C. X. Cübran Sükutun poeziyası / Ərəb, ingilis və rus dillərindən seçilmiş tərcümələr. Bakı. 2008, 273 səh

Kafİr XƏLİL
I
Şimali Livanın balaca, tənha kəndinin camaatı Şeyx Abbasa knya­za baxan kimi baxırdılar. Onun imarəti kasıb və yapalaq kənd evlərinin arasında cansız cırtdanların yanında sağlam nəhəng kimi görünürdü. Ətrafdakılar səfalət içində yaşadıqları halda o, firavan bir həyat sürürdü. O danışanda hamı ona itaət edər və baş əyərdi. İdrakın azad qüdrəti sanki özü şeyxi özünün rəsmi şərhçisi və carçısı seçmişdi. Onun qəzəbindən hamı qorxar, qəfil küləyin sovurduğu payız yarpaqları kimi pərən-pərən düşərdi.

Əgər o kiməsə şillə çəkərdisə, zərərçəkmişin haqqı nə idi ki, qı­mıl­­dana, ya başını qaldıra, ya da heç olmasa nəyə görə vurulduğunu ay­dın­laşdırmağa cəhd göstərəydi. Və əgər o kiməsə gülümsünsə idi, kənd­li­lər bunu xeyir-dua kimi qəbul edər, həsəd aparardılar həmin o kimsəyə.

İnsanların qorxusunun, Şeyx Abbasa itaətinin səbəbi onların zəifliyində deyildi; yoxsulluq onları rəzalət səviyyəsinə gətirib çıxarmışdı: yaşadıqları komalar və əkib-becərdikləri tarlaların hamısı Şeyx Abbasa məxsus idi.

Torpağın şumlanması, səpin, taxılın və qarğıdalının yığılması – hər şey şeyxin nəzarəti altında həyata keçirilirdi. Əməklərinin müqa­bi­lin­də o, kəndlilərə məhsulun az bir hissəsini verirdi. O qədər az ki, ca­ma­at aclıq həd­dində dolanırdı və bir çoxları hələ məhsul yığımı başa çat­ma­mış yenidən çörəyə möhtac qalırdı. Onlar Şeyx Abbasın yanına gələr, göz yaşı tö­kərək borca bir neçə quruş,¹ yaxud bir kisə taxıl istəyərdilər. Şeyx onların xahişlərini məmnuniyyətlə yerinə yetirərdi. Çünki bilirdi ki, məh­sul yı­ğı­mın­dan sonra onlar borclarını ikiqat qaytara­caqdılar. Be­lə­lik­lə, bu in­san­lar bütün ömürləri boyu borc içində yaşayır, öləndən son­ra isə borclarını övladlarına vərəsə kimi qoyub gedirdilər. Onlar daima qor­xu hissi keçirir və hər vəchlə onun dostluğunu və yaxınlığını qazanmağa çalışırdılar.

II
Qış gəldi və özüylə bol qar və güclü küləklər gətirdi. Vadi və tar­la­lardan hər şey yığışdırıldı. Və cansız düzlərdə artıq gözə heç nə dəymirdi.

Torpağın nemətlərini şeyxin ambarlarında gizlədib, onun küplərini isə üzümlüklərin şərabı ilə doldurandan sonra kəndlilər qışı yo­la vermək üçün öz komalarına çəkildilər. Burada onlar qış uzunu ocaq­larının başında qızınacaq, əcdadlarının qəhrəman keçmişini xa­tır­layacaq və bir-birinə ağır günlərdən və uzun gecələrdən danışacaqdılar.

Köhnə il öz son nəfəsini boz göylərə elə indicə tapşırdı. Ge­cə düşdü. Və məhz bu gecə yeni il tacını başına qoyaraq kai­na­tın taxtında əyləşəcəkdi. Quşbaşı qar yağmağa başladı və də­cəl küləklər möhtəşəm dağlardan dərələrə endilər; qarları va­di­lə­rə paylaşdırmaq üçün.

Ağaclar tufanın hücumları qarşısında sarsılır, qar isə düz­lə­ri və ya­macları bələyirdi. Və əlahəzrət ölüm bu qarlar üzə­rin­də nəsə an­la­şıl­maz yazılar yazır və o dəqiqə də silirdi. Küləklər qar­ları vadi boyu sə­pə­lən­miş ağacların araları ilə sovurur, bu­rul­ğanlar yaradırdı. Yapalaq ko­maların işıqları təbiətin qalın qə­zəb niqabının altından görünmürdü.

Qorxu fəllahların qəlblərini sarmış, heyvanlar tövlələrdə bir-birinə qısıl­mış­­­dı. Və hətta itlər belə künc-bucağa dürtülərək hə­yətlərdən yığışmışdılar. Yal­nız küləyin ulamasını və vadini do­laşan çovğunun uğultusunu eşitmək olar­dı. Elə bil təbiət köh­nə ilin yasını tutur və acığını vadinin sakinlərindən çıxmaq istəyirdi.

Bu boranlı gecədə Deyr Kicaya¹ monastırından Şeyx Ab­ba­sın kən­di­nə doğru uzanan dolanbac cığırla bir cavan oğlan irə­li­lə­yir­di. Onun əlləri və ayaqları şaxtadan keyimiş, ağrı və aclıqdan qüv­vəsi tükənmişdi. Əynin­də­ki qara əba isə qara bələnmiş, ağap­paq olmuşdu; kəfəni xatırladırdı. O, kü­ləyə sinə gəlir, hər bir ad­dım­çün əziyyət çəkməli olurdu. O, köməyə ça­ğır­dı. Sonra susdu, şax­talı gecədə titrəyə-titrəyə. Demək olar ki, ümidi qal­ma­mışdı. Qəl­bi kədər və qüssə ilə dolmuşdu. O, qanadı sınmış quşu xa­tır­la­dır­dı, burulğanda çabalasa da, yavaş-yavaş batdığının fərqinə varırdı.

Cavan oğlan qanı damarlarında donanadək irəliləməkdə və yıxılmaqda da­­vam etdi. Və nəhayət taqətsiz halda yerə yıxıldı və ümidsizcəsinə son dəfə çı­ğır­dı. Bu, ölümün boş sifətini görən nəfsin çığırtısı idi; insanların incitdiyi və tə­bi­­ətin tələsinə düşüb ölən gəncliyin çığırtısı, fəza həsrətli yaşamaq eşqinin səsi idi.

III
Həmin kəndin şimal kənarında, küləklərin qamçıladığı tarlaların ara­sın­da tənha bir koma var idi. Bu komada Rəhil adlı qadın və onun, hələ on sək­kiz yaşı tamam olmamış qızı Məryəm yaşayırdı. Rəhil Saman Raminin dul qal­mış arvadı idi. Onun ərini altı il əvvəl öldürmüşdülər, qatil isə hələ də tapılıb cəzalandırılmamışdı.

Livanın bütün dul qadınları kimi Rəhil güc-bəla ilə dolanırdı. Biçin vaxtı o, yerdə qalan sünbülləri, payızda – yerə düşmüş meyvələri yığardı. Qışda isə bir kisə buğda alardı. Onun gözəl qızı Məryəm də anasının yükünü paylaşırdı.

Həmin müdhiş gecədə hər iki qadın istisi bu şaxta üçün ye­tərli olmayan zəif ocağın ətrafında oturmuşdular. Külün al­tın­dakı közlər az qalırdı sönələr. İşaran lampanın sarı işığı zəif də olsa, ətraf qaranlığı qatılaşmağa qoymurdu, dua kədərli qəl­bə təskinlik olan kimi. Gecə yarı olmuşdu və komanın sakinləri küləyin ulartısına qulaq kəsilərək gecəni yola verirdilər. Hərdənbir Məryəm ayağa qalxır, pəncərədən qaranlıq göyə boylanır və yenə ocağın yanındakı yerinə qayıdırdı. Fəğan eləyən təbiət onu həyəcanlandırmış, qorxutmuşdu.

Birdən Məryəm dərin yuxudan oyanmış kimi diksindi, narahat halda anasına tərəf çönüb dedi:

– Eşitdinmi, anacan? Köməyə çağıran səsi eşitdinmi?

Ana bir anlıq qulaq kəsilərək:

– Mən küləyin uğultusundan savayı heç nə eşitmirəm, – deyə cavab verdi.

Onda Məryəm səsləndi:

– Mən göy gurultusundan daha uca və tufanın ulamasından daha kədərli bir səs eşitdim!

O, ayağa qalxaraq qapını açdı və yenə qulaq asdı:

– Anacan, mən onu yenə eşidirəm!

Rəhil salxaq qapıya tərəf yüyürüb bir anlıq tərəddüddən sonra:

– Mən də eşidirəm. Gedək baxaq, – söylədi.

O, uzun şala bürünüb qapını açdı və ehtiyatla bayıra çıx­dı. Mər­yəm qapının ağzında qalmışdı və külək onun uzun saç­la­rını oynadırdı.

Qarın içi ilə çətinliklə özünə yol açan Rəhil komasından bir qədər aralanaraq dayandı və səslədi:

– Kim idi köməyə çağıran…Hardasan sən?

Cavab yox idi. O bir neçə dəfə eyni sözləri təkrarladı, lakin çov­ğu­nun səsindən başqa heç nə eşitmədi. Rəhil ətrafa göz gəzdirə-gəzdirə cə­sa­rət­lə irəliləməyə başladı. O, xeyli getməli oldu, qardakı izləri görənədək. İzə düşüb qorxa-qorxa bir qədər getdikdən sonra isə adamın özünü gördü. O, Rəhilin qarşısında ağ paltarda yamaq kimi qarın içərisinə düşüb qalmışdı.

Rəhil yaxınlaşaraq bədbəxtin başını qaldırdı. Hiss elədi ki, yazığın ürəyi getdikcə daha zəif vurur, sanki hər döyüntü ilə onu həyatla bağlayan bağlardan biri də qırılırdı. Rəhil qızını çağırdı:

– Bura gəl, Məryəm, mənə kömək elə, onu tapmışam!

Məryəm soyuqdan və qorxudan əsə-əsə anasına tərəf qaç­dı. Yerdə hərəkətsiz halda uzanmış cavan oğlanı görəndə qış­qır­dı:

– Qorxma, o hələ sağdır. Mənə kömək elə, onu evə aparaq.

Güclü küləyə sinə gərərək, dərin qarın içinə bata-bata, qadınlar bu gənci çətinliklə də olsa komalarına gətirə bildilər. Və ona ocağın başında yer saldılar. Rəhil onun donmuş əllərini ovuşdurmağa başladı. Məryəm isə gəncin saçlarını paltarının ətəyi ilə quruladı.

Bir neçə dəqiqədən sonra gəncin göz qapaqları tərpəndi və o, dərindən nəfəs aldı. Bu nəfəs mərhəmətli qadınların ürəyinə ümid saldı. Onlar onun çəkmələrini və qara əbasını soyundurdular. Məryəm başını qalıdırıb anasına baxaraq dedi:

– Bir onun paltarına bax, ana. Bu monarx libasıdı.

Rəhil ocağa quru çırpı atmaqda davam edərək, çaşqın halda döndü və:

– Belə havada monarxlar monastırı tərk etmirlər, – deyə cavab verdi.

Məryəm isə əlavə etdi:

– Saqqalı da yoxdur onun, monarxlarsa saqqal saxlayırlar.

Rəhil gəncə mərhəmət və ana məhəbbəti ilə baxıb qızına söylədi:

– Nə fərqi var, monarx olsun, ya cani. Ayaqlarını yaxşıca qurula, qızım.

Rəhil daxılı açıb ordan şərab kuzəsini götürdü və saxsı ca­ma bir qədər şərab süzdü. Məryəm gəncin başını saxlayırdı ana­sı ona şərab içirdənədək. Bu, onun ürəyini qüvvətləndirməli idi.

Bir qədər şərab içəndən sonra o, birinci dəfə olaraq gözlərini açdı və öz xilaskarlarına baxdı. Bu baxışda kədər və minnətdarlığın göz yaşları vardı. Bu, ölümün iti caynaqlarının ağrısını yaşayandan sonra həyatın şəfqətli təmasını öz üzərində hiss etmiş insanın baxışı idi. Dirçələn ümidlə dolu idi bu baxış. Sonra o başını aşağı əyib titrəyən dodaqları ilə söylədi:

– Allah razı olsun hər ikinizdən.

Rəhil əlini onun çiyninə qoyub dedi:

– Sakit ol, qardaş. Özünü danışıqla yorma, hələ çox zəifsən.

Məryəm isə əlavə etdi:

– Başını yastığa qoy, qardaş, biz isə səni ocağa yaxın çəkərik.

Rəhil yenidən camı şərabla dolduraraq cavan oğlana ötürdü. Qızına isə dönüb:

– Onun libasını ocağın üstündən as, qurusun, -dedi.

Anasının tapşırığını yerinə yetirən Məryəm bu qəfil qonağın yanına qayıtdı. O, qonağa hədsiz mərhəmətlə baxırdı, ona kömək etmək üçün bütün qəlbinin istisini onun ürəyinə axıtmağa hazır idi.

Rəhil iki çörək, turşu və qurudulmuş meyvələr gətirdi və qonağı ana körpəsini yedirdən təki azca-azca yedizdirməyə başladı. Az keçmiş o bir qədər güclənərək dirçəlmiş və qalxıb ocağın yanındakı palazın üstündə oturmuşdu. İstidən onun qəmli üzü allanmışdı. Gözlərinə işıq gəlmişdi. O, başını asta-asta tərpədərək söylədi:

– Döyüş gedir insanın ürəyində mərhəmətlə qəddarlıq arasında, bu müd­hiş gecənin tufanına bənzər. Lakin mərhəmət qəddarlığa qalib gələcək, zira, o, ilahidir. Bu gecənin tənhalıq dəhşəti isə gün parlayınca yox olub gedəcək.

Bir dəqiqəliyə araya sükut çökdü, sonra isə o, pıçıltı ilə əlavə etdi:

– İnsan əli məni ümidsizliyə itələdi və insan əli də xilas etdi. Necə qəddardı insan və necə də mərhəmətlidi!

Və Rəhil soruşdu:

– Bu qorxulu gecədə necə oldu ki, sən monastırı tərk eləməli oldun? Heç vəhşi heyvanlar belə mağaralarından çıxmazlar belə havada.

Cavan oğlan ürəyinin dərinliyindən axan göz yaşlarının qarşısını kəsmək üçün gözlərini qapadı və cavab verdi:

– Tülkülərin oyuqları, göy quşlarının yuvaları var, insan oğlununsa başını qoymağa yeri yoxdur.¹

Rəhil dedi:

– İsa özü haqqında demişdi bu sözləri.

Cavan oğlansa davam edirdi:

– Bu yalan, riya və pozğunluq əsrində Ruhun və Həqiqətin cığırı ilə yerimək istəyən hər bir kəs belə cavab verir.

Bir neçə dəqiqə fikirləşdikdən sonra Rəhil etiraz etdi:

– Bəs axı, monastırda çoxlu rahat otaqlar, qızıl dolu sandıqlar və çoxlu yemək var. Monastırın tövlələrində yaxşı bəslənmiş mal-qara və qarnı tox qoyunlar var. Nə məcbur etdi səni ki, bu ölümcül təhlükəli gecədə belə bir yuvanı tərk edəsən?

Cavan oğlan nəfəsini dərindən alaraq cavab verdi:

– Mən monastırdan ona görə getdim ki, ora nifrət etdim.

Rəhil soruşdu:

– Amma, axı, monastırın monarxı döyüş meydanında əsgər kimi ol­malı­dır: ondan tələb olunan – rəisin əmrlərinə düşünmədən itaət etməkdir. Mən eşit­mişəm ki, yalnız o adam monarx ola bilər ki, o, öz iradəsindən, fikirlərindən və ümumiyyətlə onun idrakına aid olan bütün şeylərdən imtina etmiş olsun. Am­ma yaxşı iqumen¹ öz monarxları qar­şısında ağılsız tələblər qoymur. Necə ola bilər ki, Deyr Kicayanın ruhani ustadı sənə həyatını borana və qara tap­şır­maq əmrini vermiş olsun?

Və o cavab verdi:

– İqumenin fikrincə, insan kor, cahil, hissiyyatsız və lal olmayınca monarx ola bilməz. Mən monastırı tərk etdim. Çünki mən idraklı adamam – görən, duyan və eşidən.

Məryəm və Rəhil ona elə baxırdılar ki, sanki onun üzün­də gizli bir sirr aşkarlanmışdı. Bir qədər düşündükdən sonra Rəhil soruşdu:

– Məgər görən və eşidən insan belə gecədə yola çıxar? Qar adamın gözünü çıxarır, küləyin vıyıltısı isə bütün səsləri batırır.

Və gənc yavaşca cavab verdi:

– Mən monastırdan qovulmuşam.

– Qovulmusan!? – Rəhil səsləndi və Məryəm də əks-səda kimi bu sözü anasının dalıyca təkrarladı.

O, dediyinə peşman halda başını qaldırdı. Qorxurdu ki, onların mə­­həbbət və mərhəmətləri nifrət və həqarətə çevrilə bilər. Lakin gördü ki, mər­həmət işığı hələ də onların gözlərində parlamaqdadır və qadınlar sə­bir­sizliklə onun hekayətinin davamını eşitmək istəyirlər. Və o, davam etdi:

– Bəli, mən monastırdan qovuldum, çünki öz əllərimlə özümə gor qazmaqda davam edə bilməzdim, qəlbim də yalan və xırda oğurluqlardan yorulmuşdu. Mən monastırdan qovuldum, çünki mənim nəfsim özlərini cahilliyin əlinə tapşırmış insanların səxavətindən bəhrələnmək istəmədi artıq. Mən qovuldum, çünki kasıb kəndlilərin puluna tikilmiş odalarda dinclik tapa bilmirdim. Mənim mədəm yetimlərin göz yaşları ilə yoğrulmuş çörəyi götürmürdü. Mənim dodaqlarım daha dua etmək istəmirdilər. O duaları ki, başımın üstündə duranlar sadə və inanclı adamlara qızıl və yemək bahasına satırdılar. Mən qovuldum monastırdan, bir cüzamlı kimi. Çünki monarxları sürdükləri həyat tərzinə görə yamanlayırdım.

Rəhil və Məryəm söz tapana qədər aralığa sükut çökdü. Sonra isə ikisi birdən soruşdu:

– Atan, anan sağdırmı?

Və o cavab verdi:

– Nə atam var mənim, nə anam və nə də evim adlandıracaq yerim.

Rəhil dərindən ah çəkdi, Məryəmsə mərhəmət və məhəb­bətdən doğan göz yaşlarını gizlətmək üçün üzünü çevirdi.

Solmaqda olan çiçək səhərin şehindən dirçələn kimi, xi­laskarlarının xeyirxahlığı və canıyananlığı sayəsində həyə­can­lanmış gəncin ürəyi də canlandı. O onlara əsirlikdə olan əsgərin öz xilaskarlarına baxdığı kimi baxırdı. Və o, davam etdi:

– Valideynlərimi yeddi yaşım tamam olmamış itirdim. Kən­din ke­şişi məni Deyr Kicayaya apardı və monarxların hima­yə­sinə verdi. On­lar buna şad oldular, zira, mən onların mal-qara­sı­nın və qoyunlarının qay­ğı­sına qalır və hər gün onları ota­rırdım. Mə­nim on beş yaşım tamam olun­ca onlar mənə bu qara əbanı ge­yin­di­rib qurbangahın yanına gətir­dilər. Və İqu­­men mənə bu söz­lərlə müraciət etdi: «Al­laha və Onun mü­qəd­­dəslərinə and iç ki, xeyirxahlıq, təmənnasızlıq və itaət tə­ləblərinə sa­diq qala­caq­san». Mən mənasını hələ anlamadan onun dediyi sözləri tək­rar­la­dım.

Mənim adım Xəlil idi. Lakin o zamandan monarxlar məni Mübarək qardaş deyə çağırmağa başladılar. Buna baxmayaraq onlar məni qardaş yerinə qoymurdular. Onlar ən ləziz yeməklərdən yeyir və ən nəfis şərablardan içirdilər. Mənimsə yeməyim qurudulmuş meyvələr, içdiyimsə göz yaşı qarışıq su idi. Onlar yumşaq yataqlarda yatırdı, mənsə tövləyə bitişik qaranlıq tikilidə daşın üstündə uyumalı olurdum.

Tez-tez soruşurdum özümdən: «Görən, nə vaxt mən də mo­narx olacam və bu bəxtəvər din xadimləri ilə onların cah-cəlalını bölüşəcəm? Nə vaxt olacaq o gün ki, mən onların yediyi yeməklərin, içdiyi şərabların tamarzısı olmayacam? Nə vaxtacan mən özümdən böyüklərin qarşısında qorxudan tir-tir əsməli olacam?»

Lakin mənim bütün ümidlərim əbəs idi, zira, mən tabeçilikdə olan monarx olaraq qalırdım. Üstəlik mal-qaraya baxmaqdan əlavə üzərimə yeni vəzifələr də qoymuşdular. Mən çiyinlərimdə ağır daşlar daşımalı, quyu və kanallar qazmalı idim. Mən özümü əməyimin əvəzinə mənə mükafat kimi verilən bir neçə quru çörək qırığı ilə dolandırmalı idim.

Getməyə yerim yox idi. Monastırın sakinləri isə öz əməlləri ilə məndə ik­rah oyadırdılar. Onlar mənim bütün fikirlərimi zəhərlədilər. Mən elə düşünmə­yə başlamışdım ki, guya bütün dünya – fəlakət və bədbəxtlik okeanı, monastır isə sığınacaq tapa biləcəyin yeganə sakit bir limandır. Lakin onların firavan­lı­ğı­nın mənbəyini anlayınca, mən sevindim ki, bu nemətləri onlarla paylaşma­mı­şam.

Xəlil dikəldi və heyrətlə ətrafa baxdı, sanki bu komada onun gözünə nəsə möcüzəli bir şey görünmüşdü. Rəhil və Məryəm susurdular və o, davam etdi:

– Mənim atamı əlimdən almış və mən yetimi monastıra salmış Al­lah istəməmişdir ki, mən bütün ömrümü orda keçirim, kor-koranə təh­lükəli cəngəlliklərə doğru irəliləyim. Və o istəmədi ki, mən ömrümün axı­rınadək bədbəxt bir qul olum. Allah mənim gözlərimi qulaqlarımı aça­raq mənə parlaq nuru göstərdi və Həqiqət dillənərkən onu eşitməyi öyrətdi.

Rəhil öz-özünə:

– Bütün insanların başının üstündə parlayan günəşdən başqa bir işıq varmı? Və insanlar Həqiqəti anlamağa qadirdirlərmi? – dedi.

Xəlil cavab verdi:

– Əsil işıq – insanın özündədir; o, ürəyə ruhun sirlərini açaraq onu xoş­bəxt və həyatdan razı edir. Həqiqət ulduzlara bənzəyir: o, gecənin qaranlığında gö­rünür. Həqiqət dünyada gözəl nə varsa, ona bərabərdir. O öz hüsnünü yalnız ya­lanı görmüşlərə göstərir. Həqiqət dərin xeyirxahlıqdır, o bizə gündəlik hə­yatda səadət tapmağı öyrədir və bu səadəti digər insanlarla paylaşmağa çağırır.

Rəhil tərəddüdlə söylədi:

– Çoxları çalışır ki, düzgün saydıqlarına əsasən yaşasın­lar. Və çoxları da var ki, başqalarına mərhəmətlə yanaşmağı Al­lahın öz səxavətindən insana verdiyi qanunun kölgəsi sayır. Bu­na baxmayaraq onlar həyatda sevinə bilmir və ölənə qədər bəd­bəxt qalırlar.

Xəlil ona belə cavab verdi:

– İnsanı bədbəxt eyləyən din və təlimlər puçdular, əslində insanı qəm və qüssəyə gətirib çıxaran xeyirxahlıq da yalan­dır. Zira, insan səadət üçün yaradılıb və onun borcu səadətə yol açmaq və bu yolda Allahın incilərini təbliğ etməkdir. O kəs ki bu dünyada göy səltənətini görə bilmir, onu o biri dünyada da görə bilməyəcək. Biz bu həyata sürgün olunmuşlar təki gəlmədik. Allahın məsum məxluqları kimi gəldik. Gəldik ki, müqəddəs və əbədi ruha səcdə eləməyi və özümüzdə həyatın gözəlliyinin gizli sirlərini axtarmağı öyrənək. Nazaretlinin təlimindən öyrəndiyim həqiqət budur. Budur mənim içimdə parlayan və ruhumu əzən monastırın qaranlıq güşələrini işıqlandıran nur. Göz yaşları içində, ac və susuz ikən ağacların kölgəsində oturduğum zaman o gözəl vadilərin və düzlərin mənə anlatdıqları dərin sirr bundan ibarətdir.

Monastır bu dinə qulluq etməli idi. Zira, Allah onu belə yaratmaq istəmişdi. İnsanın bizə öyrətdiyi budur.

Bir dəfə, ruhum Həqqin ilahi gözəlliyindən sərməst olduğu za­man mən cəsarətlə bağda toplaşmış monarxlar qarşısına çıxaraq onların pis əməllərini yamanladım: «Niyə gününüzü burda keçirir və yoxsulların səxavəti hesabına kef çəkirsiniz? Axı, yediyiniz çörək onların alın təri və göz yaşları ilə yoğrulub?! Nə üçün biliyə ehtiyacı olan insanlardan aralanıb qarınqulu həyatı sürürsünüz? Niyə ölkəni öz köməyinizdən məhrum etmisiniz? İsa sizi ona görə göndərdi ki, canavarlar arasında quzular təki olasınız. Bəs niyə, bütün bəşəriyyətdən və sizi yaradan Al­lah­dan qaçırsınız? Əgər siz həyat yolu ilə addımlayanlardan artıq­sınızsa, onda gedin onların yanına və onların yaşayışını yaxşılaşdırmağa çalışın. Yox, əgər hesab edirsinizsə ki, onlar sizdən daha yaxşıdır – bəlkə, gedib onlardan öyrənəsiniz? Necə olur ki, siz tə­mən­nasızlıq andı içəndən sonra dediyiniz sözləri unudub cah-cəlal için­də yaşaya bilirsiniz? Necə olur ki, Allaha təslim olmağa söz verəndən sonra din adına olan hər şeyi ayaqlamağa başlayırsınız? Necə olur ki, ürək­ləriniz hərcayi həvəslərlə dolu ikən mənəviyyatı özünüzün qanunu elan edirsiniz? Özünüzü elə göstərirsiniz ki, guya cisminizlə döyüşür­sü­nüz, əslində isə ruhunuzun qənimi­si­niz siz. Elə görünür ki, guya dünya nemətlərindən əl çək­mi­si­niz, əslində isə gözünüz acdır. Adamlar elə bilirlər ki, siz – din mü­əllimlərisiniz, həqiqətdə siz gözəl, yaşıl çəmənlərdə otlayan mal-qaraya daha çox bənzəyirsiniz və təlimə də heç bir dəxliniz yox­dur. Gəlin, monastırın torpaqlarını ehtiyacı olanlara pay­la­yaq və onlardan aldığımız qızılı-gümüşü özlərinə qaytaraq. Gə­lin, öz guşənişinliyimizdən çıxaq və bizi güclü etmiş zəiflərə xid­mət edək; yaşadığımız ölkəni mənəvi çirkdən təmizləyək. Gəlin, bu bədbəxt millətə gülümsəmək, göylərin səxavətinə, hə­yatın və azadlığın gözəlliyinə sevinmək öyrədək.

İnsanın göz yaşları sizin burda öyrəşdiyiniz toxluq və ra­hat­lıqdan qat-qat gözəldir və daha yaxındır Allaha. Qonşunun ürə­yini riqqətə gətirən hayanlıq monastırın qaranlıq bu­caq­la­rın­da gizlənmiş yalançı müqəddəslikdən qat-qat üstündür. Zəif ca­ni­yə yaxud küçə qadınına deyilən mərhəmətli söz hər gün məbəddə boş-boşuna təkrarladığınız sicilləmə dualardan daha əfzəldir».

Burada Xəlil nəfəsini dərib Rəhilnən Məryəmə baxdı və davam etdi:

– Bütün bunları mən monarxlara deyirdim, onlarsa çaşqınlıq içində məni dinləyirdilər. İnana bilmirdilər ki, uşaq bu cür danışmağa cəsarət edə bilər onlarla. Mən susduqdan sonra monarxlardan biri irəliyə çıxaraq acıqlı şəkildə söylədi: «Sənin nə haqqın var ki, belə danışırsan?» Digəri isə gülə-gülə əlavə etdi: «Altlarını təmizlədiyin inəklərdən və donuzlardanmı öyrəndin bunu?» Üçüncüsü isə məni hədələdi: «Səni buna görə cəzalandıracaqlar, kafir!» Və onlar məndən uzaqlaşdılar, sanki mən bir cüzamlı idim.

Onlardan kimsə monastırın iqumeninə şikayətləndi və ax­şam o məni yanına çağırdı. Onlar sevindilər ki, məni cəza­lan­dıracaqlar. İqumen məni qamçılamaq və sonra isə qırx gün, qırx gecəliyə zindana atmaq əmrini verəndə hamısının üzü gülürdü.

Zindanda gündüzü gecədən seçə bilmirdim, üstümdə gə­zən həşəratlardan və altımdakı torpaqdan başqa heç nə hiss elə­mir­dim. Heç nə də eşitmirdim, hərdən mənə bir tikə çörək və sirkə qatılmış su gətirəndə eşitdiyim addım səslərindən başqa.

Zindandan çıxanda arıqlamış və zəifləmişdim. Və mo­narx­lar elə bildilər ki, məni düşünmək vərdişindən sağaltmış və ru­humun arzularını da öldür­müş­lər artıq. Onlar elə bildilər ki, ac­lıq və susuzluq mənim ürəyimdəki Allah eşqini sön­dür­müş­dür. O qırx günlük tənhalıqda mən monarxların işığı görmələri üçün yol­lar axtarır, onlara kömək etmək istəyirdim ki, həyatın hə­qiqi nəğməsini eşi­də bilsinlər. Lakin mənim beynimi yor­ma­ğım əbəs idi, zira, uzun illərin onların göz­ləri qarşısında toxu­du­ğu qalın pərdəni bir dəfəyə cırmaq asan deyildi. Ca­hil­liyin on­ların qulaqlarına vurduğu tıxaclar isə o qədər bərkimişdilər ki, e­h­ti­yat­lı barmaqların təmaslarına tabe olmurdular.

Bir anlıq sükut çökdü. Sonra Məryəm danışmaq üçün icazə istəyirmiş kimi anasına baxdı və dilləndi:

– Görünür, sən bir daha monarxlarla danışmağa cəhd etmisən, əgər onlar səni monastırdan qovmaq üçün bu müdhiş gecəni seçiblərsə. Hər­çənd ki, onlar hətta düşünmələrinə qarşı belə mərhəmətli olmalı idilər.

Xəlil ona cavab verdi:

– Bu gün axşam, çöldə aləm bir-birinə qarışanda mən ocağın ət­ra­fı­na yığışmış digər monarxlardan bir qədər kənarda oturmuşdum. On­lar bir-birinə qorxulu və gülməli hadisələr danışırdılar. Lakin mənim tən­ha­lığımı görüncə öz atmacalarını mənə sarı istiqamətləndirməyə başladılar.

Mən İncili oxuyur və İsanın mənə çöldə qızışan tufanı unut­du­ran, gözəl söz­lərinə zikr edirdim ki, monarxlar mənim hesabıma əylən­mək üçün mənə ya­xın­laşdılar. Mən onlara fikir vermir, öz düşüncələrimə qapılaraq pəncərəyə ba­xır­dım. Onlar qə­zəb­ləndilər, çünki mənim sükutum onların gülüşünü ürə­yin­də kəs­di, istehzalarını isə dodaqlarında qurutdu. Onlardan biri dedi: «Ey böyük is­lahatçı, nə oxuyursan belə?» Cavabında mən kitaba əyilərək aşağıdakı parçanı oxudum:

«Farisey və Sadukeylərdən bir çoxunun, onun yanında vəftiz olmaq üçün gəldiklərini gördükdə, Yəhya onlara dedi: Ey gürzələr nəsli! Gələcək qəzəbdən qaçmağa sizi kim təlqin etdi? İndi tövbəyə layiq səmərə yaradın.

Və içinizdə «Atamız İbrahimdir», – deyə düşünməyin; çünki sizə deyirəm ki, Allah İbrahimə bu daşlardan övladlar yaratmağa qadirdir.

Artıq balta da ağacların kökü dibində yatır; beləliklə, yaxşı meyvə verməyən hər ağac kəsilib atəşə atılır».¹

Mən onlara Vəftizçi Yəhyanın bu sözlərini oxuyanda mo­­narxlar bir anlığa susdular, sanki gözəgörünməz bir əl on­la­rın şənliyinin səsini aldı, lakin sonra onlar yenidən cə­sa­rət­lən­di­­lər və gülməyə başladılar: «Bu sözləri biz yüz dəfələrlə oxu­mu­­şuq və bir mal otaranın onları bizə təkrarlamasına ehtiyac duymuruq».

Mən etiraz etdim: «Əgər siz bu sözləri oxumuş və onların mə­na­sı­nı anlamış olsaydınız kənddəki yoxsullar soyuqdan və aclıqdan ölməzdilər».

Bu zaman monarxlardan biri məni üzümdən vurdu, sanki mən müqəddəslərə qarşı küfr söyləmişdim.

Digəri məni təpiklə vurdu, üçüncüsü əlimdən kitabı aldı, dör­dün­cü­sü isə iqu­meni çağırdı. Tələsik gələn iqumen hiddətlə bağırdı: «Tutun üs­yan­karı və bu müqqəddəs ocaqdan qovun getsin. Və qoy, tufanın qə­zə­bi ona itaətin nə ol­du­ğunu öyrətsin. Rədd eyləyin onu burdan. Qoy, tə­biət özü onu məşhər aya­ğı­na çəksin və sonra gedib əlinizi də yuyun. Bu kafirin paltarlarına da bidətçilik hopmamış deyil. Və əgər qayıdıb gə­lərsə, bağışlanmaq dilərsə, açmayın ona qapını, zira, gürzə dönüb gö­yər­çin ola bilməyəcək, onu qəfəsə salsanız belə. Və qaratikan da əncir verməyəcək, lap onu bağın içində əksəniz belə».

Onun əmrinə tabe olaraq monarxlar məni monastırdan ba­yı­­ra atdılar. Qa­pını arxamca bağlayanda onlardan birinin bu söz­­lərini eşitdim: «Dünən sən inəklərin və donuzların padşahı idin, bu gün isə taxtından salınmısan, ey Böyük İslahatçı. Di get, indi canavarların padşahı ol və onlara yuvalarda yaşamağı öyrət».

Xəlil dərindən nəfəs alıb yanan alova baxmağa başladı. O yenidən danışmağa başlayanda onun səsində ağrının sədaları eşidilirdi:

– Bax, beləcə məni monastırdan qovdular və beləcə məni ölümün ağuşuna atdılar. Mən kor-koranə gecə içrə yol gedir, təbiətlə çar­pı­şır­dım, güclü külək mənim paltarlarımı dartışdırır, dərin qar addımlarımı çə­tin­ləşdirir və məni aşağı çəkirdi. O vaxta qədər ki, axırda mən yı­xıl­dım, ümidsizcəsinə kömək istəyə-istəyə. Mən anlayırdım ki, mə­ni ölüm­dən başqa heç kimsə eşitmir. Lakin bilik və mərhəmətdən iba­rət o qüvvə mənim harayımı eşitdi. Həmin qüvvə istəmirdi ki, mənim ölümüm mən hələ həyatın sirlərini dərk etməmiş gəlsin. Həmin qüvvə sizi göndərdi ki, mənim həyatımı yoxluğun uçurumuna düşməkdən xilas edəsiniz.

Rəhil və Məryəm ruhən və fikrən doğma adamlar kimi sanki onun ruhunun sirrini anlayırdılar. Rəhil qeyri-iradi olaraq qabağa əyilərək şəfqətlə onun əlinə toxundu. Gözlərindən yaş axırdı onun bu sözləri söyləyəndə:

– Göylərin Haqqın müdafiəçisi olaraq seçdiyi insan qardan və çovğundan ölməyəcək.

Məryəm isə əlavə etdi:

– Qar və boran gülləri öldürə bilər, lakin onların toxumlarını öldürə bilməzlər. Zira, qar bu toxumları öz istisində saxlayaraq öldürücü soyuqdan qoruyacaqdır.

Bu isti sözləri eşidincə Xəlilin üzü işıqlandı və o dedi:

– Əgər siz monarxlar kimi məni üsyankar və kafir hesab etmirsinizsə, deməli monastırda üzləşdiyim təqibləri istibdad və cəhalət altında olan millətin simvolu kimi qəbul etmək lazımdır. Və mənim az qala öləcəyim bu gecə də ədalətin zəfərindən qabaq baş verən inqilaba oxşayır. Və həssas qadın ürəyindən bəşərin səadəti çağlayır. Və onun nəcib qəlbinin xeyirxahlığından bəşəri məhəbbət doğulur.

O, gözlərini yumub başını yastığa endirdi. Qadınlar onu daha söhbətlərlə incitmək istəmədilər, zira, boranla mübarizənin yorğunluğun­dan onun göz qapaqlarının ağırlaşdığını gördülər. Xəlil nəhayət anasının qucağında öz xilasını tapmış itirilmiş uşaq kimi uyumuşdu.

Rəhil və onun qızı öz çarpayılarına keçib orada oturaraq yatmış yol­­­­­çunu müşahidə etməkdə davam edirdilər. Onlar onun əzabkeş üzündə san­­­­­ki nəsə cazibəli bir şey tapmışdılar onların ruhunu və qəlbini özünə çəkən.

Nəhayət Rəhil pıçıltı ilə dedi:

– Onun gözlərində qəribə qüvvə var; sükutda danışır və adamın ruhunu dilləndirir.

Və Məryəm də əlavə etdi:

– Onun əlləri, anacan, kilsədə gördüyümüz rəsmdəki Məsihin əllərinə oxşayır.

Anası yekunlaşdırdı:

– Onun üzündə eyni zamanda həm qadın zərifliyi, həm də kişi cəsarəti vardır.

Qadınların ruhları yuxunun qanadlarında röyalar aləminə uçdu­lar. Ocaq sönərək külə döndü. Çırağın işığı getdikcə öləziyərək nəhayət tamamilə söndü. Amansız çovğun sakitləşmək bilmirdi, alçaq göydən dolu qar yağır, güclü külək isə bu qardan böyük təpələr yaradırdı.