7 39,2 36,1 31,0 37,5	13,8 12,9 15,0 15,6 13,1	22,4 21,6 25,6 25,6 24,0	15,9 15,1 16,1 17,4 17,4	52,1 49,1 56,7 58,6 54,8