Biz avvalo iqtisodiyotni isloh qilish va erkinlashtirish borasidagi ishlarimizni yanada chuqurlashtirish,uning soha va tarmoqlarini tarkibiy jihatdan o`zgartirish bo`yicha boshlangan ishlarni jadallashtirishimiz kerak1

Sulini 19-asrgacha faqatgina kambag’allar va qoramollar iste’mol qilishgan
Suli yormasi hozirda foydali mahsulot sanalib, deyarli dunyoning barcha chekkalarida undan iste’mol qilinadi. Lekin avvallari sulini faqatgina kambag’al insonlar va qoramollar tomonidan iste’mol qilingan. Bu 19-asrgacha shunday davom etgan, faqatgina suli yormalari tayyorlanilgandan so’ng ular barcha insonlar tomonidan sevib iste’mol qilingan. Uning foydali tomonlari aniqlanilganidan so’ng esa u hattoki yulduzlar tomonidan ham tanovvul qilingan.
Suli yormasi nimasi bilan mashhur?
Ba’zi bir manbalarda yozilishicha suli bo’tqasi ko’pgina mashhur insonlarning har kunlik ovqatlanish tartibiga kiradi. Ayshvariya Ray, Kristi Terlington, Demi Mur, Elizabet Xerlilar bunday bo’tqalarning shinavandalari sanalishadi. Bunday bo’tqalar darrov jonga tegib qolmasligi uchun ularga har xil mevalar, yong’oqlar va boshqa shirinliklardan qo’shish mumkin. Bunday bo’tqalar ham mazali ham foydali bo’ladi.
Suli bo’tqasi organizmga kuch-quvvat va to’qlik hissini baxsh etadi. «Gerkules» suli yormasining energetik quvvati 100 gramm mahsulotda 352 kKalni tashkil qiladi.
Barcha suli yormalari ham foydali emas
Balki bu sizga biroz g’alatiroq tuyular. Lekin xuddi shunday.
Bozor va savdo shaxobchalarida sulining uch xil turini uchratishimiz mumkin: suli yormasi, gerkules va tez tayyorlaniladigan suli parchalari.
Suli yormasi – bu sulining tozalanmagan urug’lari bo’lib, ko’pgina foydali moddalar va biriktiruvchi to’qimalarni o’zida saqlaydi. Qayta ishlash jarayoninig kamligi sabab ham barcha vitaminlari saqlanib qoladi. Ammo uni uzoq vaqt qaynatishni talab qilishi sabab ham ko’pchilikka yoqmaydi, chunki ularni 40 daqiqadan 60 daqiqagacha bo’lgan vaqtda qaynatish kerak bo’ladi.
Gerkules – bu qayta ishlangan suli yormasi. Uni tozalashadi, ishlov berishadi, teng ikkiga bo’lib, silliqlashadi. Bunday qayta ishlovda undagi ba’zi bir foydali moddalar o’z xususiyatini yo’qotadi. Ular 15-20 daqiqa davomida qaynatib pishiriladi.




3.SHOLI (Oguxa) — boshoqdoshlarga mansub bir va koʻp yillik oʻsimliklar turkumi, don ekini. 20 ga yaqin turi asosan Janubiy va Sharqiy Osiyo, Afrika, Amerika, Avstraliya tropiklari va subtropiklarida oʻsadi. Dehqonchilikda tropik, subtropik va moʻtadil poyasning iliq mintaqalarida bir yillik ekma Sholi (O. zaPua) turi ekiladi. Eng qadimiy oziqovqat ekinlaridan biri. Janubiy Sharqiy Osiyoda bundan 7 ming yil muqaddam ekilgan. Sholikorlikning eng qadimiy makonlari Hindiston va Xitoy. Oʻrta Osiyoda mil. av. 3—2-asrdan, Yevropada 8-asrdan, Amerikada 15—16-asrdan ekila boshlagan.
Gʻarbiy Afrikada yalangʻoch donli yoki afrika Sh. si turi ham ekiladi, yovvoyi oʻsadigan turlari — nuqtali Sholi (O. rips1a1a) va qisqa qiltiqli Sholi ovqatga ishlatiladi.
Jahonda Sholi ekin maydonlari 155,5 mln. ga (115 dan ortiq mamlakatda ekiladi), hosildorligi 38,4 s/ga, yalpi hosil 596,4 mln. t ni tashkil etdi (1999). Asosiy Sholi yetishtiradigan mamlakatlar: Xitoy (31,7 mln. ga, hosildorlik 63,2 s/ga, yalpi hosili 200,4 mln. t), Hindiston (44,8 mln. ga, hosildorlik 29,2 s/ga, yalpi hosili 131,2 mln. t), Indoneziya (11,6 mln. ga, hosildorlik 42,9 s/ga, yalpi hosili 49,5 mln. t) (1999). Oʻzbekistonda ekin maydoni 101,3 ming ga, hosildorlik 28,3 s/ga, yalpi hosil 287 ming t (2003). Bulardan tashqari, Bangladesh, Vyetnam, Myanma, Filippin, Braziliya, Pokiston, Kambodja, Yaponiya, AQSH, Koreya mamlakatlarida, Ukraina janubida, Shim. Kavkaz, Quyi Volga, Qirgʻiziston va Qozogʻistonda ham Sholi yetishtiriladi.
Sholining ildizi popuk ildiz, uzun (1m gacha). Poyasi poxolpoya, 50 sm dan 3—5 m gacha. Asosan, 3—5, siyrak ekilganda va koʻp oziqlantirilganda 30 va undan ortiq poya chiqaradi. Yotib qolmaydigan navlarining poyasi mustahkam. Bargi yashil, qizgʻish yoki binafsha rang, toʻpguli shingil, boʻyi 10—30 sm, oʻzidan changlanadi. Bir gulli boshoqchalari 2tartib shoxchalarida joylashgan. Mevasi poʻst (parda) li don; doni uzun ensiz (hind Sh. si) yoki dumaloq enli (yapon Sholisi); sindirilganda oq, shishasimon, yarim shishasimon yoki unsimon. 1000 ta doni ogʻirligi 26—45 g. Har xil tur va navlarni uzoq asrlar davomida qaytaqayta chatishtirish natijasida har bir mamlakatning tuproqiqdim sharoitiga mos Sholi navlari va shakllari paydo boʻlgan.
Sholi bahori issiqsevar va yorugʻsevar qisqa kun oʻsimligi, urugʻi tuproq harorati 10—12° boʻlganda unib chiqadi, 22—27° da yaxshi oʻsib rivojlanadi. Vegetatsiya davri 120—130 (Oʻzbekistonda 100—145) kun, Sholi sugʻorib oʻstiriladi (sugʻorish normasi 16—24 ming m3/ga). Tuplanish, naychalanish davrida 5—25 sm qalinlikda suv bostiriladi. Mum pishiqlik davrida suvchiqarib tashlanadi. Sholi qora, kashtan, botqoq tuproqlarda yaxshi oʻsadi.
Jahondagi koʻpgina (asosan, Osiyo) mamlakatlarda ekiladigan asosiy don ekini va aholining asosiy oziqovqati (2004-yil BMT tomonidan «Sholi yili» deb eʼlon qilindi). Oʻzbekistonda tantana, toʻybayramlarda guruchdan tayyorlanadigan palov zaruriy taom hisoblanadi. Doni (guruchi) oq, qizil, qora rangda, toʻyimli, tarkibida 76,1% kraxmal, 17— 24% amilaza, 2,6% oqsil, 3,9% qand, 1,8% dekstrin, 1 — 1,5% yogʻ, 1,4% kul va 0,2% kletchatka, V,, V2, RR vitaminlari bor. Donidan guruch, kraxmal, moy (murtagidan), spirt, pivo, turli ovqatlar tayyorlanadi; koʻpchilik xalqlarda non oʻrnini bosadi. Poxolidan sifatli qogʻoz, karton, arqon, toʻqilgan buyumlar, savat, shlyapa va boshqalar tayyorlanadi. Terti (kepagi) mollarga beriladi.
Sholi sugʻorish va almashlab ekish tizimida oʻstiriladi. Oʻzbekistonda Sholi shoʻrlanmagan yoki turli darajada shoʻrlangan yerlarga bahorda, apr. ning 2-yarmida ekiladi (baʼzi mamlakatlarda niholi koʻchat qilib yetishtiriladi). Oʻzbekiston sharoitida Sholi ekiladigan maydonlarga gektariga 120-180 kg 14, 120—150 kg R205, 100—150 kg K20 solinadi, suv bir meʼyorda ushlab turiladi, keyinchalik 10 sm gacha koʻtariladi, Sholi sargʻayib pishishiga yaqin suv berish toʻxtatiladi. Pishgan Sholi yoppasiga kombaynlar bilan oʻribyigʻib olinadi.
Navlari: Sh. ning 10 mingdan ortiq navi bor. Oʻzbekistonda ilmiy asosda Sholi navlari yaratish 1930-y. lardan boshlandi. 90-y. lardan Oʻzbekiston sholikorlik intida chiqarilgan ertapishar, serhosil (potensial hosildorligi 60—95 s/ga), sifatli guruch olinadigan Avangard, UzROS 713, Nukus 2, Lazurnmy, Alanga, Istiqbol, Istiqlol, Tolmas, Arpa sholi («devzira»), Sanam va boshqalar 14 dan ortiq navlari ekiladi.
Oʻzbekiston Sholikorlik institutida sholikorlikni rivojlantirish, yangi navlarni yaratish, hosildorlikni oshirish, Sholi yetishtirish agrotexnologiyasini ishlab chiqish boʻyicha yirik ilmiy tekshirish ishlari olib boriladi. Prezidentimizning 2021-yil 2-fevraldagi “Sholi yetishtirishni yana-da rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori xalqimiz uchun, eng avvalo, ana shu maqsadga xizmat qilib, dasturxonining toʻkinligini taʼminlashga yana-da keng yoʻl ochayotgani bilan muhim. Buning uchun sholi yetishtirish tizimini takomillashtirish, ichki isteʼmol bozorini guruch mahsulotlari bilan barqaror taʼminlash va eksport salohiyatini oshirish, bu borada ilmiy-tadqiqot ishlarini kuchaytirish hamda suvni tejaydigan texnologiyalarni keng qoʻllashni taʼminlash zarur boʻladi.