Buxoro davlat universiteti qodirova saodat abduraximovna

4 
MAVZU: KICHIK YOSHDAGI OʻQUVCHILAR NUTQINI 
OʻSTIRISH YOʻLLARI VA VAZIFALARI 
REJA: 
1. Nutq va uni oʻstirish tushunchasi. 
2. Oʻquvchilar nutqiga qoʻyiladigan talablar. 
3. Nutq – oʻquvchilar tafakkurini oʻstirishda muhim vosita sifatida.
 
Tayanch tushunchalar: nutq, nutq oʻstirish, talab, oʻquvchilar 
nutqiga qoʻyiladigan talablar, nutq oʻstirish metodikasi, nutq turlari, 
ogʻzaki va yozma nutq, ichki va tashqi nutq, tafakkur, til hodisasi, 
aloqa. 
ADABIYOTLAR 
1. Qosimova K., Matchonov S., Gʻulomova X., Yoʻldosheva Sh., 
Sariyev Sh. Ona tili oʻqitish metodikasi. -T.: “Noshir”, 2009. - 163 b. 
2. Gʻulomova X., Yoʻldosheva Sh., Mamatova G., Boqiyeva H., 
Masharipova U., Sattorova X. Husnixat va uni oʻqitish metodikasi. -T.: 
TDPU, 2013. - 70 b.
 
3. Karima Qosimova va boshqalar. Ona tili oʻqitish metodikasi. –
Toshkent, 2009. 
4. Nurmatova M. Ifodali oʻqish toʻgaragi. “Til va adabiyot 
ta’limi”б 1992-yil. 1-son. 
3. Jalilova M., Ne’matova G. Takrorlash mashgʻulotlarini 
“Topqirlar bellashuvi” tarzida oʻtkazish. “Til va adabiyot ta’limi”б 
1994-yil 2-3 qoʻshma sonlari. 
4. Tolibova J.O. Pedagogik texnologiyalar – doʻstona muhit 
yaratish omili. -T., 2005. 
5. Bakiyeva H, Ahmedova N., Azizova N., Nosirova D., 
Teshaboyeva B., Ismoilova U., Egamberdiyeva B. Savodga oʻrgatish 
darslari.-T.: “Extremumpress”, 2014. -119 b. 
6. Safarova R., Inoyatova M. Alifbe. –T.: “Respublika ta’lim 
markazi”, 2021. -80 bet. 
7. Azimova I., Mavlonova K., Quronov S., Tursun Sh. Ona tili va 
oʻqish savodxonligi (1-sinf uchun darslik). –T.: “Yangiyoʻl poligraf 
servis”, 2021. -104 bet. 
8. Azimova I., Mavlonova K., Quronov S., Tursun Sh. Ona tili va 
oʻqish savodxonligi (2-sinf uchun darslik). –T.: “Respublika ta’lim 
markazi”, 2021. -120 bet. 

---

5 
9. Fuzailov S., Xudoyberganova M., Yoʻldosheva Sh. Ona tili (3-
sinflar uchun darslik). -T.: “Oʻqituvchi”, 2019. -152 bet. 
10. Ikromova R., Gʻulomova X., Yoʻldosheva Sh., Shodmonqulov 
D. Ona tili (4-sinflar uchun darslik). -T.: “Oʻqituvchi”, 2020. -160 bet. 
Nutq - ma’lum qoidalar asosida yaratilgan til tuzilmalari orqali 
odamlar oʻrtasidagi tarixan shakllangan muloqot shakli. Hisoblash 
jarayoni, bir tomondan, til (nutq) vositalari bilan fikrni bayon qilish va 
shakllantirishni, ikkinchi tomondan, til tuzilmalarini idrok etish va 
ularni tushunishni oʻz ichiga oladi. Nutq ogʻzaki muloqot hisoblanadi. 
Nutq psixolingvistik jarayon boʻlib, inson tillari mavjudligining 
ogʻzaki shaklidir. 
Insonning oʻtmishda ham, hozirgi paytda ham umuminsoniy 
tajribasidan foydalanishga imkon bergan eng muhim yutugʻi mehnat 
faoliyati asosida rivojlangan nutq aloqasi edi. Nutq harakatdagi tildir. 
Til - bu soʻzlarni ularning ma’nolari va sintaksisi bilan oʻz ichiga olgan 
belgilar tizimi - jumlalardan tuziladigan qoidalar toʻplami.
Nutq, bevosita til bilan bogʻliq boʻlgan jarayon. Shu nuqrayi 
nazardan tilning quyidagi asosiy funksiyalari ajralib turadi: 
- ijtimoiy-tarixiy tajribaning mavjudligi, uzatilishi va 
oʻzlashtirilishi vositasi; 
- aloqa vositalari (aloqa). 
Nutq birinchi funksiyani bajarib, til obyektlar va hodisalarning 
oʻrganilgan xususiyatlari toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni kodlash vositasi 
boʻlib xizmat qiladi. Til orqali oldingi avlodlar tomonidan olingan 
atrof-muhit va insonning oʻzi haqidagi ma’lumotlar keyingi 
avlodlarning mulkiga aylanadi. Aloqa vositasi vazifasini bajarib, til 
suhbatdoshga toʻgʻridan-toʻgʻri (agar nima qilish kerakligini 
toʻgʻridan-toʻgʻri koʻrsatilsa) yoki bilvosita (agar tinglovchiga faoliyati 
uchun muhim boʻlgan ma’lumotlar aytilsa, u tomonidan boshqariladi) 
ta’sir oʻtkazishga imkon beradi.
Tilning lugʻaviy tarkibi, grammatik va tovush tizimining 
rivojlanishi, oʻzgarishi faqat jonli nutqda til tuzilmalaridan uzluksiz 
foydalanish bilangina mumkin boʻladi. Ogʻzaki muloqotning 
• Nutq haqida ma'lumot
• Bola nutqining shakllanish bosqichlari