Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
O vaxtdan bir-iki ay keçib, elə bir-iki aydı mayor Sevortyanın gözünə görünmürəm, heç görünmək də istəmirəm... Nə isə, Seda mənim cavabımı gözləyir, bilirəm istədiyi məni özümdən çıxartmaqdı, çıxım da. Başımı qaldırıb baxdım, anlayım görüm nə deyir, daha doğrusu, nə demək istəyir: -Mənə də xoşdu ki, mənnən uşağa qalmamısan, erməni olacaydı da. -dedim. - Sənnən çıxanın türk olmağını istəmirəm...” Biləcər qayalıqlarından şəhərə tamaşa eləyirəm, fars yönlü insanların, daha doğrusu, tədqiqatçıların yüz-yüz illərdi Badü-Kübəyə döndərmək istədikləri amma bacarmadıqları doğma Bakı şəhərinə...heç kəs Badü-Kübə demir, ən sağlam olanı elə budu. Bayaq milliyə dərsi demək istədiyim gənc nəslin səs- küyü məhləni götürüb, bu da anlaşılandı, elə bil bayaqkı kimi ermənıni daşa basıblar. Heç nə, mənim sözüm akademik Balacahunluyadı, bu kiçik hekayəni də elə olduğu kimi ona göndərəcəm.
Atın gülməyi... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ağbilən İsmayılı rayonun milis rəisi Ulubabyanın qapısından içəri iki milisioner keçirti, hərəsi onun bir qolundan tutmuşdu. -Siz gedin... Milis nəfərləri dalı-dalı çəkilib qapıdan çıxdılar. Akademik Ulubabyanın atası Mkrtç Ulubabyan başını qaldırıb baxdı ki, görsün, Ağbilən İsmayılın döyüldüyü bilinirmi... Bilinmir, üzü-gözü təmizdi, çallaşmış saqqalı tumarını itirməyib. Hə, belini düzəldəmmir, deyəsən, belinnən vurublar, lap yaxşı. Ağbilən İsmayıl doğrudan da belini düzəldə bilmir, ayaq üstə güclə dayanıb. -Yaxın gəl, - milis rəisi masanın üstündə boydan- boya açılmış süfrəni göstərdi. - Bax, burda süfrənin qırağında altı adam var, hərəsi bir sual verəcək, sənə... -üzünü yanındakı adama tutdu. Yanındakı qırma saqqallı adamdı, başını qaldırmadan rus dilində soruşdu: -Na kakom yazıke qovorit on? 58
-Bütün dilləri,- dedi.- Na vsex yazıkax. 59
Qırma saqqallı adamı elə bil səksəndirdilər: -Na armyanskom toje? 60
58 Hansı dildə danı şa bilir, bu? (rus) 59 Bütün dillərdə...(rus ) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Daje luçşe nas... 61
Ağbilən İsmayıl ətrafını o qədər də yaxşı anlamır, olanlardan daha çox olacaqları hiss eləyir. Yuxusu bayaqdan gözlərinin önündən çəkilmir... əlində yarısı sındırılmış araq şüşəsi tutub. Üstündə süfrə açılmış masa da yuxuda gördüyüdü, yuxusunda gördüyü masanın üstü qanla örtülüdü, bir küncündən qan damcılayır... -Qonagın kim idi? - Qırma saqqallı adam ermənicə soruşdu. Ağbilən o gecəki qonagının özündən tez atını xatırladı, at eyvanın orta dirəyinə bağlanmışdı, həyət- bacaya bir-iki gözətçi qoyulmuşdu; gələn-gedən olsa xəbər verəcəydilər. -Oğul-uşağı yığ, gecəylə keçək o üzə...ona görə göndəriblər məni, - pəncərənin ağzında üz-üzə dayanmışdılar, qonaq xırıltılı səslə pıçıldayırdı. - Dedilər hmısını yığ gətir. -O vaxtlara baxma, indi keçə bilmərik, qırallar hamımızı. -Gözləyəcəklər bizi...o yanda da bu yanda da adamımız var.
60 Erməni dilini də? (rus) 61 Bizdən də yaxşı ...(rus) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Birdən birə at dartınıb yüyəni qopartdı, pəncərəyə sarı yeriyib içini vura-vura oxrandı. -Gələn var, - dedi qonaq, qorxusundan dişi dişinə dəydi, dişlərinin səsi gəldi, elə bil qapı açılıb örtüldü. Bir yerdə bayıra atıldılar. -Hər tərəfə adamlar qoyulub, bir şey olsa... -At səhv eləmir, - dedi qonaq, ata sarı yüyürüb yəhərə aşırıldı...At elə bil gülürdü, atın gülməyi Ağbilənin yadında da elə beləcə qaldı, gülər üzlü at... -Nəyə gəlmişdi? Neçə nəfər idilər? Sərhəddən kim keçirtmişdi onları? Hardan keçirtmişdilər? ...Alapaça atdı, pəncərənin ağzında zəif-zəif közərən şamın işığında ötəri görünməyiylə yadda qaldı,- vallah atın üzü gülürdü, yiyəsini belinə alıb sevinə- sevinə gözdən itdi... - anası Yekə Aişəyə deyirdi. “Ana, vallah mən atın gülməyini gördüm...” Səhəri elə məktəbdən apardılar... İndi Ulubabyana baxa-baxa qonağın atını xatirlayırdı... “vallah atın üzü gülürdü...” Özünün gülümsədiyindən xəbəri yox idi. -Necə demisən...?- Mkrtç Ulubabyan əlini qırma saqqallı adamın əlinin üstə qoydu. - Familyası türkcə olan ermənilər xristyan azərbaycanlılardı, yəni albanlar, hıı? Qarabağ, həə?! - Silkələnə-silkələnə güldü. - Mən də? Ulubabyanam dəə, mənim də familim www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
türkcədi... -masanın aşağı başında oturana işarə elədi, - araq süz...onun da coyadı türkcədi, burda çoxunun fa- mili türkcədi elə. Badələrə araq süzüldü. Ulubabyanın yanında oturmuş kök, iri gövdəli adam dünən Ağbilənin döyülməyinə rəhbərlik eləyirdi, sonra irəli yeriyib təpiklə qarnına vurdu...“alçaq türk, sən mərəkədə nə oxuyursanmış, Mqlo musurman olacaq, Alı dayı... Sən bunu kimə deyirdin, bizim rəisimizə?... Bektaş müridləri təsəvvüf mahnıları oxuyur, beş- altı müriddi, üçbucaq şəklində düzülüblər, biri ortada qabal yerinə tənəkə çalır, oynayanlar var, içlərini vura- vura kiminsə oynayıb-oynayıb cəzb olmasını gözləyirlər; ruha qarışıb yox olacaq... Cənnətin bülbülləri Oxur, Allah deyu-deyu... Belə bir məqamda bir neçə kənd müəllimi girdi içəri, kənd məktəbinin rus dili müəllimi Mukuç Xanzadyan da aralarındaydı. Müridlərdən biri: -Onları çıxardın, - dedi, - içgilidilər, günahdı. Doğrudan da içmişdilər, bu gün onlardan bir neçəsi kommunist olmuşdu, partiya sıralarına keçirtmişdilər onları. -Gedin, - dedi, Partkom, iclasdan sonra, - görün kimdi, kənddə meyxana eliyir, gedin, siz də oynayın... - www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Niyəsə çiynini qısa-qısa güldü, bunu hamıdan yaxşı Mukuç Xanzadyan anladı ki, partkom nəyə güldü. - Gedin, -dedi, Partkom bir də. - Gedin oynayın, meyxanada, sonra gəlib gördüklərinizi danışarsınız... Müıllimlər çıxmaq yox, əksinə oynayanlara qarışıb oynamağa başladılar, ən çox atdanıb düşənsə Mukuç Xanzadyan oldu. Müridlər susmuşdular, indi də müəllimlər oxuyurdu, oxuyub Mukuşu oynadırdılar... -Mıqlo musurman olacaq Alı dayı, Bu yurd Alosman olacaq, Alı dayı... -...Səndin oxuyan? “....Mıqlo musurman olacaq,” deyən səndin? Osmanlı gələcək, hə? Alosman, hıı?! ...həə, müəllimlər Partkomun tapşırığıyla müridlərlə məzələnirlər... Ağbilən heç orda olmayıb, amma adı deyilməlidi, belə lazımdı, çatdıran belə çatdırıb. -Yeşyo raz... -müəllimlərdən hansıdısa tənəkə vuranla üz-üzə durub drijorluq eləyir... Ağbilən kök, irigövdəli adamın, -Qaraginin cavabını verə bilmir, ötən günləri xatırlayır, özündən xəbəri yoxdu, heç bilmir, danışırmı danışmırmı... -Ağrıya öyrəşdi bu, döyülməklə heç nə deməyəcək, vurduqca gülür, bəlkə yandıraq?! -Qaragin belə deyib dikəlmək istəyir. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
...Yuxusunda araq içirdirdilər... Başından aşağı araq tökülürdü, amma əlində yarısı sındırılmış araq şüşəsi vardı, hardandı, özü də bilmir, sonra şüşəni harasa çırpdı, harasa yox, əl gördü masanın üstündə, çırpınan əl...sınmış, bıçaq kimi tiyələri olan şüşəni həmin ələ sancdı...İndi özünün gülümsədiyindən xəbəri yoxdu... üz-gözünü dolaşan gülüş o qədər dincdi ki, üz- ləri üzlər görmüş erməniləri çaşdırıb. Mkrtç Ulubabyan yanındakı kök, irigövdəli adamla, Qaraginlə baş-başa verdi, o da yarıpıçıltıyla: -Yandırmayaq, içirdərik indi...danışar, - dedi, altdan yuxarı yenə Ağbilənə baxdı. - Ermənilər haqda necə demisən? Nə xalqdı, nə də millət...xalqla millətin arasında, həə?! O nə deməkdi, necə başa düşək? Sən danış Ağbilən, qorxma, doğru sözümdü, mən sənə kömək etmək istəyirəm, bax, bu adamları da ona görə yığmışam... Sinif otağında necə demisən eləcə... ermə- nilər kilsədə yalanarla doldurulur, buraxılır, boşalanacan da yol gedirlər, boşalanda kilsə təzədən yığır, üfürür onları, hıı? Kök, iri gövdəli Qaragin özünü saxlaya bilmədi: -Turki mera... -deyib süfrədəki araq şüşəsini götürdü, dikəlmək istədi. Ulubabyan əlini onun əlinin üstünə qoydu. Qaragin təzədən çəkilib yerinə yayxandı,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
əlindəki araq şüşəsini elə ordan süfrəyə tulladı, şüşə kül qabına dəyib sındı... Ağbilənin yuxusu bir-bir üzə çıxır, canı suya çəkilir elə bil, rahatlaşır, ağrıları azalır, içinə dinclik çökürdü. Amma yuxusunda masanın bir küncündən damcılayan qan idi, araq yox, amma indi sınmış araq şüşəsindən araq axırdı. Hər şey yuxuda gördüyü kimiydi. Sınıq şüşəni götürməkdən özünü güclə sax- ladı...
-Hə, “...ermənilər bir xalq kimi heç nə yaratmayıblar. Xalqların yaratdıqlarısa bəşəriyyətin proqramıdı, bu proqramda ermənilər yoxdu, yalanları var...” bütün bunlar sənin sözündü, sənin elə özünkülər yazıb göndərib, budu bax, məktub, sən demisən sinifdə. Düzdü?... Sınmış araq şüşəsi lap əlinin altındadı, əlini uzatsa götürəcək... “...Millət kimi bir görünsələr də ayrı-ayrıdılar, amma ayrı-ayrılıqda olsalar da işləri birdi. Onu da deyək ki, hələlik dünya ictimaiyyətinə bu cür görünməkləri sərf eləyir...” bu isə mənim sözümdü, Ağbiləndən eşitdiyim sözlər... illər keçəcək, Sevortyan Sedaya deyəcəm. ...Universitetin sonuncu kursundayıq, artıq heç kəs bizi ayrı görmür, dərsdən çıaxan kimi bir-birmizi axtarırıq. Qrupumuzun qızları adımı dəyişib Kərəm www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qoyub... “Təzə Əsli Kərəm dastanı yazırlar...” dedilər, yoruldular, əllərini üzdülər mənnən.“ -Ermənilər millət kimi bir görünsələr də əslində ayrıdılar? Belə demək istiyirsən?!” - Seda başını qaldırmır, yəqin hirsindəndi.- Bu haqda fikirləşərəm, - deyir. - Amma sən də fikirini izah eləyərsən, bu cür ağzına gələnə oxşayır. -Yaxşı mən izah eləyərəm, sən atana demə, hələ. Mayor Sevortyana, aləmi qatacaq bir- birinə. -Niyə, deyəcəm, qoy o da fikirləşsin...erməni deyil?!. Aləmi də qatır qatsın...”
*** Ağbilən İsmayıl bizə dərs demədi, amma demiş olduğu sözlər, görmüş olduğu işlər, fikirləri, düşüncələri bütövlükdə götürəndə kəndin canında, mənasında dərs kimi yaşayırdı, daha doğrusu, illər boyu özü olmayanda belə kəndin-kəsəyin içində hər kəsdən xəbərsiz uşaqlar böyüdür, tərbiyə eləyir, səhvləri, yanlışlıqları düzəldirdi, sözü-söhbəti məclislərdə- yığnaqlarda söylənilirdi. “ -Belə müəllim idi, Ağbilən, uşaqlara dil öyrədirdi, elm öyrədirdi, - kəndin yaşlı adamları həmişə onnan danışırdılar.- Deyirdi, yaxınlarınızı təkcə yaxınlıqda axtarmayın, uzaqlarda axtarın, uzaqlarda
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
da yaxınlarınız var...Belə şeylərinə görə də kökünü kəsdilər, bir anası yekə Ayişəni saxladılar. O da bax, göz dağı kimi təpənin başında qalıb...” Aşıq Ayvaz onun şerlərini oxuyardı, məclislərdə... -İmirxanlının yazdıqlarını saza gətirə bilmirəm, - deyə- deyə Ağbilənin sözlərindən oxuyub yığnaqlar yola salırdı... Yüz il oldu, səni sevdim yüz il mən,
atammadım get, ardınca üzülməm... ...Ağbiləni qara maşına qoyub aparanda səhər tezdəndi. Həmin kök, iri gövdəli adam, Qaragin qabaqda oturub, Ağbilən arxada iki nəfərin arasındadı, kəndin içiylə keçirlər...Bütün kənd yola çıxıb, amma başını qaldıran yoxdu, hamı yerə baxır. Kök adam üz-gözünü bürümüş geniş təbəssüm içində kənd camaatını seyr eləyir, az qalır əl eləsin, əlləri yan- yörəsində vurnuxur, ovucları gicikməklə, yəni iştahla doludu...bir azdan türk döyəcəkdi, başından yekə danışan bir türk öyrətmənini salacaq təpiyin altına...uux, ağzı-gözü qan içində, heyif ki, öldürmək olmaz, uşaqlara kef verərdim... -Adın niyə ağdı? Niyə Ağbilən deyirlər sizə? - belə deyib qanrılıb baxdı... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Eeeeey, Ağbilən İsmayılın üzü batıb içinə, çəkilib- çəkilib, odu, haralarda görükür... maşınnan da o tərəfdə... -Sən ermənicəni bizdən yaxşı bılırsən, ona görə bağışlayıram səni, yoxsa güllələyərdim indicə. -Dönüb o birilərinə baxdı. - Lax yumurtaya ermənicə nə deyirlər, bilirsiz? Ermənisiz, deyin görək. Maşındakılar çiyinlərini çəkib bir- birinə baxdılar. -Bax, bu türk bilir, - Qaragin əlini Ağbilənə sarı uzatdı,- Laxloxuma, doğrudu, turki dığa? İndi də masanın arxasında söyüş söyən bir budu, bayaqdan dodaqlarının arasında mızıldana-mıızıldana söyüş söyür: -Türk köpəyoğlu, döydüm, danışmadın, yandıraram, danışarsan, sənnən söz soruşurlar cavab ver. Ulubabyan onu yenə sakitləşdirdi: -Sakit ol, Qaragin, nahaq da döymüsüz, indi biznən yeyib içər, sonra da danışar, suallarımıza cavab verər. - Üzünü Ağbilənə tutdu. - Otur biznən iç, içməsən, deyəcəm, bütün şüşələri boğazınnan içəri tökəcəklər... Yuxusunda başından aşağı araq tökülürdü, sonra niyəsə arağın rəngi dəyişdi...masanın küncündən qan damcıladı. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
...Hə, Qaragin əlini yzadıb süfrədən şüşə qırığını götürmək istəyir...qırılmış araq şüşəsini... Elə bildi bu əl yuxusundan çıxdı, Qaraginin yekə iri gövdəsi masanın üstə əyilib...Ağbilən İsmayıl bir anlığa gözlərini yumdu, özünü boğazı qanlı gördü, haradısa yuxarıdan baxırdı. Kök adamın əli masanın o ya- nından bu yanına ayrıca bir canlıymış kimi qıvrıla- qıvrıla şüşə qırığına sarı gəlirdi... Ağbilənin özünün belə xəbəri olmadı, sınmış şüşəni götürdü də öz boğazına çəkdi... qan şoralandı, bir onu bildi ki, üzü- gözü qana bulandı... heç ağrı hiss eləmədi, fərəh içindəydi, hər şey yuxudan gəlirdi onsuz da, öz qanı öz içinə bağlanmış bağ kimi axıb gedir, onu da dadlı bir tam içində dartıb aparırdı. Yan-yörəsində əllər çoxdu, qana bələnə- bələnə qaynaşırdı... masanın qırağından hərə bir yana dağılmışdı, pəncərə sındı deyəsən, sonra güllə səsi gəldi, çiynindən də qan axmağa başladı, amma bayaqdan axan qanın yanında bu heç. Şüşəni boğazına bir də sancdı...Bu arada onu da fikirləşdi ki, Qaraginin əli ağır deyil, dünən nə qədər vururdu ağrıtmırdı, ağrıdan onun söyüşləriydi, “ -sənin türk olan ananı...” Amma belə, yəni bu cür boğazı kəsilmiş necə yaxşıymış, yaşamaq necə gözəlmiş, isti, yumşaq qanı yaxası boyu axır, ləzzətdən, daddan, tamnan yerə uzanmaq istəyir, əlindəki sınmış araq şüşəsini yenə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
harasa sancır, əldi deyəsən, kök-koppuş əl, həə, yuxu- sunda da görmüşdü axı, Qaraginin əli... ahaaa, hər şey necə varsa eləcə donub qalır... Mkrtç Ulubabyanın özü də, iş otağı da qan içindədi...Hər şey o qədər birdən birə oldu ki, heç kəs özünə gəlməyib, elə bil səhər açılandan beləymiş, hamının üzü-gözü, üstü-başı qan içində... Qaraginin qışqırdığını da indi eşidirlər. -Susss...! -deyir, Ulubabyan əlini dodaqlarının üstə qoyur. -Suss, səs eləmə!
Yağ oğurluğu... Gün əyilib, sərin yaz havasıdı, rayon bazarının çıxacağında dinməz-tərpənməz dayanmış Dəmir kişini heç kəs evə apara bilmir: -Yox, - deyir, Dəmir kişi, - elə belə adam deyildi, hörmətdi bir erməni kişisiydi, bax, budu, əl ağacını da mənə verdi, bir vedrə yğı da götürdü, dedi gedim, pulu gətirim gəlim, budu onun əl ağacı. - Erməninin verdiyi əsanı göstərir. - Gələcək, -deyir, -gəlməyə bilərmi, əlinin ağacı budu, məndədi. İşini qurtarıb bazardan çıxan kənd adamları başına yığışıb: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Gəlmiyəcək, - deyillər, - səhərdən gedəndisə indən belə gəlməz. Dəmir kişi məətəl qalıb, ayağının ucuna qalxıb ora-bura boylanır, istəyir çağırsın: -Adını soruşaydım gərək, - deyir öz-özünə. Dönüb bir-bir yanındakılara baxır. - Mən neynim, ağsaqqal adam idi, gözündə gözlük, başında fəs, belə, yannarı iri papaq, - əlini qaldırıb havada dairə cızır. -Mənnən üz- üzə durub, ey türk, deyir, pul qalıb evdə, özüm, deyir, odu, o binada yaşayıram, bəs məni tanımırsanmı, al, - deyir, - əl ağacımı da tut, indi pulu da gətirib gəlirəm, deyir. Necə vermiyim mən?! -Yerində fırlanır, az qalır ağlasın. - Məni yandıran yağ deyil, aldanmağımdı. Amma yox, gələcək o adam, bilirəm ki, gələcək. Yəqin yolda izdə yıxılıb, başına nəsə gəlib... Milis idarsinə çatanda növbətçi onları elə küçədə qarşıladı: -Nolub? Kim lazımdı? -Qaraginin yanına getmək istəyirik, bizim uçastkovının. Bu adamın yağını aparıblar, pulunu verməyiblər... -İndi iclas gedir, sonra gələrsiniz... Milis idarəsinin qapıları şaqqıltıyla üzlərinə bağlandı.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Rəis Ulubabyanın otağında isə axar qan canda qalmamışdı, axıb qurtarmışdı. Axşam günəşinin işığı pəncərədən düz Ağbilən İsmayılın üzünə düşmüşdü, ağappaq işıq içindəydi... Bayırda: -Yox, - dedi, Dəmir kişi, milis idarəsinin qarşısında, - mən qayıdım yerimə, ermənini gözləyim, birdən gələr məni görməz... Bazarın çıxacağında səhər necə dayanmışdısa indi də eləcə dayanıb, bir vedrə yağı erməniyə verəndə ayaqlarını hara qoymuşdusa indi də ora qoyub, yorulub əldən düşdüyünü hiss eləmədən erməninin əsasına söykənib gözləyir, heç kəs yoxdu, təkdi, bilmir hara baxsın. Yaxınlığında ağacdan düzəldilmiş oturacaq var, “...ermənilər belə şeylərdə səliqəlidi...” bu iki daşın arasında bunu da fikirləşir Dəmir kişi, gedib oturmur ki, erməni gələr, tanımaz onu...beləcə, gözü görə-görə günü axşam eləyib, gün batıb, hava qaralıb. Bayaqdan ürəyində çağırır, qulaqları batınca qışqırır: “...erməni-iii...” içində yalınça bir səs var, amma hələ nəfəsdi, səsə dönməyib, göynəyir eləcə. Adını bilsəydi, qapı-qapı düşüb soruşardı... Beşmərtəbəli çalın-çarpaz evlərdi, artıq bütün pəncərələrin işıqları yanır, küçələrdəki incan axını su kimi sıpqarılıb, azalıb, onun heyini də alıb aparıb, tək |