Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Əl tarixi...
-Tarixin sərt görünməyinə baxma, əslində maye kimidi tarix, daha doğrusu civədi, civədə biclik çoxdu, hara istəyirsən ora dırmaşsın, əyilsin, ensin, qalxsın... Tarix civə kimi olduğuna görə yaradanını tanımaz, tanıtdırmaz; hara çəksən ora gedər, enər-qalxar... -
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Balacahunlunun maraqla dinlədiyini görüb ürək- ləndim. -Hörmətli akademik, -dedim, - tarixin sonradan qələmə alınması, bicliyin kağıza köçürülməsindən başqa bir şey deyil. 1980 ci illərin yay aylarıydı...Oğlum da başda olmaqla məhlə uşaqları gəlib dedilər ki, kimsə bizim evin yanındakı daşlara yazı yazır, qalxıb tələsik ora qaçdım. ...Şalikoya oxşayan erməniydi, üzü Biləcər stansiyasına baxan sal daşlara erməni əlifbasıyla işarələr qoyurdu. Oğlum da yanımdadı, mən nə eləyəcəyimi bilmirəm, xeyli dinməz- söyləməz baxdıq... ...Gözümün qarşısında çox işlər olub, oğurluq eləyiblər, cibə giriblər, ev yarıblar, amma indi mən erməninin elədiyinə ad tapa bilmirəm. Daşın tozu üz- gözünə yapışıb, min illərin,- antiq dövrün adamına oxşayır özü, uzun əyri burnu daş tozunun altında daha da iri görünür, üzünün rəngi itdiyi üçün qorxduğu daha çox hiss edilir. Məni görüb duruxdu, amma işindən də qalmadı, toz içində olan uzun sifəti daşa sarı tuşlandı. Mən tələsik evə gəldim, çəkicimi, külüngümü götürüb qayıtdım. Erməni məni əli külünglü görüb gülümsədi, bu dəfə şox yəqin ki, erməniyə oxşatmışdı, Bakının bu məzhəbsiz məhəlləsində əli külünglü kim ola bilərdi ki,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ermənidən başqa, fikirləşdi ki, köməyə gəlmişəm. Ona görə də soruşmaq istəyirdi: -Ay mard, du hayes? 57 - Amma ürək eləmirdi, soruşmaq istədiyi söz içindəydi deyən boğazı bir az da uzanmışdı. Daşların arasından sümbülqıran siçan kimi boylanırdı. Mən ona sarı endim, o gülümsəyirdi, bu iş üçün aldığı pulu yadına salıb fikrində əlini üstünə qoydu. -“ Keç, o daşlara da sən yaz...”- belə demək istəyirdi, ona görə də üzünü döndərib sıradakı qa- yalıqlara baxdı. Oğlum o tərəfdən qaça-qaça gəlirdi, uzunsov gözlü, qıpçaq üzlü uşaqdı, erməni onu görüb məni tanıyacaq... “qıpçaqların aslan südlü qızları,” misrasını fikirləşə-fikirləşə yazılmış daş sırasına tərəf getdim... “Alçaq erməni, başıva çalacam indi, külüngü! Yiyəsiz görmüsən bu torpağı, daşına erməni adı yazırsan...mərə kafir?!” Bu cür sözlərlə özümü coşdurmaq istədim, amma onu da düşündüm ki, dava eləməyə vaxt yoxdu, yazılanları tarix olmamış silmək lazımdı, sil qurtar, sonra dava elə. Silməmiş dava eləsən gəlib deyəcəklər ki, Biləcər qayalıqlarından erməni yazısı tapılıb, bəs, deməzsənmi, Biləcər erməni torpağıdı... Axıb
57
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
gələcəklər, əli bayraqlı, özlərini yetirəcək Qafqazşünaslar. Biləcəri daşlarındakı yalan onun- bunun üzünə gülsə də heç kəs üstünü vurmayacaq. -Uraaa...! Bu düşüncələr altında külüngümü hirslə Biləcərin sal daşına çırpdım, ermənicənin A-hərfi qopub yerə düşdü... Erməni özünü yığışdırmışdı. Daha doğrusu, nəyi vardısa torbasına yığırdı. Mən onun qaçmaq üzrə olduğunu görüb əlimdə də külüngüm üstünə yüyürdüm: -Alçaq, sən özünə iş tapmısan?! Bunla ailə saxlayırsan.-Şair canım nələr fikirləşdim, demyə. Erməni üzü aşağı qaçırdı, bizim məhlənin uşaqları, başda da mənim qıpçaq üzlü oğlum, onu daşa basmışdılar... Amma uşaqlar məsələnin nə yerdə olduğunu o qədər də yaxşı anlamırlar; daşa yazı yazan kimdi, niyə yazır, mən niyə bu qədər hirslənmişəm...? Erməninin yazı yazdığı üç-dörd daşdı, poza- poza gəlirəm, toz-dumana qarışıb, vətənçün işlədiyimin havası çoşdurub məni. Gözucu baxdım ki, uşaqlar tamaşa eləyirlər, qıpçaq üzlü oğlum qürur içindədi. Bütün bunları dərindən duyub bir-iki külüng yenə endərdim: -Uux, alçaq! - deyib üzü aşağı baxdım, əyri burun erməni görünmür. Bu iki daşın arasında onu da www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
fikirləşdim, hesabladım ki, bu adamın 45-50 yaşı varsa 25-30 ildə Azərbaycanımızın nə qədər daşına eməni işarələri həkk etmiş olar... Elə külüng də əlimdə bu qərara gəldim ki, mənə tamaşa eləyən indicə ermənini daşa basmış gənc nəslə milliyədən yaxşı bir dərs verim, deyim millət nədi, xalq nədi, xalqın daşı nədi, torpağı nədi, başa salım ki, tarix-yurd oğurluğu daşa yazı yazmaqla olur, bir də diqqətlə baxdım, çoxu da qıpçaq sifət, əməlli başlı ü rəkləndim, bizim eradan əvvəl 1Y minillikdə elə bu ə razilərdə yaranmış olan qüdrətli Quttubilər dövlətini, Lullubiləri, Midiya-Maday dövlətini, Manna, Atropaten, Kas- Xəzər, Alban devlətini, Səfəvilərəcən fikrimdən keçirib uşaqlara əl elədim: -Gəlin bura! Onacan uşaqdı, daşların arasından tökülüşüb gəldilər, mənə çatıb çəkilib bir qıraqda dayandılar, bayaqkı ərkyanalıqları yoxdu... -O yazanda biz dayanıb baxırdıq, üç gündü yazır. Oğlum kimi qıpçaq üzlü uşaq bunu rus dilində dedi. Soruşdum: -Adın nədi? -Atilla... Oğlum bir-iki addım irəli çıxıb mənə yaxınlaşdı: -Ata, o azərbaycanca bilmir... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Niyə? - Özümdən asılı olmadan dilləndim. -Mat ne pozvalyayet, - Atilla dedi. Mənim gülümsəməkdən başqa çarəm qalmadı, yaxınlaşıb başını sığallamaq istədim, özünü əlimin altından qaçırtdı, əlim bir anlığa havada qaldı, toz- torpaqlıdı, uşaq yəqin ona görə qaçdı əlimin altından, deyə düşündüm. -Bəs bunlar kimdi, kimin uşaqlarıdı, bunları da tanış elə,- dedim, çəkilib külüngümün yanında dayandım, kədərlənmişdim birdən-birə... “...Atillanın rusca danışmağı da Biləcər daşlarına ermənicə yazı yazmaq kimi bir şeydi... Hə, bizim bu Atilla da üstündə erməni yazısı olan daş lövhədi, Atillaya da erməni işarəsi vurulub...” deyə fikirləşdim, hə, bu temanı işləyərəm, işlənməlidi. Külüngü götürüb sonuncu erməni hərfini də vurub yerə sərdim... -Ata, bu Qarikdi, - barmaqlarının ucuna qalxıb ağzını qulağıma tutdu. -Rəisi gəzdirən erməninin oğludu... tanıyırsan? “Həə, bizim rayonun milis rəisinin sürücüsü; sarışın, həmişə gülən, qılıqlı, nəinki hər kəsə yaxın, hamının daxilində olmağı bacaran bir adam, elə belə də gözlərimin önünə gəldi. Bu yörələrdə nə qədər adam tutuldu, a bala, ay Qarik, sən də eşit, a mənim qıbçaq üzlü oğlum, a sovet məktəbinin istehsal etdiyi məh- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
sullar. Hamı bilirdi ki, bütün bunlar Qarikin atasının işidi, dinən yoxdu, amma...” Nə isə, gələcək nəslə demək istədiyim milliyə dərsi batdı, udquna-udquna külüngümə baxdım, canlıydı elə bil, bir göz gətirməyi qalmışdı... “Qarik atasına danışsa, dərsi mənə verəcəklər, erməni yalan olacaq, mən gerçək, Biləcər dağlarından qədim erməni yazısı tapılıb, onu millətçi azəri türkləri dağıdıblar...bütün dünya səs- səs verəcək...” Dırnağımın ucuna kimi soyuyub buza döndüm. -Ata, bu da bizim Məsidi, tanıyırsan da... -Kolbasa...?! - Onu tanıdığım üçün sevinc içində qışqırdım. Məsi ağzında kolbasa maşının pəncərəsindən baxan yerdə yanında da it gözlərimin qarşısına gəlmişdi. “Həə, onun da atası zavmaq Abramın itlərinə baxır, seyid Barxudar. Hər axşam itləri maşına qoyub gəzməyə aparanda Məsi də itlərin kolbasasınnan yeyə-yeyə maşının pəncərəsndən baxar, məhlənin uşaqları da onların ardınca qaçarlar...Həə, Məsini mən belə görmüşəm...” -Ay sağ ol, Məsi, bəs itlərini də gətirəydin,- dedim, külüngümü götürüb daşların arasından çıxdım. “Uşaqdılar daa, neynillər eləsinlər, cadəcə mənim dərsim qaldı, gənc nəslə demək istədiyim milliyə dərsi. Amma dərs demək üçün ilk öncə məktəb olmalıdı, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
daha doğrusu, yaranmalıdı, məktəb olmur, yaranır, necə ki, eyni düşüncə, eyni əxlaq istehsal edən rus- sovet məktəbləri yaranmışdı...” Bu fikrin ən doğru cavabını bir-neçə ildən sonra Sevortyan Seda deyəcək, mənsə məətəl qalacam, qorxu-hürkü bürüyəcək canımı... “-Bilirsən, Leninin cürbə-cür cib dəftərçələri olub, həmişə üstündə gəzdirirmiş, gizlin qeydlərini eləyirmiş; əsas proqramlarını, planlarını, açıb deyə bilmədiyi siyasi məqsədlərini ora yazıb işləyərmiş, 1924-cü ildə vəvat eləyəndə, dəfn mərasiminin baş mühəndisi o dəftərçələri götürüb. Eşitmisən, bu haqda? -Yox.
-O mühəndis 1926-cı ildə qaçıb Fransaya, “Leninin cib dəftərçələri” adında iri bir əsər yazıb. -Hardan bilirsən, görmüsən? -Atam gətirmişdi evə, bir həftə ailəliklə oxuduq. Qadağan olunmuş kitabdı, - əlini əlinin üstə qoydu, - düz bu boyda. “Bizim haqqımızda yenə nəsə yazılıb, bizim deyəndə də türklərin, yoxsa ermənilər yığışıb gecə- gündüz oxumazlar.” -Nə yazılıb? - dedim. -Yeddi yüz səhivəlik kitabdan bircə bəndi deyəcəm. Birinci cib dəftərçəsindən səkkizinci bənd: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
SSRİ-də yaşayan türkləri qəzetlərimizi oxuyacaq dərəcədə savadlandırmaq kifayət edər, onnan aqrtıq olmaz... - Seda gülümsəyib başını qaldırdı, məni nə halda gördüsə, tələsik əlavə elədi- mən deməmişm ki, yolddaş Lenin deyib. Düz deməyib? Çobanlara savadlanmaq olmaz... -Uzun-uzadı qəhqəhə çəkdi, yaşıl bir ağacın altıydı, arxadan məni qucaqlayıb yumru bərk döşlərini küryimə sıxmışdı, mən şairlər demiş, onun nə vaxt içimə sancılacağını gözləyirdim...” “Həə, bizim bilikli,dahi insanlarımız cox olsa da görünür bütövlükdə savadsızıq, daha doğrusu, indiki günün savadsızı. Yüksək səviyyələrdə gözümüzü döyməyimiz də buna görədi... Özünü görməmək, anlamamaq, özündən uzaqlaşmaq, kim olduğundan xəbərsiz, bütün bunlar Lenin məktəbinin yetirdiyi, istehsal etdiyi məhsul deyilmi...” Bu fikirlərlə evə tərəf gedirəm, Biləcər qayalıqlarından baxanda Bakının bir- birindən seçilməyən yeni binaları, evləri-eşikləri ayağım altındadı, külüngümü yerə söykəmişəm, dizimin dibində qulaqlarını sallayıb durub. Bir-birindən o qədər də seçlməyən gənc nəslimizi bir də görmək istədim, döndüm, özləri görünmürdü, qayalıqlardan səsləri gəlirdi...” Deməli rus kimi böyüməlisən, bir türkün rus kimi böyüməyisə erməni olmaq deməkdi. Evə qayıdandan www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
sonra da bu fikirlər başımdan çıxmadı, yerimə uzanıb gözlərimi yumdum; məni bürümüş qorxunun içində yaxamdan yapışıb silkələyirdilər, “Biləcər qayalıqlarindakı erməni yazılarını niyə dağıtmısan...” Qarikin atasının səsiydi. Deyirdim, indi kimsə elə bu səslə qapını döyəcək, gəl, deyəcək, gəl, görək neynəmisən. Doğrudan da günlərin birində elə həmin səslə qapımı döyüb apardılar məni: -Bilirsən, ağlını başına yığ, mənim rayonumda it pişiklə, qurd quzuyla dolanır. O qırıb dağıtdığın daşın tozunu yedirdərəm sənə! - Rəisin özü dindirirdi məni. - Nə təhər olur əə, Sevortyanın qızıynan kef eliyirsən, əlifbasını bəyənmirsən amma. Elə Sevortyanın qızına görə də bağışlayıram səni, get, erməni qızıyla kef eləyə- eləyə yaşa... Çaşmış halda ayağa durdum, elə qapıya çatmışdım ki, arxadan səsi gəldi: -Eşit, əə, şairə-zada oxşayırsan özün də, evlənərsən birdən, Sevortyanın qızıyla, - barmağını mənə tuşlayıb, - bax, haa, əlimnən qurtara bilməzsən! -dedi, güldü. Rəis özü demiş, hamıyla məzələnəndi; bu gün də mənimlə məzələndi. Qoymadı fikrimi axıracan deyəm. Nə qədər dedim: -Rəis, bir erməni Biləcər daşlarına... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sözümü ağzımda qoydu: -Ə, nolsun?! Nolsun, Biləcər daşlarına kimsə yazı yazır...?! Birincisi, nə bilirsən, o yazını yazan ermənidi? - Susub xeyli üzümə baxdı, mən sözün əsl mənasında inandım ki, o, bu arada pullarını xatırladı, yağlı tox baxışlarını üzümdən çəkmirdi. -Hıı, nə bilirsən? Bəlkə özümüz yazırıq... -Biz ermənicə bilirik ki...? - Mənim bu sadəlövhlüyüm, daha doğrusu, avamlığım, ona ləzzət elədi. -Ə, pul olan yerdə niyə bilmirik, ermənicə bilmək nə mənədi ki. Sən özün yazmazsan bəyəm? Yazarsan, pul versələr lap gedib Sevortyanın evində yazarsan, - birdən elə bərkdən güldü ki, diksindim. -Amma Sevortyanın qızını yaman tapmısan! -Məsələ kimin yazmağında deyil, naçalnik, indi Biləcər dağlarını axtarsalar içinnən erməni yazıları çıxacaq...-Mən tələsik dilləndim ki, sözümü kəsməsin, Sevortyanın qızı məsələsinin də üstündə çox dayanmasın. -Çıxsın daa, nolsun, o da bir bəzəkdi, qədimlikdi. Birdə ki, sən Sovet İttifaqında yaşayırsan, yadınnan çıxartma, Sovet İttifaqı olan yerdə nə Ermənistan, nə Azərbaycan...!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Pərt olsam da naçalnikin yanından necə çıxdığımı bilirəm... Onu da fikiləşirəm ki, bizi idarə eləməyə nə var; asanca bir şeydi, köksüz, nəcabətsiz, dibçək bitgiləri kimi yerdən aralı, taxtaların, daşların üstündə, dilsiz, ağızsız... Nə isə, yolun sağına soluna baxmadan yolu qarasına keçdim. Dayanıb rəisin yaşını hesablayıram, düz gəlir, “Leninin cib dəftərçələrinin açdığı məktəblərin şagirdi, tələbəsi...” Bu ifadəni bir neçə kərə dodaqaltı pıçıldadım. Rəis demiş, hə, nolsun, tələbə vaxtlarımda heç nədən qorxmazdım, elə qorxmaz olaraq da dalaşa-dalaşa universiteti bitirdim, indi işsiz- gücsüz ortalıqlarda qalmışam... “...Azərbaycan üçün ermən istehsal edən rus-sovet məktəbləri...” Çap etdirə bilməsəm də elə bu haqda yazım, qalsın, heç olmasa içimin tikanları çıxsın. Bu fikirlərlə binaların arasında dayanmışam, qışqırmaq istəyirəm. Qorxu, vahimə bürüyüb məni, bu, dolana bilməmək qorxusudu, hər şeydən əvvəl, tək bir anamısa dolandıra bilməyəcəyəm...Əslində bu da deyil, özümü alladıram, sadəcə fikirlərim ilişib boğazımda qalıb, “xalq hələ millət deyil...”, “millət xalqın nəcabətli, təmiz qolundan yaranmalıdı...” Bəlkə sınıram, özümnən xəbərim yoxdu, məhv oluram bəlkə, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
rəisin qarşısında nə günə düşmüşdüm, o nə səsdi, çıxırdı mənnən... “Türkləri vəzifəyə qoyanda tələsmə, seç, savadsızları iş başına gətir, o da ətrafına öz savadsızlarını yığacaq...” İnsanı seçməyə nə var ki, gör, rəisi necə tapıblar, gör Balacahunlunu necə işləyiblər...Qardaşım bir kəlmə rusca bilmir, amma hər cümləsində üç dənə rus sözü işlədir. Nolub deyir, bizim söz deyil? “Splaşnoy...”gülür özü də ləzzət içində. Özünə gəlib bir də soruşur: -Sən canın, splaşnoy bizim söz deyil? Rus üçün, rus dövləti üçün istehsal olunmuşlar... -...neynim mən, akademik Balacahunlu, daha da hisslərimi itilədin, mən də gərək auditoryalarda toz kimi içimizə hopdurduğun kökü Leninin cib dəftərçələrində olan məktəb proqramlarıyla, dərsliklərlə böyüyüb hamıya, hər şeyə oxşayaydım, hər ş eyə oxşayansa, özün yaxşı bilirsən ki, heç nəyə bənzəməz... İndi 80-ci illərin ortalarıdı, rus-sovet məktəblərində bizdən fərqli olaraq özlərini anlamaqla, daha doğrusu, özlərini yenidən qurmaqla məşğul olan ermənilər də bizi kimi rus- sovet məktəblərini bitirdilər...Bəs Azərbaycanın Qarabağ bölgəsini, Ermənistan əhalisinin 90 faizini təşkil edən azərbaycan
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
türklərini, bütövlükdə Qafkazı bürümüş erməni qasırğası hardan gəlməyə başladı?! Bəs, bizim torpaqların hesabına yaranmış əldəqayırma Ermənistan Respublikasının müharibəsi də əldəqayırma olacaq daa, hörmətli akademik Balacahunlu. Müharibələrin min cür üzü var, bu da bir üzü. Siz bunu niyə anlamadınız? Ermənilər, bütün türklərə ölüm, şüarları deyəndə, bizə şərqi oxudyrdunuz: Kür, Araz, Ararat, Gözəldi bu həyat... Qardaş olub Hayastan, Azərbaycan... Biz böyüyüb tamam tərsini gördük, səhvin dərinliyinə bax, yoldaş akademik Balacahunlu. “...Bu səhvləri düzəltmək üçün oxuduğumuz mahnıları qusmalıyıq, ürəyimiz bulanmalıdı, ö güməliyik, aldığımız təhsili- bilgini yaddaşımız götürməməlidi, biz öyrəndiyimiz tarixi qusub geri qaytarmalıyıq ki, təmizlənək, mümkündümü bu?!” ...Seda tül xalata bükülüb üz-üzə oturmuşdu, xalatdan başqa əynində heç nə yoxdu, çıl-çılpaqdı, əlindəki badəni ətli- dolu dodaqlarının üstündə saxlayıb mənə baxır, içmır, üz-gözünün sakit, yumşaq olmasından bilirəm ki, mənim bu əzabım ona xoşdu:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Yaxşı ki, sənnən uşağa qalmamışam, -deyir. – Uşağa qalmış olsaydım, yəqin ki, bağrım çatdayardı. Mən onun bu sözündən sonra atasını xatırladım, Mamvel Sevortyanı... Milis mayoru Mamvel Sevortyan, həmişə boynu içinə batıq, üzü çiyinlərinə sarı, elə bil ağzı çatsa paqonlarını gəmirəcək... -Türkə heç itimi də vermərəm! İstəyir qızımla lap yüz il gəzsin... Milis mayoru Sevortyan mənə eşitdirir, gəldiyimizi görüb yəqin, Sedayla əl-ələ tutub yaxınlaşırıq. İki mərtəbəli həyət evləridi, vağzaldan azca yuxarı küçənin o başınacan sırayla düzülüblər. Evlərin özündə, görkəmində yəni, ermənilik yoxdu, səs-küyündə, geyim-gecimində var... Seda məni həyət qapısının ağzınacan apardı. Bir neçə müddətdi, anlamışam ki, Seda məni həyətə, həyət adamlarına, atasına göstərmək istəyir... Həyət qapısı açıqdı, məni qapının ağzında qoyub atasının üstə qaçdı, atasını öpüb, nəsə dedi... -Mayorun qulağına nə pıçıldayırdın? - Səhəri gün görüşən kimi soruşdum. - Düzün de! -Dedim, narahat olma, türklərə mən sənnən də çox nifrət eləyirəm. Belə deyəndə hirsi soyuyur. -Həə, mən də deyirəm, dodağının altında niyə gülümsədi, birdən- birə... |