Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

ADABIYOTLAR RO‘YXATI 
1. Avliyoqulov N.X., Musaeva N. Pedagogik texnologiyalar. Toshkent-2008-
yil 
2. Avliyoqulov N.X. Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari – Toshkent, 2001 
3. Adizov B.R. Boshlang‘ich ta'limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari. 
Ped.fan.dok. diss. T., 2003-yil. 
XALQ DOSTONLARINI O‘QITISHDA INNOVATSION TAHLIL 
Xaitov XamzaAxmadovich 
BuxDUPI “Boshlang‘ich ta’lim nazariyasi va metodikasi” 
 
kafedrasi o‘qituvchisi, f.f.f.d. 
 Naimova O‘g‘iloy Alisherovna 
BuxDUPI talabasi. 
Annontatsiya.
Ushbu maqolada xalq og‘zaki ijodi namunalaridagi majoziy 
tasvirlar innovatsion yondashuv nuqtai nazaridan tahlil qilindi. 
Tayanch so‘zlar:
xalq dostoni, qarg‘a, burgut, kalxat, Qur’on, ma’rifat, 
maktab, o‘qituvchi, o‘quvchi, innovatsiya, badiiy tasvir.
“Barchamizga oftob kabi ravshan va ayondirki, makotib birinchi taraqqiyni 
boshlang‘ichi, madaniyat va saodatning darvozasidir. Har millat eng avval 

---

755 
makotibi ibtidoiysini zamoncha isloh etib ko‘paytirmaguncha taraqqiy yo‘lig‘a 
kirib madaniyatdan foydalanmas”. 
Fikrimizni buyuk jadid ma’rifatparvari, maktabshunos Behbuniyning 
so‘zlari bilan boshladik. Maktablardagi ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, 
o‘quvchi va o‘qituvchining kitobxonlik salohiyatini oshirish, o‘qitish bilan bog‘liq 
muhim innovatsiyalarni joriy etish biz yashab turgan davrning muhim talabidir. 
Prezidentimiz: “ Bugungi kunda shiddat bilan o‘zgarib borayotgan hayot oldimizga 
qo‘yayotgan bir biridan murakkab va muhim masalalarni hal qilish haqida o‘ylar 
ekanmiz, ularning yechimi aynan ta’lim-tarbiya bilan, yoshlar dunyoqarashini 
zamonaviy bilim, yuksak ma’naviyat va marifat asosida shakllantirish bilan bog‘liq 
ekaniga yana bir bor ishonch hosil qilamiz degan edi. Shu munosabat bilan biz 
tahlilga tortgan xalq og‘zaki ijodi namunalaridagi oddiy sandiq, qarg‘a 
tushunchalari orqali o‘quvchilarda quyidagi ijobiy xususiyatlar shakllanadi deb 
hisoblaymiz. 
-
Baddiy asarni o‘qiyotganda voqealar ortidan quvish emas, mantiqiy mushohada 
yuritish; 
-
tabiatga mehr uyg‘otish orqali ekologik simpatiyani shakllantirish; 
-
Diniy ilm Qur’on va tarbiyani mustahkamlash; 
-
Ajdodlarimizning ming yillik an’analariga ehtiromni kuchaytirish; 
-
Zoologiya, tarix, dinshunoslik va boshqa fanlar bilan uzviy bog‘liqlikni asoslash; 
Donishmand xalqimizning og‘zaki ijodiga mansub bo‘lgan rivoyat afsona va 
dostonlarda inson va insoniyat taqdiri bilan bog‘liq bo‘lgan serqirra va purma’no 
g‘oyalarning majoziy ifodasi hayratimizni oshiradi. Shu bilan birga insonlarning 
ma’naviy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, kishi qalbining go‘zallashuvida, 
yaxshilik, ezgulik, samimiylik, kamtarlik tuyg‘ularining rivojlanishida muhim 
ahamiyatga ega. Biz o‘qiganlarimiz yuzasidan xalq og‘zaki ijodi namunalarida 
juda ko‘p uchraydigan qarg‘a obrazi haqida fikr yuritamiz. Qarg‘a 
chumchuqsimonlar sinfining eng yirik vakillaridan biri bo‘lib, qishlash uchun 

---

756 
shimoliy hududlardan o‘lkamizga uchib keladi. Mart oylarida esa yana qaytib 
uchib ketadi. Qish kezlari qarg‘alar birlashib katta gala hosil qiladi. Bunday gala 
baland daraxtlarning shoxida tunaydi. Qarg‘a hamma narsani yeydigan qush, 
ko‘pincha dalalardagi hashorotlarni terib yeydi, ammo pishiqchilik davrida rezavor 
mevalarni cho‘qiydi. Ular juda ko‘p miqtorda zararkunanda hasharotlarni qiradi va 
qishloq xo‘jaligiga katta foyda keltiradi. Demak, ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra qarg‘a 
tabiat va inson uchun xafi bo‘lmagan parranda hisoblanadi. Donishmand xalqimiz 
qarg‘a obrazini majoyiz talqin qilar ekan hayot mantiqini nazardan qochirmaydi. 
Asarlarni o‘qir ekanmiz, ajodlarnimizning ilmiy tasavvuri boy ekanligidan 
zavqlanamiz. Fikrimizning dalili sifatida “Kuntug‘miz” dostonidan parcha 
o‘qiymiz.
Yoronlar xudoning qudrati kuchli, 
Hu tog‘dan bir quzg‘un davr olib uchdi 
U jonivor parvoz aylab osmonga 
Nogohondan ko‘zi qudoqqa tushdi 
Qanotin chimirib qo‘nib ustiga 
Ammri juzo bo‘ldi cho‘qidi, teshdi 
Sog‘ salomat shu qudoqdan chiqishdi. 
Darg‘azab xon bir tuyani so‘ydirib, terisini tulub qilib, xom teriga 
Kuntug‘mish va Xolbekani joylatadi. Bir asov baytalni dumiga taqib, cho‘l 
jaziramaga haydab yuboradi. Asovni ko‘p odam chuvlab hurkitib quvdilar. Asov 
baytal hurkib ikkivoni sudrab cho‘lga uloqib ketdi. Baytalning dumi bir tol, yarim 
tol uzula uzula olti kun deganda tulub bir yerda tushib qoldi. Xom teri oftobning 
harorati bilan qurib chunon qisdiki temirday bekitdi. Manashunday xavfli holatdan 
doston qahramonlarini qarg‘a asrab qoldi. Zardushtiyning muqaddas kitobi bundan 
qarib 3 ming yil muqaddam Xorazm vohasida yaratilgan bebaho ma’naviy obida 
“Avesto” ga qarg‘a “Varagi”nomi bilan kiritilgan. Hind-Yevropa xalqlari – 
germanlar skandinavlarning afsonlarida loshlar bilan oziqlanuvchi qush voron 

---

757 
(qarg‘a) juda ko‘p uchraydi. Falsafiy tafakkuri yuksak, diniy va dunyoviy 
ta’limotlarni teran mushohada qila olganligi uchun xalqimizning ijod namunalarida 
nazokat beqiyosdir. Hayot mantig‘i va atrofimizdagi makro olom nazaryasi 
majoziy talqinda xoslik va moslik kasb etganligi uchun xalq og‘zaki ijodi inson 
qalbida tez va oson o‘rin topadi.
1266-yilda Shomlik xattot Muhammad bin Abu Bakr Damashqiy otli kotib 
tomonida ko‘chirilgan, hijriy 664-yil shavvol oyining 27-kuni o‘zining yozishiga 
qaraganda Mahmud Qoshg‘ariy o‘z qo‘li bilan yozgan, hozirgi kunda Turkiya 
davlatining Istanbul shahrida joylashgan millat kutubxonasida saqlanayotgan, 
Solih Mutallibovning say harakatlari bilan bizning hozirgi adabiy tilida mukammal 
ko‘rinishga ega bo‘lgan XI asrning noyob durdonasi Mahmud bin Al Husayn bin 
Muhammad al Qoshg‘ariyning “Devoni lug‘otit turk” asarida qarg‘a haqida ajoyib 
bir iqtibos mavjud: “Bo‘rinin ortaq quzg‘unun yig‘acha bashinda”. Ma’nasi: 
“Quzg‘un chiya bo‘rining ovidan foydalanishda uning o‘rtog‘i. U o‘zining ovlagan 
narsasini daraxtning ustida yeydi”. Manashu majoziy talqinlarning ildizini 
muqaddas Kalom bilan asoslaymiz. “Odamning ikki farzandi Qobil va Homil 
o‘rtasida bo‘lib o‘tgan mujodalada Qobil o‘z birodari Homilni nohaq o‘dirgani 
haqida xabar berilib bu qissa orqali yaxshilik va yomonlik o‘rtasidagi doimiy 
kurash tasvirlanadi. Bu yer yuzidagi nohaq qon to‘kilishi fojialarining birinchisi 
edi. “So‘ngra Alloh birodarining murdasini qanday ko‘mish uchun yer titadigan bir 
qarg‘a yubordi. U qarg‘aning qilayotgan ishini ko‘rib menga o‘lim bo‘lsin 
manashu qarg‘achalik bo‘la olmadimmi?! Deb nadomat qilib qolguvchilardan 
bo‘lib qoldi.
Manashu dalil nuqtai nazari bilan qarasak nega xalqimiz Kuntug‘mish 
dostonida jazirama cho‘lda asarning ikkala bosh qahramonlariga yorda berish 
uchun hayot mantig‘iga mos tarzda burgutni, lochinni, kalxatni emas, noananaviy 
tarzda qarg‘ani yuborganligini anglay boshlaymiz.

---

758 
Xulosa o‘rnida davlatimiz rahbarining: “Ta’lim va tarbiya har qaysi davlat 
va jamiyatning nafaqat bugungi balki, ertangi kunini ham hal qiladigan eng muhim 
va ustuvor masaladir”, - degan fikrlarini keltiramiz. Shu asnoda bugungi zamon 
o‘qituvchisi har bir mavzu doirasida o‘nlab ilmiy nazariy va badiiy kitoblarni 
mutolaa qilgan bo‘lishi davr talabidir.