Buxoro davlat universiteti qodirova saodat abduraximovna

Nutqning 
asosiy 
funksiyalari:
ifoda
ta'sir
xabar
belgi
Nutq va uni oʻstirish tushunchasi

---

13 
hodisa haqida fikr yuritish, fikrni bayon qilish uchun mos soʻz tanlashi, 
fikrni nutq orqali ifodalashi kabi murakkab jarayonni boshqarishning 
eng qulay yoʻli, usulini tanlay bilishni talab etadi. 
Nutqiy aloqa til orqali amalga oshiriladi, til – bu fonetik, leksik va 
grammatik vositalar tizimidir, odam nutqi tushunarli va ma’noli 
boʻlishi uchun nutq a’zolarining harakatlari aniq va toʻgʻri boʻlishi 
kerak. Nutq talaffuzi mexanizmi harakatini tushunish uchun nutq 
apparatining tuzilishini yaxshi bilish zarur. 
Nutq - kishi faoliyatining turi, til vositalari (soʻz, soʻz birikmasi, 
gap) asosida tafakkurni ishga solishdir. Nutq oʻzaro aloqa va xabar, oʻz 
fikrini his-hayajon bilan ifodalash va boshqalarga ta’sir etish vazifasini 
bajaradi. 
Yaxshi rivojlangan nutq jamiyatda kishi faoliyatining muhim 
vositalaridan biri sifatida xizmat qiladi. Oʻquvchi uchun esa nutq 
maktabda muvaffaqiyatli ta’lim olish qurolidir. 
 
Agar oʻquvchi va uning tildan bajargan ishlari koʻzda tutilsa, nutq 
oʻstirish deganda tilni har tomonlama (talaffuzi, lugʻati, sintaktik 
qurilishini, bogʻlanishli nutqni) faol amaliy oʻzlashtirish tushuniladi. 
Agar oʻqituvchi koʻzda tutilsa, nutq oʻstirish deganda, oʻquvchilarning 
tilning talaffuzi, lugʻati, sintaktik qurilishi va bogʻlanishli nutqni faol 
egallashlariga yordam beradigan metod va usullarni qoʻllash 
tushuniladi. Shuning uchun ham Milliy oʻquv dasturiga koʻra 
oʻquvchilarda nutqiy kompetensiyani shakllantirishga e’tibor beriladi va 
sinflar kesimida amalga oshiriladi. 
 
Nutq faoliyati uchun, shuningdek, oʻquvchilar nutqini oʻstirish 
uchun bir necha shartga rioya qilish zarur: 
1.
Kishi nutqining yuzaga chiqishi uchun talab boʻlishi kerak. 
Oʻquvchilar nutqini oʻstirishning metodik talabi oʻquvchi oʻz fikrini, 
nimanidir ogʻzaki yoki yozma bayon qilish xohishini va zaruriyatini 
yuzaga keltiradigan vaziyat yaratish hisoblanadi. 
2.
Har qanday nutqning mazmuni, materiali boʻlishi lozim. Bu 
material qanchalik toʻliq, boy, qimmatli boʻlsa, uning bayoni 
shunchalik mazmunli boʻladi. Shunday ekan, oʻquvchilar nutqini 
oʻstirishning ikkinchi sharti nutqqa oid mashqlarning materiali haqida 
boʻlib, oʻquvchi nutqi mazmunli boʻlishi uchun gʻamxoʻrlik qilish 
hisoblanadi.