Bog’lanish kuchlari

Bog’lanish kuchlari
Moddalarning qattiq jism holatiga o’tish imkoniyati, tashkil etuvchi zarrachalarning bir-biriga yaqin masofaga yaqinlashishida, ular orasida hosil bo’ladigan bog’lanish kuchlariga bog’liqdir. Bunday zarrachalar, odatda atom, ion va molekulalardan iboratdir.
Qattiq jismning mustahkam panjaraviy tizimi hosil bo’lishi uchun zarrachalar orasida ikki xil kuch ta’sir etishi mumkin:
- zarrachalarning bir-biridan uzoqlashishiga to’sqinlik qiluvchi tortishish kuchlari;
- zarrachalarning bir-biriga qo’shilishiga qarshilik qiluvchi itarish kuchlari.
Kristall panjara
Atom va molekulalarni yaqinlashishida, yuqorida keltirilgan bog’lanish kuchlarining tabiatiga qaramay, ular orasida bir xil umumiy xarakterga ega bo’lgan ta’sir saqlanadi:
- nisbatan katta masofalarda tortishish kuchlari (F_t) paydo bo’lib, zarrachalar orasidagi masofa qisqarishi bilan tez orta boshlaydi (206 – rasm, (2));
- nisbatan kichik masofalarda itarish kuchi (F_i) paydo bo’lib, r masofa qisqarishi bilan tortishish kuchiga nisbatan yanada tezroq orta boshlaydi (206– rasm, (1)). Har qanday kristallda bir tekislikda yotmagan uchta bosh yo’nalishlar mavjud, bu yo’nalishlarda bir xil vaziyatdagi qo’shni atomlar orasidagi masofalar vektorlar orqali belgilanadi. Cheksiz kristall panjarani har bir yo’nalishlarda, ularga karrali masofaga siljitish kristall panjaraning vaziyatini o’zgartirmaydi

Shuning uchun vektorlar translyatsiyaning eng kichik vektorlari yoki masshtab vektorlar deb ataladi, ularning sonli kattaliklari translyatsiya davrlari deb ataladi.

Erkin atomlarning energetik sathlari
Atomda elektronning holati to’rtta kvant soni bilan aniqlanadi:
n – bosh kvant soni, – orbital, – magnit va G – cpin kvant sonlari.
Vodorod atomida bosh kvant soni atomning statsionar holatdagi energiyasini E(n) belgilaydi:
,
bu yerda R = 13,6 eV – Ridberg universal doimiysi, ajratilgan vodorod atomi potentsial o’rasining chuqurligini belgilaydi.
Orbital kvant soni elektronning impulsi – harakat miqdorining orbital momentini belgilaydi:

,


– kvant soni quyidagi butun sonli n – ta qiymatlarni qabul qiladi:

Magnit kvant soni harakat miqdori orbital momentining magnit maydon yo’nalishiga proektsiyasini belgilaydi: Vektor ning yo’nalishiga nisbatan burilishi shunday bo’ladiki, bu holda uning shu yo’nalishga proektsiyasi ga teng karraligi saqlanadi :



– kvant soni quyidagi qator diskret (2 +1) qiymatlarni qabul qiladi: