Conference committees conference chairs c
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İKT-IN TƏLİMƏ DƏSTƏYİ Günay PİRİYEVA
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- RABİTƏLİ NİTQİN İNKİŞAFI ÜZRƏ İŞLƏRİN TƏŞKİLİ (MƏKTƏBƏQƏDƏR YAŞ DÖVRÜ) Yeganə MƏMMƏDOVA
|
Bərabərsizlik 2. │ √ ‒
│>
İsbatı: Bilirik ki,2.2 √ 2.25 2
. İsbatı 4 hala ayıracağıq. 1-ci hal: Əgər
2
olarsa ( ‒ √ > ‒
) onda
─ √
‒
; n=1,2,3… 2-ci hal: Əgər
√ olarsa onda
─ 5
çünki
;
5
;
5
;
5 1;
─ 5
. Bu zaman kvadratlar fərqi kimi vuruqlara ayırsaq (
√ ) (
√ )
olar.
√
+
= 5 olduğundan
√
∙
√
.
3-cü hal: Əgər
√
0 olarsa onda 5 ─
çünki
; 5
>
; 5
5
≥ 1 və deməli 5 ─
. Bu zaman kvadratlar fərqi kimi vuruqlara ayırsaq (√
) (√
)
olar
√
√ + √ = 2√ və 2√ olduğundan √
(√
)
. 4-cü hal: Əgər
olarsa, onda √
= √
√
(n=1,2,3…) Təcrübənin sonunda şagirdlərin qarşısında yaradıcı yanaşma tələb edən aşağıdakı tapşırığı qoyduq. Bu metoddan istifadə edərək bu tip köklü ədədlərə oxşar ədədlər üçün müvafiq bərabərsizlikləri tapıb yazın. Nə qədər çətin olsa da şagirdlər √ üçün müvafiq bərabərsizliyi həm tapdılar həm də isbat etdilər. Buradan şagirdlər ən əsas onu öyrəndilər ki, riyazi yaradıcılıq sadəcə olaraq teorem tapıb onu isbat etmək deyildir. Əslində bu iki prosses riyazi yaradıcılıqda adətən paralel gedir. Qeyd etmək istəyərdik ki, bu riyaziyyat layihəsi ölkəmizdə keçirilən Sabahın Alimləri və Qazaxıstanda keçirilən Riyaziyyat Layihə yarışlarında iştirak etmiş və gümüş medal qazanmışdır
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1478 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan İKT-IN TƏLİMƏ DƏSTƏYİ Günay PİRİYEVA Bakı Slavyan Universiteti g.piriyeva92@gmail.com AZƏRBAYCAN
XXI əsri Birləşmiş Millətlər Təşkilatı “təhsil əsri” adlandırmışdır. Hər bir dövlətin uğurlu gələcəyi həmin ölkədə təhsilin səviyyəsi ilə müəyyən olunur. XXI əsrdə daha çox diqqəti insan fəaliyyətinin demək olar ki, bütün sahələrində müasir informasiya kompyuter texnologiyaları tətbiq olunmaqdadır. İnformasiya texnologiyalarından istifadə insan fəaliyyətinin demək olar ki, hər bir sahəsində lazım olur. Müasir dövrdə cəmiyyətin əsas tələblərindən biri yalnız bilikli, təhsilli vətandaş deyil, həmçinin dünyagörüşlü, müstəqil düşünmə qabiliyyətli, öyrəndiyi biliyi həyatda tətbiq etməyə malik olan bir şəxsiyyət formalaşdırmaqdır. Müasir dövrdə təhsil sahəsində aparılan islahatlar ümumtəhsil məktəblərinin qarşısında təlimin yeni bir sistemdə informasiya texnologiyaların tətbiqi ilə həyata keçirilməsi kimi vacib məsələ qoyur. Müasir texnologiyaların tədris prosesində istifadəsi məktəblərdə və universitetlərdə təhsil prosesində bəzi dəyişikliklərər gətirib çıxarmalıdır. Lakin bu hələ tam baş verməyib. Bu gün buna nə mane olur? Bu çətin suala cavab verməyə çalışaq: Birinci, yeni informasiya imkanlarının tətbiqi, bu, müəyyən bahalı xərcləri tələb edir. Hələki bütün məktəblər buna hazır deyillər; İkinci, məktəblərin və ali təhsil müəssisələrinin texniki avadanlıqların köhnəlmiş olması; Üçüncü, yeni müasir texniki cihazlarla işləyə bilən kadrların hazırlanması; Dördüncü, kursların metodoloji əsasını dəyişmək lazımdır; Beçinci, müəllimlərin öz istəklərinin olmaması, lakin fəal tədris prosesində kompyuter imkanlarından istifadə etmək lazımdır. Lakin bunlara baxmayaraq ümumtəhsil məktəblərdə informasiya texnologiyaların tətbiq olunması müsbət nəticə verir və təlim prosesində istifadə olunur. Multimedia texnologiyaları - təlim prosesinin informasiyalaşdırılması perspektivli istiqamətlərindən biridir. Müasir informasiya texnologiyalarının uğurlu tətbiqi perspektivi proqram və metodiki dəstəyi təkmilləşdirilməsi, maddi-texniki bazanı, eləcə də təhsil işçilərinin məcburi professional inkişafı təhsildə irəliyə doğru inkişafının göstəricilərindəndir. Mültimedia proqramları yalnız sinifdə istifadə olunan resurs rolunu oynamır, həm də şagirdlərin işinin zənginləşdirilməsinə və müxtəlifliyinə öz töhfəsini verir. Həmçinin kompyuterlərdən fəal işlərdə 1) məlumatların toplanması; 2) insanlarla söhbət; 3) mürəkkəb məsələnin həlli və ya fikir yürütmə prosesində istifadə olunur. Məsələn; e-poçt vasitəsilə onlayn söhbət etmək fəal əməliyyatdır və bu növ müzakirələr adətən sürətli mühakimə yürütməyi tələb edir. Texnologiyaların təlim prosesində tətbiq oluması və birlikdə öyrənmə prosesini və şagirdlər arasında əməkdaşlığı inkişaf etdirir. Kompyuter təlimi elə təşkil olunmalıdır ki, uşağın psixikasını zədələnməməlidir. Təlim prosesinin indiki mərhələsində informatika və kompyuter texnikası üzrə fasiləsiz hazırlığın əsaslarının yaradılması və həyata keçirilməsi tələb olunur. Bu gün kompyuter texnologiyasının təlimə tətbiq edilməsi fundamental araşdırma tələb edir ki, kompyuterin tətbiqinin pisxoloji – pedaqoji əsasları, həmçinin: 1)
tədris fəaliyyətində informasiyanın analizi və sintezi, təsnifatı, dərk etməsi və tətbiq edilməsi ilə bağlı şagirdlərin öyrənilməsi; 2)
3)
kompyuter təlimində uşaqların idarkı fəallığının və intelektuallığının dəyişməsində rolu; 4)
kompyuter təlimində uşaqların yaradıcılığının artırılması üçün stimullaşdırılması metodlarının işlənməsi; 5)
oyunçu-kompyuter idrakda rol oynayan kompyuter sərhədlərinin ayrılması və.s kimi mühüm məsələlər öyrənilməlidir. Sinif İKT-nin istifadə təlim prosesini tam informativ fəaliyyətinin aktivləşməsi əsas prinsiplərini həyata keçirmək üçün imkan verir: IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1479 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 2. Əlaqə prinsipi; 3. Səviyyəli tədqiqat mövqeyi prinsipi. Məktəbdənkənarda isə kompyuter şəbəkəsi şagirdlərə dünyanın müxtəlif yerlərində olan mütəxəssislərlə və digər şagirdlərlə əlaqə saxlamaq və əməkdaşlıq etməyə imkan verir. E-poçt, listservislər və çat qrupları (bunların hamısı internetdə olan xidmətlərdir) müəllimlərə öz dərs planlarını və tədris strategiyalarını mübadilə etməyə peşəkar birliklər yaratmağa imkan verir. Həqiqi həyat vasitələrindən, müvafiq təcrübələrdən və məlumatlardan istifadə olunması sinif fəaliyyətlərinin məqsədlərindən biri ilə sıx bağlıdır. Müasir dövrdə təlimin İKT ilə təşkili ibtidai siniflərdə xüsusilə aktualdır. İbtidai sinif şagirdləri əyani-vizual təfəkkürə malikdir, bunun üçün də onların təlimini keyfiyyətli illustrativ materialların tətbiqi ilə qurmaq, yeniliyi qavrama prosesinə yalnız görmə qabiliyyətini deyil, həmçinin eşitməni, emosiyalar və təxəyyülü də cəlb etmək çox vacibdir. Burada maraqlı kompyuter slaydları və animasiyalar xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
İbtidai sinifdə təlim prosesinin təşkili hər şeydən əvvəl şagirdlərin idraki fəallığını artırmalı, onların psixoloji inkişafına kömək etməli, təlim materialının mənimsənilməsinə şərait yaratmalıdır. Bu prosesdə İKT özünəməxsus rol oynamalı, kiçikyaşlı məktəblilərin bol informasiya axınından baş çıxartmağa, onu başa düşməyə kömək etməli və heç vaxt onun sağlamlığına zərər yetirməməlidir. İKT-dən istifadədə kiçikyaşlı məktəblinin psixoloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmalı, uşağın kompyuterlə təmasın da müəyyən rejimə riayət olunmalıdır. Təlim prosesində informasiya texnologiyalarının imkanlarından istifadə kiçikyaşlı məktəblilərin öyrənmə həvəsini, yaradıcılıq meylini möhkəmlədiri. İnformasiya texnologiyaları təhsildə bir çox inkişafetdirici keyfiyyətlərə malikdir. Ayrı-ayrı fənlər üzrə informasiya texnologiyalarının formalaşdırılması yeni proqram-metodik komplektlərinin hazırlanmasını zəruri etmişdir. Kompyuterlə fəal iş sistemi şagirdlərdə yüksək səviyyəli özünütəhsil, bacarıq və vərdişləri formalaşdırır. Kompyuter öyrədici texniki vasitə kimi təlim prosesini bütün mərhələlərində tətbiq oluna bilər. Təlim prosesində kompyuter texnologiyalarından istifadə olunarkən məktəblilər böyüklərin real aləminə, istehsalat fəaliyyətinə daxil olur və müəllim şagirdləri müasir texnologiyaların tətbiq olunduğu həyati proseslərlə tanış edir. İnformasiya komunukasiya texnologiyalarının təlim prosesində rolunun təhlili göstərir ki, ibtidai siniflərdə Riyaziyyat, Ana dili, Həyat bilgisi, Xarici dil dərslərində şagirdlərin İKT-nin tətbiqi imkanlarını reallaşdırmaq üçün tədris proqramı materialının olması, sinifdə kifayət qədər kompyuterin olması, şagirdlərin komyuterlə işə hazır olması, kompyuter texnologiyasının sinifdənxaric işlərdə tətbiq imkanlarının olması zəruridir. Şagirdlər güclü informasiya axınından ona lazım olan, onu maraqlandıran məlumatı axtarıb seçməkdə, qarşılaşdığı problemləri həll etməyi bacarmaqda, özünü müstəqil inkişaf etdirə bilən fəal şəxsiyyət kimi formalaşmaqda yardımçı olmaq gərəkdir. Müəllim şagirdə nəyin yaxşı, nəyin pis olmasını onun özününü müəyyənləşdirilməsi üçün müvafiq şərait yaratmalı, həyati vacib məsələlərə onlarda öz münasibətlərinin yaranmasına istiqamət verməlidir. Belə hesab etmək olar ki, ümumtəhsil müəssisələrinin tədris prosesində İKT-nin tətbiqi təlimin prosesində bilik və bacarıqlara yiyələnmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə kömək edir.
RABİTƏLİ NİTQİN İNKİŞAFI ÜZRƏ İŞLƏRİN TƏŞKİLİ (MƏKTƏBƏQƏDƏR YAŞ DÖVRÜ) Yeganə MƏMMƏDOVA Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu yeganememmedova.doc@gmail.com AZƏRBAYCAN
Məktəbəqədər yaş dövründə uşağın nitqinin inkişaf etdirilməsi üzrə işin son mərhələsi onun öz fikir və hisslərini aydın, ardıcıl, sistemli və rabitəli şəkildə ifadə etmək bacarığına yiyələnməsidir. Rabitəli nitq uşaq bağçalarında nitqin səs mədəniyyəti, lüğətin zənginləşdirilməsi, dilin qrammatik quruluşunun mənimsənilməsi üzrə işin nəticəsini özündə əks etdirir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1480 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Rabitəli nitq dedikdə bir mövzu ətrafında müsahibə və ya təklikdə danışıq texnologiyası nəzərdə tutulur. Rabitəli nitqdə məntiqilik, ardıcıllıq, sübutetmə, tamlıq, sintaktik konstruksiyaların düzgünlüyü, obrazlılığı özünü göstərir. Uşaqların belə nitqə yiyələnmələri təlim porosesinin müvəffəqiyyətini təmin edir. Rabitəli nitqə yiyələnən uşaq oyun və əyləncələri, təbiət gözəlliklərini, ətraf aləmdə baş verən hadisələri, cəmiyyətin həyatı və s. haqqında kiçik həcmli hekayələr qurub, məzmununu nəql edirlər. Uşağın nitqinin rabitəliliyi aşağıdakı bacarıqlarla müəyyən edilir: 1. Hekayənin məzmununu təşkil edən faktlar, əhvalatlar, hadisələr arasındakı müxtəlif münasibətləri müəyyənləşdirmək bacarığı; 2. Fikri ifadə etmək üçün nitq forması tapmaq bacarığı. Rabitəli nitq inkişafı üzrə işə erkən yaşlardan başlamaq və uzun illər davam etdirmək lazımdır. Bağçada yalnız şifahi rabitəli nitqin inkişafı üzrə iş gedir. Şifahi nitqin ən sadə forması danışıq nitqidir. Danışıq nitqi müxtəlif ifadə vasitələri ilə zəngin olduğundan, sintaktik quruluşuna görə sadə olduğundan məktəbəqədər yaşlı uşaqların ruhuna daha yaxındır. Dialoji ünsiyyət prosesi nitqin bütün sahələri - səs mədəniyyəti, ədəbi tələffüz, lüğət ehtiyatının zənginləşdirilməsinə təbii şərait yaradır. Uşaq bağçalarında dialoji nitq üzrə mətnlər, adətən, müsahibə şəklində baş verir. Müsahibədə başlıca məqsəd uşaqların nitqini açmaq, ona sual qoymaqla suala cavab vermək, söhbəti davam etdirmək bacarığı aşılamaqdır. Bu prosesdə, şübhəsiz uşaqlar ətraf aləm, təbiət və cəmiyyətdə baş verən hadisələr, gördükləri əşyalar haqqında sadə biliklər əldə edirlər. Bu zaman müsahibənin tematikasını uşaqların yaş və anlaqsəviyyəsinə uyğun olaraq aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmək olar: ailənin üzvləri və qohumların adları; məişətdə işlənən əşyalar və alətlər; ictimai həyat hadisələri; təbiət hadisələri, ilin müxtəlif fəsillərində hava; uşaq bağçasının həyatı; məktəb həyatı; şəhər, kənd; insanların əməyi, peşələri və s. mövzular üzrə müsahibələri hər bir qrupda keçirmək mümkündür. Uşaqların dialoji nitqin inkişafı onları monoloji nitqə hazırlayır. Monoloji nitq şifahi nitqin daha mütəşəkkil növüdür. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların şifahi monoloji nitqinin inkişafı onların dil vasitələrindən - sözdən, söz birləşmələrindən, sintaktik konstruksiyadan düzgün istifadə edə bilməsindən asılıdır. Tərbiyəçi ilk andan uşaqların şifahi monoloji nitqinin inkişafına yönəldilmiş çalışmalar sistemi hazırlamalıdır. Uşaq bağçalarının təlim-tərbiyə proqramına uyğun olaraq rabitəli nitqin inkişafı üzrə işin təşkili aşağıdakı ardıcıllıqla əlaqəli şəkildə həyata keçilməsi vacibdir:
Oxunmuş bədii mətnlərin məzmunu üzrə nəqletmə. Uşaqlarda ədəbi əsərin məzmununu nağıl etmək bacarığını inkişaf etdirmək, ədəbi mətni məzmunlu, məntiqli, ardıcıl, dəqiq və ifadəli verməyi öyrətmək lazımdır.
Şəkil üzrə nəqletmə prosesində uşaqlara məzmunu təsvir etməyi, şəkildə təsvir olunan üzrə müstəqil hekayə qurmağı, təsvir olunandan əvvəlki və sonrakı hadisələri fikirləşməyi öyrətmək lazımdır. Uşaqların yaşından və məqsədindən asılı olaraq uşaq bağçalarında əşya şəkli, seriya şəkillər, süjetli şəkillərdən istifadə olunmalıdır.
oyuncaqların keyfiyyətini dəqiq müəyyənləşdirməyi, hekayələrdə oyuncağa tərif vermək, onun fəaliyyətindən, nəyə lazım olmasından istifadə etməyi öyrətmək lazımdır.
təcrübəsinin nəqli xarakterli, rabitəli mətn şəklində vermək bacarığını inkişaf etdirmək lazımdır.
Yaradıcı nəqletmə porsesində uşaqlara hekayənin məzmununu düşünmək və müvafiq şifahi forma tapmağı öyrətmək lazımdır. Yaradıcı hekayələrdən müxtəlif variantlardan istifadə etmək üçün onun davamını düşünmək və onu tamamlamaq; tərbiyəçinin təklif etdiyi mövzu üzrə onun verdiyi plana əsasən hekayə və plan tərtib etmək; müstəqil seçilmiş mövzu üzrə hekayə və nağıl fikirləşməyi öyrətmək. Nağıletmənin bu növü psixoloji aspektdə uşaqların təxəyyülünə əsasən qurulur. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların rabitəli nitqinin inkişaf etdirilməsi üzrə işin səmərəli təşkili üçün əlverişli şəraitin yaradılması vacibdir. Rabitəli nitqin inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli şəraiti təmin edən şərtlər aşağıdakılardır. 1. Uşaqların lüğət ehtiyatının zənginləşdirilməsi. 2. Dilin qayda-qanunlarını bilmək. 3. Cümlə üzrə iş. 4. Nitq situasiyanın yaradılması. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1481 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Uşaqlara rabitəli nitq vərdişlərinin aşılanması ana dili tədrisinin son məqsədi olduğundan dil dərslərinin hər birində bu sahədə müstəqil aspektdə işin aparılması təmin edilməlidir. Uşaqların rabitəli nitqinin inkişaf etdirilməsi Azərbaycan dilinin demək olar ki, bütün sahələri ilə əlaqələndirilməlidir. Bundan əlavə, rabitəli nitq üzrə işin digər təlim fənləri ilə əlaqələndirilməsinə diqqət yetirilməlidir. Məsələn, riyaziyyat dərslərində uşaqların misalların həlli prosesində irəli sürdükləri mülahizələr çalışmaların həlli prosesində fikrini sübuta yetirmələrinə, verdikləri cavablar onların rabitəli nitqinin inkişafına əsaslı təsir göstərir. Bu zaman rabitəli nitq inkişafı üzrə görülən işlər təkcə uşaqların nitqini deyil, həm də əqli inkişafını təmin edir. Biz çalışmalıyıq ki, rabitəli nitq hər bir uşağın öz yaradıcılığı olsun. Uşaq bağçalarında uşaqların rabitəli nitqinin inkişaf etdirilməsi üzrə iş elə bir səviyyəyə çatdırılmalıdır ki, onlar məktəb təliminə tam hazır olsunlar.
AR Təhsil Problemləri İnstitutunun doktorantı
AZƏRBAYCAN
Pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığı həmişə dövlətin təhsil siyasətinin prioritet məsələlərindən biri olmuş və bu gün də bu problem mühüm aktuallıq kəsb edir. Müəllim əməyi ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, müəllimlərə qayğı göstərilməsi daim respublika rəhbərliyinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Ulu öndər demişdir: «Mən bəyan edirəm ki, bizim müstəqil respublikamızda, Azərbaycan cəmiyyətində müəllim bu gün də, gələcəkdə də ən hörmətli insan kimi qəbul edilməlidir və müəllimlik peşəsi ən yüksək qiymətə layiq olan peşədir». Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş işləri uğurla davam etdirən ölkə Prezidenti İlham Əliyevin qayğısı sayəsində hazırda təhsil sektorunun ayrı-ayrı sahələri üzrə məqsədli proqramlar və layihələr həyata keçirilir. Bu islahatların içərisində müəllim hazırlığı xüsusi yer tutur. Bu da təbiidir, çünki təhsil sisteminin səmərəli və davamlı fəaliyyət göstərməsi məhz peşə hazırlığının və gələcək müəllim şəxsiyyətinin inkişaf səviyyəsindən, pedaqoji-peşə mədəniyyətinin səviyyəsindən asılıdır. Məhz peşəkar müəllim arxasınca insanları apara bilir, onları inandırır, tərbiyə edir və şəxsiyyət kimi formalaşdırır. Müəllim yalnız bilik vermir, eyni zamanda insanların təfəkkürünün, düşüncə tərzinin dəyişməsinə səbəb olur, idrak fəaliyyətinə təsir göstərir. Gələcək müəllim yaxşı mütəxəssis olmaqla yanaşı, həm dəyüksək peşə mədəniyyəti səviyyəsinə malik olmalıdır. «Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu»nda göstərilir ki, təhsil verənlərin əsas hüquq və vəzifələri pedaqoji etika və əxlaq normalarına riayət etmək, müəllim nüfuzunu yüksək tutmaq, ziyalılıq nümunəsi göstərmək, təhsilalanların şərəf və ləyaqətinə hörmət etməkdir. Müəllimin peşə mədəniyyətinin qarşılıqlı təsirlərdə sosial-pedaqoji münasibətləri tənzimləyən peşə-etik keyfiyyətlər sistemi kimi təsvir etmək olar. Müəllimin peşə mədəniyyətinin struktur elementləri aşağıdakılardı: -
aksioloji element (peşə mədəniyyətinin pedaqoji dəyərlər məcmusu kimi açıqlanır); -
texnolji element (fəaliyyətin səmərəliliyinin artırılması üsul və priyomları, həmçinin qarşılıqlı peşə təsirləri və ünsiyyət bacarığı və vərdişləri); -
realizə olunur, təfəkkür və hərəkətlərin sərbəstliyi, çevikliyi ilə sosial-pedaqoji təsirlərin nəticələrini proqnazlaşdırmaq bacarığı ilə, yaradıcı fəaliyyətə hazır olma ilə səciyyələnir); -
səciyyələndirir. Qüvvələr dedikdə şəxsiyyətin tələbatları, maraqları, pedaqoji təcrübəsi, insanın sosial fəallığının ölçüsü nəzərdə tututlur) Pedaqoji prosesin səmərəliliyi müəllim-tələbə münasibətlərinin səmərəli qurulmasından, müəllimin təlim-tərbiyə prosesini bacarıqla idarə edə bilməsindən xeyli dərəcədə asılıdır. Bu, eyni |