Conference committees conference chairs c

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1415

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Göründüyü kimi, həm Kitabımızın hökmləri, həm də Peyğəmbərimizin tövsiyələri düz və doğru 

yolla ruzi qazanıb yaşamağa, xeyriyyəçiliyə, amma zəhmət çəkib qazandığını havaya sovurmamağa, 

xəsislik də etməməyə, lazımı məqamlarda hər zaman səxavətli olmağa səsləyir.  

Professor  Ə.Həşimov  xalq  pedaqogikasında  iqtisadi  tərbiyədən  danışarkən  qeyd  edir  ki, 

“Babalarımız,  nənələrimiz  bugünkü  kimi  xüsusi  məktəblərdə  planlı  və  mütəşəkkil  surətdə  iqtisadi 

təhsil  almış  olmasalar  da,  iqtisadi  məsələləri  əksər  hallarda  çox  müdrikcəsinə  həll  etmişlər.Onlarda 

ciddi əmək intizamı olmuşdur”.  

Xalqın  iqtisadi  tərbiyə  ilə  bağlı  sınaqları  da  var.  Bu  sınaqlar  uzun  illərin  təcrübəsi  və  həyati 

müşahidələr  nəticəsində  yaranaraq  özünü  doğrultmuşdur.  Məsələn:  Çərşənbə  axşamı  bostana 

girməzlər,  bostan  tez  solar;  xiyar  dərməzlər,  sonrakı  dəfələrdə  xiyar  acı  olar;  qışa  saxlanılacaq 

meyvəni şənbə günü dərməzlər, çürüyər; ev tikmək üçün meşədən ağacı ayın qaranlığında kəsərlər, ay 

işiğında  kəsilən  ağacı  qurd  yeyər;  bir  kimsə  sizə  ağartı  payı  göndərsə,  qabı  boş  geri  qaytarmayın, 

dibinə azca duz yaxud su tökün, yoxsa o evdə ağartının bərəkəti qaçar, yaşlaşıb qocalmış ağacı ayın 

qaranlığında  budayın  ki,  yazda  yaxşı  pöhrələnsin  və  s.  İqtisadi  tərbiyənin  ən  mühüm  istiqaməti 

qənaətcilliyə  sövq  etməkdir.  Qənaətcillik  hazır  nemətlərin  israfçılığa  yol  vermədən  məsrəf 

olunmasıdır. Nəyə görə deyirlər ki, “Evi qadın tikər?”. Çünki ailədaxili təsərrüfatın vəziyyətini o daha 

yaxşı  bilir.  Gələn  qazancı  o  yerbəyer  edir,  yaxud  yerbəyer  etmək  üçün  məsləhətlər  verir.  Evi  məhz 

qadının idarəetməsinin əsasında onun ağlı və qənaətcilliyi dayanır, lakin bu o demək deyil ki, kişi də 

israfçı  olmalıdır.  Qənaətin  hamı  üçün  zəruri  olduğunu  xalq  böyüyən  nəslə  həm  məişətdə,həm  də 

həkimanə  kəlamlar  vasitəsilə  təlqin  etmişdir.  “Çay  həmişə  selinti  gətirmir”,  “Sel  həmişə  kötük 

gətirmir”,  “Qara  gün  üçün  ağlamaq  gərəkdir”  və  s.  tövsiyə  sözlərin  özəyində  məhz  həmin  məntiq 

dayanır.İndi  də  ölkəmizdə  gedən  iqtisadi  islahatların  bütün  mərhələlərində  xalqımızın  müdrik 

kəlamlarına zəruri ehtiyac vardır.  

 

 

AZƏRBAYCANDA MULTİKULTURAL TƏHLÜKƏSİZLİK 

 

Günel MƏMMƏDOVA 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Multikulturalizm       fərqli  mədəniyyətlərin  bir  arada  yaşadığı  cəmiyyəti  təyin  edən  sözdür. 

Humanist  və  demokratik  nəzəriyyə  yaxud  ideologiya  olaraq  multikulturalizm  tolerantlığın 

təcəssümüdür  ki,  onsuz  humanizm,  yüksək  fərdi  və  beynəlxalq  münasibətlər  mədəniyyəti,  insanlar 

arasında  qarşılıqlı  anlaşma,  qarşılıqlı  zənginləşmə,  dostluq  və  əməkdaşlıq  mümkün  deyil. 

Multikulturalizm mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqunun zəruri alətidir.  

Bir çoxları multikulturalizmi tolerantlıq forması kimi qəbul edirlər. Təbiətin hər bir xalqa bəxş 

etdiyi  ən  qiymətli  miras  onun  milli  mənəvi  dəyərləridir.  “Mənəvi  dəyər”  insanı  cəmiyyətdə 

formalaşdıran, inkişafa kömək edən davranış qaydalarıdır. Bu qaydalar dünya sivilizasiyasının təməli 

qoyulandan  başlamışdır.  Məhz  hər  bir  milləti  digərlərindən  fərqləndirib  ayıran  da  milli-mənəvi 

dəyərlərdir. Milli-mənəvi dəyərlər bizim milli mentalitetimizdə formalaşan ədəb-ərkan qaydaları, milli 

adət-ənənələrimiz və onların qorunmasını, gələcək nəsillərə ötürülməsini özündə ehtiva edir.  

Hər  bir  xalqın,  millətin  mövcudluğu  onun  ana  dilinə,  adət-ənənələrinə,  öz  mədəniyyətinə, 

ədəbiyyatına,  tarixinə  bağlılığından  asılıdır.  Azərbaycan  xalqı  da  bu  günədək  məhz  milli-mənəvi 

dəyərlərinə  bağlılığı  sayəsində  özünün  mövcudluğunu,  milli  identikliyini,  özünəməxsusluğunu 

qoruyub saxlaya bilib, zəngin milli-mədəni, maddi, ədəbi, dövlətçilik irsinə sahib olub. Azərbaycanda 

milli-mənəvi dəyərlər və mentalitet problemi multikulturalizmdə xüsusən özünü aydın şəkildə göstərir.  

Bəzi xalqların nümayəndələri bu və ya digər dövlətlərin milli mədəniyyətinə nə assimilyasiya, nə 

də  inteqrasiya  olmağı  arzu  edirlər.  Bu  vəzifənin  həlli  üçün  bütün  dünyada  “Homo  sapiens”  tipli 

insandan  “Homo  culturalies”  tipli  insana  keçid  beynəlxalq  proqramının  bütün  dünyada  işlənib 

hazırlanması  və  tətbiq  edilməsi  zəruridir.  Bu  baxımdan  Azərbaycan  multikulturalizm  ənənəvi 

siyasətinin  çox  yaxşı  modelidir.  Deməli,  müasir  multimədəni  cəmiyyətlər  kulturoloji  strategiyalara 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1416

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

əsaslanan  düşünülmüş  multikulturalizm  siyasəti  olmadan  sabit  inkişaf  edə  bilməzlər.  Bunun 

sübutlarından  biri  Azərbaycanın  inkişafıdır  ki,  burada  ölkənin  milli  mədəniyyətinə  müvəffəqiyyətlə 

inteqrasiya  olan  müxtəlif  xalqların  nümayəndələri  harmonik  inkişaf  edirlər.  Multikulturalizmdən 

imtina  isə  bütün  dünyada  getdikcə  artan  anlaşılmazlığa,  fobiyaya,  qarşıdurmaya,  milli  və  dini 

münaqişələrə aparan yoldur.  

Bütün  dövrlərdə  Azərbaycanda  bütün  millətlərin,  dinlərin  nümayəndələri  sülh,  əmin-amanlıq, 

qardaşlıq şəraitində yaşamışlar. Azərbaycanda hökm  sürən ictimai-siyasi quruluşdan asılı olmayaraq 

bütün dövrlərdə Azərbaycan dözümlülük, tolerantlıq məkanı olmuşdur. Bu gün müstəqil Azərbaycan 

öz  siyasətini  bu  təməl  üzərində  qurur.  Azərbaycanda  multikulturalizm  siyasəti  dövlət  quruculuğu  və 

demokratik  inkişafın  əsas  göstəricilərindəndir.  Ölkə  başçısı  İlham  Əliyev  18  may  2015-ci  il  III 

Mədəniyyətlərarası  Dialoq  Forumunda  bildirib  ki,  ölkəyə,  xalqa,  dinə  olan  hörmət  digərlərinin 

ənənələrinə və dəyərlərinə hörmətdən başlayır. Yalnız bu yolla uğura nail olmaq mümkündür.  

Bu  gün  Azərbaycan  multikulturalizmin  əsas  məkanlarından  biridir.  Azərbaycan  bütün  dünyada 

multikultural  dəyərlərin  carçısıdır.  Tarixi  "İpək  Yolu"nda  yerləşən  Azərbaycan  müxtəlif 

sivilizasiyaların  qovuşduğu  məkan  olaraq,  əsrlər  boyu  milli-mədəni  rəngarənglik  mühitinin 

formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin nümayəndələrinin sülh, əmin-amanlıq, qarşılıqlı anlaşma və dialoq 

şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınıb. Artıq ölkəmizdə multikulturalizm alternativi olmayan bir həyat 

tərzinə  çevrilib.  Azərbaycanda  multikultural  dəyərlər  dövlət  siyasəti  səviyyəsinə  yüksəlib, 

mədəniyyətlərarası dialoq məkanına çevrilib, bu isə bir çox dövlətlərə nümunə olacağına bir işarədir.  

Dünyanın  bir  çox  ölkələrində  olduğu  kimi,  Azərbaycan  əhalisinin  tərkibi  də  yekcins  deyil. 

Burada da əsas xalqla yanaşı etnik və etnoqrafik qruplar yaşayırlar. Azərbaycanda yaşayan hər bir xalq 

öz  etnik  xüsusiyyətini  saxlamaqla  bərabər,  digər  xalqların  və  etnik  qrupların  həyat  tərzində, 

məişətində,  adət  və  ənənəsində,  mədəniyyətindəki  bir  çox  mütərəqqi  amilləri  əxz  edərək,  onları 

qarşılıqlı  surətdə  inkişaf  etdirmişdir.  Ümumi  birgəyaşayış  qaydalarına  əməl  olunan  zamanlarda  bu 

xalqlar  bir-birinə  nə  qədər  yaxınlaşsalar  da,  öz  dillərini,  etnoqrafik  xüsusiyyətlərini  qoruyub 

saxlamışlar.  2009-cu  ilin  siyahıyaalınmasına  görə  ölkə  əhalisinin  8,4  faizini  milli  azlıqlar,  azsaylı 

xalqlar və etnik qrupların nümayəndələri təşkil edir.  

Azərbaycan  hökuməti  insan  haqları,  o  cümlədən  milli  azlıqların  müdafiəsi  məqsədilə  bir  çox 

nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlarla  işgüzar  əməkdaşlıq  əlaqələrinə  malikdir.  Respublikamızda  380-dən 

artıq  dini  icmanın  mövcud  olması  və  onlara  eyni  münasibətin  göstərilməsi  Azərbaycanı  dünya 

miqyasında tolerant ölkə kimi tanıtmışdır. Azərbaycan yaşayan insanların bir-birinə münasibəti kimin 

hansı millətə və yaxud dinə mənsub olmasında deyil, səmimi və təmiz olması ilə seçilir. Azərbaycan 

əhalisinin  böyük  əksəriyyətinin  müsəlman  olmasına  baxmayaraq,  bütün  dinlərin  bərabərliyi  məhz 

multikulturalizmin ölkəmizdəki dərin köklərindən xəbər verir.  

Multikulturalizm  ənənələrinin  formalaşması  və  bu  modelin  yaradılmasında  ümummilli  lider 

Heydər  Əliyevin  xidmətlərini  xüsusilə  vurğulamaq  lazımdır.  Başqa  sözlə  desək,  Heydər  Əliyevi 

Azərbaycan  multikulturalizminin  banisi  hesab  etmək  olar.  Ulu  öndər  Azərbaycanın  gələcək  uğurlu 

inkişafı üçün dəqiq ideoloji hədəf seçib və öz uzaqgörən müdrik siyasəti ilə əsrlər boyu formalaşmış 

çoxmədəniyyətlilik ənənəsini inkişaf etdirib.  

Qlobal  dünyanın  inkişaf  meyillərinə,  dinamik  ritminə  inteqrasiya  edən  Azərbaycanda  sosio-

mədəni reallıqlarda da dəyişmələr gedir Azərbaycan xalqının multikultural ənənələrinin qorunması və 

inkişaf etdirilməsi sahəsində həyata keçirilən istiqaməti yeni mərhələdə prezident İlham Əliyev uğurla 

inkişaf  etdirir.  Bakıda  "XXI  əsr:  ümidlər  və  çağırışlar”  devizi  ilə  keçirilən  Beynəlxalq  Humanitar 

Forumda o demişdir: "Öz dininə hörmət başqa dinə hörmətdən başlayır. Multikulturalizm ayrıseçkiliyə 

yol vermir, əksinə, bütün xalqları birləşdirir. Eyni zamanda, hər bir ölkənin öz qaydaları, öz ənənələri 

vardır".  

 Bu  siyasətin  həyata  keçirilməsində  bir  çox  beynəlxalq  təşkilatların,  xüsusən  BMT,  Aİ,  ATƏT, 

AŞ  və  digər  beynəlxalq  təşkilatlarla  əməkdaşlığa  mühüm  önəm  verilir.  Ölkəmizdə  multikultural 

təhlükəsizliyin  qorunmasında  qorunmasında  Heydər  Əliyev  Fondunun  xidmətlərini  də  qeyd  etmək 

lazımdır.  Burada  fikrimizi  ölkənin  Birinci  Xanımı  Mehriban  Əliyevanın  sözləri  ilə  də  əsaslandıraq: 

"Öz  mədəniyyətinə,  öz  tarixinə,  öz  ənənələrinə,  öz  əməllərinə  hörmətlə  yanaşan  xalq  gərək  eyni 

şəkildə fərqli mədəniyyətlərə də, fərqli tarixə də hörmətlə yanaşsın".  

Tolerantlıq  prinsipinin  Konstitusiyada  dəfələrlə  təkrarlanması  məhz  multikulturalizmə  verilən 

dəyərin  ifadəsidir.  Multikulturalizm  bir  ideya  və  termin  kimi  ilk  dəfə  Qərbdə,  Avropada  dövriyyəyə 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1417

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

çıxarılsa  da  və  son  dövrlərdə  bu  ideyadan  geriçəkilmələrə  yol  verilsə  də,  Azərbaycan  mühitində  bu 

sahə artıq cəmiyyətin əxlaq kateqoriyasına çevrilib. Dövlət bu sahədə yarana biləcək problemlərə qarşı 

qabaqlayıcı  tədbirləri  yubanmadan  həyata  keçirməkdədir.  Hazırda  ölkədə  keçirilən  çoxsaylı 

beynəlxalq  tədbirlərdə  dünyada  milli  və  dini  tolerantlığın  gücləndirilməsi,  mutikulturalist  dəyərlərin 

təbliği, dini zəmində ekstremizmə və ayrıseçkiliyə qarşı birgə mübarizə yollarının araşdırılması, fərqli 

dinlərin  və  mədəniyyətlərin  daşıyıcısı olan  insanlar  arasında  dialoq  və  qarşılıqlı  anlaşmanın  bərqərar 

edilməsi və s. aktual problemlər geniş müzakirə olunur. Amma təəssüflə onu da qeyd etmək lazımdır 

ki, Azərbaycanın sürətli inkişafı, ölkədəki sabitlik, vətəndaş həmrəyliyi, dini və milli tolerantlıq mühiti 

bəzi  daxili  qrupların  və  xarici  qüvvələrin,  müəyyən  əcnəbi  dairələrin  maraqlarına  cavab  vermir. 

Azərbaycan  dövləti  isə  buna  müvafiq  olaraq  ölkədəki  dini  ibadət  azadlığından  və  multikulturalist 

mühitindən  sui-istifaədə  etməyə  cəhd  edən  müxəlif  təriqətlərin,  missioner  təşkilatların  antimilli 

fəaliyyətinə  qarşı  qəti  və  barışmaz  möqe  nümayiş  etdirir.  Bütün  bunlar  bir  daha  multikulturalizm 

siyasətinə yardım edən proqramların, layihələrin işlənib hazırlanması zərurətini ortaya qoyur.  

 

 

ПРИВАТИВЫ КАК ЛЕКСИЧЕСКИЕ ИНДИКАТОРЫ              

ОТРИЦАНИЯ В РАЗНОСИСТЕМНЫХ ЯЗЫКАХ 

 

Фарида АГАКИШИЕВА 

Бакинского Университета Евроазия 

[e-mail] 

АЗЕРБАЙДЖАН 

 

Приватив-латинское  слово  (privare),  обозначающее  «лишиться  чего-либо,  не  отражать  в 

себе  ничего»,  «отсутствие  вообще»  .  На  сегоднящний  день  нет  единого  и  чёткого  критерия 

определения  категории  привативности.  Разные  ученные  по  разному  характеризуют 

привативность.  Так,  Е.Лайзи  характеризует  привативность  как  «eine  von  Normalen,  Erwarteten 

abweichende Abwesenheit,ein Fehlen. Или же в переводе на русский язык, как «отклоняющимся 

от нормы,ожидаемое отсутствие,отсутствие вообще». E.Новиков отмечает, что : «Лексическое 

отрицание  видимо  входит  в  группу  привативных  слов,  обозначающих  отклонение  от 

нормального или ожидаемого состояния, а также устранение и лишение» . Немецкий лингвист 

Л.  Вейсгербер  исходит  при  определении  привативности  только  из  предмета  или  лица, 

лишивщегося какой-либо части. В Азербайджане , указанной проблеме посвящены монографии 

известного  профессора  С.А.Абдуллаева.  Профессор  трактует  категорию  привативности  в 

широком  и  узком  смысле.  Данный  термин  в  широком  логико-филосовском  понимании, 

согласно  профессору,  означает  отсутствие,  несуществование,  лишенность  определённого 

материально-вещественного  бытия,  субстанции.  Иными  словами,  привативы  обозначают  не 

вещь,действие,  качество,  а  их  отсутствие,  небытие  в  широком  смысле  этого  слова. 

Применительно  к  лингвоявлениям,  к  конкретным  частям  речи,  привативность  понимается:  в 

категории  существительных-как  отсутствие,  несуществование  или  лишённость  предмета 

«материальной  субстанции»;  в  категории  прилагательных-как  отсутствие,  недостаток, 

непроявление  у  опеделённых  предметов  признаков  и  качеств,  свойственных  другим, 

окружающим  вещам;  в  категории  глаголов-как  несовершение,  невыполнение,  либо 

прекращение,  относительная  прерывность  (Ср.:  на  немецком  языке-fremd  (иностранный),  leer 

(пустой), 

blind 

(слепой), 

falsch 

(ложный) 

и 

т.д.;на 

азербайджанском 

языке-

keçəl(лысый),solaxay(левша),tayqulaq(одноухий) и т.д. 

Исходя из вышеизложенного многие учёные считают, что по всей видимости, категорию 

привативности  можно  рассматривать  как  лингвистическую  универсалию,  отличающуюся 

разной степенью маркированности адгерентной и ингерентной привации и их функционально-

семантического  равновесия  в  разносистемных  языках.  Так,  аффикс  –sız,  -  siz  является 

универсальным способом выражения эксплицитной привативности во всех тюркских языках (за 

исключением  якутского  и  шведского)  в  системе  как  адъективных,  так  и  глагольных 

форм.Ср.evsiz,duzsuz(азерб.);  сусьз,  урмансьз(тат);  тузсиз(узб.);  сусьз(казах.);  татсыз(тур.) 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1418

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Почти все индоевропейские языки характеризуются наличием богатого лексического инвентаря 

реализации  ингерентной  привативности.  Так,  в  современном  английском  языке  слова  to  fail 

(потерпеть  неудачу),  to  overlock  (разгонять),  to  lack  (испытывать  недостаток),  absent 

(отсутствовать),  absence  (отсутствие),  back  (обратно)  и  другие  лексические  единицы  имеют 

ярко  выраженное  негативное  семантическое  значение  (Ср.также  в  ненецком  языке-janos

/

 

(отсутствовать), schedas

/

(не любить); в эвенкейском языке-муллими (не уметь), бамй (не хотеть) 

и т.д. 

Коммуникативные  функции  привативных  индикаторов  носят  универсальный  характер  и 

создают  во  всех  языках  специфические  основы  семантических  перспектив  текста. 

Выразительная  вариативность  средств  имплицитного  отрицания,  передающих  привативность, 

случаи их взаимосвязи и взаимодействия с другими отрицательными компонентами в широком 

контексте  играют  важную  роль  в  различении  смысловых  оттенков  утверждения  и  отрицания, 

их  логической  и  эмоционально-экспрессивной  градаций,  обнаруживая  широкие  возможности 

функционально-семантической и стилистической вариативности: Ср. в азербайджанском языке: 

Təəssüf  ki,  bu  məsələlər  üzərində  geniş  dayanmaq  imkan  xaricindədir→Təəssüf  ki,  bu  məsələlər 

üzərində geniş dayanmaq mümkün deyildir(=qeyri mümkündür. 

Привативная  семантика  зависит  от  «нормального  состояния»  явлений,  от  ожидания 

пресуппозиционного  контекста.  Например,  русское  слово  «сухой»  можно  понимать  как 

«лишённый  влаги,  влажности».  Е.М.Кулинич,  исследовавший  в  английском  языке 

словообразовательные  средства  с  отрицательным  значением  отмечает,  что  в  русском  языке 

модели «вне+ N», «лишенный + N» ,«свободный от + N», «освобождённый от + N», «отказ + 

prep.+N», «отсутствие + N» выражает отсутствие, лишённость . 

Появление эффекта привации зависит от действия различных общественно-политических, 

социальных, национально-психологических, исторических и морально-эстетических факторов, 

обуславливающих  ожидание.  Например,  «стандарты  одежды»,  иные  манеры  поведения  не 

могут  создать  (породить)  единый  эффект  привации  во  всех  социально-психологических  и 

морально-этических  контекстах.  В  странах  Востока  появление  на  улице  в  шортах,  знойным 

африканским летом-в меховом пальто, а морозной северной зимой- в прозрачной нейлоновой 

одежде,  будут  в  равной  мере  выглядеть  непривычным,  противоестественным(или 

неожиданным)  явлением,  порождая  тем  самым  импульсы  привативности.  Следовательно, 

отсутствие,  устранение  ожидаемого  порождает  диаметральную  противоположность, 

негативизирующую  силу.  В  отличие  от  случаев  аномалии,  ненарушение  нормы  создаёт  не 

привативность, а вариантность с сохранением доминанты коммуникации. Например, появление 

кого-то  в  чалме  или  арахчине  там,  где  все  прочие  люди  ходят  в  шляпе,  не  создаёт  эффекта 

привативности.  Но  в  случае  активного  коммуникативного  ожидания  появление  кого-то  без 

заранее  условленного  атрибута  одежды,  наример,  не  в  чалме,  будет  имплицировано  не 

утвердительными суждениями типа «Пришёл в чалме», а скорее отрицательными суждениями 

«Пришёл не в чалме», «Нет на голове шляпы». 

В  разносистемных  языках  существуют  глаголы,  которые  всей  своей  семантической 

ёмкостью,  либо  же  отдельными  лексико-семантическими  вариантами  относятся  к  полю 

отрицания. В немецком языке это глаголы: weigern (отрицать), missen (обходиться без), bleiben 

(остаться),  halten  (держать),  kommen(прийти)  и  т.д.;  в  английском  языке-это  глаголы:fail 

(потерпеть  неудачу),  cancel  (отмена),  avoid  (избежать),  reject  (отклонять),  refuse  (отказаться)и 

т.д.;  в  азербайджанском  языке-  это  глаголы:  qaçmaq(убегать),qalmaq(остаться),  qoymaq 

(положить),  dönmək(повернуться),yayınmaq(улезнуть)  и  т.д.  ;в  русском  языке-  это  глаголы: 

просмотреть,  промолчать,  умалчивать,  игнорировать,  отрицать  и  т.д.  Hudeleston  и  Pullum 

разделили эти глаголы на английском языке на 6 групп по следующим общим чертам: 

1)Недостаток,  несовершенство  (fail,  omit  и  др);2)  Запрет  и  предупреждение  (prevent, 

prohibit  и  др.);  3)Отказ  и  отвержение  (deny,  refuse  и  др.);  4)Сомнение  (doubt,  wander  и  др);  5) 

Противоречие  и  ожидание  (dissappear,  dissuade  и  др);  6)  Недоброжелательное  отношение, 

оценка (shrink,emit и др). 

Профессор С.Абдуллаев подразделяет привативные глаголы на 3 микрополя, суть которых 

мы свели в следующую таблицу. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1419

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Семантич

еские 

Блоки 

Содержание микрополя 

сем.блока 

Привативные глаголы микрополя по сем.блокам: 

В английском 

Языке 

В немецком языке 

В азерб.языке 

А 

Неналичие или отсутствие 

прежн-го состояния. 

lack wander, 

mange realase, 

disappear disgrace, 

fail disgrace, 

stop eject и т.д. 

fehlen,ausfallen, 

ruhen,mangeln, 

vermissen и т.д. 

kəsmək,pozulma

q, 

sovuşmaq, 

qalmaq, 

olmaq и т.д. 

В 

Невозможность 

совершения действия, 

несовершимость 

действия 

recall omit, 

hold err, 

disconnect emit, 

abort elide, 

discourage и т.д. 

verzichten, 

fernblein- 

ben, abgehen, 

scheitern,abbringen  

и т.д. 

ötürmək, 

saxlamaq, 

unutmaq, 

çəkinmək 

uzaqlaşmaq и 

т.д. 

С 

Не выполнение 

намечанного действия или 

отказ от его выполнения. 

decline depart, 

refuse digress, 

reject shift, 

deny deduct, 

object exit и.т.д. 

leugnen,weigern 

absagen, 

ablehnen, 

ablaufen и т.д. 

susmaq, 

udmaq, 

qaçmaq, 

buraxmaq, 

danışmaq и т.д. 

Отнесение глаголов к различным семантическим блокам весьма условное. В зависимости 

от своего семантического значения в предложении различные привативные глаголы могут быть 

отнесены  к  разным  семантическим  группам.  Так,  в  азербайджанском  языке  глагол 

«qalmaq»(оставаться) в предложении: 

-Bu gün on beşimdən qaldım.(Сегодня лишился пятнадцати), относится к группе – А; в 

предложении: 

-Hamı getdi,bircə o qaldı. (Все ушли, остался только он)-к группе-С, а в предложении: 

-Bütün cəhdlərinə baxmayaraq,o diskusiyadan kənarda qaldı. (Несмотря на все попытки, 

он остался в стороне от дисскусии) относиться к группе- В. 

 

 

HEYDƏR ƏLİYEV ŞƏXSİYYƏTİ VƏ AZƏRBAYCANDA