Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ İNGİLİS DİLİNİN TƏDRİSİ ZAMANI UŞAQLARIN YAŞ XARAKTERİSTİKASI Aynur RZAZADƏ
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- MƏKTƏBƏQƏDƏR MÜƏSSİSƏLƏRİN BÖYÜK VƏ MƏKTƏBƏHAZIRLIQ QRUPLARINDA OYUNLARIN TƏŞKİLİ VƏ METODİKASI
- TƏHSİLİN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1518 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Dərsdə müasir təlim texnologiyalarını tətbiq etməklə, ənənəvi təlim sistemini dəyişərək ona tədqiqat xarakteri verməkdən və biliklərin mənimsənilməsi prosesində şagirdi əsas sima etmək və onu təlimin subyektinə çevirmək mümkündür. Belə ki, bu prosesdə müəllim biliklərin əldə edilməsi yolunun bələdçisi, şagird isə tədqiqatçı, bilikləri kəşf edən rolunu oynayır. Müasir təlim texnologiyaları tədrisin səmərəliliyini artırmağa kömək edir. Əgər öyrənilən biliklər müasir həyatla, cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqələndirilmirsə, həmin bilik şagird üçün mənasız yükə çevrilir. Belə olduqda şagirdlərin elmi biliyə marağı azalır, şüurluluq və fəallıq səviyyəsi aşağı düşür. Ona görə də müəllim ayrı-ayrı mövzuların öyrənilməsi zamanı keçirilən materialın həyati əhəmiyyətini şagirdlərə başa salmalıdır. Hər kəsə məlumdur ki, ənənəvi izahedici – illüstrativ izahetmə metodu ilə şagirdlər passiv olaraq müəllimin hazır şəkildə verdiyi bilikləri əzbərləmiş olur. Bu da uşaqlarda müstəqilliyi, sərbəstliyi məhdudlaşdırır, şagird təlim prosesinin tam hüquqlu iştirakçısı yox, təlim prosesinin obyekti olur. Beləliklə, müxtəlif pedaqoji texnologiyalar, texniki vasitələr, interaktiv metodların sistemli və elmi tətbiqi şagirdlərdə elmi dünyagörüşü, təhlil etmə və yaradıcılıq qabiliyyətlərinin formalaşmasına kömək edir. Müəllim interaktiv metodlarla dərs keçən vaxtda daha çox istiqamət verən, yol göstərən olur, şagirdlər isə müstəqil olaraq axtarış aparır, məlumatlara yiyələnirlər. Belə metodlara misal olaraq, şaxələndirmə (klaster), Venn diaqramı, beyin həmləsi (əqli hücum), T- sxemlər, kublaşdırma, proqnozlaşdırılmış oxu, ədəbi məktublar, karusel, fasiləli oxu, insert, BİBÖ, İki hissəli gündəlik, konseptual cədvəl, Blum taksonomiyası, sankveyn (5-lik), çarpaz müzakirə (debat), müzakirələr (diskussiya), söz mənimdir, qalereya gəzintisi, ziqzaq, müsahibə əsasında oçerk, esselər, açar sözlər, rollu oyunlar, auksion (hərrac), söz assosiasiyası, anlayışın çıxarılması və s. göstərmək olar. Eləcə də müxtəlif fənlərin keçirilməsi zamanı interaktiv metodlardan səmərəli istifadə etmək şagirdlərin aktiv fəallığına, dünyagörüşünə, məlumat mübadiləsinə, bədii təfəkkür tərzinin inkişafına çox güclü təkan verir.
İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ İNGİLİS DİLİNİN TƏDRİSİ ZAMANI UŞAQLARIN YAŞ XARAKTERİSTİKASI Aynur RZAZADƏ Bakı Slavyan Universiteti moon-light2607@hotmail.com AZƏRBAYCAN
İngilis dilinin tədrisində yaranan problemlər istər ölkəmizdə, istərsə də digər ölkələrdə həllə də həll edilməmiş məsələlərdən biridir. Bu problemləri həll etmək üçün bir çox metodistlər, müəllimlər çox böyük səylər göstərmiş, bununla əlaqədər bir sıra kitablar, dərsliklər və s. yazılsa da, bu mövzu öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Qəbul edilmiş faktdır ki, xarici dili ibtidai siniflərdə, hətta bağça zamanında öyrənmək daha yaxşı nəticələr əldə etməyə imkan verir. Əgər uğurlu nəticə görmək istəyiriksə, uşaqlara ikinci dili mümkün qədər erkən yaşlarında tədris etmək vacibdir. Əks təqdirdə daha yaşlı uşaqlarda xarici dilin tədrisi zamanı istənilən nəticəni əldə etmək mümkün olmaycaq. Ölkəmizdə müəllimlərə kiçik yaşlı uşaqların tədrsində köməklik edəcək bir çox vəsaitlər nəşr edilmişdir: Hacıyeva Ə.H. “Bağçada ingilis dili” (məktəbəqədər yaşlı uşaqlarla məşğul olan müəllimlər üçün vəsait) Bakı, 1995; yenə həmin müəllifin adı ilə “Məktəbəqədər yaşlı uşaqların nitq inkişafı” “Maarif”, 1992 və “Uşaq nitqinin linqvistik təhlili” “Maarif”, 1994. İstər bağçada, istərsə də ibtidai siniflərdə tədris prosesini izləsək, uşaqların hər bir yaşına uyğun psixoloji xarakteristikasını aydın görə bilərik. 4.
sözləri əşyalar, hadisələrlə birbaşa əlaqələndirə bilir. Bu yaşlı uşaqlar üçün cümlələri öyrənmək qarışıq sözləri öyrənməkdən daha asan olur. Əgər cümlələr uşaqlara müəyyən birləşmələr şəklində verilərsə, onlar sözləri cümlələrdə Azərbaycan və İngilis dillərində qarışdırmayacaqlar. Onlar artıq ehtiyacları olan sözləri cümlə birləşmələri şəklində istifadə edə biləcəklər. 5.
inkişaf etmişdir. Təcrübələr göstərir ki, bu yaşlı uşaqlarda səsləri, sözləri və cümlələri təqlid etmək IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1519 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan marağı vardır. Onlar müəllimlərin tələffüzünü təqlid etməyə çalışırlar və çox zaman buna nail ola bilirlər. Bütün bunlarla yanaşı müəllim şagirdlərə səsləri tələffüz etməyi göstərməklə bərabər səslərin necə tələffüz etməyin yollarını da izah etməlidir. Misal üçün, [a:] (car [ka:]) səsini tələffüz edən zaman dil arxa hissədə yerləşir və s. 6.
5-6 yaşlı uşaqların əsas məşğuliyyəti oyundur. Onlar müxtəlif oyunlar dünyasında yaşayır. Rollu oyunlar onların həyatının böyük bir hissəsini təşkil edir. Misal üçün, kişik yaşlı qızların anaları- na ev işlərində kömək etməsi, kiçik yaşlı oğlanların atalarının işlərinə maraq göstərməsi də onların rollu oyunlarının bir hissədir. Məhz bütün bunları nəzərə alaraq, bağça və ibtidai sinif uşaqlarına xarici dili tədris edən zaman rollu oyunlardan geniş istifadə etməklə arzuolunan nəticəyə daha tez nail olmaq mümkündür. İbtida siniflərdə ikinci dili öyrədərkə oyunlar ən yaxşı motivasiya ola bilər. Məktəbəqədər və ibtidai sinif yaşlı uşaqlarda xarici dili tədris edərkən kursun sonunda onların nəticələrini izləmək vacib amillərdən biridir. Şagirdlərin yoxlanması zamanı istənilən nəticə əldə edilibsə, bu o deməkdir ki, xarici dilin tədrisi uğurla nəticələnmişdir. Kurs sonun şagirdlər müəyyən təcrübələr əsasında əldə edilmiş standartlara görə yoxlanılır. Belə qəbul edilmişdir ki, məktəbəqədər tədris müddətini bitirmiş uşaqlar təxminən 200-250 cümlə qurmaq bacarığına malik olmalıdırlar. Bu qurulmuş cümlələr 100-150 söz vasitəsilə yaradılır. Bu yaşlı uşaqlar həmçinin əzbərdən 8-10 şeir və kiçik nəğmələr bilməlidirlər. Məktəbəqədər uşaqlarda tədris olunan bütün materiallar şifahi şəkildə təqdim edilir. İngilis dilinin tədrisində müəllimlər bir çox metodlardan istifadə edirlər: -....... mənə göstər - ....... adını de - ....... obyekt haqqında danış - suallara cavab ver - suallar ver - şeir de, mahnı oxu və s. İbtidai sinifdə uşaqlar artıq müəyyən bacarıqlara yiyələnməlidirlər: 5.
düşməli, 6.
Suallara cavab verməli və suallar təqdim etməli, 7.
Dərs müddətində öyrəndikləri cümlələrdən istifadə etməli, 8.
Şifahi formada sözləri və cümlələri oxumalı və s. İbtidai sinfin sonunda şagirdlər artıq sərbəst şəkildə təxmini 300-500 sözdən istifadə etməklə 600-800 cümlə qura bilməlidirlər. 1-ci və 2-ci siniflərdə ikinci dilin tədrisi yalnız şifahi şəkildə aparıldığı halda, daha yuxarı siniflərdə, 3-cü, 4-cü siniflərdə artıq tədricən dinləmə qabiliyyəti də inkişaf etdirilməyə başlayır. Bu müddətdə əsasən rəngli lövhələrdən, şəkillərdən, video materiallardan istifadə etməklə şagirdlərin marağını daha asanlıqla cəlb etmək mümkündür. İllər öncə Azərbaycanda ingilis dili beşinci sinifdən olaraq keçirilirdi. Yəni beşinci sinifdən on birinci sinfə qədər tədris olunurdu. Amma illər ötdükcə Azərbaycanda ingilis dili birinci sinifdən tədris olunmağa başladı. Artıq bu neçə ildir ki, davam edir. İngilis dilinin Azərbaycanda belə tez bir zamanda yayılmasının bir sıra səbəbləri vardır. Bunun ilkin səbəblərindən biri Azərbaycanın Avropaya güclü inteqrasiyasıdır. İnteqrasiya zamanı Azərbaycanla Avropa arasında sıx əlaqələr quruldu və gənclərin Avropa ölkələrində təhsil almağı üçün şərait yaradıldı. Bütün bunlar Azərbaycanda ingilis dilinə olan ehtiyacı daha da çoxaltdı. Və bu da ingilis dilinin tədrisinin orta məktəblərdə daha səlis şəkildə öyrədilməsinə ehtiyac yaratdı. İbtidai siniflərdə ingilis dilinin tədris olunması çox müsbət hal kimi qiymətləndirmək olar. Amma təbii ki, aşağı sinif şagirdlərinə bu dili keçərkən onların psixologiyasına uyğun keçmək əsas faktorlardan biridir. Çünki Azərbaycan mühitində böyüyən şagirdə Azərbaycan dilin öyrətmək çətin olur, nəinki ingilis dili öyrətmək asan olsun. Düzdür dünyada bu metoddan istifadə edirlər. Amma o ölkələrdəki bu metoddan istifadə olunur ki, həmin ölkələr ingilisdilli ölkələrdir. Uşaqlar ingilis mühitində böyüyürlər. Və yaxud da bəzi ölkələr var ki, onlar ingilisdilli ölkə deyil və orada ibtidai sinifdən ingilis dili tədris olunur. Bu da ondan irəli gəlir ki, həmin ölkələrdə uşaq məktəbə getməmişdən əvvəl ingilis dili vərdişləri öyrədilir. Artıq məktəbdə dili öyrənməyə başlayarkən bir o qədər çətinlik çəkmirlər. Amma artıq Azərbaycan bu kimi işlərə diqqət ayrılır və uşaqlara ingilis dilinin tədrisini daha aşağı yaşlardan başlanır.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1520 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Ümumiyyətlə, kiçik yaşlı uşaqların öyrənmə tərzi bir qədər çətindir. Beləliklə, bu siniflərdə dərs tədris edən müəllimlərin (müəllimələrin) üzərinə böyük məsuliyyət düşür. İlk öncə müəllim uşaq psixologiyasını yaxşı bilməli və uşaqlarla davranışlarına xüsusilə diqqət yetirməlidir. Dərsliklərdə olan çətin anlaşılan çalışmaları uyğun metodla izah etməlidir. Bu şagirdin dərsi yaxşı mənimsəməsində mühüm rol oynayır. Burda müəllimlə yanaşı, şagirdlər də öz məsuliyyətlərini dərk etməli və dərslərdə fəal iştirak etməlidirlər.
MƏKTƏBƏQƏDƏR MÜƏSSİSƏLƏRİN BÖYÜK VƏ MƏKTƏBƏHAZIRLIQ QRUPLARINDA OYUNLARIN TƏŞKİLİ VƏ METODİKASI Gülnar AĞAYEVA ADPU
agayeva_gulnar_86@mail.ru AZƏRBAYCAN
Uşaqların fiziki və əqli cəhətdən normal inkişaf edib şəxsiyyət kimi formalaşmasına müsbət təsir göstərən oyun növlərindən biri də didaktik oyunlardır. Böyük yaş qruplarında didaktik oyunlardan geniş istifadə edilir. Böyük yaş qrupunda orta yaş qrupunda istifadə olunan oyunlardan da istifadə olunur. Lakin bu zaman oyuna rəhbərlikdə, oyunun təşkil edilməsində uşaqların yaş qrupunu nəzərə almaq lazımdır. Bu yaş qrupunda da qaydalı oyunalardan, hərəki oyunlardan, rollu oyunlardan istifadə olunur. Kiçik məktəbəqədər yaşlı uşaqlara nisbətən böyük yaşlı uşaq qruplarında oyunun məzmunu get-gedə zənginləşir, müxtəlif hadisələrin, həyat təsviri onun məqsədi olur. Böyük qrup uşaqları oyuna balacalar kimi rolun təyinindən deyil, mövzunun seçilməsindən başlayırlar. Böyük qrupda mütəhərrik oyun qaydaları uşaqların nisbətən dərin şüurluluğuna, müstəqilliyinə, məsuliyyətinə əsaslanır. Tərbiyəçi keçirilən hər bir oyunun məzmununu, süjetlərin mahiyyətini uşaqlara çatdırmalıdır. Bunun üçün o, hərəkətlərə yaxşı yiyələnməli, onları uşaqlara düzgün və başa düşə biləcəkləri tərzdə çatdırmağı bacarmalıdır. Didaktik oyunların köməyi ilə uşaqlar baş verən dəyişiklikləri qəbul edib və onları törədən səbəbləri məntiqi şəkildə fikirləşmək bacarığına malik olmaqla yanaşı, eyni zamanda müəyyən problemlərin qoyulması və həlli, yaradıcı, bacarıqlı olmaq, özünün, cəmiyyətin, ölkənin və ətraf mühitin qayğısına qalmaq kimi mənəvi keyfiyyətlərə yiyələnirlər. Didaktik oyunlar uşaqların yaş səviyyələri ilə müasir həyatın tələbləri arasında körpü rolunu oynamalıdır. Bu, uşaqların təfəkkürünü elə bir tərzdə aktivləşdirməlidir ki, zamanın inkişafı ilə paralel dayana bilsin. Didaktik oyunlar digər yaş qruplarında da tətbiq olunur. Didaktik oyunlar yaş qruplarına uyğun seçilməli və tətbiq olunmalıdır . Məktəbəqədər təhsil təhsilin ilkin pilləsi olmaqla, uşaqların intellektual, fiziki və psixi inkişafını, sadə əmək vərdişlərinə yiyələnməsini, istedad və qabiliyyətinin üzə çıxarılmasını, sağlamlığının qorunmasını, estetik tərbiyəsini təmin edir. Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların fiziki, əqli və psixoloji cəhətdən məktəbə hazırlığını müəyyənləşdirmək məqsədi ilə onların diaqnostikası həyata keçirilməlidir. Məktəb təliminə hazırlanan uşaqların psixoloji və psixofizioloji xüsusiyyətləri öyrənilməli, məktəbəqədər yaşlı uşaqların müvəffəqiyyətli təhsil və tərbiyəsinin təşkili əsasları müəyyənləşdirilməli, gələcək birinci sinif şagirdlərinin şəxsi keyfiyyətləri aşkara çıxarılmalıdır. Bundan başqa, uşaqların inkişafının izlənməsi üçün müşahidə gündəlikləri aparılmalı, istedadlı uşaqların aşkara çıxarılması, onların imkanlarının inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə hər bir uşağın fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi istiqamətində müvafiq işlər görülməlidir. Uşaqların məktəb təliminə hazırlanmasında oyun fəaliyyətinin də özünəməxsus yeri vardır. Belə ki, oyunlarda uşağın fiziki, şəxsiyyətyönümlü, intellektual və sosial hazırlığı nəzərdə tutulmalıdır. Bundan başqa məktəbəhazırlıq qruplarında oyunların təşkili zamanı uşaqlara müstəqillik, məsuliyyətli- lik, fəallıq, təşəbbüskarlıq, başqasını dinləmək və öz hərəkətlərini onunla razılaşdırmağı bacarmaq, mü- əyyən edilmiş qaydalara riayət etmək, qruplarla çalışmağı bacarmaq kimi keyfiyyətlər aşılanmalıdır. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1521 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Ünsiyyətin, özünüqiymətləndirmənin formalaşması, intellektual hazırlıq, obrazlı təfəkkürün, təxəyyülün, yaradıcılığın, məntiqi təfəkkürün inkişafı da önə çəkilməlidir. Oyun prosesi sosial hazırlıq, yüksək əxlaqi təsəvvürlərin və vətəndaşlıq hisslərinin (vətənpərvərlik, humanistlik, digər millətlərə hörmət) inkişafı, böyüklərlə və yaşıdları ilə ünsiyyətin qurulmasında yüksək mədəni davranış qaydalarının mənimsənilməsini, öz hərəkətlərində əxlaq normalarının rəhbər tutulması və onlara riayət olunmasını da özündə əks etdirməlidir. Məktəbəhazırlıq qrupu 5-6 yaşlı uşaqları əhatə edir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, uşaqların məktəbə hazırlığının təşkilində təlim prosesinin effektivliyini artırmaq üçün təlim məşğələlərində didaktik oyunların tətbiq edilməsi faydalıdır. Tərbiyəçi uşağın oyuna olan marağından istifadə edərək, didaktik oyunu təlim məqsədinə yönəltməlidir. Didaktik oyunlar təlimi uşaqlar üçün əlverişli və cəlbedici formada həyata keçirməyə imkan verir. Bu zaman təlim vəzifəsi həm də uşağın oyun vəzifəsi olur. Didaktik oyunlar yüksək tərbiyəvi və öyrədici xüsusiyyətlərə malik olur. Didaktik oyun uşaqların zehnini inkişaf etdirən üsullardan biridir. Bilik, bacarıq və vərdişlərə nail olmaq və onları möhkəmlətmək üçün uşaqdan dəfələrlə təmrinlərin təkrar olunması tələb olunur. Didaktik oyunun başlıca xüsusiyyəti qaydadır. Qaydanın həyata keçirilməsi oyunun məzmununun həyata keçirilməsidir. Qaydalar müxtəlif olur: onlardan biri oyun fəaliyyətini və ardıcıllığını təmin edir, o birisi oyuncaqların münasibətini tənzim edir. Uşaqların didaktik oyunlarına rəhbərlik edən hər bir şəxs, eləcə də tərbiyəçi aşağıdakılar yadda saxlamalıdır: 1.
2.
Didaktik oyunda həlli bir az çətin olan tapşırıqlar da verilməlidir. “Səssiz, fəaliyyətsiz oyun həmişə pis oyundur” (A.S.Makarenko); 3.
Oyunda didaktiklik əyləncəliklə birləşməlidir. Oyuna alışma zehni fəaliyyəti gücləndirir. Didaktik oyunlar həmçinin əxlaq tərbiyəsi vasitəsidir. Bu oyun uşaqlarda dözümlülük, intizam, qaydalara ciddi riayət etmək, düzlük, doğruçuluq, vətənə dərin məhəbbət, yoldaşlıq, səmimiyyət, mehriban olmaq və s. əxlaqi keyfiyyətlər formalaşdırır. Didaktik oyunun başlıca cəhəti onun məzmunundadır. Bu oyunda uşaqlar ana dilini, onun lüğət fondunu, saymağı, bitkilər və heyvanlar haqqında məlumatı öyrənir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif yaş qruplarında didaktik oyunlara rəhbərliyin öz xüsusiyyətləri vardır. Kiçik qruplarda tərbiyəçi özü uşaqlarla oynayır və qaydaları onlara öyrədir. Böyük qrupda isə uşaqlar oyun başlananadək onun qaydalarını yaxşı başa düşməlidirlər. Həmin qaydaların yerinə yetirilməsində onlardan tam müstəqillik tələb olunur. Oyun zamanı tərbiyəçi uşaqlarda bir-birinə qarşı xeyirxah münasibət yaratmalıdır. Həyatın beşinci ilində uşağın intellektual inkişafında baş verən ən mühüm keyfiyyət dəyişməsi qərar çıxarmada müstəqilliyin artmasıdır. Bu dövrdə hərəkət müstəqilliyinin iradi məzmun kəsb etməsi müxtəlif fəaliyyət növlərinin çoxsaylı təkrarları sayəsində uşaqda özünəinam hissinin artması ilə mümkün olur. Lakin hərəkətlərin eyni tərzdə təkrarlanması onları tez yorur. Bu zaman son məqsədin motivi saxlanılmaqla hərəkətlərin başqa formada qurulması məqsədəuyğundur. Beş yaşlı uşaq öz hərəkətlərinin tənzimlənməsində daha çox yaşlıların tələblərini əsas şərt hesab edir. Gördüyü işin keyfiyyətindən daha çox nəticəsi ilə maraqlanır, başdansovdu, tələsik yerinə yetirməyə çalışırlar. Uşağı başdansovdu fəaliyyətdən yayındırmaq üçün xüsusi pedaqoji vasitələrin tətbiqi zəruridir. Məktəbəqədər yaşın altıncı ilində intellektual imkanlar o səviyyəyə çatır ki, uşaq öz şüurunu nəinki analizatorların nəzarətinə, eləcə də əvvəldən təxəyyül planını qurduğu işin nəticəsinə yönəldir. Bu zaman hərəki, hissi, əqli proseslər birləşir. L.Viqotski, D.Elkonin, L.Vengerə görə uşağın hər hansı hərəkətinin nəticəsi o zaman məqsədəuyğun olur ki, görəcəyi işi aydın dərk etmiş olsun. Hər hansı işin düşünülmüş icrası isə artıq onun mənimsənildiyini göstərir. Belə dərk olunmuş işi başqa şəraitdə başqa işə tətbiq etmək mümkündür. Bunlar nəzərə alınaraq böyük yaş dövründə uşağın müstəqil, düşünülmüş fəaliyyətə alışdırmaq əqli tərbiyə işinin vacib vəzifələrindəndir. Məktəbəhazırlıq qruplarında digər qruplara nisbətən təlim tipli məşğələlərinə çox yer ayrılır. Buna baxmayaraq oyun fəaliyyəti bu yaş dövrünün də aparıcı fəaliyyət növü olaraq qalır. Bu yaş dövründə məktəbəhazırlıqla bağlı olaraq uşaqların oyun fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq olmaz. Məhz buna görə də məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrində bu məsələyə xüsusi diqqət yetirməlidir. Uşağın psixi və fiziki cəhətdən inkişafını təmin edən ən təbii öyrənmək məkanı məhz oyun zamanıdır. Oyunlar uşaqları sağlam düşüncəyə, diqqətin mərkəzləşməsinə, müqayisəetmə, ümumiləşdirmə kimi intellektual qabiliyyətlərin inkişafına zəmin yaradır. Oyunları məhdudlaşdıraraq uşaqlarda təlim vərdişləri yaratmaq mümkün deyil.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1522 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Pedaqoji prosesdə oyunun yerini müəyyən etmək və onu uşaqların təlimi ilə əlaqələndirmək mühüm cəhətlərdəndir. Biliyin formalaşdırılması və onun təkmilləşdirilməsi oyunun əsas məqsədi ola bilməz. Uşaq bilik öyrənmək və onu möhkəmləndirmək üçün oynamır. Oyun zamanı uşaq oyunun tempini artırmaq, yaşlılar kimi hərəkət etmək, vədə əməl etmək üçün səy göstərmək, fəal hərəkət etmək oyunun məqsədini və vəzifəsini yerinə yetirir. Təlim fəaliyyətinin formalaşması məqsədli prosesdir. Uşaqların məşğələlər zamanı biliyə marağı artır, tərbiyəçi və yaşlılar onun təşkilatçısı rolunu oynayır, onların rəhbərliyi altında, müəyyən proqram əsasında, müntəzəm və ardıcıl olaraq biliyə yiyələnirlər. Tərbiyəçilər, eləcə də böyüklər uşaqlarda elementar vərdişlər yaradırlar. Onlarda tərbiyəçini dinləmək və onun göstərişi əsasında hərəkət etmək, müşahidə aparmaq, öyrəndiyini sözlə ifadə etmək kimi vərdişlər formalaşır. Təlimin məzmunu və xarakteri oyunun yaxşı keçirilməsinə təsir edir. Məşğələ zamanı əldə edilən dərin bilik, dərin təəssürat uşaqlarda oyuna marağı gücləndirir. Bu rəngarəng oyunlarda öz ifadəsini tapır. Bundan başqa bilik əldəetmə prosesi müxtəlif metodların tətbiqi və növbənöv oyun hərəkətlərinin keçirilməsi zamanı əldə edilir. Belə metodlar uşaqların diqqətini mərkəzləşdirir, onların qavrayışını möhkəmləndirir, biliyi yaxşı mənimsəməyə kömək edir.
TƏHSİLİN MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ
İbrahim GÜLVERDIZADƏ
Qafqaz Universiteti ibrahimgulverdizade@mail.ru AZƏRBAYCAN
Təhsil - insanin mənəvi inkişafının mənbəyidir. Həm də yalnız ayrı-ayrı şəxslərin mənəvi qazancı deyil, bütövlükdə cəmiyyətin, dövlətin sosial-iqtisadi və mənəvi inkişafının təməlidir. Buna görə də təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi və insanın inkişafı hər bir ölkədə iqtisadi artımın hərəkət verici qüvvəsi sayılır. Təhsilin iqtisadiyyatı ölkə iqtisadiyyatının daimi inkişafda olan və əhəmiyyətli hissəsini təşkil edən tərkib hissəsidir. Təhsil iqtisadiyyatı bilavasitə məktəbəqədər təhsildən başlayaraq ümumi təhsil, ali təhsil və ömür boyunca təhsil daxil olmaqla bütün səviyyələri əhatə edir. Təhsilin iqtisadiyyati həmçinin təhsilin əmək bazarının tələblərinə müvafiqliyi, təhsil “sənayesi”nin keyfiyyəti, iqtisadiyyatın digər sahələrinin və təhsil maliyyələşdirilməsinin inkişafına təsiri kimi məsələləri əhatə edir. Təhsilə bir təhsil iqtisadiyyatı kimi baxdıqda ona mikroiqtisadi və makroiqtisadi baxımdan nəzər salaq.
Təhsil mikroiqtisadiyyatında ən mühüm məsələ əmək bazarında işlə təminata təhsilin təsiridir. Müəyyən edilmiş təhsil standartları baxımından aparılan qiymətləndirmələr nəticəsində hər növbəti ildə bir fərdə sərf edilmiş maliyyənin səmərəlilik səviyyəsini aşkar etmək mümkündür. Bu da təhsilə yaradılan sərmayenin mikroiqtisadi ölçülər baxımından dəyərləndirilməsinə imkan verir. Beləliklə, təhsilin qiyməti və əmək bazarına veriləcək faydanın dəyəri müəyyən edilir ki, bu da təhsilə ayrılan büdcənin iqtisadi inkişaf baxımından özünü doğruldub-doğrultmadığı ilə bağlı qərarlar qəbul etməyə imkan yaradır. Bu da insan kapitalı nəzəriyyəsinin əsas konsepsiyasıdır. Təhsil iqtisadiyyatında digər mühüm məsələ insan kapitalının bütövlükdə iqtisadiyyata təsiridir. Belə makroiqtisadi araşdırmalar zamanı təhsil iqtisadiyyatının inkişafını və bütövlükdə ölkənin çiçəklənməsinə, həmçinin cəmiyyətdə bərabərsizliyin aradan qaldırılmasında təsiri tətqiq edilir. Müəyyən edilmişdir ki, həqiqətən təhsilin formalaşdırdığı insan kapitalı iqtisadiyyatın inkişafına ciddi və davamlı şəkildə təsir edir, ölkənin məhsuldarlığını yüksəldir. Təhsilin maliyyələşməsi iki mənbə hesabına aparılır: 1. Əsas mənbə - Buraya büdcə vəsaitləri daxildir. 2. Əlavə mənbə - Buraya isə: _Nazirliklər, müəssisələr, idarə və təşkilatların, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların müqavilə əsasında kadr hazırlığı üçün ayrılan vəsaitlər.
|