Buxoro davlat universiteti qodirova saodat abduraximovna

Ikkinchi davr – bogʻchagacha boʻlgan davr 
(bir yoshdan 3 
yoshgacha). 
Bolada birinchi soʻzlar paydo boʻlgandan soʻng, tayyorlov davri 
tugab, aktiv nutqni egallash davri boshlanadi. Bu vaqtda bola 
atrofdagilar artikulyatsiyasiga e’tibor beradi. U gapirayotganlar 
orqasidan soʻzlarni koʻp marotaba takrorlaydi va oʻzi ham soʻzlarni 
talaffuz qiladi. Bola hayotining 2-3-yiliga kelib, uning lugʻat boyligi 
sezilarli darajada boyib boradi. 
Eng keng tarqalgan ma’lumotga koʻra, bolalarning lugʻat boyligini 
bogʻchagacha boʻlgan davrda oʻsishi quyidagi raqamlarni koʻrsatadi: 1 
yoshu 6 oyda - 10-15 ta soʻz, 2-yilning oxiriga kelib 300 ta soʻz, 3 
yoshga borganda – 1000 ta soʻz. 
Bola hayotining 3-yiliga kelib, nutqning grammatik tomoni 
shakllana boshlaydi. Avval bola oʻz xohish va iltimoslarini bir soʻz 
bilan ifodalaydi. Keyinchalik 1-2 ta soʻzdan iborat sodda jumlalar 
paydo boʻla boshlaydi. 
Uchinchi davr – maktabgacha boʻlgan davr 
(3 yoshdan 6 
yoshgacha). 
Maktabgacha 
boʻlgan 
davrda 
bolalar 
birinchi 
navbatda 
artikulyatsion jihatdan oson talaffuz etiladigan: lab-lab, lab-til 
undoshlari - 
p, b, m, f, v 
va boshqalarni oʻrganadilar. Artikulyatsion 
jihatdan talaffuz etish qiyin boʻlgan: shivirlovchi, sirgʻaluvchi (
s, z
, 
sh, 
j, ch) 
va sonor 
(r, l), 
til orqa (
k, g
) tovushlarini talaffuzini egallashda 
qiynaladilar. Shuning uchun bolalar bu tovushlarni nutqda notoʻgʻri 
qoʻllaydilar yoki talaffuz etmaydilar. 
Bu davrda lugʻat boyligining oʻsishi davom etadi. Bolaning 4-6 
yoshida uning aktiv lugʻati 3000-4000 ta soʻzgacha yetadi. Lugʻat 
boyligi oʻsib borishi bilan birgalikda nutqning grammatik tomoni ham 
rivojlanib boradi. 
Bolalar hayotining 4-yiliga kelib oʻz nutqlarida sodda va murakkab 
gaplarni qoʻllay boshlaydilar. 5 yoshga kelib esa qoʻshma gaplardan 
erkin foydalana oladilar. 5 yoshli bolalar qoʻshimcha savollarsiz hikoya 

---

10 
va ertaklarni aytib berish qobiliyatiga ega boʻladilar. 
Bu davrda fonematik idrok sezilarli darajada rivojlanadi. Bola 
avval unli va undoshlarni, soʻng sonor, shovqinli va sirgʻaluvchi 
tovushlarni ajrata boshlaydi. Normada 4 yoshli bola barcha tovushlarni 
ajrata olishi, unda fonematik idrok shakllangan boʻlishi lozim. Bu 
vaqtga kelib tovushlarni toʻgʻri talaffuzining shakllanishi tugallanadi va 
bola har tomonlama toʻgʻri, aniq gapiradi.