Conference committees conference chairs c
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ İNGİLİS DİLİNİN TƏDRİSİ ZAMANI UŞAQLARIN YAŞ XARAKTERİSTİKASI Aynur RZAZADƏ
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- TEXNOLOGİYANIN MƏKTƏBLİLƏRƏ VERƏ BİLƏCƏYİ MƏNFİ TƏSİRLƏR Yeganə MƏHƏMMƏDOVA
- Yaradıcılığın çatışmazlığı
- Maraq və həvəsin çatışmazlığı
- İmtahan qiymətlərinin aşağı olması
- İnsan əlaqələrinin azlığı
- KİMYA DƏRSİNDƏ ŞAGİRDLƏRİN İDRAK FƏALLIĞININ VƏ MÜSTƏQİLLİYİN ARTIRILMASI Durmuş TEMEL
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1468 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ İNGİLİS DİLİNİN TƏDRİSİ ZAMANI UŞAQLARIN YAŞ XARAKTERİSTİKASI Aynur RZAZADƏ Bakı Slavyan Universiteti moon-light2607@hotmail.com AZƏRBAYCAN
İngilis dilinin tədrisində yaranan problemlər istər ölkəmizdə, istərsə də digər ölkələrdə həllə də həll edilməmiş məsələlərdən biridir. Bu problemləri həll etmək üçün bir çox metodistlər, müəllimlər çox böyük səylər göstərmiş, bununla əlaqədər bir sıra kitablar, dərsliklər və s. yazılsa da, bu mövzu öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Qəbul edilmiş faktdır ki, xarici dili ibtidai siniflərdə, hətta bağça zamanında öyrənmək daha yaxşı nəticələr əldə etməyə imkan verir. Əgər uğurlu nəticə görmək istəyiriksə, uşaqlara ikinci dili mümkün qədər erkən yaşlarında tədris etmək vacibdir. Əks təqdirdə daha yaşlı uşaqlarda xarici dilin tədrisi zamanı istənilən nəticəni əldə etmək mümkün olmaycaq. Ölkəmizdə müəllimlərə kiçik yaşlı uşaqların tədrsində köməklik edəcək bir çox vəsaitlər nəşr edilmişdir: Hacıyeva Ə.H. “Bağçada ingilis dili” (məktəbəqədər yaşlı uşaqlarla məşğul olan müəllimlər üçün vəsait) Bakı, 1995; yenə həmin müəllifin adı ilə “Məktəbəqədər yaşlı uşaqların nitq inkişafı” “Maarif”, 1992 və “Uşaq nitqinin linqvistik təhlili” “Maarif”, 1994. İstər bağçada, istərsə də ibtidai siniflərdə tədris prosesini izləsək, uşaqların hər bir yaşına uyğun psixoloji xarakteristikasını aydın görə bilərik. 1.
Təxminən 5 və ya 6 yaşlı uşaqlar xarici dildə sözləri və cümlələri asanlıqla öyrənir və həmin sözləri əşyalar, hadisələrlə birbaşa əlaqələndirə bilir. Bu yaşlı uşaqlar üçün cümlələri öyrənmək qarışıq sözləri öyrənməkdən daha asan olur. Əgər cümlələr uşaqlara müəyyən birləşmələr şəklində verilərsə, onlar sözləri cümlələrdə Azərbaycan və İngilis dillərində qarışdırmayacaqlar. Onlar artıq ehtiyacları olan sözləri cümlə birləşmələri şəklində istifadə edə biləcəklər. 2.
Bağça və ibtidai sinif uşaqlarında təqlidetmə bacarıqları yaşlı uşaqlara nisbətən daha yaxşı inkişaf etmişdir. Təcrübələr göstərir ki, bu yaşlı uşaqlarda səsləri, sözləri və cümlələri təqlid etmək marağı vardır. Onlar müəllimlərin tələffüzünü təqlid etməyə çalışırlar və çox zaman buna nail ola bilirlər. Bütün bunlarla yanaşı müəllim şagirdlərə səsləri tələffüz etməyi göstərməklə bərabər səslərin necə tələffüz etməyin yollarını da izah etməlidir. Misal üçün, [a:] (car [ka:]) səsini tələffüz edən zaman dil arxa hissədə yerləşir və s. 3.
Rollu oyunlar onların həyatının böyük bir hissəsini təşkil edir. Misal üçün, kişik yaşlı qızların analarına ev işlərində kömək etməsi, kiçik yaşlı oğlanların atalarının işlərinə maraq göstərməsi də onların rollu oyunlarının bir hissədir. Məhz bütün bunları nəzərə alaraq, bağça və ibtidai sinif uşaqlarına xarici dili tədris edən zaman rollu oyunlardan geniş istifadə etməklə arzuolunan nəticəyə daha tez nail olmaq mümkündür. İbtida siniflərdə ikinci dili öyrədərkə oyunlar ən yaxşı motivasiya ola bilər.
Məktəbəqədər və ibtidai sinif yaşlı uşaqlarda xarici dili tədris edərkən kursun sonunda onların nəticələrini izləmək vacib amillərdən biridir. Şagirdlərin yoxlanması zamanı istənilən nəticə əldə edilibsə, bu o deməkdir ki, xarici dilin tədrisi uğurla nəticələnmişdir. Kurs sonun şagirdlər müəyyən təcrübələr əsasında əldə edilmiş standartlara görə yoxlanılır. Belə qəbul edilmişdir ki, məktəbəqədər tədris müddətini bitirmiş uşaqlar təxminən 200-250 cümlə qurmaq bacarığına malik olmalıdırlar. Bu qurulmuş cümlələr 100-150 söz vasitəsilə yaradılır. Bu yaşlı uşaqlar həmçinin əzbərdən 8-10 şeir və kiçik nəğmələr bilməlidirlər. Məktəbəqədər uşaqlarda tədris olunan bütün materiallar şifahi şəkildə təqdim edilir. İngilis dilinin tədrisində müəllimlər bir çox metodlardan istifadə edirlər: -....... mənə göstər - ....... adını de - ....... obyekt haqqında danış - suallara cavab ver
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1469 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan - suallar ver - şeir de, mahnı oxu və s. İbtidai sinifdə uşaqlar artıq müəyyən bacarıqlara yiyələnməlidirlər: 1.
düşməli, 2.
Suallara cavab verməli və suallar təqdim etməli, 3.
Dərs müddətində öyrəndikləri cümlələrdən istifadə etməli, 4.
Şifahi formada sözləri və cümlələri oxumalı və s. İbtidai sinfin sonunda şagirdlər artıq sərbəst şəkildə təxmini 300-500 sözdən istifadə etməklə 600-800 cümlə qura bilməlidirlər. 1-ci və 2-ci siniflərdə ikinci dilin tədrisi yalnız şifahi şəkildə aparıldığı halda, daha yuxarı siniflərdə, 3-cü, 4-cü siniflərdə artıq tədricən dinləmə qabiliyyəti də inkişaf etdirilməyə başlayır. Bu müddətdə əsasən rəngli lövhələrdən, şəkillərdən, video materiallardan istifadə etməklə şagirdlərin marağını daha asanlıqla cəlb etmək mümkündür.İllər öncə Azərbaycanda ingilis dili beşinci sinifdən olaraq keçirilirdi. Yəni beşinci sinifdən on birinci sinfə qədər tədris olunurdu. Amma illər ötdükcə Azərbaycanda ingilis dili birinci sinifdən tədris olunmağa başladı. Artıq bu neçə ildir ki, davam edir. İngilis dilinin Azərbaycanda belə tez bir zamanda yayılmasının bir sıra səbəbləri vardır. Bunun ilkin səbəblərindən biri Azərbaycanın Avropaya güclü inteqrasiyasıdır. İnteqrasiya zamanı Azərbaycanla Avropa arasında sıx əlaqələr quruldu və gənclərin Avropa ölkələrində təhsil almağı üçün şərait yaradıldı. Bütün bunlar Azərbaycanda ingilis dilinə olan ehtiyacı daha da çoxaltdı. Və bu da ingilis dilinin tədrisinin orta məktəblərdə daha səlis şəkildə öyrədilməsinə ehtiyac yaratdı. İbtidai siniflərdə ingilis dilinin tədris olunması çox müsbət hal kimi qiymətləndirmək olar. Amma təbii ki, aşağı sinif şagirdlərinə bu dili keçərkən onların psixologiyasına uyğun keçmək əsas faktorlardan biridir. Çünki Azərbaycan mühitində böyüyən şagirdə Azərbaycan dilin öyrətmək çətin olur,nəinki ingilis dili öyrətmək asan olsun. Düzdür dünyada bu metoddan istifadə edirlər. Amma o ölkələrdəki bu metoddan istifadə olunur ki, həmin ölkələr ingilisdilli ölkələrdir. Uşaqlar ingilis mühitində böyüyürlər. Və yaxud da bəzi ölkələr var ki, onlar ingilisdilli ölkə deyil və orada ibtidai sinifdən ingilis dili tədris olunur. Bu da ondan irəli gəlir ki, həmin ölkələrdə uşaq məktəbə getməmişdən əvvəl ingilis dili vərdişləri öyrədilir. Artıq məktəbdə dili öyrənməyə başlayarkən bir o qədər çətinlik çəkmirlər. Amma artıq Azərbaycan bu kimi işlərə diqqət ayrılır və uşaqlara ingilis dilinin tədrisini daha aşağı yaşlardan başlanır. Ümumiyyətlə, kiçik yaşlı uşaqların öyrənmə tərzi bir qədər çətindir. Beləliklə, bu siniflərdə dərs tədris edən müəllimlərin (müəllimələrin) üzərinə böyük məsuliyyət düşür. İlk öncə müəllim uşaq psixologiyasını yaxşı bilməli və uşaqlarla davranışlarına xüsusilə diqqət yetirməlidir. Dərsliklərdə olan çətin anlaşılan çalışmaları uyğun metodla izah etməlidir. Bu şagirdin dərsi yaxşı mənimsəməsində mühüm rol oynayır. Burda müəllimlə yanaşı, şagirdlər də öz məsuliyyətlərini dərk etməli və dərslərdə fəal iştirak etməlidirlər.
TEXNOLOGİYANIN MƏKTƏBLİLƏRƏ VERƏ BİLƏCƏYİ MƏNFİ TƏSİRLƏR Yeganə MƏHƏMMƏDOVA 27 nömrəli tam orta məktəb yegana.mahammadova@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Bu bir danılmaz həqiqətdir ki, bu gün texnika və texnologiya vasitələri hər birimizin ayrılmaz yoldaşına çevrilib. Elə bir ev yoxdur ki, orada texniki vasitələr olmasın. Paltarlarımızı paltar yuyan maşınlar, qablarımızı qab yuyan maşınlar yuyur. Məktublarımızı dünyanın başqa bir ucuna da olsa elektron poçt vasitəsilə asanlıqla göndərə bilir, dost tanışımızdan onlarla görüşmədən belə mobil telefonumuz vasitəsilə hal-əhval bilirik. Bir sözlə fiziki güc sərf etmədən texnika vasitəsilə bir çox işlərimizi həll edirik. Artıq dünyada insanların fiziki gücünü beyinlərinin gücü əvəz edib. Beləliklə,
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1470 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan yeni texnologiya vasitələrinin faydalarından istifadə edirik. Bununla belə, unutmamalıyıq ki, “hər qəpiyin iki üzü var”. Yəni, yeni texnologiya vasitələri insanların işlərini asanlaşdırdıqları kimi onların cəmiyyətə mənfi təsirləri də var. Əsasən də azyaşlıların telefon, kompüter, internet kimi yeni texnologiya vasitələrindən hədsiz dərəcədə istifadə etməsi və düzgün istifadə etməməsi onların gələcək nailiyyətlərinə mənfi təsir göstərə bilər. Bu gün şagirdlərimizin çoxu valideynləri tərəfindən “smartfon” tipli telefonlarla təmin olunur ki, həmin telefonlardan nəinki danışıq vasitəsi kimi istifadə etmək olar, hətta həmin telefonlar vasitəsilə internetə, müəyyən saytlara daxil olmaq, videolara baxmaq olar. Bu hal isə şagirdlərin dərs zamanı fikirlərinin yayınmasının səbəblərindən biridir. Hətta tanınmış Amerika ixtiraçısı və biznesmeni, həmçinin Apple şirkətinin yaradıcılarından biri Stiv Cobs da öz uşaqlarına “ipad”-lərdən istifadə etməkdə məhdudiyyət qoymuşdur. Çünki hesab edilir ki, texnologiyadan həddən artıq istifadə edilməsi uşaqlarda aşağıdakı mənfi nəticələrə gətirib çıxarda bilər:
Yaradıcılığın çatışmazlığı – Balaca uşaq internetə daxil olduqda onun üçün hər şey həll edilmiş olur. O internet vasitəsilə cizgi filminə baxa, oyun oynaya və ya ev tapşırıqlarının cavabını tapa bilər. Əgər uşaqlara sadəcə “Google” veb səhifəsinə daxil olaraq ev tapşırıqlarının cavabının tapılması öyrədilsə, o zaman onlar cavabı özləri düşünüb tapmağa cəhd etməyəcəklər. Çünki, cavabların bu formada tez tapılması onlara tezliklə oyun oynamağa və ya cizgi filminə baxmağa imkan yaradır. Eyni zamanda uşaqlara internetdən istifadə öyrənmə vasitəsi kimi öyrədildikdə, o problemləri həll etmək üçün yeganə metod olmamalıdır. Belə ki, əgər uşaqlar tamamilə texnologiyaya istinad etsələr, texnologiyanın əlçatmaz olduğu yerdə onlar özlərini itirəcəklər. Maraq və həvəsin çatışmazlığı – İnternetə çox istinad edən uşaqlar maraqla bərabər öyrənməyə olan həvəslərini də itirirlər. İnternet olmayan vaxtlarda insanlar bir məlumatı əldə etmək üçün kifayət qədər zaman sərf etməli olurdular. Kitabxanaya getmək, lazımi bölməni, kitabı, səhifəni, məlumatı tapmaq üçün çoxlu vaxt sərf edirdilər. Nəhayət cavabı tapdıqda isə əldə edilmiş məlumat uzun müddət yaddaşdan silinmirdi. Hazırda isə hər hansı bir məlumatı əldə etmək üçün onu tez bir şəkildə axtarıb tapmaq olur. Və həmin məlumat tapıldığı kimi tez də yaddaşdan silinir. Bu səbəbdən övladlarımıza öyrənməyin bir proses olduğunu öyrətməliyik. Əks təqdirdə onlar öyrənməyi istəməyəcəklər.
edildiyi vaxtdan etibarən insanlar gözləyərək vaxt sərf etdikdə daha da az səbrli olurlar. Halbuki, real həyatda tezliklə həll olmayan problemlər də olur. Əgər uşaqlar avtomatik əşyalara və hər şeyin bir tələblə əldə edilməsinə öyrəşsələr, onlar real həyata uyğunlaşmaqda çətinlik çəkərlər. Hərəkətsizlik –Bütün gün ekran qarşısında oturmağın oturaq həyat tərzinə gətirib çıxartdığını sübut etməyə ehtiyac yoxdur. Əslində uşaqlar hər gün idman hərəkətləri etməlidirlər. Əgər valideynlər övladlarına texnologiyadan istifadə etməyə məhdudiyyətlər qoymasalar, onlar havaya çıxmaq və müəyyən müddət ətrafda qaçmaq əvəzinə, bütün günlərini evdə oturaraq keçirdəcəklər. Təəssüflər olsun ki, az yaşda hərəkətsizlik onlar böyüdükdə ciddi sağlıq problemlərinə gətirib çıxarda bilər.
arasında araşdırma aparıb və müəyyən ediblər ki, məktəb texnologiyaya məhdudiyyət qoyduqda imtahan qiymətləri yüksək olur. Məktəbdə telefonları gətirməyə icazə verilmədikdə zəif tələbələrin qiymətlərində 14% artım olur. Bu cür əhəmiyyətli dərəcədə artıma səbəb məktəblilərin telefonlarından gələn bildiriş və mesaj səslərinə görə fikirlərinin yayınmaması olmuşdur. Göründüyü kimi, texnika sinifdə öyrənmə vasitəsi kimi istifadə olunmaqla bərabər, əgər düzgün istifadə olunmasa təhsil prosesinə ciddi zərər yetirə bilər.
sosiallaşmaq qabiliyyətinə onun təsirlərini araşdırmaq məqsədilə aparılmışdır. Uşaqlardan ibarət iki qrup tədqiq olunmuşdur: bir həftəlik təhsil düşərgəsinə yazılmış 6-cı sinif şagirdlərindən ibarət birinci qrupa elektron vasitələrdən istifadəyə məhdudiyyətlər qoyulmuşdur, 6-cı sinif şagirdlərindən ibarət digər qrupa isə əksinə heç bir məhdudiyyət qoyulmamışdır. Texnologiyadan istifadə etməyən şagirdlərdə insanların üzlərini tanımaq üzrə nəticə daha yaxşı olmuşdur. Göründüyü kimi, texnologiyadan hədsiz dərəcədə istifadə uşaqların nəinki təhsilləri ilə bağlı məsələlərdə, hətta sağlamlıqlarında, sosiallaşmalarında müəyyən problemlərə yol aça bilər. Beləliklə, yuxarıda qeyd edilən problemlər, kompüterin, xüsusilə də internetin şagirdlərimizdə qoya biləcəyi fəsadlar, bu məsələ ilə bağlı tədqiqatın aparılmasını vacib etmişdir. Aparılan tədqiqat IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1471 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan zamanı şagirdlərin yeni texnologiyalardan istifadəsinin qadağan olunması əvəzinə onlara həmin vasitələrdən məhdud şəkildə, daha səmərəli və düzgün istifadənin aşılanması yollarının araşdırılması daha məqsədəmüvafiq hesab olunmşdur. Pedaqoji tədqiqat zamanı aparılan anket sorğularına şagirdlər, müəllimlər və valideynlər respon- dent kimi cəlb olunmuş, aparılan araşdırmadan asılı olaraq tədqiqatın nəticələri ümumiləşdirilmişdir.
VƏ MÜSTƏQİLLİYİN ARTIRILMASI Durmuş TEMEL ARTPİ
durmustemel1@gmail.com AZƏRBAYCAN
Müəllimin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri təlim prosesində şagirdlərə dərin bilik vermək və yaradıcı təfəkkürü inkişaf etdirməkdir. Bu prinsip müəllimin qarşısında vəzifənin həllini qoyur – şagirdlərin idrak fəallığını və müstəqilliyini artırır. Bu isə iki istiqamətdə həyata keçirilir: birincisi, şagirdlərin idrak fəaliyyətini fəallaşdıran təlim üsullarının təkmilləşdirilməsi, ikincisi, təlim əməyində onların müstəqilliyinin inkişafı yolu ilə. Şagirdləri daim, fasiləsiz təkmilləşməyə, tədris boyu biliklər qazanmağa hazırlamaq, onları elmi faktlarla gücləndirmək, onlara idrak metodlarına yiyələnməyi öyrətmək lazımdır. Bu metodlarla şagirdlər bilikləri şüurlu mənimsəyir və müxtəlif situasiyalarda tətbiq etməyi bacarırlar. Tədqiqatlar göstərir ki, kimyanın tədrisi zamanı bilik və bacarıqların kortəbii formalaşması prosesi az effektlidir. Tədris materialı şüurlu öyrənilirsə, bu, onların həmişəlik malıdır. Burada şagirdlərin hissləri də əsasdır. Bu hiss özündə yeniliyi birləşdirir, gərgin əməyi və qavramağı şərtləndirir, onlarda emosional münasibəti doğurur. Tədris materialının şüurlu mənimsənilməsi şagirdlərin yaradıcı fəallığını təmin edir, hər bir mövzuya şüurlu münasibət yaradır. Buna görə dəfəallığın iki növü vardır: yenidən hasiletmə və yaradıcılıq. Dərslikdəki mətnin (mövzunun) şagirdlər tərəfindən şifahi və yazılı ifadəsi məlum qanunlar əsasında mümkündür ki, bu da biliyin yenidən bərpasına səbəb olur. Dərslikdəki faktlar, müddəalar və s. əsasında bu yaradıcılıq – fəallıq üsulunda öyrənmə prosesi yardımçı rol oynayır. Bunsuz şagirdlərdən öyrənmənin səmərəli təşkilini tələb etmək mümkün deyildir. Lakin şüurlu, yaradıcı fəaliyyətdə təkcə bir psixoloji proses yox, şagirdlərin bütün psixoloji fəaliyyəti iştirak edir. Hər hansı bir məsəlinin (ümumi halda) şüurlu və fəal qavranılmasında fənlərin məntiqini hiss etmək azdır.Eyni zamanda obyektiv həqiqəti özündə birləşdirən yaradıcı axtarışları yerinə yetirməklə bütün məsələlərin həllini tapmaq mümkündür. Məşhur psixoloq S.P.Rubinşteyn yazırdı: «hər hansı mürəkkəb qavrama məlum məsələlərin həllindən yaranır ki, bununla da həmin məsələnin əhəmiyyəti təmin olunur. Beləliklə də onun fəallığı və aydınlaşdırılması həyata keçirilir». Şüurluluq və fəallıq prinsipini əsas alınaraq, dərsdə şagirdlərin qarşısına onların təfəkkürünün fəal işləməsini tələb edən məsələlər qoymaq gərəkdir.Suallar, tapşırıqlar elə seçilir ki, onların xalis mexaniki yerinə yetirilməsi imkanı aradan qalxır. Kimya təlimində şüurluluq və fəallıq prinsipinə bir sıra şərtlər verilir: a) tədris materialının məzmun və mahiyyətinişagirdlər aydın başa düşməlidir; b) təlimlə fikri iş priyomlarından istifadə edilməlidir; c) mənimsənilmiş biliklər praktikada tətbiq olunmalıdır; d) şagirdlərdə təlim maraqları motivləşməlidir; e)təlimin məqsəd və vəzifələrindən irəli gələn məntiqi ardıcıllıq gözlənilməlidir. Təlim prosesində tədris materialının mənimsənilməsi mühüm məsələdir. Bu, hərçənd müxtəlif situasiyalarda həyata keçirilir, lakin şagirdlə mövzu arasında dərketmə aktı vahid meyarla ölçülür. Müəllimin vəzifəsi bu dərketmə fəaliyyətini (aktını) tamamlayan ümumi meyarın tarazlığını tapmasıdır. Məhz təlim prosesinin elmi-pedaqoji aspektlərini araşdıran tədqiqatçıların səyi bu nöqtədə mərkəzləşir: neçə olsun ki, tədris materialı (mövzu) birbaşa şagird şüurunda möhkəmlənsin? Bir dərs saatı mövzunun xaotik mənimsənilməsi ilə ölçülmür, dərs özündə müəyyən struktur elementlərini də birləşdirir. Bir vaxt mövzunu öyrədən müəllim müvafiq şəkildə əyani vəsaitlə fikrini
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1472 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan əsaslandırsa da, indi ki vaxtta bu kifayət etmir. Mövzunun məzmunu və mahiyyəti nümayiş obyekti əyani vəsaitlərin obrazlarında, əks-əlaqənin informatik təsirində, obyektlə subyekt arasındakı psixoloji kontaktda və s-də açılır. Bəlkə də əyaniliyin roluna bir o qədər əhəmiyyət verməmək məhz təlim prosesinin mürəkkəbliyini lazımınca qəbul etməməkdən irəli gəlir. Lakin müşahidələr zəmanət verir: İnkişaf təbii olaraq ənənəvi təlim prinsiplərini sərf-nəzər etmək, onların mahiyyətini elmi şəkildə açmaq zərurəti doğurur. Təlimin əyanilik prinsipində ilkin faza əks-əlaqə mexanizmidir. Məlumdur ki, müəllimin nəzəri məlumatı və əyanilik cavab reaksiyalarına, şagirdlərin fəaliyyətinə səbəb olur. Onun texniki mexanizmi şərti refleksin (şagird artıq əyaniliyə alışmışsa), xarici qıcıqlandırıcının ona verdiyi cavab reaksiyası isə müvəqqəti sinir rabitəsinin yaranması işidir. Məşhur rus psixoloqu İ. P. Pavlova görə, müvəqqəti sinir rabitəsinin əmələ gəlməsinin əsas şərti ilk vaxtlarda müəyyən informatik qıcıqlanmanın (siqnalın) organizmin həmin fəaliyyət ilə eyni vaxta düşməsidir. Əyanilik prinsipi qavramanı optimallaşdırır, daha doğrusu, əşyaya məxsus bütövün mahiyyətini, onun qarşılıqlı əlaqələrini açır. Bu vaxt məhz görmə obrazları fəallaşır. Psixoloq V.Zinçenkonun fikrincə, görmə obrazı da bu mənada həssasdır ki, bir tərəfdən mürəkkəb situasiyanı eyni momentdə əhatə etməklə yaranır, digər tərəfdən ilkin əksi mürəkkəb üsulla qəbul etmək imkanına malikdir. Əks-əlaqə zamanı şagirdlər əyaniliyin verdiyi təsəvvür obrazlarına cavab reaksiyaları hazırlayırlar. Eyni zamanda şagirdin imkanları görmə, eşitmə və toxunma analizatorlarının əlaqəsi ilə şərtlənir, onların beyin
qabığında assosiasiyaların, konkret əyani
təsəvvürlərin formalaşmasınabilavasitə imkan verir. Dərsdə görmə və eşitmə analizatorları birgə fəaliyyətdə olarsa, şagirdlər tədris materiallarını şüurlu mənimsəyərlər. Bu o deməkdir ki, öyrədilən materialı, yaxud onun sxemini şagird əyani görür, müəllimin şərhini dinləyir, beləliklə də həm görmə, həm də eşitmə vasitəsilə dərketmə aktı baş tutur. Əyanilik prinsipində ikinci faza tədris materiallarınınöyrədilməsində informasiyaların əlaqəsidir. Şagirdlərin əyaniliyə münasibəti sabit deyildir. Bir qrup şagirdlər şərh zamanı materialı dərhal qavraya bilir və əyani obyektə ehtiyacı qalmır. Digər qrup şagirdlərşərhin gedişində əyaniliyin köməyi ilə materialı dərk edirlər. Beləliklə müəllim hər iki münasibətə əsaslanaraq, mövzunun ayrı-ayrı tərəfləri (cəhətləri), əlaqələri haqqında məlumatın (informasiyanın) mənimsənildiyini aşkara çıxarır, şagirdlər tərəfindən başa düşülməyən yerləri izah edir, biliklərini dərinləşdirir.
Yüklə 19,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|