Conference committees conference chairs c
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- SUAT DƏRVİŞİN “ANKARA MƏHBUSU” ROMANI və MÜQAYİSƏLİ ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQDA DAMĞALI QƏHRƏMAN OBRAZI
|
DEBISTAN DERGISINDE YER ALAN YAZILARDA ÖNE ÇIKAN MAKSATLAR Müfide Nilay EKER Qafqaz Üniversitesi mntatari@qu.edu.az AZƏRBAYCAN İçinde çocuk kelimesinin geçtiği her kavramda olduğu gibi, çocuk edebiyatı da önemsenmeyi, sahip çıkılmayı, hakkında sorumluluk duymayı gerektirir. Bu bağlamda tarih içinde okuyucularıyla buluşup takdir almış çocuk gazete ve dergileri de değerlendirilerek ele alınmalı; günümüz çocuk dergi ve gazeteciliğine ışık tutması sağlanmalı; yetişen nesillere sunulan yayınların son yüzyılın bir problemi olan ticari kaygıdan arındırılabilmelidir. “Debistan” dergisi Azerbaycan’da çocuk dergiciliğinde bir öncü olma özelliğiyle 16 Nisan 1906 tarihinde yayın hayatına girmiş ve 10 Mart 1908’e kadar 27 sayıyla çocuklara bilinenin en iyiyisini sunma çabasıyla vazifesini yerine getirmiştir. Azerbaycan’ın gerek çocuk edebiyatı gerek çocuk dergiciliği tarihinde yapı taşlarından biri haline gelmiştir. Bu çalışmada Debistan’da yer alan çeşitli türlerde yazılar ve bu yazı türleriyle çocuklara sunulmak istenenler, maksatların neler olduğu üzerinde durulacaktır. Bu maksatların belki de ilk zikredilmesi gerekeni derginin yayın hayatına girmesidir. Bilinir ki edebiyat, her dönemde ve coğrafyada sosyal, siyasi ve ekonomik şartlarla karşılıklı bir etkileşim içinde olmuştur. Azerbaycan’ın içinde bulunduğu şartlarda çoçuklara hitap edecek, onların okuyacağı bir derginin yayınlanması demek, vatanın evlatlarının hangi düşüncelerle yetiştirileceği üzerine verilecek bir karar; milletin geleceğine yapılacak bir yatırım olmuştur. 1906 yılında şartların izin vermesiyle derginin okurlarıyla buluşmasına kadar on yıllık bir çabanın varlığından söz edilir. Bu da her ne kadar düşünceler, hayaler oluşsa, ihtiyaçların farkına varılsa dahi sosyal, siyasi ve ekonomik şartların olgunlaşmasının önemini gösterir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1330 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Bütün gayretler körpe dimağların bu gazete sayesinde dönemin edip ve düşünürlerinin aydınlattığı yolda önce kendilerini beraberinde de içinde yaşadıkları milleti dolayısıyla ülkelerini geleceğe aydınlık içinde taşıyabilmeleri içindir. Derginin yayınlanmasında büyük role sahip naşir ve muharrirler Ali İskender Caferzâde ileMehemmed Hasan Efendizâde ile birlikte Hasan Bey Zerdabi, Ali Ağa Hasanzade, Mehemmed Hasan Efendizade, Sultan mecid Ganizade, Reşid Bey Efendizade, Mehemmed Hadi, Abbas Sehhet, Abdullah Şaik, Süleyman Abdurrahmanbeyzade, Doktor Hasan Bey Ağayev, İslamzade, Muallim Mirza Hasib, Feridun Bey Köçerli gibi birçok fikir adamının eserlerine yer vererek demokratik Azerbaycan’ın yeni nesillerine yol göstermeyi amaç edinmiştir. Gazetede yer alan “Debistan” her 15 günde bir çıkan, çocuklara özel, milletin geleceğinin terakki
farkındalık oluşturulurken anadilini kullanabilme cesaretini çocuklara aşılar. Milli varlığın anadilin gücüyle doğru orantılı biçimde güçleneceği muhakkaktır. Buradaki ifadede de yer alan terakki ve tekamül çocuk edebiyatının başlıca gayeleri arasında yer almaktadır. Amacı, çocuklara ana dilinde seslenerek onların bilgi ve becerilerini, genel kültür seviyelerini artırmak ve okuldan sonraki boş zamanlarını daha iyi geçirmelerini sağlamak olan Debistan’ın hedefi o günün şartlarına göre oldukça büyüktür. Debistan’da farklı konularda, farklı türlerde eserler yer almıştır. Masal, hikâye, makale, şiir, fabl, biyografi, gezi gibi çok çeşitli yazı türlerinden örneklerle çocukların bilgi ve genel kültür seviyelerinin artırılması; hayal dünyalarının zenginleştirilmesi; bakış açılarının genişletilmesi; hedeflemiştir. Fıkra, bilmece ve bulmacalarla da eğlendirirken düşündürmek, bilgilendirmek arzu edilmiştir. Dergide ahlâki değerlere önemle eğilen eserlere yer verilerek talim ve terbiyenin, milli ve manevi değerlerin çocuğu nasıl zenginleştireceği göz ardı edilmemiştir. Dilin doğru kullanıldığı eserlerin okutulmasıyla çocukların dili doğru kullanma ve ifade etme becerilerinin gelişmesine de katkı sağlamak arzu olunmuştur. 1906 ve 1907 yıllarında Bakü’de, Azerbaycan öğretmenlerinin birinci ve ikinci kurultaylarında, ana dilinde tahsil meselesi, derslikler meselesi, kadın tahsili, millî okullar için hocalar yetiştirilmesi gibi mühim meseleler gündeme getirilmiştir. Çocuklara yönelik eserlerin, bilgi verme amacının yanında, eğlendirme, hayatı tanıtma, okuma alışkanlığını kazandırma, çocuğun hayal gücünü geliştirme gibi hedefleri olduğu muhakkaktır. Michael ENDE’nin fantastik yorumu ile söylemek gerekirse, yenilikçi çocuk edebiyatı, işaret parmağını sallayarak ahlâk dersi vermeyen özgür bir oyun olmalıdır. Edebiyat ürünleri çocuğa, hayatı, insanı ve çevreyi tanıma imkânı sağlar. Çocuk, kendisi için yazılmış edebiyat eserinde, yaşadığı ortamın benzerini bulur. Yazılanlarla yaşananlar arasında ilişkiler kurar, karşılaştırmalar yapar. Dergide özellikle çocuk terbiyesi, velilerin bilinçlendirilmesi, ilim ve marifet yolunun tutulması, kız çocuklarının eğitimi, vatan ve millet sevgisi, ana dilinin önemi, hayvan sevgisi, zararlı alışkanlıklardan kaçınma yolları, tabiat hadiseleri, yeni icatlar ve buluşlar, dini ve ahlâki konular, makale, hikâye, biyografi, şiir, mektup, lâtife, fabl, bilmece-bulmaca gibi çeşitli türler vasıtasıyla okuyuculara ulaştırılmaya çalışılmıştır. Bu yazılar arasında yer alan Hasan Bey Zerdabi’nin hayvanların konu alındığı “Tarih-i Tabii” adlı yazıları ki, bunlara derginin yaklaşık 15 sayısında rastlanır, bu yazılarda farklı hayvanlardan bahsedilerek çocukların hem bu hayvan türlerini tanımaları sağlamış hem de o canlıların hayatta kalma mücadeleleri anlatılarak yaşam hakkına sahip oldukları çocuğa gösterilmiş olur. Çocuk bir yazıyla hakkında bilgi sahibi olduğu bir hayvanı yaşam içinde gördüğünde ne ondan korkacak ne de ona zarar vermek isteyecektir. Hikâyelerde eğitim, talim ve terbiye gibi konuların işlendiği çocuğun eğitim alarak bnelere sahip olabilecği gösterilmek istenmiş ve kendine bir hedef planaması beklenmiştir. Bu hikayelerin dergide tefrika edilmesi çocukların bir sonraki sayıyı merakla beklemeleri açısından oldukça önemlidir. Dergide yer alan şiirler arasında ana dilinde yazılmış olanlarla birlikte, Rusça’dan ve Türkçe’den alınmış şiirlere de raslanılmaktadır. Şiirlerde çocukların anlayamayacağı kelimelerle ilgili “Lügat-i Debistan” bölümü oluşturulmuş böylece çocukların kelime dağarcıklarına katkıda bulunulmuştur. Konusu eğitim, talim ve terbiye, vatan sevgisi, hayvanlar ve çocuklar olan bu şiirlerle çocuklarda edebi zevk oluşturmak istenmiş, belki bu şiirlerin ezberlenmesiyle hafıza çalışmaları da yapılmıştır. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1331 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Biyografilerde Ali Şir Nevai, Seyid Azim Şirvani, Hafız Şirazi, Molla Cami, Enveri, Muallim Naci, Kristof Kolomb, George Washington gibi dünyaca tanınmış şahsiyetler yer almış böylece çocuklara hedeflerin nasıl yüksek tutulacağı başarılı insanların da zorluklardan geçtiği anatılmıştır. Böylece çocukların hedeflerine ulaşmada azimle çalışmaları, zorluklar karşısında yılmama yönünde telkinde bulunulmuş olur. Debistan’daki mektuplarda, tebrik, serzeniş, şikayet, milletin hali, aç yetim çocukların ahvali, İslâm âleminin avamlığı gibi konular işlenmiş, çocuklara insanların her türlü durumlarını uygun bir üslup ile ifade edebileceği gösterilmiş olunur. Dergide çocukları eğitmeye ve eğlendirmeye yönelik Ezop masallarından, Rus edebiyatından Reşit Bey Efendizâde ile Abbas Sehhet tarafından tercüme edilmiş fabllar yer almakta çocuklara mesajlar verilmektedir. Eğlendirmeye yönelik diğer bir tür ise lâtifeler, bilmece ve bulmacalardır. Zihinlerini çalıştıran, onları düşünmeye sevk eden bu seviyeli ve faydalı eğlenceler de onları kötü alışkanlıklardan ve can sıkıntısından kurtarmaktadır. Bütün bu türler vasıtasıyla çocuklar farkına varmadan hayata hazırlanmakta, vakitlerini faydalı bir meşguliyet ile geçirmekte bunu yaparken de bilgi ve beceriler kazanmakta. Problem çözme yetenekleri artmakta böylece toplum içinde fikren, zihnen ve bedenen sağlıklı birer birey olma yönünde yol almış olmaktadırlar.
AMEA Z.M.Bünyadov adına Şərqsünaslıq İnstitutu mirzeli89@mail.ru AZƏRBAYCAN
Məlum olduğu kimi, dilçilik tarixində müayisəli-tarixi metodun banisi olaraq görkəmli alman dilçisi F.Bopp göstərilir. O, 1816-cı ildə nəşr etdirdiyi “Sanskrit dili feilinin təsrif sistemi yunan, latın, fars və german dilləri feilinin təsrifi ilə müqayisədə” adlı əsərində sanskrit dilinin bir sıra Avropa və Asiya dilləri ilə qohum olduğunu dil faktları ilə sübut edərək, müqayisəli-tarixi metodun ilk nümunəsi sayılan əsəri dünya dilçilik elminə təqdim etmişdir. Beləliklə, F.Bopp həmin dillərin qohumluğunu sübut etməklə yanaşı, dillərin tədqiqində elmi-tədqiqat üsulu kimi müqayisəli-tarixi metodu da kəşf etmiş oldu. Bundan başqa, 1819-cu ildə alman dilçisi Y.Qrimm “Alman qrammatikası”, 1820-ci ildə rus dilçisi A.A.Vostokov “Slavyan dili haqqında mühakimə”, 1821-ci ildə Danimarka dilçisi Y.Bredsdorf “Dil dəyişmələrinin səbəbləri haqqında” əsərləri ilə müqayisəli-tarixi metodla yazılan ilk əsərlərin müəllifləri kimi dilçilik tarixində mühüm yer tuturlar. Əslində, F.Boppdan 2 il qabaq – 1814-cü ildə Danimarka dilçisi R.Rask “Qədim şimal dili sahəsində tədqiqat, yaxud island dilinin mənşəyi” əsərində müqayisəli-tarixi metoda əsaslanan ilk əsəri yazır, lakin əsər həmin il deyil, 1818-ci ildə nəşr olunduğundan bu metodla yazılan ilk əsər kimi F.Boppun əsəri tarixə düşür. Metodun kəşf edilməsinə qədər dillərə müqayisəli yanaşma ilə bağlı bir çox fikirlər söylənmiş, tədqiqatlar aparılmışdır. Lakin qeyd edilən faktların hamısından öncə XI əsrdə (1072-1074) eynilə R.Rask kimi Mahmud Kaşğari də əsərinin nəşr olunmaması üzündən elm aləminin diqqətini cəlb edə bilməmişdir. Belə ki, dillərin müqayisəli tədqiqi ilə ilk dəfə Türk Dünyasının böyük dil bilicisi M.Kaşğari məşğul olmuşdur və dillərə müqayisəli baxışın yaranması məhz onun adı ilə bağlıdır. O,“Divanü lüğat-it-türk” əsərində bütün türk dillərinin müqayisəli lüğətini tərtib etmiş, zəngin qrammatik izahlar vermişdir. Əsrlər sonra – XIX əsrin əvvəllərindən etibarən Avropa dilçiliyində müqayisəli-metod üçün zəmin yaranmışdır. Orta dövr yazılı abidələrindən olan Kaşğarinin“Divanü lüğat-it-türk”əsəritürk və dünya dilçilik tarixi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İzahlı lüğət formasında yazılıb, türk dilinin qrammatikası barəsində də məlumat verilən Divanda, eyni zamanda ədəbi materiallardan318 atalar sözü, məsəl, kəlam, hikmətli söz, 240 şeir nümunəsi, onlarca hərbi, siyasi, iqtisadi termin,200-dən
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1332 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan artıq dərman növü, 30-dan çox xəstəlik, heyvan və bitki, geyim, məişət əşyalarının adları, 40-a yaxın yemək resepti – dövrün səciyyəvi xüsusiyyətlərini əks etdirən nümunələr verilmişdir.Divanda verilən bu məlumatlar türk xalqlarının mədəniyyəti, tarixi və etnoqrafiyasının öyrənilməsi baxımından olduqca mühüm xarakter daşıyır.Bu səbəbdəndir ki, “Divanü lüğat-it-türk” ensiklopedik əsər hesab olunur. Türk xalqlarının əzəmətini qeyd edən,onların dilinin öyrənilməsinin vacib olduğunu hesab edən türk Qaraxanlılar dövlətinin sərkərdəsi Mahmud Kaşğaribu möhtəşəm əsəri ərəblərə türk dilini öyrətmək məqsədilə yazıya almışdır. O, 10-15 il bütün türk torpaqlarını gəzib dolaşaraq 30-dan çox türk ləhcəsini incəliklərinə qədər öyrənmiş, oğuz, qıpçaq, karluq, bulğar, xaqaniyyə, tatar, türkmən, başğırd, uyğur, çaruk, arğu, kənçək, uğrak, bəçənək, kay, ıtlıq, çigil, barsğan, uç, köçə, suvar, basmıl, çumul, tuxsı, çaruk, yəmək, yabaku ləhcələri ilə yanaşı, türk olmayan, lakin türkcə danışan xotənlərin, tübütlərin və digər xalqların da dilini tədqiq etmişdir. M.Kaşğari türk obalarını gəzib dillərini öyrənməkdə məqsədini belə ifadə edir: “Mən türklərin, türkmənlərin, oğuzların, çigillərin, yağmaların, qırğızların şəhərlərini və məskənlərini uzun illər başdan-başa dolaşdım, sözlərini topladım, müxtəlif sözlərin xüsusiyyətlərini öyrəndim, yaddaşıma həkk elədim. Mən bu işləri dil bilmədiyim üçün deyil, əksinə bu dillərin ən kiçik fərqlərini göstərmək üçün elədim”. M.Kaşğari türk dillərini müqayisə edərkən, onlar arasındakı fərq və oxşarlıqları qeyd edərkən yazır: “Əsl dildə fərqlər az olur. Fərqlər, əsasən, bir qrup hərfin yerinə başqa hərflərin işlənməsi, yaxud tamamilə atılması nəticəsində ortaya çıxır. Bu aşağıdakı kimi baş verir: Məsələn, oğuzlar və qıpçaqlar ی y ilə başlayan bütün isim və feillərin ilk hərfini əliflə, yaxud ج c
ilə əvəz edirlər. Digər türklər yolçuya “yəlkin”, oğuz və qıpçaqlar isə “əlkin” deyirlər”.“Bundan başqa, arğular sözün ortasında və ya sonundakı ی y hərfini ن n hərfi ilə əvəz edirlər. Türklər qoyuna “koy”, arğular “kon” deyirlər. Türklər yoxsula “çığay”, arğular “çığan” deyirlər. Türklər hansı şey mənasında “kayu nənq”, arğular “kanu” deyirlər. “Sözün əvvəlindəki م m hərfini suvarlar, oğuzlar, qığçaqlar ب b
hərfi ilə əvəz edirlər. Türklər “mən bardum”, suvarlar, qıpçaqlar və oğuzlar isə “bən bardum” deyirlər.” “ Mən saf dildən bəhs edirəm, hərfləri kimlərin necə çevirdiyini göstərdim. Sən də buna uyğun şəkildə çevirərsən”. “ Yağma, toxsı, qıpçaq, yabaku, tatar, kay, çomul və oğuzlar ذ z hərfini həmişə ی y-yə çevirirlər vəheç vaxt ذ dh kimi tələffüz etmirlər. Qayın ağacına bunlar کنذق “kadhınq” bunlar isə نذق
“kayınq” deyirlər. Eynilə bunun kimi, çigillər və başqa türklər tərəfindən ذ dh şəklində tələffüz olunan hərfi Rum və rus ölkələrinə qədər uzanan bulğar, suvar, yəmək, qıpçaq boylarının hamısı ذ z kimi tələffüz edirlər. Digər türklər ayağa “ قدا
adhak” bunlar “ قزا
azak” deyirlər.” Müqayisəli-tarixi metodun mahiyyəti qohum, yəni mənşəcə eyni olan, bir ulu dildən törəyən dillərin müqayisəli öyrənilməsidirsə, M.Kaşğarinin öz əsərində bu metoddan məharətlə istifadə etdiyini demək mümkündür.O, türk dillərinin müqayisəli qrammatikasını yaratmış, zəngin ərəb dili ilə qarşılaşdırmışdır.
SUAT DƏRVİŞİN “ANKARA MƏHBUSU” ROMANI və MÜQAYİSƏLİ ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQDA DAMĞALI QƏHRƏMAN OBRAZI Maya AXUNDOVA Bakı Dövlət Universiteti mayaaxundova029@gmail.com AZƏRBAYCAN Xədicə Səadət Boranər-Suat Dərviş cümhuriyyət dövrü Türkiyə ədəbiyyatında xüsusi mövqeyə sahib qadın yazıçılardandır. Suat Dərviş yaradıcılığa şeirlə başlasa da, daha sonralar hekayə və ardınca da romanlar yazaraq nasir kimi məşhurlaşmışdır. Ədib nüfuzlu bir ailədə doğulub aristokrat mühitdə yetişmiş, lakin yazılarında həmişə sadə xalqın problemlərini qələmə almış, onların acınacaqlı həyatını
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1333 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan işıqlandırmışdır. Onun qəhrəmanları sadə, əzilən insanlar olmuşdur. Suat Dərviş “Qara kitab”, “Fatmanın günahı”, “Fosforlu Cevriyə”, “Ankara məhbusu” və s. kimi romanlarında haqsızlıqlara məruz qalmış, mühiti tərəfindən əzilmiş insanların obrazlarını yaratmışdır. Yazıçı işsiz, evsiz insanların güzəranını təsvir edərkən jurnalistlik fəaliyyəti zamanı gəzib gördüyü İstanbul küçələrini, ictimai problemləri, işsiz, yoxsul və səfil insanların yaşamaq uğrunda mübarizələrini öz müşahidələrinə əsaslanaraq təsvir etmişdir.
Suat Dərvişin əsərlərində diqqət çəkən əsas xüsusiyyətlərdən biri yazıçının feminizmidir. Ədibin romanlarının bəzilərində qadın baş qəhrəman olur, hadisələr onun ətrafında cərəyan edir və çox vaxt da bu qadın haqsızlıqlarla, layiq olmadığı rəftarlarla üzləşməli olur. Ədibin “Ankara məhbusu” romanı isə bu cəhətdən bir qədər fərqlənir. Belə ki, “Ankara məhbusu” romanında bədbəxtliklər qadının deyil, qadın ucbatından bir kişinin başına gəlir və hadisələr oun ətrafında cərəyan edir. “Ankara məhbusu” romanını Suat Dərviş ilk dəfə 1944-cü ildə “Zeynəb üçün” adı ilə yazmağa başlamış, “Xəbər” qəzetində hissə-hissə çap etdirmişdir. 1953-cü ildə Türkiyə Kommunist Partiyası üzvlərinə qarşı soruşdurmalara və həbslərə başlanıldığı zaman artıq bir dəfə bu iddia ilə bir dəfə məhkum olunmuş ( 1944-cü ildə əri TKP baş katibi Rəşad Fuad Baranərlə birlikdə həbs edilmiş, Suat Dərviş kommunistlərə kömək etdiyi üçün 8 ay, Rəşad Fuad bəy isə 7 il 9 ay həbs cəzası almışdı.) Suat Dərviş də yenidən həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Buna görə də ölkəni tərk edərək Parisdə yaşayan bacısı Hamiyət xanımın yanına gedir. Parisdə olarkən Suat Dərviş əsərin üzərində işləyərək “Ankara məhbusu” adı ilə yeni roman yazmış olur. Hamiyət xanım “Ankara məhbusu” romanını 1957-ci ildə fransız dilinə (“Le Prisonnier d'Ankara”) tərcümə edir. Bu tarixdən etibərən əsər böyük şöhrət qazanır. Roman o qədər bəyənilir ki, daha 18 dilə tərcümə edilərək xarici ölkələrdə, o cümlədən SSRİ-də çap olunur, Suat Dərvişin yaradıcılığı Maksim Qorki, Virciniya Vulf, Lui Araqon kimi ədiblərlə müqayisə edilir, əsərləri onlarla eyni səhifələrdə nəşr edilir. Onu da qeyd edək ki, “Ankara məhbusu” Fransada nəşr edilmiş ilk türk romanı olmaqla bərabər, müəllifi Suat Dərviş Avropada tanınan ilk türk yazıçısıdır. “Ankara məhbusu” romanı Türkiyədə ilk dəfə 1968-ci ildə kitab halında “Fosforlu Cevriyə” ilə birlikdə işıq üzü görmüşdür. “Ankara məhbusu” romanının baş qəhrəmanı Vəsfi əsərin adından da anlaşıldığı kimi Ankara həbsxanasında 12 il məhbus həyatı yaşamışdır. Vəsfinin fəlakətinin səbəbi bir qadına aşiq olması, səbəbkarı isə etiraf etdiyi kimi özüdür. Vəsfi Zeynəb adlı qızı dəlicəsinə sevmiş, onun barəsində böhtan sözlər danışıldığı üçün əlini qana bulamış, bütün həyatını sevgisinə qurban vermişdir. “Ankara məhbusu” romanında Suat Dərviş sosial problemləri də işıqlandırmış, Vəsfinin işsiz və səfil insanların olduğu küçələrdə, restoranlarda, qəhvəxanalarda dolanması fonunda təsvir etmişdir. Cümhuriyyət dövrü türk ədəbiyyatının böyük nasiri, roman ustası Rəşad Nuri Güntəkinin də əsərlərində qaldırılan problemlər, təsvir etdiyi hadisələr bilavasitə ədibin peşə müşahidələrinə əsaslanmışdır. R.N.Güntəkinin romanlarındakı Türkiyə həyatını, insanların Osmanlı imperiyasının süqutundan sonrakı yeni quruluşa uyğunlaşmalarını, cəmiyyətdə yaranan boşluqları Suat Dərvişin sosialist realizmi xarakterli (toplumcu gerçəkci) əsərlərində də görə bilərik. Bu cəhətdən Rəşad Nuri Güntəkinin “Damğa” romanı ilə Suat Dərvişin “Ankara məhbusu” romanı arasında ideya-məzmun oxşarlıqlarına rast gəlmək mümkündür. Rəşad Nuri Güntəkinin “Damğa” romanı 1924-cü ildə yazılmışdır. Roman birinci şəxsin-İffətin dilindən verilmişdir. Bir tərəfdən nakam məhəbbəti, sevdiyi qadın uğrunda gənc aşiqin fədakarlığı və bunun nəticəsində də oğru adı ilə damğalanan İffətə qarşı cəmiyyətin mənfi münasibəti, işsiz qaldığı, namusu ilə pul qazana bilmədiyi günlərdəki sıxıntılı günləri təsvir edilir. Digər tərəfdən isə 1908-ci il inqilabından sonrakı Osmanlı həyatı, saray əyanlarının həbs edilməsi, demokratik fikirli insanlara qarşı olan təzyiqlər, müharibə illərində əhalinin vəziyyəti, yoxsul İstanbul küçələri və qismən də Anadolu həyatı, bütün bu hadisələrin insanların yaşayışına olan təsiri ədibin realist qələminin obyektinə çevrilir.
R.N.Güntəkinin “Damğa”sının da əsas qəhrəmanı olan İffət də “damğalanarkən” Vəsfi kimi tələbə idi, onu parlaq gələcək gözləyirdi. Vəsfidən fərqli olaraq, İffət 12 il deyil, 6 ay azadlıqdan məhrum edilmişdi, Vəsfi kimi gəncliyini, həyatının ən gözəl illərini dörd divar arasında məhkum kimi keçirtməmişdi. Buna baxmayaraq, hər iki qəhrəman ömürlərinin sonunadək məhbus adı ilə damğalanmışdılar və iş tapa bilmirdilər. İffət yüksək təbəqənin nümayəndəsi, Osmanlı sarayının vəziri Xalis paşanın-saray əyanının oğlu idi. Lakin Vəsfi atasını uşaq yaşda itirmişdi, anası isə xadimə idi. Vəsfinin əyninə geyinməyə yeganə bir bayramlıq paltarı var. Bu kostyum onun əynində toyda, |