Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qaldığı üçün də üzülüb əldən düşdüyünü hiss eləyir, dönüb yaxınlıqdakı ağac oturacağa sarı gedir, özü öz içinə batır elə bil... “Erməninin, rusun arasında niyə pis görünsünlər, Dəmir kişi, uşaga paltar al, bu günlərdə komsomola keçirdəcəm...” Dünən Qara müəllim düz onun qapısına gəlmişdi, bunu eşidəndə sevindi: -Bax, covet hökümətinə yol burdan başlayır, arvad, uşağı komsomola keçirdillər, yağı hazırla, aparım satım, paltar alım... Başını salıb onu fikirləşirdi, dikəlib evlərə bir də göz gəzdirdi: -Uşağa paltar alacaydım,- ürəyindən keçəni bir də bərkdən dedi, içi səslə, qışqırtıyla doldu yenə, “...İkimizə də ayıbdı, ay erməni, sənə aldatdığın üçün ayıbdı, mənə bu yaşımda aldandığım üçün...” Sonra fikirini ermənicə düzəltmək istədi, bildiyi sözləri bir yerə yığıb təzədən dikəldi.- Amota mez hamar...! 62 - Səsi çatdığı qədərində elə belə qarasına qışqırdı. Yaxınlıqdakı binanın balkonuna çıxanlar oldu: -Ubiraysa von, basurman svoloç! 63
-Es ove, ay mart, inç uzum?! İnç asuma? 64
62 Bizim ikimizə də ayıbdı! (ermənicə). 63 İ til burdan, basurman köpəyoğlu...(rus) 64 Bu kimdi, a kişilər, nə istəyir? Nə deyir? (erməni) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Dəmir kişi deyilənləri anlamasa da əllərinin ikisini də səsə-küyə açdı: -Heç nə istəmirəm, ay erməni – dedi, - sənin pulun daha mənə lazım deyil, gəl, ağacını apar, kişi əini boş qoymaz, gəl götür əl ağacını...! - Bir də bərkdən qışqırdı, - ay yağ aparan erməni, gəəəl, əl ağacını götür, pul lazım deyil, halal eliyirəm, gəəə-əəl...! “...Gəə-əəl...” içindəki səs daha güclüdü, ürəyini ağzına gətirir, dirənib qalır boğazında. “ Eeey...yağ alan erməni...!” aşkara qışqıra bilmədiyi səs içinin qanı kimi axıb gedər, ölə bilər Dəmir kişi. Bunu birdən-birə hiss elədi... Oğurlayıb aparsaydılar onu belə yandırmazdı, amma aldatmaq-aldanmaq insanı içdən yaralamaqdı. “... Necə ola bilər, əməlli-başlı salamlaşdıq, sabahın xeyir, dedi, ay allahın türkü, mən də dedim, hər vaxtın xeyir olsun, ay allahın ermənisi, kişi kimi salam-əleyk elədik, dedim puldu, gətirib gələr, yağı verdim əlimnən, apardı getdi, amma gəlmədi...” Erməninin arığanaq, uzunsov üzü gözlərinin önündən çəkilmir, bozumtul fəsin-şlyapanın altından bir dağ ətəyindən baxırmış kimi baxır... hə, elə bil uzaq arxac yerindən gülə-gülə üstünə gəlir: “-Nədi satdığın?- deyir. -Yağdı? - Bilirki yağdı, ağzıaçıq qabda on kilodan çox, gözü görür, yenə soruşur. - Yağ satırsan? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Deyirəm, mayıs yağıdı, bir bax, deyirəm, çiçək iyi gəlir...” Əlindəki əsadan başqa indi arada heç nə qalmayıb... Pəncərədən düşən işığa tutub ağacın orasına-burasına baxır, bəlkə üstünə adını yazıb; baxır, ağacın üstündə heç nə yoxdu, özü də hökümət ağacıdı, yəni dükannan alınandı. Bilmir neynəsin... Üstündə yazısı olsaydı, götürüb qapı-qapı düşərdi, - budu bax,- deyərdi, budu, adını da əl ağacına yazıb... “...oğurlrğun da halal olanı var...” Babası Aydəmiri xatırladı... “Heç vaxt əlağacının üstünə adını yazma, adın ələ keçər, ilişərsən, yaylaq oğurluğuna çı xsan üstündə səs eliyə biləcək heç nə götürmə, nə götürürsən dəridən götür, dəri səs eləmir. Gecədə ay varsa işığını izlə, kölgəsində gizlən, ay getdikcə kölgəsi də gedəcək, sən də get, arxaca kölgəylə bir yerdə gir, oğru öskürəyi deyilən söz var, o doğrudu, sürü oğrunu hiss eləyəndə hamısı sırayla içini vurub öskürər, yəni bildirər ki, “...oğru var...” ona görə də tələsmə, sürü ö sgürüşürsə ayın getməyini, kölgənin qatılaşmağını gözlə, gördün sakitlikdi, əlini uzat, bil ki, kök, yağlı qoyunlar həmişə sürüdən qıraqda yatar, əl altında, sən də elə qıraqdan yapış... amma içdiyin anddan, ərsiz arvaddan, ağzı dualıdan, saz tutan əldən, keçdiyin eldən, yediyin çörəkdən oğurluq eləmə...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Gülüb deyərdim: Yerdə nə qaldı ki, baba...? “-Bəsdi kişi, belə şeyləri öyrətmə uşağa! Nə öyrədirsən? İndi oğurluq vaxtıdı?...” Atam babama deyərdi...biz də heç nə yox, babamla bir yerdə gülə-gülə oxuyardıq: İç diyin anddan, Ocaqdan-oddan,
rsiz arvaddan, Tanıdığın addan, Yediyin qazannan, Qoşma yazannan, Aşıqdan, ozannan, Qıldığın duadan..., Eldən- obadan Paltarı ətəkdən, Xəlbirdən, ələkdən Yediyin çörəkdən oğurluq eləmə! ...Gecə dərinə endikcə erməni bir vedrə yağ qarışıq uzaqlaşıb gedir... Dəmir kişi əlindəki əsaya baxa-baxa qalıb, bilmir hara qoysun, özüylə aparıb gəzdirə bilməz, işlədə bilməz, elə bir adamın ağacını özünə əl ağacı eləyə bilməz...Kömək Allahdan, başını qaldırıb göyə baxır, taxta oturacağın yanında göyə dirək olmuş çinar ağacınl indi görür, “...onun əl ağacını qaldırım
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
budağın birinnən asım...” deyir ürəyində, “...elə eliyim, əl çatmasın... əvvəl-axır görən olacaq, harda olsa o da gəlib çıxar, allahsız, yalançı köpəyoğlu, qoy ağacına baxıb atdana- atdana qalsın...” Bəs ağacdan necə assın? Həə, bunu fikirləşməyib... Səhər tezdən minib gəldiyi at indi yadına düşdü... Bazarın həyətinə çatanda hələ gün çıxmamışdı, elə bir yükü yoxdu, bir az yumurtadı, bir az pendir, arvadının diliylə desək, bir çınqır da yağdı, yəni bir vedrə kərə yağı. Atın yükünü alıb bazardan biraz aralı göylüyə bağladı, yumurtayla pendiri elə qapının ağzındaca aldılar, yağı götürüb gəldi bura, heç gəlməyəydi, gəldi, ala inəyin bir aylıq əməyini heç elədi... Nə isə, at indi yadına düşdü, tələsik yığışıb bazara tərəf getdi... Molla Nəsrəddininki olmasın, atı da aparsalar lap yaxşıdı, arvada deyərəm, atı da verdim ki, bir vedrə yağı piyada- yayaq aparmasın... Tələm-tələsik özünü bazarın həyətinə çatdırdı, at yerindəydi, amma yan-yörəsində dişə dəyən nə vardısa otdamışdı, indi də dartınıb-dartınıb dəriyığan Apedin dükanının taxtalarını gəmirirdi, çürüyüb köbələk bağlamış taxtalardı, indi heç Apedin özünə də gərək deyil. Amma muzey eləyəcəm deyir, adını da araba təkərinin üstünə yazıb; “ SKİZBUK...”, yəni, baş- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
lanğıc. Yaxşı ki, görməyib, tələsik atı minib qayıdıb düz ağacın altına gəldi, yəhərin üstünə qalxıb erməninin əlağacını budaqdan asdı, vəssalam... At kəndə qayıtmağı Dəmir kişinin ayaqlarından hiss elədi, kəsə yola çıxıb kəndə doğru şütüdü, amma Dəmir kişi elə bil getmirdi, içi harasa bağlanmışdı, elə bil..
Yer dəyişmə...
Mən bunu Sedaya danışanda: -Nə bilirsən, - dedi, - ermənidi? Şlyapanı ancaq ermənilər qoyur başına? -Başqa kim ola bilər ki? - dedim. -Niyə olmur? Bəs demirdin ki, bizim rayonda hər millətdən vardı, türkdən başqa kürd, erməni, gürcü, aysoru, rus, yəni malakan, həə?! Yaxşı, deyək ki, rus olmaz, özünüzdən ki, olar? -Yox, mən bu mövzuda hekayə yazmaq istiyirdim. -Yaz daa, satan özünüzdən, alan özünüzdən. Bir türk bir türkü aldadıb yağını əlinnən alıb. Belə daha yaxşı çıxar ki. Babası da oğurluq dərsi keçibmiş, o dərsdən də yaz, təbii çıxsın. Seda aramızdan başını uzadıb yola baxır, biz dediyim kimi Qələyə gəndinə gedirik. Əri dinmir, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yanımda oturub, sağına-soluna baxa-baxa gülümsəyir eləcə, Sedanın dedikləri ürəyindəndi... ...Toylarından bir-iki ay keçmişdi: -Ərivin yanında niyə belə eləyirsən? - dedim. - Sən onun yanında əlini mənə uzadanda mən özümə yer tapa bilmirəm. -Nə ər? - dedi. - Mən ona erməni olduğuna görə getmişəm, sənə də türk olduğuna görə getməmiəm. Onu da ona görə seçmişəm ki, yanında əlimi sənə uzada bilim. -Öyrəşə bilmirəm mən! -Öyrəşərsən... Qələyə kəndinə çox var hələ, Şamaxıdan keçmişik, dağların, təpəliklərlərin üstündə ala-tala qar var. Dönüb gözucu Sedaya baxdım.“...həə, dilimnən yapışıb, əl çıkmiyəcək, bayaq Dəmirin babasınnan gərək danışmayaydım...” -Bilirsən, - dedim, - yalan oğurluq deyil, yalan insanın mahiyyətindədi, yəni xasiyyətidi, oğurluq yox, adam var yalansız yaşaya bilmir, oğurluqsuz yaşamaqsa çox mümkündü, yalana iş demək olmaz, amma oğurluq işdi, mən hətta deyərdim sənətdi. Oğurluğun qayda qanunları var, şərəfli, şərəfsiz səmtləri var. Yalançı olmaq, aldatmaqsa insanın xarakterində, xasiyyətindədi... indiki dillə desək www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
mentalitetində. Buna həttda milli xüsusiyyət də demək olar. Yalan irsidi, irsən də keçə bilir, oğurluqsa yox... Sən necə bilirsən Aram? - Sedanın ərinə sarı dönürəm. - Razılaşırsan? -Yox, -deyir kəsədən, - razılaşmıram. Demək istiyirsən ki, türklər oğrudu, ermənilər yalançı? -Demək istəyirəm ki... Seda əlini köynəyimin altından salıb çimdikləyir məni, elə bil iynə batırır canıma...Mən canımı dişimə tutub ağrıdığımı bildirmirəm, başımı Sedaya sarı döndərib soruşuram: -Göstərməyə yer olacaq? Seda bilir nə deyirəm; bağda bağçada, lap dərsarası görüşəndə ətimnən yapışıb sıxar, barmaqları da kəlbətin kimi, üzü- gözü gülüşlə dolu, eləcə tutub durar, gələn gedən də elə bilər, əlini üstümə qoyub... Beş-on dəqiqənin içində barmaqlarıyla iz sala- sala canımı dolaşar, zəng vurulan kimi: -İndi get, unut məni, görüm necə unudursan! - deyib gözdən itərdi... Bir gün əllərini əlimə alıb: -Ona görə dırnaq saxlamırsan? - dedim... O gün dərsdən bir yerdə çıxdıq, ayaqlarımız bizi kirayə tutduğumuz evə doğru aparır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
...Qapının ağzında artıq nəfəsi təngimişdi, açarı redikülündən əlləri titrəyə-titrəyə çıxartdı. -Gör neynəmisən? - Güzgünün qabağına keçib canımı göstərdim... Özündə deyildi, əynindəki paltarı bir-bir başına sovururdu, hara gəldi, sonra özünü üstümə salıb qara-qançır elədiyi yerlərdən öpə-öpə: -İndi sənə xaç da qoyacam, -dedi, gözlərini yumdu... Aram yarğanın qaşından sallanan Diri Baba məscidinə baxırdı, mən xəyaldan ayılıb sürəti azaltdım. -Hıı... çimdiklədiyin yerləri göstərməyə yer olacaq?- Sedadan bir də soruşdum. -Getdiyimiz yerdə türk də yaşayır, - dedi, - çatanda səni türklərə verəcəm... -Burda saxla,- dedi, Aram. Maşını saxlayıb dörd yanıma baxdım, heç nə yoxdu, kolluqdu. Aram maşından düşüb kolluğa tərəf getdi. -Orda bir qədim tikili var, görmüsən? - Seda soruşdu. Bir yerdə Aramın ardınca getdik. Əlimdən tutub darta-darta aparır, dediyim kimi yan-yörədə ala-tala qar var, birdən dönüb öpür məni. Bilirəm yanımızda özününkülərdən olanda daha da çılğınlaşır. Özümdən güclə aralayıram, uğunub gedir... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bir-iki ay bundan qabaq, atası Mamvel Sevortyan yenə yapışmışdı yaxamnan, hələ yüngülvari bir-ikisini də çəkdi, qızı da dartıb apardı. Amma qız atasının əlindən çıxıb özünü üstümə saldı, boynuma atılıb öpdü təzədən... -Seda...! - Əridi, qarşıdakı komalıqdan səsi gəlir, mən onu özümnən qopara bilmirəm. -Nolub, -deyirəm, - heç tək olanda belə eləmirsən?... Üstündə kol-kos bitmiş tikilidi, yəqin qədimliyinə görədi, canlıdı elə bil, qarıyıb qocaldıqca üz gətirib, adamın düz gözlərinin içinə baxır. Mən dayanıb tamaşa eləyirəm. Nə isə, qəribə hisslər içindəyəm, az qalıram əllərimi yerə qoyam, iməkləyə-iməkləyə gedəm tikiliyə tərəf. Onlar qapının ağzındadılar. -Biz buranı çox görmüşük, gəl... - Seda deyir. - Qorxma, gəl! Gözlərinin içi dəyişib yenə, əllərini uzadıb məni gözləyir, mən gendən-genə işarə eləirəm ki, çimdikləmə, gülür... Sir- sifətinin ağlığı üzə çıxıb lap, ağappaqdı, tikilinin qədimliyindəndi yəqin...qədimlik fonunda. -Noldu sənə, üşüdün? Sedanın yanından ona toxunmadan keçdim... daş- divarı ot- əncər gətirib bitdiyinə görə tikilinin www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
görünüşündə hərəkət var, gedənə oxşayır, üzümü daşına söykəyirəm: “...nənə...” deyirəm ürəyimdə, “...nənəm...” ...Üç-dörd yaşım olardı, nənəm məni qonşu erməni kəndindəki Sarıkilsəyə apardı, “...Sarıkilsə həmişə olub, ermənilər çox sonralar gəlib...” O yadımdadı ki, içəri keçmədik, - yox, içəri girməyək, - dedi, nənəm, - elə burda öp daşı... Mən əyilib içi oyulmuş sarı daşı öpdüm... məni qoynuna almış şəkildə, yəni başımın üstündən daşa əyilmiş halda nənəmin pıçıltısını eşitdim, - ey, Məryəm ana...başqa heç nə yadımda deyil... Onbeş-iyirmi ildən sonra bu fikrə gələcəm, daha doğrusu, ağlım kəsəcək ki, bu, bizim min beş yüz, iki min il bundan qabaq xristiyanlığı qəbul etdiyimiz vaxtlarla bağlıdı... -Sən həm də allahsızsanmış demək, haradı, ora? – dedi, Balacahunlu, gülür, - sən harda böyümüsən, a bala? Sənə bu tərbiyəni kim verib...? - xıdaca-xırdaca çiyinləri qalxıb düşür, uğunub gedib, başqa vaxt gülməz, ürəyindəndi xristian olmağımız... qoca bolşevik, rəqs eləyirmiş kimi arıq, uzun qollarını gen- gen açıb auditoryanın başı üstündə gəzdirir.- Adı nədi oranın? Kimdi müsəlman ola-ola kilsəyə gedən? - Üz-
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
gözündə tamam ayrı ifadə var; “...xristianlıqdan qalma adətlərdi... biləmmədim nə millətsən dəə...?!” -Qarakas yaylaqları...? -Özünnən hoqqa çıxartma, de görək haradı?... ...Qarşıya çıxan döngə məni xəyaldan ayırır. Maşını bərk sürmürəm, sürətə həvəsim qalmayıb, yavaş-yavaş Muğanlı yolayrıcına doğru qalxırıq. Balacahunlunu xatırladığıma görə əhvalım dəyişib bir az... Sedanı güzgüdə gördüm, üzünü döndərib təpəliklərə, çöllüklərə baxır, gözlərini, bir də dodaqlarını görmədiyimçün halından bir şey anlaya bilmədim. Elə bil duydu bunu: -O tikilinin sənə nə dəxli var? - dedi. - Uşaq kimi aparırsan özünü, üzünü daşlarına sürtürsən, ağlayırsan, həyəcanlanırsan, bilmirsən neyniyəsən. -Görükür dəxli var ki, özümü belə aparıram. Yaxşı, kimə dəxli var? Ermənilərə? -Vpolne vozmojno... -Son ikiyüz iləcən ermənilər Qafqazda olmayıb...heç ayaqları da dəyməyib Qafqaza. -Nə bilirsən? Sübutun var? -Qafqazda erməni izi yoxdu. - Arama tərəf döndüm- Sən necə bilirsən, Aram? - Aramı yatmış bildim.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Qafqazda erməni izi var... - Yatmayıbmış, təhərini dəyişmədən dedi. -Elə bu tikilinin özü nədi bəs? Sizindi? -Aram, sən axı bu işlə məşğul olursan, bilirsən ki, Qafqazın ermənilərə dəxli yoxdu, yerə daş yazıb basdırmaqla deyil... Əsas sübut budu ki, ermənidə Qafqaz tərbiyəsi yoxdu, heç yerdə erməni özünü qafqazlı kimi aparmır. Onun qadına, qıza baxışı da ayrı cürdü...ailəsi də qafqaz ailəsi deyil. Ola bilsin onun bildiyi daha yaxşıdı, söhbət onnan getmir... Mənim öz izahlarım var, bayaq yalanla oğurluq haqda dediklərim də o izahlardandı. -Sənin öz izahların hələ tarix deyil... İki min il bunnan qabaq yazılmış erməni tarixinin yanında sənin izahlarına ancaq gülmək olar. -dedi Aram Sedanın qışqırığına ikimiz də diksindik, mən maşını saxlayıb yolun qırağına çəkildim. Seda arxadan ərini qucaqlayıb qulağından öpdü: -Ooy, nə gözəl dedin, Aram, kakaya prelest...! Bir az eləcə qaldı, sonra o biri əlini də elə ordan uzadıb mənim qulağımın tana yerindən yapışdı. Barmaqlarının ucu istidi, həm də giziltisi var, bir anın içində canıma yayıldı, yumşalıb ət kimi oldum. Yola çıxdıq:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Olsun, - dedim, - iki min ilin yalanıyla deyək ki, razılaşıram, amma siz də razılaşın ki, o kitablarda Qafqaz yoxdu. Mənim bir tələbə yoldaşım vardı, Noxanı tərəfdə bağını itirmişdi. Aram mənə tərəf döndü: -Poteryal svoyu teritoriyu, tı seryozno... 65
-Başı orda-burda kefə qarışıb, bir neçə ildən sonra gedib tanıya bilməyib, özü Noxanılı deyil axı, o qədər evlər tikilib, dəyişikliklər olub ki... çaşıb qalıb. Sedanın əli qulağımdaydı, ərinin baxdığını görüb o bir əliylə də onun qulağından tutdu...dartacaq, mən bunu barmaqlarının birdən-birə bərkiməyindən hiss etdim, “...üzəcək qulağımı...”: -Qopartma, görükən yerdi... Yanları qarla örtülmüş yollara baxa-baxa ötən günləri xatırlayıram. ...Universitetin axırıncı kursundaydıq, dərsdən sonraydı... -Ərə gedirəm, - dedi, sevinə-sevinə. Payızın ilk ayı, şairlər demiş, başımızın üstündə yarpaqlar quşlarla bir yerdə uçuşurdu. Dəniz boyu ağacların altıyla gedirdik.
65
Ö z ərazisini itirib? Doğru sözündü? (rus)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Ərə gee-diirəəəm... -səsini dəyişib uzada-uzada bir də dedi. Mən bilmirəm nə deyim, yolun ortasında bütün boyuyla canıma sığınıb, üzünü sinəmə sürtür, nəsə deyir, anlaya bilmirəm. Qolumun açıq yerində nəfəsi od kimidi, öpür xırdaca-xırdaca, sonra dişləyir, xeyli eləcə qalır, mən qorxa-qorxa dişlərini sıxacağını gözləyirəm... Adam azdı, qışqırmaq olar, dişləsə qışqıracam, onsuz da ürəyim doludu, bağıracam var gücümlə... -Kimdi ərin? - Mən tələcik soruşuram ki, dişlə- məsin...Başını qaldırmır, dişlərini sıxır yavaş-yavaş. - Dişləmə, - deyirəm, - qanadacaqsan, qanım üstümüzə töküləcək!... -Yan-yörəmizdən keçənlər ayaq saxlayırlar, desəm ki, bizə baxan var, lap özündən çıxacaq, qopardacaq ətimi. -Yaxşı, de görək kimə gedirsən? -Ooo-uuy... - mən gücüm catdığı qədərində, daha doğrusu, ağrımı unudanacan qışqırdım. Qız qalasıyla üz- üzə olduğumu da indi gördüm; ağrıyandan sonra... Ətrafda gülənlər, məətəl qlanlar, əl çalanlar...Qolumu dartıb ağzından çıxartmışam, üstündə dişlərinin yeri qalıb, qara-qançır. Ağacın altındakı skamyaya tərəf getdim, qolum əlimdə ufuldayıram. Seda üst-başını düzəldə-düzəldə elə bil yemək-içmək məclisindən gəlir. |