Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta
Yüklə 7,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tayanch so‘zlar:
nimparda, qochirim, hofiz, nota, xalq og‘zaki ijodi, aytim, aks-sado, amir saroyi, istilo, risola, yuksak did. Xalq madaniy merosi- bebaho xazina, u avloddan-avlodga o‘tib sayqallanib kelmoqda. Bugungi kunda yosh avlodni milliy mafkuramiz ruhida tarbiyalash, va badiiy ijod orqali ularning manaviy dunyosini shakllantirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. O‘zbek an’anaviy musiqasi va xonandalik madaniyati qadimdan komil insonni tarbiyalash ishiga munosib hissa qo‘shib keladi. Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev tomonidan 2017-yilning 17-noyabrida imzolangan “ O‘zbek milliy maqom san’atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida“ gi qarori- xalqimizning ko‘p sonli san’at ahlini, milliy musiqa va ashulachilik san’ati ixlosmandlarini bir qatorda san’at sohasi pedagog va talabalarini quvontirdi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Ushbu qaror qabul qilinishi, yurtimizdagi musiqiy ta’lim muassasalarida maqom ijrochilik va an’anaviy xonandalik fanlaridan dars beruvchi professor- o‘qituvchilarni oldiga qator vazifalarni qo‘yadi.Xususan,talaba yoshlar va o‘quvchilarga eng avvalo, i maqom san’ati tarixini o‘rganish, maqom san’atini xalqimiz va yoshlar orasida keng targ‘ib qilish shuningdek ,an’anaviy xonandalik sir-asroriyu tarixini,ijrochilikning nozik qirralarini o‘rganib, rivojlantirishga undaydi. 102 O‘zbek qo‘shiq ijrochiligi tarixiga nazar tashlasak XIX-asrning ikkinchi yarmi va XX-asr boshlarida o‘lkamizda bu san’atning butun bir avlodi yetishib chiqqanligining guvohi bo‘lamiz. Ota Jalol Nosirov, Ota G‘iyos Abdulg‘ani, Domla Halim Ibodov, Matyoqub Xarratov, Levi Boboxonov, Sodirxon Hofiz, Mulla To‘ychi Toshmuhammedov singari zabardast hofizlar shular jumlasidandir. 103 Ustoz hofizlar o‘z ijrochilik mahoratlarini oshirish uchun aks-sado beruvchi maxsus gumbazli binolarda mashg‘ulot o‘tkazganlar. Shu tariqa ovozlariga sayqal 102 An’anaviy xonandalik.M.Ergashev.Andijon 2020 y. 4-bet 103 An’anaviy xonandalik.M.Ergashev.Andijon 2020y. 5-bet. 771 berishgan. O‘z davrida bunday yetuk, mukammal ijro sohiblarini ”hofiz” deb atashgan. Buyuk allomalardan Darvish Ali Changiy o‘z risolalarining birida ham, o‘z zamonasining mashhur bo‘lgan hofizlarini yashab ijod etganliklarini bayon qilgan. Ushbu risolada o‘sha davrda mashhur bo‘lgan xonanda-hofizlardan Lirik Hofiz, Hofizi Ushshoqiy, Hofiz Miraki Buxoriy, Hofiz Changiy, Hofiz Poyanda Buxoriylarningnomlari va ularning hayotiy faoliyatiga tegishli biografik ma’lumotlar keltirib o‘tilgan. O‘zbek musiqa san’atida an’anaviy xonandalik, o‘z navbati va yo‘nalishidan kelib chiqib turli sharoitlarga moslashgan holda shakllanib, rivojlanib kelgan. Folklor aytimlari, dostonchilik, marosim aytimlari shular jumlasidandir. Har bir yo‘nalish shakl va ijrochilik nuqtai nazaridan o‘z uslubi, qonun-qoidalariga egadir. Ular orasida o‘zgarmas xususiyatlar doirasida shakllangan va eng mukammal an’analarni o‘zida aks ettirgan an’anaviy yo‘nalish o‘zining barcha xususiyati, salohiyati bilan namuna bo‘lib kelmoqda. An’anaviy xonandalikda kuylash jarayonida ham aynan o‘zbek milliy musiqasiga xos nola qochirimlar inson ruhiyatini tozalaydi va manaviy ozuqa bera oladi. Tarixdan ma’lumki an’anaviy xonandalik uslubida ijro qilishda ustoz- shogirdlik an’analari muhim rol o‘ynagan.Hattoki Navoiy davrida ham undan oldingi davrlarda ham ustoz-shogird uslubida ijod qilish ham urf hamda mustahkamroq bo‘lgan ekan. Hazrat Navoiyning zamondoshi va do‘sti Husayn Voiz Koshifiy bu borada shunday o‘git bergan ekan: ”Bilgilkim, har bir ish ustozsiz amalga oshmagay va kimki ustozsiz bir ishni qilur ersa, ul ishning asosi mustahkam bo‘lmag‘ay… “ va shunga o‘xshash turli o‘gitlarni yozib qoldirganlar. Tarixdan bilishimiz mumkinki, an’anaviv xonandalikni uzoq o‘tmish ajdodlarining mehnat sharoitlari, diniy e’tiqodlari va ma’naviyatining rivojlanish jarayonlari mahsuli desak adashmagan bo‘lamiz. Sohibqiron Amir Temur davrida ham maqomlar gullab yashnagan. Ayniqsa,” O‘n ikki maqom” rivoj topib keng yoyilgan. Bu davrda Abdulqodir Marog‘iy Temur saltanatining mohir sozandasi va 772 xonandasi bo‘lgan. Marog‘iy mukammal xonanda va bastakor ham bo‘lgan. Bu haqida nafaqat sharq olimlari balki g‘arb olimlari ham o‘z manbalarida yozib qoldirishgan. An’anaviy xonandalik tarixiga nazar tashlar ekanmiz, maqom ijrochiligi bilan bog‘lanmasdan ilojimiz yo‘q, zero bu xonandalikning asosini tashkil qiladi. O‘tmish xonandalari ijro uslubi hozirgi kunda deyarli yo‘qolib ketgan. Bunday fikr ilgari surishimizga sabab, XIX-asrdan keyin bizning milliy musiqamizga Yevropa nota tizimi kirib kelgan va maqomlar ham xuddi shu nota tizimi asosida notaga olingan. Lekin ungacha maqomlarimiz tanbur pardalariga moslab aytilgan va xuddi shu pardalarda kuylangan. Ayniqsa nimpardalar hozirgi nota tizimida umuman uchramaydi. Shashmaqom notaga yozib olinishi jarayonini tezlashtirish va jozibali hamda mukammal yozib olinishini ko‘zlab Fitrat o‘z uyida haftada bir marotaba Ota Jalol boshchiligidagi Ota G‘iyos Abdug‘ani, Domla Halim Ibodov,Levicha, Abdurahmon Tanburiy(Umarov),Ma’rufjon Toshpo‘latov va boshqalardan iborat maqomxonlar ishtirokida musiqa bazmi uyushtirib turgan. Bazmda ijrochilar yozib olingan asarlar sifatini muhokama qilishgan, sozanda va xonandalar esa xushhol kayfiyatda u yoki bu kuy va ashulani qayta-qayta ijro etishgan, bunda ijro aniqligi, tiniqligi va jozibasiga ahamiyat berishganki, bu V.Uspenskiyga shashmaqomga xos siru-sinoatni chuqurroq va teranroq anglashga, Fitratga esa uning nazariy asoslarini idrok etish va tahlil qila borishga imkoniyat yaratgan. Maqomlar saroy muhitida shakllanganligi sababli, ulug‘lanib, uni kuylagan xonandalar ham yuksak e’tiborga sazovor bo‘lganlar. Ulardan biri Levi Boboxonov (Levicha) Buxoro amiri saroyida hofiz bo‘lib xizmat qilganlar. Ularning ijro uslublarida turli namunalar audio tasmalarda yozib olingan. Lekin ko‘pchiligi rus istilosi davrida yo‘q bo‘lib ketgan. Bunday uslubda ijro qilish uchun ovozlar ham tanbur pardalariga sozlangan bo‘lishi va butun vujud quloqqa aylanib nozik pardalarni ilg‘ay olishi lozimdir. An’anaviy uslubdagi xonandalik sir-sinoatlarini o‘rganish uchun, albatta ustozlar ijrolarini ko‘roq eshitish va musiqiy bilimga ega bo‘lish 773 kerak. Milliy cholg‘ularimiz bo‘lmish tanbur, dutor, doira ijrochiga katta yordam beruvchi cholg‘ular sirasiga kiradi. Bu haqida uzoq va yaqin o‘tmish risolalarida ham yozib qoldirilgan. Ushbu risolalardagi fikrlarni umumlashtirsak, an’anaviy xonandalik yo‘nalishida kuylash olish uchun insonda milliy,yuksak did shakllangan bo‘lishi lozim. Yüklə 7,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|