Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Gör neynədin? - Qolumu göstərirəm. -Pah, - deyir, - qanınnan qorxur, türkdü özü də. Dişləmədiyi tərəfdə oturub başını çiynimə qoyur, bir də deyir: -Ərə gedirəm... - elə bil su istəyir, “...mənə su ver...”-Demirəm ki, məni al... deyirəm, ərə gedirəm. -Kimə ərə gedirsən? -Qohuma. -Yalan danışma, erməni qohumla evlənmir. -Nə fərqi var, qohum olmasa da ermənidi. -Hara ermənisidi? -Bayıl. -İçəndi? -Yox. -Nəçidi? -Tarixçi. -Adı nədi? -Aram Xaçaturyan. -Bəstəkar? -Yoox... ələ salırsan məni?! Başqa Xaçaturyandı. -Görüşmüsüz? - İçim sökülür elə bil, özümün də xəbərim olmayıb, erməni qızına belə bağanmışam, birdən-birə bu hala düşməyimə məətəl qaldım. -həə, bir həftədi görüşürük. Sənin haqqında da hər şeyi bilir. Sonralarımızı da biləcək... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“...sonralarımzı da biləcək...” fikrimdən keçirtsəm də dərinliyinə varmadım, içimdə aləm qarışdı bir- birinə, ürəyimi dartdılar, ürəyim ağzıma gəldi. -Bunu ona görə seçdim ki, səni həmişə görə bilim... Heç vaxt belə deməmişdi, belə zəif görünməyi özünə yaraşdırmazdı, “...bir olub özümüzü unutduğumuz vaxtlarda da ermənilik eləyib, oyun oynayıb həmişə...” İki gün qabaq kirayə tutduğumuz evdəki görüşümüzü xatırladım...
“...Erməni millətinnən də yaz, xahiş eliyirəm, ermənilər millət kimi, xalq kimi... necədi? Necə görünürlər? Sənin izahında yaxşı alınır” İkimiz də çıl- ç lpagıq, dizlərimi qucaqlayıb xahiş eləyir. “...Niyə həmişə çılpaq olanda ermənilər yadına düşür?-deyirəm. - Lüt olanda, məsələ qurtarannan sonra...” İkimiz də ürəkdən gülürük, gəlib təzədən qucağımda oturur... “...Yəqin sən də çılpaqsan ona görə...” deyir. Cavabı çox gözəldi, təzədən qucaqlayıb bağrıma basıram, sürüşürük, kreslodan, divandan, taxtdan, döşəmədən, hara dırmaşırıqsa sürüşürük, sürüşə-sürüşə gedirik elə, özüm də eşidə bilmədiyim səslə qulağına pıçıldayıram, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“...bütün millətlər - deyirəm, - göz qabağındadı,üstü açıq ierləri çoxdu, atdanıb düşməsinlər...” O məndən aralanıb gülür, arxası üstədi, sonra niyəsə səsi dəyişir, bir az keçir, hıçqırtılarını eşidirəm. Elə hıçqıra-hıçqıra, “... sənin ağıllı olmağına ağlayıram, - deyir, - sənin belə ağıllı olmağını götürə bilmirəm...” Ağacın altında dərin xəyala getdiyimi görüb dartışdırır məni, silkələyir, üzünü qoluma sürtür, iyləyir məni, elə bil nəsə gizlətmişəm... Nəfəsi yenə od kimidi, dodaqları qolumun açıq yerini köz kimi yandırır. -Dişlə,-deyirəm, - bu qolumu da dişlə... dişin qana batsın, bəlkə dincələsən, erməninin dişi qana batıb onsuz da,- qollarımın ikisini də ona uzadıram. Dişləmir, eləcə üzünü söykəyir, üzü də istidi, ağlayır, qoluma isti damcılar düşür... Xatirələr, xəyallar içində Muğanlı aşırımını nə vaxt keçdiyimi bilməmişəm. Sırayla arxada qalan komalıqlar, təpəliklər, dağlar bap-balaca görükür, hava soyuqdu, qardı hər yan, ətrafda hər nə var içinə çəkilib, ona görədi yəqin ki... Bir neçə kənd keçdik, ortalarda, - mərkəzlərdə hamını bayırda gördüm, küçələrdə, yolların qırağındadılar, orda-burda, topa-topa... üzləri də bir- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
birinədi, birləşəcəklər. Hərə bir yana baxsa da yönləri hiss olunur; ürəyimdə fikirləşirəm... Bir neçəsi irəli durub yolumuzu kəsmək istədi, yəqin ermənilər yaşayan Qələyə kəndinə doğru getdiyimizə görədi... Mən maşını saxlamadım, səbəbini özüm də anlamadan əlimlə işarə elədim,- qayıdıram, - dedim, elə belə havaya qışqırdım, -...ora dəyim qayıdıram! Elə bu bəs elədi, bu lazımmış, “...ora” haradı? Ərəbcə demiş olsaq, qeyri müəyyənlik. O dövrdə heç nə görünmədiyi üçün ancaq qeyri müəyyənliyi göstərmək olardı. Qabağa düşənlər topa-topa yığışanların burnunun ucunda irəliləyir... seçiləcəklər. Hərəkət varsa özünü duruldacaq, deyə fikirləşirəm. -Bu baş ki diyirlənməyə başlayıb papağını tapacaq! - Bunu bərkdən dedim, döndüm, heç biri özündə deyil. Uzaqdan kəndlər görünür, yan-yörə qar olduğundan kəndin camaatı elə bil ovuc içindədi, apaydın, evlərin arasıyla yolayrıcına axışırlar...Orda- burda topa-topa yığışanlar birləşib bir olur, adamlar bir-birindən seçilmir artıq, seçilən hərəkətdi, əllərin, başların, dillərin hərəkəti...yerimək, amma dünənki ki- mi yox, dünən, sırağa gün kökələ-kökələ yeriyirdilər, bu ona oxşamır, dünən elə bil onları itələyirdilər, - get,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tərpən, işlə. Qazanca gedəndə də belə yeriyən yox idi... buna da getmək yox, sürünmək deyirlər. İndi səsləri hardansa yuxarılardan gəlir, heç vaxt eşitmədiyim səsdi, öz- özünə böyüyür, elə bil havadan özünə nəsə götürür, canına nəsə çəkir, böyüyə-böyüyə dərələri, təpələri doldurub üstümüzə yeriyir, sözü olmasa da bu səs belə yeriməyin nə demək istədiyini ifadə eləyir... -Bəlkə qayıdaq, -dedi, Aram Xaçaturyan. - Yolumuzu kəsəcəklər... -ardını deyə bilmədi, səsi boğazında qaynayıb söndü, “...ağlayacaq...” dönüb baxmadım. Mən səhv elədiyimi anlamışam...“ bunlarla çıxmayaydım gərək...” -Rədd olsun ermənilər...! -Əski düşmən dost olmaz! -Zori Balayana ölüm! “...Kimdi Zori Balayan...?” mən irəli çıxıb deməliyəm ki, Zori Balayan nədi deyirsiz, mənasız bir addı, tapdayın, keçin üstündən...“...Azadlıq...!” deyin. Fikrimdə mən də qışqırdım, “...azadlıq!”, hələ maşının içində yumruqlarımı da oynatdım. -Ermənilər satqındı! -Satqın ermənilərə ölüm!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Hələ səsləri eşidilir. Bir ağızdan çıxırmış kimi çıxan hayqırtıları qarla örtülmüş dağların, dərələrin arasıyla böyüyb- böyüyb başımızın üstündən quş topası kimi keçir. -Rədd olsun ermənilər! Əlimi Arama sarı uzatdım, sonra arxaya apardım, Seda əlimə gəlmədi: -Sakit olun,-dedim, “...mən sizi qoruyacam, ölsək də bir yerdə öləcəyik...” deməyə macal tapmamış xalqla üz-üzə çıxdım... Mən belə irəliləyiş, daha doğrusu, belə gediş görməmişəm, ya ayağının altında qalmalısan, ya çəkilib sahilinə çıxmalısan, ya da ona qarışmalısan... “...Bəlkə millət budu...elə bu olar, - dedim,
rəyimdə, az qaldım maşının içində ayağımın ucuna qalxam. - Xalq hara getdiyini bilməz, bilsə də su kimi bilər, altını hiss eləyər ancaq, hara yumşaqdı ora üz tutar. Bunlarsa addım başı düzlənən, getdikcə böyüyən, dartınıb bütün qırışlarını açmış, nizamlı, sevinməyi addımlarınnan yağan, xalq kimi çığır-bağırla yox, hayqırtlarla danışanlardı. Deməli millət...” Bu düşüncələr içində olarkən balaca təpəciyin o üzündən papaqları eyni ahəng altında bata-çıxa millət göründü, pal- paltarın altında tüküm biz- biz oldu, qalxım, atım özümü qucaqlarına... bütün bu www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
duyğularıma, fikirlərimə görə hamısı gülümsəməlidi, hamısının üzündə gülüş, hamısı şən olmalıdı, amma hamını qaş-qabaq içində gördüm; yumruq rəngində, açıq havada olmayan adsız rəng... Artıq divar kimi hörülmüş, ayrı-ayrılıqda görünməyən, yəni, tək adamlarla hiss olunmayan bu birlikdə uşaqlar da gözə dəyir; gözəldilər, hayqırtların içində parlaq-ağ izlər salan səsləriylə çığırışa-çığırışa gəlirlər, elə bil qatara dırmaşıblar, atdanıb xalqın ( millət deyək) böyründən yapışıblar, xalq da səsini başına alıb qatar kimi içini vura-vura irəliləyir... Aram Xaçaturyan az qalıb maşının içinə uzansın, burnuca görükür, Sedanın rəngi qaçıb, onsuz da ağ olan ağ üzü qar kimidi, amma təhərini dəyişməyib, qorxduğunu bildirmək istəmir, bu mənə ləzzət eləyir, ona daha çox bağlanıram... Dodağının altında nəsə deyir, bir onu anlaya bildim: “...bizimkilər xalqı nəzərə almayıb, xalqı saymayıblar. Bu xalqı tanımaq çətindi, bu xalq göründüyü kimi deyil...” Gördü ona baxıram: -Həə... -dedi, başıyla da təsdiq elədi. “...hə, bu xalq göründüyü kimi deyil,” - Özü özünə cavab verirdi. Qələyə kəndinin içində qar azdı. Biz yolun qırağına çəkilib Xalqın keçib getməsini gözləyirik... Amma keçib getmədilər, kəndə yumruqları havada girdilər. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Rədd olsun, ermənilər! -Satqın ermənilərə ölüm! Bir neçəsi ayrılıb bizə sarı gəldi; yeddi-səkkiz nəfərdi, hamısı bir boyda, əllərini qabağa uzadıb irəliləyirlər, “...maşını aşıracaqlar...” mən onların üzünə baxan kimi bunu hiss elədim də maşından çıxdım. Nə edəcəyimi bilmirəm, nə deyəcəyimi də... Nəyəsə hazıram amma, ona görə də onlara sarı çox ötkəm getdim: -Nolub? Məni araya aldılar. -Erməni daşıyırsan maşında. -Yola salıram daa, mən də sizi kimi. Biri lap irəli yeriyib çənəmin altına girdi. -Mən onu tanıyıram,-dedi, Sedanı göstərdi, - daşnaçkanın yekəsidi, atası da mils mayorudu... -Düz deyirsən, sən sakit ol, -dedim, -mən hər şeyi yoluna qoymuşam, biz evlərimizi dəyişmək istəyirik... -Çəkil, əə, yolumuzdan, sənin özün də erməni kimi şeysən-belə deyib məni vurmaq istədi, qolundan yapışıb qanırdım, burub yanındakılara sarı itələdim... Başıma tökülüşdülər, qarışıqlığın içində öz adımı eşitdim: -Aya neynirsiz, aya, jurnalistdi o...! -İmirxanlını döyürlər... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Əə vur, ermənilərə işləyir...! -Nə yazıçı, nə jurnalist, satqının biridi, başınnan vur!
Tapdayırlar məni, amma mən ağrı hiss etmirəm, tappıltı eşidirəm, sonra bu tappıltı içimdən gəlir. -Görmürsənmi, öz axçiqini gəzdirir, qarda- boranda, yanındakı da qaynıdı...Vurr! Hara gəldi əl-qol atıram, vururam, vurmuram xəbərim yoxdu... Birdən elə bil başımı kəsdilər, çiynimin üstündə heç nə hiss etmədim; boşluq, bir az da göynərti...nə görürəm, nə eşidirəm... -Şüşəni sındır... -Daş gətirin! “...Həə, maşının şüşələrini sındırırlar, Seda içəridən bağlayıb yəqin...” Dikəlmək istəyirəm, heç nə alınmır, yerə yapışıram daha da... Kimsə qolumnan tutub qaldırır. -Utanmırsız, -deyir, - Sovetin birinci düşməni bu adam olub, onu da gör nə günə salmısız! Səsin əvvəli yox, sonrası tanış gəldi; “...siz özünüz nə yazırsınız ki, mənə də yazı öyrədəsiniz. Düz KQB-yə gedəcəm, mənnən gör nə tələb eləyir, sənin cümlələrin, deyir, azərbaycanca deyil, ermənicədi...” Tanıdım, kənd yazıçısı Sahib Sənan. Qışqırığına baş redaktor çıxır, heç nə demədən qolundan tutub içəri aparır, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
əlinin işarəsiylə də mənə “...gəl...” deyir... keçib əyləşirik. O, povestini bələkdəymiş kimi əllərinin ucunda ehtiyatla redaktorun masasının üstünə qoyur: -Görün mənə nə deyir, “ermənicə yazırsan...” deyir, bunun nəyi ermənicədi?! –Elə redaktorun qarşısında yazını bir də vərəqləyr. - Mən rayon adamıyam, rayonda yaşayıram, ermənicə yazan bunun özüdü. Gülürük, redaktor bir az da üstə qoya-qoya uğunub gedir, sonra o da bizə qoşulur...Redaktorun otağından da elə gülə-gülə çıxırıq... Sahib Sənan alnımı qarla ovuşdurur, doğrudan da elə bil canıma su buraxırlar, ayılan kimi oluram; “...həmin adamdı...” -Əzilməmisən ki? Bir yerin ağrıyır? Mən içimdə gülümsəyirəm, ...o, əslində belə deməlidi, “...görürsən, adamı ermənicə necə yazdırırlar...” -Tanıdın məni? - Özümə gəldiyimi görüb soruşur. - Sahib Sənan...! Sən də adımın altınnan Şeyx Sənan yazmışdın, o qovluğu indi də saxlayıram. Yadıma düşdü, göy rəngli qovluqda povest, həə, Sahib Sənan, adının altından öz əlimlə yazmışdım, Şeyx Sənan. Səsi də iki cürdü, sözünün əvvəlində nazik, laxlamış, axırda xırıltılı... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Mən bayaq maşından düşüb izdihama sarı gələndə çıxış eləyirdi: -...Bizim silahlarımızı aldılar, erməniləri silahlandırdılar amma, indi hamısı silahlıdı... -Bunu eşitdim, üzünü tanıya bilmədiyim üçün, heç səsi də tanış gəlmədi....Sonrası yadımda deyil. -Tanıdım...-deyirəm, heç öz səsim özümə çatmır.- Sən canın o maşındakıları qoru...! -Kimdi onlar?!-Yanındakılar da ciddiləşir birdən- birə. -Mənim ermənistanda evim-eşiyim, elim-obam var... bunlarla evimizi dəyişmək istəyirdik, biz bura gələk, onlar ora getsin, ona görə gəlmişdim. Şeyx Sənan dediyim Sahib Sənan qolumdan tutub maşına tərəf aparır, mən boynumu uzatmışam ki, maşıının içindəkiləri görüm, görə bilmirəm... İri gövdəli bir adam: -Aşırammadıq, ağırdılar... - deyir... -Əyilib maşının içinə baxır, - gör, nə boydadılar?! -Bəlkə erməni deyillər. -Qızı tanıyıram, Qələyəlidilər, atası da milis mayorudu. Beş- altı adamdı pəncərədən içəri baxırlar. -Qaldırın, çevirək...! – İri gövdəli adam əyilib iri əlləriylə maşından yapışır. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qışqırtı gəlir, Aram Xaçaturyandı, ətini kəsirlər elə bil. Mən özümü təzədən onların üstünə atıram. -Dayanın...! - Sahib Sənanın səsidi, onları aralayıb camaata tərəf aparır, hamı eşitsin deyə, - köçməyə gəliblər, - deyir, qışqıra-qışqıra, - Qələyəlidilər. O, yox, o, yazıçımızdı, tanımırsızmı? “Ərik”, “Dəyirman” povestini yazan... 1979-cu ildə az qalmışdı KQB tutub aparsın... Bir anlığa dərin sakitlik çökdü. Mən onların təpiyi altından indi çıxdığıma görə keyləşmiş kimiyəm, dönüb göz ucu baxdım; Qələyə kəndinin bu başından o başına uzanan küçədə qar yoxdu, amma ətraf qar olduğundan adam qarışıq yolun qaralığı lap qatılaşıb. Birinci məni təpikləyənlər əl çaldı, sonra bütün camaata yayıldı...Gurultulu alqışlarla adımı çəkdilər, həə, deyəsən mənəm, aydın anlaşılmasa da yozmaq olar. “Gəl...” deyirlər işarələrlə, “...gəəəl ”, Sahib Sənan da əl eləyir. -Gəl, çıxış elə... Üzümü döndərib maşının şüşəsinə söykəyirəm, ikisi də elə bil maşının içində yox, suyun içindədilər, üz-gözləri əyiş- üyüşdü... Sedanın saçları doğrudan da suya dağılmış kimidi, əlləri dizlərinin üstündə, arxaya söykənib... gözlərini görə bilmədiyim üçün halından bir şey anlayammıram. Sahib Sənanın səsi gəlir:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Eyy, Qələyə kəndini zəbt eləyən ermənilər, eyy, dünyanın heç yerində heç vaxt dinc oturmayan, içdiyi suya tüpürən, yediyi çörəyə arxa çevirən, hay tayfası, eşidin! Sabah çıxıb getməsəniz axırınız pis olacaq...Biz bir də gələcəyik! Uğultu kəndi başına götürüb, yumruqların səsi...qarlı, şaxtalı havada istilik yayaraq üstümüzdən keçib gedir. “Şeyx Sənan”a təşəkkür edə bilmədim...” byny ürəyimdə ağrıya- ağrıya fikirləşirəm... “...amma yazdığı əsər zəif idi...” redaktor soruşanda ki, “...Şeyx Sənanı niyə qışqırdırdın?” Elə beləcə dedim, “... istedadsız yazıdı, mövzusu da işlənib artıq, “Bahadur və Sona...” Redaktor üz- gözünü qırışdırıb “...maraqlıdı...” dedi. “Həə...”dedim, “Qələyə kəndində yaşayan erməni qızıyla bir azərbaycanlının sevişməsinnən yazıb...” Bayaq qatara bənzətdiyim Xalq elə qatar kimi də səsini başına alıb gedir, içini vura-vura...Mənim də içimdə dərin dinclik yaranıb, “...ölümnən qurtardıq...!” bunu duyduqca ağrılarımı unudub rahatlaşıram. İndi iki daşın arasında onu da düşünürəm: “... Məni niyə döydülər görəsən? Yəqin erməniyə oxşatdılar...” Gülümsəmək istəyirəm, üzümün cizgiləri dartınıb ağrıyır... ağrıyıram, sağ yerim yoxmuş. Aram
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Xaçaturyan elə bil məni birinci kərədi görür, məətəl qalıb, daha da maşının küncünə çəkilir. -Aç, qapını...! - Əlimlə də işarə eləyirəm, - aç! Seda maşının düyməsini qaldırır, qapını açıb başımı ona sarı uzadıram, halını soruşmaq istəyirəm, dilim söz tutmur, üz- gözümün şişdiyini indi hiss eləyirəm... -Aah, ooyy, -Seda məni qucaqlayır, yaralarıma, daha doğrusu, təpik yerlərinə toxuna-toxuna bütün bədənimi dolaşır.- Sür, -deyir, pəncərədən küçə boyu baxır. -Getdilər...? - yenə nəsə demək istəyir, amma mənim bu halda olduğuma görə heç nə demir, - Aram, sən sür... Aşıqlar demiş, Sedanın əli dəydikcə yaralarım göz- göz olub sulanır. Arxa oturacaqda demək olar ki, qoynuna girib uyuyuram. Maşın yola çıxanacan xeyli çətinlik çəkdi. Bütün bunları biz, - Sedayla mən, gözü yumulu izləyirik... Kəndin içində heç kəs gözə dəymir, heç it də yoxdu, elə bil yüz illərdi yiyəsizlikdi, pərdəli- pərdəsiz bütün pəncərələr bom-bozdu...“Yurd, milli yurd, yurdun qeyri millisi...” bu haqda fikirləşirəm: “...qeyri milli yurd olurmu? Qələyə erməni sözü deyil, başqa dildə adlanan yurdda min il belə yaşasan da sənin
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
deyil...” dikəlmək istəyirəm, Seda ağrıdığımı zənn eləyir: -Xalamgilin həyətinə sür... -deyir. Həyət qapısını yüz yerindən bağlayıblar. Ağzım ağrıya- ağrıya: -Bəlkə yoxdular, olsalar da erməni bu halında qapı açmaz, - deyirəm, - fikirləşmək lazımdı. Maşının içində xeyli nə edəcəyimizi bilmirik. -Hasardan aşıb içəri düşmək olar, amma ermənilər vurallar o saat... - mən deyirəm, başımı çıxardıb ətəyində dayandığımız daş hasara baxıram. -Erməninin həmişə silahı olub, hansı dövr, hansı dövlət olur olsun, gələn kimi onları silahlandırıb. ...Hardansa bizi görürlər... Başımı çıxardan kimi hiss elədim, ikinci mərtəbənin künc pərdəsi dartındı; erməni ola, qorxunun hardan gəldiyini izləməyə, deyə düşünürəm, bayaqdan: -Bunu tanıyırlar, burda? - Aramı soruşdum, Seda üz- gözünü turşudub başını silkələdi. - Onda sən göstər özünü, başını çıxart, ikinci mərtəbəyə bax. Seda qollarımın arasından çıxan kimi titrəməyə başladı, elə titrəyə-titrəyə başını pəncərədən çıxartdı, nə gördüsə aşağıdan yuxarı rusca qışqırdı: -Tyotya Asmik...!
|