Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta
Yüklə 7,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Adabiyotlar ro‘yxati:
1. Pugachenkova G.A., Rempel L.I. «Ocherki iskusstva Sredniy Azii». Moskva. Iskusstva 1982. 2. Mirzaraximov M. Problemi kompozitsii v jivopisi Uzbekistana. Tashkent, Shark. 2006 3. Umarov A. «Portretnaya jivopis Uzbekistana». Tashkent «fan» 1968 g. 4. O‘zbekiston tasviriy san’ati. G‘.G‘ulom nomidagi «Adabiyot va san’at». Nashr Tashkent 1979. TASVIRIY SAN’AT DARSLARIDA SAN’ATSHUNOSLIKGA OID MAVZULARNING ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA O‘QITILISHI 680 Ibragimova Nigora BuxDUPI magistranti nigoraibragimova270@gmail.com Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida tasviriy san’at darslarining maqsadi o‘quvchilarning badiiy –estetik tarbiyasi bilan bogliq bo‘lib,u yoshlarni komil inson qilib shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Tasviriy san’at darslari o‘quvchilarningrasm ishlash malakalarini kengaytiradi, ijodiy qobiliyatlari, kuzatuvchanligini, ko‘z xotirasini rivojlantiradi. Shuningdek bu o‘quv predmeti o‘quvchilarda milliy istiqlol g‘oyalarini shakllantirishda, ayniqsa axloqiy, vatanparvarlik, mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashda katta imkoniyatlarga ega. Tasviriy san’atning asosiy vazifalaridan biri bu o‘quvchilarni estetik xususan, badiiy tarbiyalash ekan, u hayotdagi, tabiatdagi, san’atdagi, kishilarning munosabalaridagi go‘zalliklarni to‘liq idrok etishni shakllantirishdir. Zotan go‘zallik kishilarning aqliga, qalbiga, irodasiga ta’sir etib, ma’naviy dunyosini boyitadi. Hayotga estetik munosabatda bo‘lish ilhomning asosi bo‘lib, mehnatni quvonch va ma’naviy manbaga aylantirishga yordam beradi. Jamiyatimizning har bir kishisi qaysi sohada ish olib borayotganligidan qat’iy nazar, go‘zallik va nafosatni ko‘ra olishi, tushuna bilishi kerak. O‘quvchilarni estetik jihatdan tarbiyalash maqsadida o‘qituvchi ularga tabiatdagi go‘zalliklarni, shakl va ranglarning turli-tumanligini ko‘rsatadi. Bolalarda quvonch, hayajon baxsh etguvchi tabiat go‘zalliklari, so‘z bilan tasvirlab bo‘lmas rang birikmalari uzoq vaqtlargacha ularning xotirasida saqlanib qoladi. Rasm chizish jarayonida bolalar narsalarning shakli, o‘lchovlari, fazodagi holati, rangi kabilarni diqqat bilan o‘rganadilar. Ma’lumki hozirgi kunda ta’limni innavatsion pedagogik texnologiyalarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Zamonaviy pedagogik texnologiyaning muhim xususiyatlaridan biri bu ta’lim oluvchilarni o‘qitish emas ularni mustaqil bilim va malakalarni egallashlariga yo‘llashdir. Bunda o‘qituvchining asosiy vazifasi o‘quvchilarni mustaqil ishlariga rahbarlik qilishdan iborat bo‘ladi. 681 Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning maqsadi qisqa vaqt davomida o‘quvchilarning imkoniyatlarini hisobga olgan holda ularga keng va chuqur bilim berish hamda tegishli malakalarni egallashlari uchun shart-sharoit yaratishdan iboratdir. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish zaruriyati esa quyidagi muhim omillar bilan belgilanadi: -O‘zbekistonning mustaqillikka erishganidan so‘ng yangi ta’lim mazmunini ishlab chiqilganligi, uning mazmuni kengayganligi va chuqurlashganligi; -O‘quvchilarning bilishlari va egallashlari lozim bo‘lgan ta’lim mazmuniga kiradigan fan, texnika va madaniyaning yangi yutuqlarga erishayotganligi; -O‘quvchilarning kasbiy tayorgarligiga talablarni oshib borayotganligi. Maktablarda zamonaviy pedagogik texnologoyalardan foydalanishning mohiyati va mazmunini yetarlicha tushunib yetishmayotganliklari. Ular ta’lim jarayonini samarali tashkil etish va bunda tashxisli ta’limga aoslanish, mazkur jarayonni doimo boyitish va yangilab turish, shuningdek masalada turli-tumanlikka erishish, ta’lim jarayonini to‘xtovsiz tahlil qilib turish hamda uning mavjud pedagogik jarayonlar bilan solishtirish, ta’lim oluvchilarning faoliyatlarini doimiy nazorat qilish va baholash hisoblanadi. Zamonaviy pedagogik texnologiyani muhim xususiyatlaridan biri bu ta’lim oluvchilarni o‘qitish emas, ularni mustaqil bilim va malakalarni egallashlariga yo‘naltirishdir. Bunda o‘quvchining asosiy vazifasi o‘quvchilarni mustaqil ishlariga rahbarlik qilishdan iborat bo‘ladi. Pedagogik texnologiyaning samaradorligi esa ko‘proq o‘quv metodik majmualar bilan ta’minlanganliga ham bog‘liq bo‘ladi. Mazkur texnologiyani asosiy shartlaridan yana biri bu o‘quvchilarni pedagogik texnologiya nazariyasi va uni amaliyotga qo‘llash mexanizmlarini puxta o‘zlashtirib olishlari hisoblanadi. O‘rni kelganda shunday qayd qilish lozimki, hozirda oliy pedagogik ta’lim tizimida bo‘lg‘usi o‘qituvchilarni zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirishga yetarli e’tibor berilmayapdi. Bu esa o‘z o‘rnida mazkur muammoni maktablarda muammoligicha qolishiga asosiy sabablardan biri bo‘lib 682 qolmoqda. Pedagogik texnologiyaning samaradorligi ko‘p jihatdan badiiy ta’lim jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilar bilan hamkorlikda ishlab ularning faolligini oshirishga bog‘liqdir. Mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning ehtiyojlari va manfaatdorliklarini hisobga olish muhimdir. Buning uchun birnchi galda u tasviriy san’at asoslarini egallash, uning har bir shaxs uchun qanchalik muhim ekanligi, u kishilarning hayotida qanchalik kerak bolishi haqida to‘liq tushuncha hosil qilishi lozim. Ayniqsa, tasviriy san’atni kishilarga hayotni bilishga yordam berishi, tarixni bilishga ko‘maklashishi, tabiatni, borliqdan zavq olishga, dam olish va xordiq chiqarishga yordamlashishi, ko‘rish xotirasi,kuzatuvchanlikni o‘stirishi, tasavvur, tafakkur va ijodkorlikni rivojlanishiga samarali ta’sir ko‘rsatishi haqida keng hamda asosli ma’lumotlar berilishi maqsadga muvofiqdir. Ta’lim jarayonida zamonaviy ilg‘or texnologiyalardan foydalanish degani bu har bir darsda mavjud texnologiyani qullash shart degani emas. U dars mavzusi, uning mazmuni darsdagi sharoitlar va imkoniyatlardan kelib chiqqan holda tadbiq qilinishi mumkin. Xususan, tasviriy san’atni o‘qitishda ko‘p yillar davomida o‘qituvchilar tajribasidan o‘tgan hamda yuqori natijalar berib kelayotgan texnologiyalar ham borki, ularni bir chetga surib qo‘yib, uning o‘rniga zamonavy deb atalayotgan va o‘qituvchi tajribasidan sinovdan o‘tmagan texnologiyani darsga tiqishtirish katta xatodir. San’atshunoslik asoslari mashg‘ulotlariga 5-6-7-sinflarda katta o‘rin ajratilgan bo‘lib, u o‘quvchilarda badiiy madaniyatni shakllantirishni maqsad qilib qo‘yadi. San’atshunoslik asoslari mashg‘ulotlari tasviriy, amaliy, me’morchilik san’atlari nazariyasi va tarixi, mashhur rassom, amaliy san’at ustalari, me’morlarning hayoti va ijodini o‘rganishni o‘z ichiga oladi. San’atshunoslik asoslari mashg‘ulotlarining 5-6-7-sinflardagi xususiyatlaridan biri shundaki, bunda nazariy mashg‘ulotlar amaliy ishlar bilan mustahkam aloqada olib boriladi. Xususan, tarixiy janr yuzasidan suhbat o‘tkazilgandan so‘ng tarixiy mavzularda rasm ishlaydilar. Shuningdek, bolalar amaliy ishlarda tasviriy san’atning tur va janrlari, tasviriy san’atning nazariy asoslariga doir olgan bilimlaridan 683 foydalanadilar. Natijada, nazariy bilim va malakalar mustahkamlanadi. San’atshunoslik asoslarini o‘qitisda didaktikaning ilmiylik, muntazamlik, va ketma-ketlik, ta’lim va tarbiyaning birligiprinsiplariga rioya qilishni talab etiladi. Ayniqsa, bunday mashg‘ulotlarni ko‘rgazmaliksiz o‘tkazish mumkin emas. San’atshunoslik mashg‘ulotlarida san’at asarlarining reproduksiyalari, foto nusxalaridan, slaydlardan, vidiofilmlardan fodalanish dars samaradorligini beradi. Shu bilan birga viloyat markazlaridagi o‘lkashunoslik muzeylarida saqlanayotgan san’at asarlari, shahar va qishloqlardagi yodgorlik haykallar va me’morchilik obidalari, tasviriy san’atdan joylarda tashkil etilayotgan ko‘rgazmalardagi san’at asarlarining asl nusxalari bilan tanishtirib boorish muhimdir. San’atshunoslik mashg‘ulotlarini ma’ruza shaklida emas, ko‘proq savol- javob, munozara, o‘yin tarzida tashkil etilishi o‘quvchilarni faollashtiradi, materialni puxta o‘zlashtirishga yordam beradi. San’at asarlarini o‘rganish va tahlil qilish maktabda tasviriy san’atni o‘qitishning bosh vazifalaridan biri hisoblanadi. Tasviriy san’at asarlarida mavzu, syujet, g‘oya, badiiy uslub, obrazlar, personajlar bo‘lib, asardagi voqeaning davri, voqeasi o‘z ifodasini topgan bo‘ladi. San’at asarini tahlil etishda: 1. Asarni yaratish tarixi (mavzu tоpish va material yig‘ish). 2. Asarni syujeti (syujetni tоpish va uni ifоda etish). 3. Asarni g‘оyasi (asardagi g‘оyaviy mazmunni belgilash, yaratish). 4. Asarni badiiy uslubi (uni qanday uslubda, metоdda ishlanishi). 5. Asar taqdiri (asar hоzirgacha qanday, qaerda saqlanmоqda) asоsida o‘rganiladi. Rangtasvir asarlari o‘zining vazifasi va ishlanish uslubiga ko‘ra mоnumental, dastgоh, dekorativ va miniatura asarlariga bo‘linadi. San’at asarini bunday tahlil qilishda avvalambor o‘qituvchii rasm ishlay olishi, asarni to‘g‘ri talqin etishi va uni boshqalarga tushuntira olishi zarur. Biror san’at asarini tahlil qilganda, o‘qituvchi bolalarga quyidagi savollarni har xil innavatsion pedagogik texnologiyalar asosida berishi mumkin. Asar muallifi kim? 684 Asarda kim yoki qanday voqea tasvirlangan? Asarda yilning qaysi fasli tasvirlangan? Asar nomi nima? Asarda kunning qaysi vaqti tasvirlangan? Rassom o‘z asari bilan qanday g‘oyani ifodalagan? Rassom qaysi yo‘nalishda ijod qilgan? Asar qaysi janrda ishlangan? Bunday mashg‘ulotlarda bolalar suratlardagi obrazlarni tushunib yetadigan, asarning mazmunini o‘qiy oladigan, ularnining ifodaliligini, badiiy vositalarini anglab etadigan, haqiqiy san’at asarlarini oddiy rasmdan farqini ajrata oladigan bo‘ladilar.San’atshunoslik asoslari mashg‘ulotlari samaradorligini oshirishda dars mavzusiga doir san’at asarlari tanlanadi. Bunda bir qator talablarga rioya qilish muhim. Ular asarlarning yuksak badiiy saviyada ishlanganligi, mazmunini o‘quvchilarga yaqin bo‘lishligi, shunindek reproduksiyasi a’lo sifatda bajarilgan bo‘lishi kerak. Tasviriy san’at asarlarini o‘rganish va tahlil qilishda dars mavzusiga oid reproduksiyalar ko‘paytirilgan nusxada asarlar haqida aniq ma’lumotlar bilan birgalikda o‘quvchillarga tarqatiladi. Bunda o‘quvchilar reproduksiyalarni ko‘zdan kechirib, tahlil shartlari bo‘icha o‘z fikrlarini bayon etadilar. San’atshunoslik mashg‘ulotlari interfaol usulda olib borilishi o‘quvchilar faolligini oshiradi, dunyo qarashi kengayib, ma’naviyati yuksaladi. Tasviriy san’at darslarining san’atshunoslik mash’ulotlarida milliy o‘zbek san’atini, uning badiiy an’analarini ayrim mashhur o‘zbek tasviriy, amaliy, me’morchilik san’atlari ustalarining hayoti va ijodini, O‘zbekistondagi yirik san’at muzeylarni bilishi tasviriy san’at fani vazifalaridan biri hisoblanadi. Bundan maqsad milliy san’at vositasida o‘quvchilarga badiiy ta’lim berish bilan bir qatorda ularda shaxsni estetik, axloqiy va mehnat tarbiyasini amalga oshirishdan iboratdir. Ayniqsa yoshlarimiz qadimgi Misr, Yunoniston, Hindiston me’morchiligi, Iroq, Turkiya miniatyura rangtasvir asarlari, Yevropada uyg‘onish davri rangtasviri, G‘arb mamlakatlarining tasviriy san’ati namunalarini o‘rganmasdan turib, badiiy madaniyatli shaxs bo‘lolmaydi. San’atshunoslik mashg‘ulotlari mavzulari turlicha bo‘lganligi sababli zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida darsni olib boorish samarali bo‘ladi. 685 Masalan, san’atshunoslik mashg‘ulotlari mavzulari quyidagicha bo‘ladi: 1.Tasviriy, amaliy yoki me’morchilik san’atlarining turlari va janrlari. 2.San’atning u yoki bu turida oqim va yo‘nalishlardir. 3. U yoki bu rassom, amaliy san’at ustasi yoki me’morning hayoti va ijodi. 4. U yoki bu davr san’ati. 5. Tasviriy, amaliy, me’morchilik san’atlarining nazariy asoslari (kompozitsiya, yorug‘-soya, rangshunoslik, perspektiva) Sanatshunoslik mashg‘ulotlarining muvaffaqiyati kop jihatdan ularni turli zamonaviy pedagogik texnologiyalar va metodlarni qo‘llash orqali o‘tkazilishiga ham bog‘liqdir. Xususan, bunday mashg‘ulotlardan bolalarga san’at asari haqida insho yozish, san’at turlari yoki janrlariga oid reproduksiyalar yig‘ish, taniqli rassom haqida materiallar to‘platish, krosvordlar yechish, albomlar tayyorlash mumkin. San’atshunoslik mashg‘ulotlarida axborot texnologiyalaridan foydalanish, dars jarayonida qo‘llash muhim ahamiyatga ega. Bunda Power Point dasturda yaratilgan dars taqdimotlarida slaydlar yirik holda namoyish etilishi, ular orasida vidoifilm, musiqali namoishlar, dizayn, animatsiyalar tasviriy san’at asarlarini ya’na ham chuqurroq o‘zlashtirishga, darsning mazmunli va qiziqarli o‘tishini ta’minlaydi. Albatta tasviriy san’at o‘qituvchisi Power Point dasturida ishlashni puxta o‘zlashtirishi va oquvchilar yoshiga mos, tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan san’at asarlari reproduksiyalarini tanlay olishi zarur. Taviriy san’at o‘qituvchisi tasviriy san’at tarixi haqida keng ma’lumotga ega bo‘lishi, tasviriy sanat ta’limiga oid yangi adabiyodlar bilan tanishib borishi, AKT savodxonligi bo‘lishi zarur. Tasviriy san’at darslarida san’atshunoslik mashg‘ulotlari zamonaviy pedagagogik texnologiyalar asosida , interfaol usullarda, axborot texnologiyalar asosida olib borilishi, yosh avlodni yuksak ma’naviyatli barkamol shaxslar bolib yetishishida poydevor vaifasini o‘taydi. Yüklə 7,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|