Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- UŞAQ VƏ ŞİFAHİXALQ ƏDƏBİYYATI Şahnaz ƏLİYEVA
- V.SƏMƏDOĞLU YARADICILIĞINDA AMERİKA YENİ KOMİK ÇALARDA Aygün SƏTTAROVA
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1163 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan mühüm fikir və ideyaların carçısı kimi çıxış etməkdə müəllifə köməklik göstərmişlər. Bu tarixi şəxsiyyətlər haqqında məlumatlar sənədlərə əsaslansa belə, müəllif bəzi görüşlərin, dialoqların təxəyyül məhsulu olmasını da gizlətmir. Yazıçı qeyd edir ki, M. Lermontovla M.F.Axundov real həyatda görüşməyiblər, belə bir sənəd yoxdur. B.Marlinski M.F.Axundovu tərcümə eləmişdir, amma M.F.Axundov bu barədə yazmayıb. Deməli, Lermontovu da qeyd etməyə bilərdi. Göründüyü kimi yazıçı, uydurulmuş səhnələrdə belə məntiqə əsaslanaraq hərəkət edir. Bu səbəbdən əsərdə, fantaziya ilə reallığın sərhəddini müəyyənləşdirmək çətindir. Mirzə Fətəli Axundovun həyatı və əsərləri ilə bağlı da müxtəlif arxiv materiallarına əsaslanan müəllif, qəhrəmanının həm yazıçılıq, həm də məmurluq fəaliyyətinə dair faktları sistemləşdirərək dolğun bədii obraz yaratmağa nail olmuşdur.
UŞAQ ƏDƏBİYYATI, TEATR VƏ MƏNƏVİ TƏRBİYƏ MƏSƏLƏSİNƏ DAİR Xəyalə KAZIMOVA Bakı Dövlət Universiteti xeyalekazimova19@gmail.com AZƏRBAYCAN
Hələ körpəlikdən başlayaraq analarımızın bizə oxuduğu laylalar, nənə-babalarımızın bizi əzizləyərkən dediyi oxşamalar, nazlamalar, gecə yatmazdan əvvəl ata və analarımızın oxuduğu bir- birindən maraqlı nağıllar, habelə mənzum hekayələr, didaktik şeirlər və təmsillər uşaq ədəbiyyatı nümunələrinə daxildir. Uşaq ədəbiyyatı nümunələri özündə çox güclü ideya və mənəvi bir yük daşıyır, uşaqlara güclü mənəvi-etik keyfiyyətləri aşılayır. Bu ədəbiyyat uşaqları düşünüb–daşınmağa, ibrət götürməyə, paklığın və mənəvi bütövlüyün qüdsiyyətini görməyə və mənimsəməyə sövq edir. Hər yaş dövrünün həm fiziki, həm də əqli cəhətdən özünəməxsus keyfiyyətləri vardır. Uşaq ədəbiyyatı nümunələrində uşaqların yaş xüsusiyyətləri, psixologiyasıda nəzərə alınmalıdır. Bu ədəbiyyat nümunələrində uşaqlara adət-ənənələrimiz, ölkəmizin coğrafiyası və sair haqqında biliklər, məlumatlar öyrədilir. Bu nümunələr uşağı yüksək zövqə malik bir insan kimi tərbiyə edir, öz xalqının tarixi keçmişinə dərindən bələd olmağı öyrədir. Biz, uşaq ədəbiyyatı nümunələrinə hələ klassik ədəbiyyatdan başlayaraq rast gəlirik. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Qasım bəy Zakir, Süleyman Sani Axundov, Abbas Səhhət, Mirzə Ələkbər Sabir, Abdulla Şaiq, Mikayıl Müşfiq, Mir Cəlal və s. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının ən yaxşı nümunələrini yaratmışlar. Abdulla Şaiq uşaq ədəbiyyatının ən çox sevilən nümunələrini yaratmışdır. Abdulla Şaiqin irsindən bizə “Keçi”, “Quzu”, “Xoruz”, “Bənövşə” və s. şeirləri, həmçinin “Yaxşı arxa”, “Tülkü Həccə gedir”, böyüklərin belə əzbər bildiyi “Tıq-Tıq xanım” kimi iri həcmli əsərləri vardır .Onun əsərləri indiki dövrdə də balacalar, uşaqlar tərəfindən çox böyük maraqla qarşılanır. Həmçinin Mirzə Ələkbər Sabirin, Abbas Səhhətin, Süleyman Sani Axundovun, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Cəfər Cabbarlının, Seyid Hüseynin və başqalarının da Azərbaycan milli uşaq ədəbiyyatının zənginləşməsində xidmətləri böyükdür. Bu yazıçıların əsərlərində həm də müasir dövrün mövzuları da işlənmişdir. 1991-ci il 18 oktyabrda Azərbaycan müstəqilliyinə qovuşdu. Belə bir dövrdə ədəbiyyatımızda, o cümlədən uşaq ədəbiyyatında da xeyli dəyişikliklər oldu. Uşaq ədəbiyyatı müstəqillik illərində də özünü üç qisimdə göstərir: 1.
2.
Klassiklərin uşaq ədəbiyyatı nümunələri təkrar nəşr edilib. 3.
Dünya uşaq ədəbiyyatından tərcümələr olunub. Müstəqillik illərində yaranmış nümunələrə “Sular ayna olanda” (Y.Həsənbəy), “Yanıltmaclı əlifba” (Ə.Salahzadə), “Ağ göyərçinim” (Davud Aslan), “Çəkməli ayı” (Əziz Kərim), “Balam niyə bal dadır” (Nizami Paşa Saraclı), “Babalar, nənələr, nəvələr” (T.Elçin), “Kişi kimi” (G.Hüseynoğlu),
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1164 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan “Odlar yurdunun paytaxtı” (Zahid Xəlil), “Lalənin ləçəyi” (Ruzgar Əfəndiyeva) və s. nümunə göstərmək olar. Uşaq folkloru ilə yanaşı uşaqları həm əyləndirən, eyni zamanda onlara ədalət, səxavət, pisliyə yaxşılıqla cavab vermək bacarığı, dostluqda, yoldaşlıqda düzlük və dəyanətli olmaq, ağıllı və tədbirli olmaq və s. bu kimi keyfiyyətlərin aşılanmasında teatrların, cizgi filmlərinin rolu böyükdür. Azərbaycanda Abdulla Şaiq adına Dövlət Kukla Teatrı, Gənc Tamaşaçılar Teatrı kimi uşaqlar və gənclər üçün teatrlar fəaliyyət göstərir. Vaxtaşırı bu teatrlarda bir-birindən maraqlı tamaşalar verilir. Azərbaycanda Bakı Uşaq Teatrı 2001-ci il aprel ayının 9-da Bakı şəhər Mədəniyyət və Turizm İdarəsinin 260 saylı sərəncamı ilə yaradılmışdır. Bu günə qədər teatrda 35-dən artıq yüksək bədii keyfiyyətlərə malik, tamaşaçıların zövqünü oxşayan tamaşalar göstərilmişdir. Uşaq Teatrı Qafqazda tanınan peşəkar teatrlardandır. Fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində özünə çox böyük tamaşaçı auditoriyası yaratmışdır, bir sıra dövlət tədbirlərində və beynəlxalq teatr festivallarında uğurlu çıxış edərək diplom və mükafatlara layiq görülmüşdür. Abdulla Şaiq adına Dövlət Kukla Teatrının səhnəsində “Məlikməmməd” adlı tamaşanın əsasını şən, macəravı əhvalat təşkil edir və tamaşaçıları xeyirxah biri olmağa çağırır. Habelə T.Ağayevin “Qoçaq Əhməd” əsəri əsasında səhnələşdirilən eyni adlı uşaq tamaşası da gənc tamaşaçılar tərəfindən maraqla izlənilir. “Min bir gecə” nağılı əsasında səhnələşdirilən “Ələddin” adlı tamaşada balaca bir oğru olan Ələddinin məşhur cadukün tərəfindən başına gətirilən çətinliklərdən bəhs edilir. Tamaşa Ələddinin bütün çətinliklərə ağlı, zəkası ilə qalib gəlib, şahzadə qızla həyat qurub xoşbəxt olmasından bəhs edir. Obrazın maneələri dəf etməsi, göstərdiyi şücaət, əslində, uşaqları mübariz böyüməyə sövq edir. Gənc Tamaşaçılar Teatrında səhnələşdirilən və böyükdən kiçiyə hamının çox yaxşı bildiyi Abdulla Şaiqin “Tıq-Tıq xanım” əsəri əsasında hazırlanan “Tıq–Tıq xanım” tamaşasının sonunda belə bir qənaətə gəlmək olur ki, hər bir adamın dostu olmalıdır. Lakin dost qazanmaq üçün sən də dostluq etməyi bacarmalısan. Milli folklorumuzun gözəl nümunəsi olan “Göyçək Fatma” nağılı əsasında hazırlanmış eyniadlı tamaşada balalarımıza ədalətli olmaq kimi gözəl duyğular aşılanır. Xeyirxah, göyçək Fatma qarşısına çıxan hər cür çətinlikləri təmkinlə aradan qaldırıb öz istəyinə nail olur. Tamaşadan aydın olur ki, həyatda yalnız işıq, xeyir, xeyirxah insan deyil, həm də qaranlıq, şər, zülmət var. Biz, bu cür kəlmələrə nağıllarımızda tez-tez rast gəlirik ki, bu sözlər nağılları daha sirli, daha macəravi edir. Və bu cür zülmət, qaranlıq, pisliklərdən xilas olmaq üçün mütləq mübariz olmalısan. Çətinlikləri dəf etməyi bacarmalısan. Tamaşa qəhrəmanının, obrazın xarakterindəki qorxmazlıq, mübarizlik, cəsarət balacaların, uşaqların tərbiyəsinə müsbət təsir göstərir və örnək olur. Yuxarıda qeyd olunan tamaşaların sayını artırmaq da mümkündür. Bura “Vətən”, “Danışan gəlin- cik” , “Ağıllı uzunqulaq”, “Humayın yuxusu” , “Fidan və Qoğal” və s. tamaşaların adlarını çəkə bilərik. Göründüyü kimi balacaların inkişafında, onlara müsbət insani, əxlaqi keyfiyyətlərin aşılanmasın- da teatrların və uşaq folklorunun, ədəbiyyatının rolu çox böyükdür. Beləliklə, istər bu uşaq ədəbiyyatı nümunələri, istərsə də teatrda göstərilən tamaşalar uşaqların mənəvi, zehni cəhətdən inkişafında müstəsna dərəcədə müsbət təsir göstərir.
Şahnaz ƏLİYEVA QafqazUniversiteti seliyeva@std.qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Uşaq ədəbiyyatı dedikdə ağla ilk gələn,əsasən, uşaqların oxuması üçün nəzərdə tutaraq yazılmış bədii ədəbiyyat nümunələri olur, lakin məsələyə biraz geniş baxdıqda uşaqların hətta oxuma-yazma bilmədiyi kiçik yaşlarından ilk eşitdikləri ədəbiyyat nümunələrinin şifahi xalq ədəbiyyatına mənsub olması danılmaz faktdır. Deməli, uşaq ədəbiyyatı yalnız uşaqlar üçün yazılmış ədəbi nümunələri əhatə etmir, bu ədəbiyyat sahəsinin şifahi xalq ədəbiyyatı ilə güclü əlaqəsi var. Mövzu cəhətdən də zəngin olan şifahi xalq ədəbiyyatımızda uşaqların faydalana biləcəyi mövzulara nümunə kimi nənələrimizin, analarımızın bizə oxuduğu laylaları, danışdıqları şirin nağılları, əfsanələri göstərmək olar ki, bu da bizə uşaqlarla ədəbiyyat arasındakı ünsiyyətin düşündüyümüzdən daha əvvəl, hətta beşikdən
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1165 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan başladığını göstərir. O zaman ədəbiyyat sevgisini uşaqlara aşılamağın artıq onlar böyüyüb oxuma- yazma dövrünə çatdıqda başlamağımızda , uşaq və ədəbiyyat haqqında düşünməyimizdə artıq gecikdiyimizi düşünmürsünüzmü? Günümüzdə aktual məsələlərdən biridir ki, yazarlar uşaq ədəbiyyatı nümunələri üzərində işləyərkən daha həssas olmaq, həm uşaqların asanlıqla mənimsəyə biləcəkləri əsərlər yazmaq, həm də uşaqların yaş dövrünə uyğun olaraq bu əsərlərdə müəyyən mövzulara toxunaraq uşaqları hər hansı bir mövzuda maarifləndirmək əsas meyarlardandır. Bildiyimiz kimi, ədəbiyyat insan həyatında böyük rol oynayır. “Uşaqlar gələcəyimizdir” kimi cümlələri də tez-tez eşidirik. Məhz gələcəyimizi təslim etdiyimiz uşaqların inkişafı da elə bizdən, onlara oxuyub öyrətdiyimiz, mənimsətdiklərimizdən, onlara aşıladığımız təlim-tərbiyədən asılıdır. Bu qarşılıqlı əlaqə də bir daha uşaq ədəbiyyatına daha diqqətlə yanaşmağa əsas verir. Uşaqların daha intellektual, geniş dünya görüşlü olmasına çalışmaqla yanaşı, onları milli-mənəvi ruhda böyütməli, adət-ənənələri də aşılamalıyıq. Bütün bunlar yazarlarımızı düşünməyə vadar edir, onlar uşaq ədəbiyyatı nümunəsi üzərində işləyərkən uşaq psixologiyasına geniş önəm verir, psixologiyanı daha dərindən mənimsəməyə çalışırlar. Halbuki, biz bəzən dildən-dilə gəzən və üslubu sadə olan şifahi xalq ədəbiyyatımızı unuduruq. Bu hazır ədəbiyyat nümunələri- dastanlar,rəvayətlər, məsəllər və s. vasitəsilə gələcəyimizə həm adət-ənənəmizi, yaşam tərzimizi, həm də müəyyən mənada dil və tarixi keçmişimizi aşılaya bilərik. Eləcə də uşaqların təxəyyülünün inkişafında nağıllar və əfsanələrin də rolu böyükdür. Bu ədəbiyyat nümunələri sanki yaş dövrünə uyğun da kateqoriyalanıb. Əzizləmələr, laylalar beşikdə körpələrə oxunarkən dastanlar, yanıltmaclar nisbətən yaşı çox olan uşaqlar üçün əlverişli hesab olunur. Əslində isə uşaqlar üçün nəzərdə tutulub, onlar üçün yazılıb demək düzgün olmazdı. Məsələn, sayaçı sözləri yarandığı dövrdə onlar əməksevərlərin işinin yüngülləşməsi üçün nəzərdə tutulub oxunardı. Sonralar isə diləyatımlı olduğu, axıcı ritmi sayəsində yaddaşda asanlıqla qaldığı üçün uşaqların dillər əzbəri oldu. Beləcə, onlarda əməyə və əməkçiyə sevgi aşılandı.Rəvayətlər sayəsində tarixi faktları öyrənmək üçün hələ yaşı az olan uşaqlarda tarix, zaman, keçmiş anlayışı formalaşır.Lətifələr və tapmacalarla vaxtlarını əyləncəli keçirən uşaqlarda isə hazırcavablıq yaranır. Dillər əzbəri olan atalar sözləri və məsəllər isə nəinki uşaqlar üçün, hətta böyüklər üçün də bir növ məsləhət rolu oynayır.Beləcə, uşaqlıq dövrünü bu nümunələrlə keçirmiş uşaqlarda ana dili də düzgün istiqamətdə inkişaf edər. Həm də , zənnimcə, köhnəlmiş milli sözlərin də lüğətimizdən çıxarılma prosesi də ləngiyər. Məncə, dilimizə bu qədər xarici təsirin çox olduğu dövrdə buna həqiqətən də ehtiyac var. Şifahi xalq ədəbiyyatının üstünlükləri isə hələ bununla bitmir.Psixoloqlar da bu ədəbiyyat nümunələrinin faydalarından danışır.Bu nümunələr uşaqların öz aralarında və eləcə də onların böyüklərlə ünsiyyətini artırır. Məsələn, lətifələr, tapmacalar, yanıltmaclar və s. həmyaşıdlar arasında ünsiyyətin yaranmasına xidmət edir. Əzizləmələr, nağıllar, dastanlar isə əsasən böyüklər tərəfindən deyildiyi üçün onlar da uşaqlarla böyüklər arasındakı ünsiyyətdə körpü rolu oynayır. Günümüzdə uşaqlarda elektronikaya maraq artması ilə bərabər, onlarda özünəqapanıqlıq yaranır, beləcə ünsiyyət azaldıqca assosiallıq və bundan törəyən müxtəlif psixoloji problemlər üzə çıxır.Bütün bu faktları gözdən keçirərək ata-babalarımızın nə qədər uzaqgörən olduğunu görürük. Dövrümüzdə bir uşaq ədəbiyyatı nümunəsi yaradarkən qarşıya qoyulan məqsədləri və prosesləri gözdən keçirərək dildən-dilə keçib hətta bu qədər dəyişikliklərə məruz qalan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin kor-koranə yarandığını düşünmək düzgün olmazdı.Bəlkə də hələ bu nümunələrin günümüzə gəlib çatanadək keçdiyi proses də onun inkişafına təsirsiz ötüşməyib. Hal-hazırda yeni uşaq ədəbiyyatı nümunələri yazmaqla bərabər, dünya ədəbiyyatı incilərini tərcümə edib uşaqlara təqdim etmək də gündəmdə olan məsələlərdəndir. Bilirik ki, bu mövzuda da müəyyən müzakirələr, fikir mübadilələri də gündəmdə yer almaqdadır. Bu mövzudan yan keçərək sadəcə onu qeyd edəcəm ki, tarixi incilərimiz olan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri ilə dünya ədəbiyyatı nümunələrini eyni tərəzinin gözünə qoymaq olmaz.Dünyanı kəşf etməzdən əvvəl şəxsiyyətin düzgün formalaşması üçün özümüzü tanımalıyıq.Həm də, yazılı ədəbiyyat nümunələri ilə tanışlıq (istər milli, istər xarici ədəbiyyata mənsub olsun) nisbətən sonrakı yaş mərhələlərini əhatə edir. Uşaqlar yazılmış və ya tərcümə olunmuş ədəbiyyat nümunələrini oxuyacaq yaşa gələnə qədər isə onları ədəbiyyatdan məhrum etmək düzgün olmaz. Çünki ədəbiyyat, məncə, özü bir yaşam tərzidir.Yaşam tərzimizi milli ruhda kökləyib kim olduğumuzu, hardan gəldiyimizi unutmamaq və unutdurmamaq üçün ilk öncə uşaqları şifahi xalq ədəbiyyatımızla tanış etməli, onları buzəngin nümunələrimizlə bəsləməyə diqqət yetirməliyik ki, onlar da öz növbəsində bu sərvətimizi gələcək nəsillə paylaşsın,onlara dabu sərvətdən pay düşsün və eləcə də bu zəngin nümunələr unudulub tarixə qarışmasın. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1166 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan V.SƏMƏDOĞLU YARADICILIĞINDA AMERİKA YENİ KOMİK ÇALARDA Aygün SƏTTAROVA SDU
aygun201182@gmail.com AZƏRBAYCAN Sovet və müstəqillik dövrü dramaturgiyamızın ən yaxşı komedioqraflarından biri kimi yaddaşlara köçmüş Vaqif Səmədoğlu yaradıcılığında isə komikliyin məzmunu və bədii planı tamamilə yeni və fəqlidir. Yaradıcılığının ilk dönəmlərində şair kimi tanınmış və sevilmiş Vaqif Səmədoğlu səksəninci illərdə yazdığı “Bəxt üzüyü” komediyası ilə özünü ədəbi ictimaiyyət üçün həm də yaxşı bir komedioqraf kimi kəşf etdi. Bir neçə il sonra yazılmış “Yaşıl eynəkli adam” pyesi isə dramaturqun komediya janrına müraciətinin təsadüfi bir hadisə olmadığını onun istedadının yönümü ilə sıx bağlı olduğunu təsdiqlədi. “Bəxt üzüyü” və “Yaşıl eynəkli adam” pyeslərinin komik məzmunu sovet dövrü və insanı ilə bağlı idi. Bu əsərlərin komik planını da məhz bu dövrün həqiqətləri və xarakterləri vermişdir. Ancaq bu pyeslərin yazılmasından qısa bir zaman sonra, yəni doxsanıncı onillikdə artıq dövr başqa bir dövr idi, insan da başqa bir insan idi. Yeniləşən dövr komedioqrafa yeni məzmun, yeni qəhrəman təqdim edirdi. Odur ki, Vaqif Səmədoğlu “Yaşıl eynəkli adam” pyesində sərgüzəştlərini təsvir etdiyi sovet azərbaycanlıların indi də doxsanıncı illərdə müstəqillik dövrünün insanları kimi izləmək üçün yenidən “yaşıl eynəyi gözlərinə taxır”. Beləliklə, dramaturgiyamızda 1999-cu ildə “Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesi meydana çıxır. Pyes artıq Azərbaycan oxucusuna çox yaxşı tanış olan qəhrəmanları yenidən oxucuların görüşünə gətirir. Azərbaycan tamaşaçısı üçün artıq bu qəhrəmanların kimliyi, xarakteri, düşüncəsi, həyat tərzi, münasibətləri çox aydın və bəlli mövzu idi. Dramaturq yaxşı tanıdığımız qəhrəmanları “Yaşıl eynəkli adam - 1” əsərində görünməyən, bizim üçün yeni olan tərəflərdən təsvir edir və oxucu onları sanki yenidən özü üçün kəşf edir. Yeni dövrün – keçid dövrü dediyimiz doxsanıncı illərin yüz səksən dərəcə dəyişən ab-havasında “köhnə tanışlar” belə yeni maraq və məzmun-mündəricə qazanırdılar. Belə ki, “Yaşıl eynəkli adam - 1” pyesindən tanıdığımız qəhrəmanları “Yaşıl eynəkli adam - 2” əsərində yenidən gördükdə müəyyən müqayisə yaranır. Və bu müqayisədə eyni insanı iki fərqli zamanda görür və bu insanın dəyişən maraq və meyillərində zamanın məzmununu daha aydın şəkildə oxuyuruq. Biz hələ səksəninci illərdə yazılmış birinci əsərdən bu obrazları komik situasiyanın qəhrəmanları kimi tanıyırıq.Doxsanıncı illərdə yazılmış ikinci əsərdə də onlar komik situasiyanın qəhrəmanıdırlar. Ancaq eyni qəhrəmanlar bu iki əsərdə fərqli komik situasiyalardadırlar. Çünki səksəninci illərin komizmi doxsanıncı illərin komizmindən fərqlənirdi. Və hər zamanın özünün komik çalarını eyni qəhrəmanların dili ilə oxumaq əlbəttə, dramaturq tərəfindən planlı şəkildə edilmişdi. Sovet təbliğat maşınının kapitalist ölkələri haqqında verdiyi informasiya və yaratdığı təsəvvürün həqiqətə yox, müəyyən siyasi maraqlara xidmət etdiyini özü üçün kəşf edən keçmiş sovet vətəndaşı SSRİ ilə bağlı mifin dağılmasından sonra Avropa və Amerikanı “xoşbəxtlər ölkəsi” kimi xəyalında canlandırır, dünyanın bu “cənnət” məkanından gələn hər kiçik sədanın belə onlara böyük səadət gətirəcəyini düşünür. Bir sözlə, bu insana görə Avropa və Amerika ilə münasibəti olmaq elə milyonçu olmaq deməkdir. “Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesində hadisələrin dramatizmi və situasiyanın komikliyi məhz bu motiv üzərində qurulmuşdur. “Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesində amerikalı qohumunun milyonlarına şərik olmaq ümidi ilə var- yoxlarını fəda edən qohum-əqrəbanın “çox istəyən azdan da olar” situasiyasına düşməsi bədii gülüşü daha məzmunlu və mənalı edir. “Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesinin qəhrəmanları Ameriakanın sədasını eşidən kimi bütün var- yoxlarını satır, çox sevdikləri vəzifələrindən istefa verirlər. XX əsrin azərbaycanlısının təsəvvüründə Amerika cənnət-məkan bir diyar, sakinləri isə milyonçudurlar.“Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesinin qəhrəmanları arasında belə bir söhbət baş verir: Qafar: Hə, nə deyirsən, Kazım? Kazım: Nə deyəcəyəm, qarşılamaq lazımdır. Jalə: Qafar qardaş, məni siz bilirsiniz, hamı da bilir ki, belə şeylər qətiyyən maraqlandırmır, ancaq o Feyzulla kişi nətəri, var-dövlətli adamdı? IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1167 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Kazım: Ağaz, kişi Əfqanıstandan gəlir? Banqladeşdən gəlir? Şri-Lankadan gəlir? Ağaz, Amerikada kasıb adam var? Ronald Reyqan Qorbaçovdan əlborcu beş dənə adam alıb, Amerikada göstərməyçün özüylə aparmamışdı? Göründüyü kimi, keçmiş sovet insanı Ameriakada yaşayan bir şəxs haqqında hələ heç bir bilgiyə sahib olmadan yalnız bir mühakimə yürüdür: “Amerika vətəndaşıdırsa, demək milyonçudur”. Professor N.Paşayeva “İnsan bədii tədqiq obyekti kimi” adlı tədqiqatında yazır: “Gülüş hadisəsinin təbiəti ilə bağlı təhlillər aparılarkən hər şeydən əvvəl gülüşün predmeti haqqında düşünmək lazımdır: yəni gülən kimdir və kimə gülür?” Fransız filosofu Volter deyirdi ki, gülüş axtarışına dünyanın ən kədərli adamları çıxırlar. Oxucunun yaddaşında yaxşı bir komediya ustası kimi yer tutan Vaqif Səmədoğlunun poeziyası bizə deyir ki, doğrudan da, o, bizim ən kədərli müasirlərimizdəndir.Poeziyasında oxucusunu göz yaşına, dramaturgiyasında isə daha çox gülüşə kökləyən Vaqif Səmədoğlu “Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesində professor N.Paşayevanın sözləri ilə desək, kimə gülür? Əlbəttə, bunlar “hazıra nazir olmaq” istəyən, asan varlanmaq eşqinə düşən insanlardır. Varlanmağın isə ən qısa yolu isə bu epoxanın – doxsanıncı illərin insanı üçün xariclə ünsiyyətdən keçir. Onlar üçün sərhədlərin açıldığı, xariclə bağlı qadağaların ortadan götürüldüyü müasir dönəmdə ordan gələn hər səda qohumluq zəncirində növbəti həlqə deyil, var-dövlət qazanmaq üçün yaxşı bir fürsətdir. Bu fürsəti fövtə verəndə isə onlar xeyli narazı görünürlər. “Yaşıl eynəkli adam - 2” pyesinin qəhrəmanlarından biri bu haqda necə də yana-yana danışır: “Dedim ki, məni belə şeylər heç vaxt maraqlandırmayıb. Mənim bacımın ərinin dayısı gəlmişdi keçən il Türkiyədən. Milyonçunun milyonçusudu! Nə oldu? Gəldi, gördü ki, bunların evi-eşiyi, bağları, maşını... Xülasə, heç bir şey verməyib. Ongün yeyib-içib, yalla, qayıtdı...” Keçmiş sovet vətəndaşı olan azərbaycanlının təsəvvüründə Qərb və Amerika mövzusu doxsanıncı illər dramaturgiyamızda bir neçə pyesdə komik üslubda işlənsə də, Vaqif Səmədoğlu “Yaşıl eynəkli adam - 2” komediyasındabu mövzunun daha yeni komik çalarını və bədii həllini tapdı.
Yüklə 19,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|