Conference committees conference chairs c

AFORİZMLƏR ATALAR SÖZLƏRİNİN İNVARİANTI KİMİ 

 

 

Güntəkin Qəzənfər qızı MUSAYEVA 

AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun doktorantı 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Şifahi xalq ədəbiyyatının bir çox növləri, janrları hələ lap qədim zamanlardan başlayaraq yazılı 

ədəbiyyata yol tapmış və bütün janrlarının formalaşmasında, poetik strukturunun öyrənilməsində bu və 

ya digər dərəcədə iştirak etmişdir. Ona görə ki, yazılı ədəbiyyatın bir çox janrları nağıllar, dastanlar, 

rəvayətlər,  əfsanələr,  lətifələr,  atalar  sözləri  və  s.  bədii  janrlar  əsasında  yaranıb  boy  atmışdır.  Yazılı 

ədəbiyyatın  belə  janrlarından  biri  də  aforizmlərdir.  Belə  ki,  aforizmlər  janr  variantlığına  görə  atalar 

sözlərinin invariantıdır.  

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1178

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Atalar sözü xalqın tarixən sınaqdan çıxardığı həyat müşahidələrinin bədii ifadəsidir. Sadəlik və 

lakoniklik  onun  əsas  əlamətlərindəndir.  Lakin  buna  baxmayaraq,  məzmun  dairəsinin  əhatəliliyinə, 

yürüdülən  mühakimələrin  dəqiqliyinə,  müşahidədən  və  sosial-tarixi  təcrübədən  alınan  nəticələrin 

ümumiləşdirilməsinə görə atalar sözü bəzən iri həcimli əsərləri belə kölgədə qoyur. M.Qorkinin dediyi 

kimi,  “Kitablar  dolusu  hikmət  olan  atalar  sözü  və  məsəllərdə”  xalqın  ümumiləşdirdiyi  nəticələr 

ibrətamizdir.  Məsələn,  “İnək  kimi  süd  verməyən,  öküz  kimi  kotan  sürər”,  “Yaxşılıq  elə  at  dəryaya, 

balıq bilməsə xalıq bilər” və s. 

Aforizmlər də atalar sözləri kimi fikri tam ifadə edən, dildə müstəqil yaşaya bilən, ümumiləşmiş 

bir kəlamdır. Məsələn, “Qəlbdən çıxan sözlər, daima qəlbə nüfuz edə bilir. Qəlbin xəbəri olmayıb da 

ağızdan  fırlayı  verən  sözlər,  dinləyənin  bu  qulağından  girib  o  birindən  çıxıb  gedər”  (H.Cavid), 

“Dostlara  qurban  getməyən  baş  çiyinin  üstündə  ağır  yükdür”  (M.İbrahimov),  “Yer  üzündə  hakim, 

məhkum, zalım, məzlum kəlmələri durduqca bəşəriyyət bir gülər üz görə bilməz” (C.Cabbarlı) və s. 

Aforizmlər ilk öncə şifahi xalq ədəbiyyatından qaynaqlanır. Həyatın mənası fəlsəfədən daha çox, 

mifik  təfəkkürdə,  dastanlarda  və  əsatirlərdə  tapır.  Xalq  hikməti  kimi,  aforizmlər  də  insanların  həyat 

təcrübəsinin məntiqi ümumiləşdirilməsindən daha çox, hissi yaşantıların obrazlı ifadəsinə uyğun gəlir. 

Atalar  sözlərinin  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  sayılan  forma  sabitliyi  və  mütləq  mühafizəkarlıq 

aforizmlərdə  də  öz  əksini  tapmışdır.  Hər  iki  janrda  fikri  tam  şəkildə  ifadə  edən  lakonik,  sərrast 

kəlamlardır.  

Atalar  sözlərinin  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  olan  substansionallıq  aforizmlərdə  də  öz  əksini 

tapmışdır. Atalar sözlərinin janr semantikasındakı öyüd, nəsihət kimi məfhumlar aforizmlərdə də var. 

İnsanlar bu anlayışların universal mahiyyətini öz həyatlarına tədbiq edir və nəticə də bu fərdi, intim 

hadisələr  ümumbəşəri  konteksdə  qavranılır.  Deməli,  hər  iki  janrda  da  cəmiyyətlə  fərdin  istəkləri  elə 

ümumiləşdirilir ki, hər ikisinin mənafeləri üst-üstə düşür. Məsələn, “Dərd əhlinin dilini dərd əhli bilər” 

(C.Məmmədquluzadə) aforizmində yazıçının fərdi hisslərini insanlar öz həyatlarına tədbiq edirdilər. 

Əksər  atalar  sözləri  aforizmlərin  meydana  gəlməsində  əsas  rol  oynamışdır.  Belə  ki,  XX  əsrdə 

yaranan  aforizmlərin  bəziləri  improvizə  edilmiş  şəkildə  meydana  gəlmişdir.  Bu  yolla  folklor 

nümünələri  təbliğ  olunurdu  və  eyni  zamanda  el  variantlarının  müəllifli  variantları  yaranırdı.  Qeyd 

etmək  lazımdır  ki,  improvizə  edilmiş  şəkildə  meydana  gələn  aforizmlər  ideyaya,  mövzuya,  ictimai 

mühitə  uyğun  olaraq  daha  çox  satirik  ruhda  işlənmişdir.  Məs,  “Ölmə,  eşşəyim,  ölmə,  yaz  gələr 

hürriyyət  bitər”  (Cəlil  Məmmədquluzadə)  –  “Ölmə,  eşşəyim  ölmə  yaz  gələr,  yonca  bitər”  (Atalar 

sözləri), “İt qaya kölgəsində yatar, deyər: - Öz kölgəmdir” (Atalar sözləri) – “Ay quzu bu curət sənin 

deyil,  o  dalını  dayadığın  dağındır”  (Y.V.Çəmənzəmənli),  “Niyyətin  hara,  mənzilin  ora”  (Atalar 

sözləri) – “Taleyimiz hara, mənzilimiz ora” (İ.Əfəndiyev), və s. 

Göründüyü kimi, aforizmlər janr paradiqması cəhətdən atalar sözlərinin janr invariantıdır. Müəllif 

paradiqmasına  gəldikdə  isə  fərqlilik  nəzərə  çarpır.  Ümumiyyətlə,  şifahi  xalq  ədəbiyyatında  müəllif 

məsələsi  hələ  də  mübahisəli  məsələlərdən  biridir.  Folklorun  şifahi,  anonim  və  kollektiv  yaradıcılıq 

məhsulu olması burada müəlliflik anlayışını şərti şəkildə düşünməyə imkan verir. Folklor mətinlərində 

ümumi  meyil  izlənilir,  hadisələrə  ortaq  fikir  bildirilir.  Məsələn,  “müdrik  kəlamlar  “atalar  sözləri” 

adlandırılır,  oğuznamə  əzəli  təcrübənin,el  müdrikliyinin,  xatirələrin  ifadəsi,  “qeybdən  gələn  dürlü 

kəlam”  kimi  xatırlanır.  Bir  növ,  burada  insan  söylədiyi  fikir  üçün  fərdi  məsuliyyət  daşımır. 

Aforizmlərin  isə  kim  tərəfindən  yarandığı,  kim  tərəfindən  söylənildiyi  hamıya  məlumdur.  Atalar 

sözlərindən  fərqli  olaraq  burada  hər  bir  insan  söylədiyi  fikir  üçün  fərdi  məsuliyyət  daşıyır.  Ancaq 

müdrik  kəlamı  söyləyən  insan  fikrin  ona  aid  olmadığını  atalara  aid  olduğunu  işarələyərək  özünü  bir 

növ  özünü  siğortalayır.  Məsələn,  Atalar  demişkən:  “Zimistan  çəkməyən  bülbül,  baharın  qədrini 

bilməz”,  “Döymə  qapımı,  döyərlər  qapını”  və  s.  Beləliklə,  aforizmlər  müəllifi  məlum  olan  atalar 

sözləridir, atalar sözləri isə müəllifi unudulmuş hikmətli kəlamlardır. 

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1179

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

ALTMIŞINCILAR MÜASİR DÖVRDƏ 

 

Sədaqət HACIYEVA 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Sovet ədəbiyyatını üç dövrə bölmək olar: 

1)

 

20-30 cu illər 

2)

 

40-50 ci illər 

3)

 

60-80 ci illər 

Y.Qarayev  “Nəsrin  yeniliyi”  məqaləsində  60-cı  illərin  ədibləri  haqqında  belə  bir  fikir  bildirir: 

“Ədəbiyyata sadəcə olaraq isdedadlı təklər yox, birdən-birə qəflətən bütöv bir ədəbi nəsil daxil oldu. 

İnsana diqqət dərinləşdi.Nəsir müasirliyin ağrılı problemlərinə laqeyid qala bilmədi. Qəribə, uğursuz, 

təzədlı, mürəkkəb taleli adamlar,həyatda bəxti gətirməyənlər nəsrə axınla daxil olmağa başladılar”. 

Bu ədiblərə Anar, Mövlud Süleymanlı, Nərman Həsənzadə,Fikrət Qoca, Ramiz Rövşən, Maqsud 

İbrahimbəyov, Musa Yaqub, Elçin, Vidadi Babanlı və.s aid etmək olar və onlar bu gün də öz ədəbi 

fəaliyyətlərini  davam  etdirirlər.  Bu  yazıçılar  sovet  ideologiyasiının  təsirindən  çıxaraq  yeni  üslubda, 

yeni  formada  bədii  əsərlər  və  şeirlər  yazmağa  başladılar.  Artıq  əvvəlki  illərdən  fərqli  olaraq  onların 

yaradıcılığında  sovet  ideologiyası,  sovet  düşüncə  tərzi  yox,  reallıq,  realizm,  həyat  həqiqətləri  əks 

olunmağa başladı. 

Anar müasir dövrümüzdə “Kərəm kimi”, “Göz muncuğu”, “Sissiz” və.s əsərlər yazmışdır.60-70-

80-ci  illərin  tənqidçilərinin  bir  parası  -  "dünənkilər"  Anarı  yenilikçiliyinə,  irəli  getdiyinə, 

"modernizminə",  "formalizminə"  və  s.  "izmlərinə"  görə  tənqid  edirdilər,  90-cı  illərin  və  yeni  əsrin 

əvvəllərinin  bir  para  tənqidçi  və  yazarları  -  "bugünkülər"  isə  "köhnəliyinə",  "geri  qaldığına", 

"antimodernizminə", "izmlərsizliyinə" görə suçlayırlar. 

Anar yaradıcılıgında daha cox sosioloji problemlərə toxunmuşdur. Onun 2014-cü ildə nəşr olunan 

“Göz muncuğu əsəri” oxucular tərəfindən böyük marağa səbəb oldu. Yeni tərz, yeni üslubda yazılmış 

bir əsərdir.Postmodernizm üslubunda yazilmiş əsərin ideyası “xeyir və şərdir”. 

“Göz muncuğu” Anarın bütün yaradıcılığı boyu özünü göstərən mistisizmin zirvəsidir. Əsərin ən 

zəif  təsvir  olunan  yeri  insanin  yenidən  dirilməsi  hissəsidir.  Yazici  əvvvəlcə  obrazın  ağrılarını 

canlandirir,  ancaq  bu  ağrılar  insana  qebir  ezabını  yaşatmır.  Halbuki,  insan  qəbirdən  çıxanda  özü 

qorxmalıdır,  dəhşətə  gəlməlidir,  həyacan  keçirməlidir,  təşvişə  düşməlidir.  Ancaq  Əhliman  qəbirdən 

çıxan  kimi  başlayır  söhbət  etməyə,  sonra  da  araq  içib  çıxıb  gedir.Ağrı...  dəhşətli,  dözülməz  ağrı... 

Bədənimin,  sifətimin  hər  qarışına  köz  basırlar.  Ağrıdan  qışqırmaq...  səsim  çıxmır.Ağrı...  qaranlıq... 

Zil–zülmət qaranlıq. Göz gözü görmür. Gözlərim heç nə görmür. Gözlərim qapalıdır...Ağrı... dəhşətli, 

dözülməz  ağrı...  Yavaş-yavaş  yaddaşım  oyanır...  Yüksəklik.  Çoooox-çoooox  uca  yüksəklik.  Dağ 

zirvəsi? Yox, deyil. Qarşımda dibi görünməz uçurum...  

Yazıçı əsərdə Sartırdan belə bir nümunə gətirir: “Mən demirəm ki, Allah yoxdur - o, var. Amma 

onun  mövcud  olub-olmamasının  bizim  xilas  olub-olmamağımıza  bir  dəxli  yoxdur.  Biz  özümüz-

özümüzü xilas etməliyik”. 

Postmodernizmin  əsas  səciyyəvi  cəhətlərindən  biri  vahid  sujet  xəttinin  olmamasıdır.  Bir  fikrin, 

bir  ideyanın  olmamasıdır.  Hadiseler  cox  şaxəli,  cox  variantlı  təsvir  olunur.  Yazıçının  konkret  nə 

demək isdəyi bilinmir. Seçimi oxucunun öz ixtiyarına buraxır, ancaq bu  əsərdə Əhlimanın Diri baba 

ilə söhbətindən müəyyən etmək olur ki yaziçi insanları şərdən uzaq olmağı dolayı yolla bildirir. Diri 

babanın Əhlimanı Hörmüz adlandırması da bu səbəbdən təsadüfi deyildir. Hörmüz zərdüşlükdə xeyrin 

təmsilçisidir. 

“ İnsan  özü  özünü  yaradır,  istəsə,  özünü  Hörmüzd  kimi,  istəsə,  Əhriman  kimi  yetişdirə  bilər. 

İnsanın içində hər ikisi var - Hörmüzd də, Əhriman da... Xeyri ya Şəri seçmək isə, insanın özündən 

asılıdır...  Bu  göz  muncuğu  səni  Əhrimanın  fitnələrindən  qoruyacaq.  Sən  də  insanları  Əhrimandan 

qoruyacaqsan”.  

Elçin  Əfəndiyevdə  öz  yaradıcılığını  müasir  dövrdə  davam  etdirmişdir.  Onun  “Baş”  romanını, 

“Kölgə“ hekayəsi, “Kaşeyin taleyi” povestini və.s əsərlər yazmışdır. 

 Kölgə  hekayəsi  əsər  qəhrəmanın  Şah  Tutla  bağlı  əbədi  keçmişdə  qalmış  uşaqlıq  çağlarının 

xatırlanması ilə başlasa da, hadisələr onun ömrünün yetkin çağlarında baş verir. Fariz müəllim qəzetdə 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1180

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

oxuyur  ki,  fransız  alimi  Jan  Batist  Effel  Cucurbita  pepo  L.  hörümçəyinin  kəşfinə  görə  “Nobel” 

mükafatı alıb və sarsıntı keçirir. Ona görə ki, 21 bir il bunda əvvəl həmin hörümçəyi o, kəşf etmişdir, 

ancaq bioloq alim akademik Nurullayev onun bu kəşfinə biganə yanaşmışdır. 

Yazıçı əsərin əsl mahiyyətini o möcüzəylə bağlı suallarla ortaya qoyur: “Əgər bu möcüzəni kəşf 

etmək onun bəxtinə yazılmışdısa, o zaman nə üçün dünya entomologiyasının bundan xəbəri olmadı, 

yəni xəbəri olmadı ki, bu kəşfi ilk dəfə Jan Batist Effel yox, Azərbaycanda Fariz müəllim edib? Yox 

əgər Jan Batist Effelin adı qızıl hərflərlə dünya entomologiyasına həkk olunacaqdısa, o zaman nə üçün 

1991-ci ilin avqustun 23-də o möcüzə Fariz müəllimin vanna otağında baş verir?” 

Yazıçının  demək  isətədiyi  əsas  fikir  “milli  biganəlik”.  Özümüzün  tapdıqları  kəşflərə  qarşı  olan 

biganəliyimizdir. 

Nurullayev deyir: 

-Vallah, - dedi. – Sən qəribə adamsan!.. A kişi görmürsən ki, dünya dağılır?! Bu zırtzırtda sən də 

hörümçək  kəşf  etməyə  vaxt  tapmısan?!  Ayhay?!  ..  Mən  səni  seryoznı  adam  bilirdim...  –Və  başını 

bulayıb uzaqlaşa-uzaqlaşa: - Sluşay, -dedi. –Get işinlə məşğul ol!.. 

Ona deyilən sözlərdən sonra o, heç bir cəhd gösdərmir, can yandırmır. Əsəri oxuyanda elə Fariz 

müəllimin özünün müəyyən qədər məsələyə soyuq yanaşması hiss olunur. 

 

Bizim əsərlərin çoxunun həmişə gözəl ideyası olur, ancaq yazıçı hadiselerin təsvirini, reallığı 

canlandırmağı bacarmır.Bu əsərə Vidadi Babanlının “Zəmanə adamı” əsərini nümunə göstərmək olar. 

Əsərdə yazıçı bu günün nəbzini tutan, min bir fırıldaqlarla insanı yoldan çıxartmağa can atan “zəmanə 

adam” ının obrazını yaratmışdır. 

 

Müəllimi Cəmil İmanlıda ona deyir ki, “ Sən lovğasan, özündən çox razısan, sırtıqlıqla, özünü 

gözə soxmaqla hər işini nizamlayırsan”. Əsərdə Əfsunun fırılaqlara can atdığını təsvir etsədə, ancaq 

inandırıcı  alınmamışdır.  Əfsun  mərkəzi  kitabxanaya  gedir,  orada  Durnanı  gorür  və  onu  yoldan 

çıxartmaga  çalışır.  Durna  özüdə  bildirir  ki,  mən  iradəli  qadınam,  ancaq  bir-iki  gündən  sonra  özü 

onunla görüşməyə başlayır.  

Heç  eybi  yoxdur,  keçmiş  ola.  Bir  də  üzünə  salıb  mənə  yaxınlaşar,  qabağımı  kəsər,  verdirərəm 

vayını!... Durnanı ələf, üzünü yola tanıyıb...Ay özün öləsən!  

Halbuki, Durnanın yoldaşı Bəhlul çox yaxşı insan idi. Onlar bir-birlərini sevərək evlənmişdilər. 

O, başına gələn hadisəni çəkinmədən ona bildirə bilərdi. 

Bir  də  Durna  Bəhlula  uşaq  evinə  gedəndə  ona  məsləhət  görürlər  ki,  anasız-atasız  uşaq 

götürsünlər, ancaq o, etiraz edir ki, mən keçmişi, necə bir ailədə anadan olduğu məlum olmayan uşağı 

övladlığa götürə bilmərəm. Onda insanın ağlına dərhal belə fikir gəlir ki,onda sən niyə özün yoldan 

tanımadıgın bir insanla evli ola-ola qoşulub qaçırsan. 

Ona  həkimlər  sənin  uşağın  olmuyacağını  bildirsələr  də,  ancaq  onun  qəlbində,  ürəyinin 

dərinliyində nə vaxtsa uşağının olcağına inam var və Durna Əfsunla qaçmasını onunla əlaqələndirir ki, 

düşürdüm  Əfsundan  uşağım  olar.  Amma  biz  Durnanın  uşaq  həsrətilə  qovrulduğunu  görə  bilmirik, 

yazıçı bu barədə bizə sadəcə özü danışır, məlumat verir. 

Digər  qeyri-real  təsvir  Əfsunun  əvvəl  Tamaranı  yoldan  çıxartmağa  can  atması,  ancaq  nail  ola 

bilməməsi.  Sonra  onu  Azyentagildə  görüb  qızın  namusunu  qoruması  hisəsisidir.  Belə  əclaf  adamın 

birdən-birə  bir  qızın  həyatını  nə  səbəbə  xilas  etməsini  yazıçı  canlandıra  bilməmişdi.  Eyni  zamanda 

Tamaranın ondan heç zaman xoşu gəlməyib, ancaq onu orda görən kimi tez qucağına atılır, sonra da 

onunla ailə qurur. 

Əsərdə  Əfsunun  Azərbaycan  ədəbiyyatını  gözəl  bilməsi  söylənilir  və  tez-tez  də  onun  dilində 

ədəbi fikirlər işlədir. Bu da əsərin keyfiyyətini azldır.

 

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1181

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

AZƏRBAYCAN XALQININ ŞAİRLƏRİ:                                        

ƏBDULLAH HÜSEYNZADƏ SƏMƏNDİ 

 

Müstafa ŞƏHİDİTƏBAR 

İmam Sadiq Universiteti 

[e-mail] 

İRAN 

 

1. Əbdullah Hüsseynzadə Səməndinin Həyatı Haqqında 

Əbdullah  Hüsseynzadə  Səməndi  1960-cu  ildə  Zəncan  Qazkəndi  Qaradaş  məhəlləsində  anadan 

olmuşdur.  Əslən  Azərbaycanlı  olan  bu  şair,  öz  dövrünün  tanınmış  şairləri  ilə  görüşmüş  və  ruzigar 

hadisələr ilə yaşayış sürmüşdür. 

Gumri  Dərbəndini,  Füzülini  və  Vahidi  sevən  şair,  Hüsseyn  Münzəvivə  Huşəng  Cəfəri  ilə 

yoldaşlıq etmiş, dahi qəzəl ustalarından birinə çevrilmişdir. 

Səməndi Vahidin aşağıda qeyd etdiyimiz iki beytini sevmiş və qəzəldə cəhd etmişdir. 

Düşəndə türreye dilbər xayalə axşamlar/ Məhəbbət əhli batar min məlalə axşamlar 

Şərabi yarsız içsən bir azda qəm gətirər/ Gül üzlü yar ilə ol həmpiyalə axşamlar 

Səməndi  dahi  şair  Hüsseyn  Münzəvin  “Tərənnum  və  Təqəzzul”  və  “Duman”  əsərlərini  çox 

bəyənmiş, həmçinin, Huşəng Cəfəri və başqa şairlər ilə məktub vasitəsilə yazışmışdılar. 

2. Əbdullah Hüsseynzadə Səməndinin Şeirləri Haqqında 

Səməndinin şeirlərinə bir neçə bölümdən baxılmışdır. 

2.1  Gənclik  vaxtlarında  yaşadığı  yurda  (Pəri)  ve  bu  yerlə  bağlı  xatirələrine  işarə  edən 

şeirləri 

Şairin bir sıra şeirlərində uşaqlıq və gənclik dövründə yaşadığı yurddan (Pərı) söhbət açır. Şair 

Pərinamə adlı şeirini belə başlayır: 

Söylərəm ver qulağın indi Pərinaməni mən/Pəri bir yerdi böyük çoxda qədimidi kuhən 

Şaira sən Pərinin adına böhdan diməyən/Pəri ayəndədə görrən yekə üstan olacaq 

Pəri ta şəhər olana çoxlu ürək qan olacaq 

Və ya başqa bir şeirini Pəri kəndi adlandırır: 

Yolların bağlıdı kəndin necə virandı pəri/Su donub qar tökülür gör necə borandı pari 

Bülbülün yoxdu vəli bayquş oxur çox ucadan/Qarğalar çoxdula bir gör nə ğəzəlxandı pəri 

Həmçinin o, öz gəncliyində başına gəlmiş hadisələrdən və xatirələrindən şeirlərində söhbət açır. 

Məsələn Qara It şeirində şair öz dövranında olan bir iki ünvanla olmuşsa belə yazır: 

Nə gəzirsən gənə ey lutiyi dövran qara it/Gözləri ceyrana bənzər mənə canan gara it 

Gurdları qorxudusan tək gəzisən bazari/Rəhm elə qordlara cox tökməyinən qan qara it 

Bəzi şeirlərində şair öz ana yurduna-Zəncana şeirlər yazıb. 

Yazanda bu qəzəli fikrim oldu zülmani/Könül baxanda lama, yada saldi lampani 

Qərəz budur söz yazılıbdır məhərrəmin sözünə/Bu şəxs yordu yəğin Təbriz iləZəncani 

2.2 İctimai və dini şeirləri  

Şair öz zəmanəsində baş verən və onun həyatında çox önəm daşıyan bəzi ictimai hadisələrdən də 

öz  şeirlərində  misal  gətirib.  Məsələn,  şair  zəncanlı  Hüsseyn  Münzəvi  ilə  dostluq  etmiş  və  bu  onun 

həyatını müsbət mənada dəyişmişdi. Səməndi bunları öz şeirlərində belə qələmə almışdı: 

Ey dəhr xərab ol ki Hüsseyn Münzəvi getdi/Əşaridə bir səbk qoyub gör nələr etdi 

İrani gəzənMünzəvi tək on nəfər olmaz/Çun kilk i qəza yazdı gül kimi solmaz 

Məcnun ilə, Fərhad ilə, Sənan olub ətşan/Sərçeşmeyi eşqə yetişib oldula mehman 

Sənən olub aşıq gənə tərsayə vırıldı/Öz dinin atıb məzhəbi İsayə vırıldı 

Yox çarə Hüsseyn, nuş eləyib cam i əcəldən/Bilməm nəcür əl çəkdi o biçarə qəzəldən 

Ey vay Səməndi gəl özün Münzəviyə gılma bərabər/Yoldaş gediri yar gedir, hammi sərasər 

Şair həmçinin dərin və səmimi duyğularla İmam Hüseyn (ə s) və İmam Əli (ə s) məhzərinə şeirlər 

yazıb: 

Kərbəla Toprağı 

Götürdüm Kərbəlanın toprağından/Əcəb topraq, misali müşgi ənbər 

Gəlıb ətri bu toprağın beheşdən/Olub topraq qizildan porbəhatər 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1182

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Nəzər saldım o topraqə zəmani/Sual etdim dedim yoxdur ziyani 

Dedim topraq müəttərsən zebani/Tökümüşdür Hüsseynin bırda gani 

Odur mən olmuşam çoxdan müəttər 

Ya Əli Səndən Mədəd 

Eşq odunda yandı canim, ya Əli səndən mədəd 

Yandı hicranin odunda xanimanim, ya Əli səndən mədəd 

Bax Səməndi dərdinə Zahid gəlib dərman dedi 

Yanmişam parvanə tək yox dərdə dərmanim, ya Əli səndən mədəd 

2.3 Ədəbi şəxslərin-yazıçı və şairlərin yazılarından faydalandığı şeirləri  

Şair bir çox şeirlərində ədəbi şəxslərin şeirlərindən faydalanmışdır. 

Şeyxi Sənan: Şeyxi Sənanə bu qız bir belə azar elədi/Dağıdıb məktəbini şeix gəzib çöllərdə 

Fərhad: Vıranda tişəni Fərhad bistun daşına/Deyərdi yar gələr indi hər zaman gecələr 

Xosrov: İki dildadəyə bildim nə qıldı/Bəlı Xosrov gərək xunxar oleydi 

Məcnun:Bütün  Məcnun  gəzən  dəşti  mən  biçarə  tək  gəzdim/Əgər  olsydim  ağil  nazənin,  səhrayə 

gəlməzdim 

Həllac: Səməndi oldu divanə qoyun zəncirə bağlansın/Və ya həllac tek müştaqdırbalayidar olsun 

Şair öz şeirlərinin çox hissəsində nostalji baxışından faydalanıbdır, məsələn: 

Tüklər ağarıb, mən baxiram getdi cavanlıq/O ləbləri çün ləli bədəxşanda gocaldı 

Şair bir çox şeirlərində gözəl təsvirlərdən faydalanıbdır. Məsələn: 

Cami mey tez tez əlimdə oynayır ta qəm gedə/Saxladım nuş etməyə ləli bədəxşanim gələ 

****************** 

Minəndə məhmilə Leyli, baxar macnun olar dilxun/Gəzər avarə çüllərdə, deyər ey vay əyan ağlar 

******************** 

Məcnun ki bizim fəlsəfənin nabiğəsiydir/Gərg olmışıdı eşqidə, eşqin dədəsiydir  

Şair bəzi şeirlərində ruzigardan şikayət edir.  

Yandı pərvanə kimi gol ganadım eşq oduna/Yarə pərvanə kimi mən şəm olam, goymadılar 

*********************** 

Bucür dünyani bilsydim yağin donyayə gəlməzidim/ 

Cəfa cəkməzdim aləmdə, bu bixud cayə gəlməzidim 

Şair öz şeirlərində bəzi yerlərdə tarixi hadisələrə işarə edir.  

Nə garətgər Mogoltək ləşkərin var/Ürək gör qan olub ax-vayə düşmuş 

Nigara qaşlarin şəmşiri xunriz/Yağin Çəngiz ilə həmsayə düşmüş 

2.4 Romantik Şeirlər 

Şairin ən önəmli məzmünü ki şeirlərində faydalanıb, romantik məzmunlardir. Bir baxiş Səməndi 

şeirlərinə  bu  həqiqəti  aydinlaşdiri  ki  romans,  sevgi,  eşq  Seməndinin  ən  çox  faydalanmiş 

temlərindəndir. İndi burda neçə örnək görürük: 

Şair bu şeirdə klassik şəkildə gecələr kəlməsini seçib və hər beytdə onu gətirməsilə öz ürəyindən 

gələn kədərli duyğuları və qayğıları izhar edir. O öz duyğusunu qaranlıq və həsrətli bilir. Şair yazır: 

Qədrini bil gecənin, eyləmə əfqan gecələr. 

O öz sevgilisindən ayrı düşüb, ancaq yenə də öz yarına vəfalı qalıb. 

Mən nigarin küçəsin gəzməyə illət budu ki/Gülü aqyar dərər, yuxlasa bağban gecələr. 

Səməndi kədərin zirvəsində olaraq yenə öz sevgisini xatırlayaraq yazır: 

Bir qara zülf eləyibdir günümü qara mənim 

Dahi  şair  bir  gözəl  təmsil  ilə  özünü  aya,  sevgilisini  günə  bənzədir  və  istəyir  ki,  ay  kimi  öz 

gününün başına dolansın. 

Gecənin rəmzini sən çəşm-i həqiqət ilə düşün/Ay kimi get gününün dövrinə tovlan gecələr 

Səməndi bu şeirdə göstərir ki, kədərli dövran sürür. Bu şeiri tam şəkildə aşağıda görə bilərik: 

Qərdini bil gecənin eyləmə əfğan gecələr/Deməki oldu cəfadən ürəyim qan gecələr 

Mən nigarın küçəsin gəzmək illət budu ki/Gülü əğyar dərər yuxlasa bağban gecələr 

Gecənin rəmzini sən çəşm-i həqiqət ilə düşün/Ay kimi get gününün dövrinə tovlan gecələr 

Bivəfa yarlərin vəslini çox arzılama/Bivəfa ilə gedər qarətə iman gecələr/ 

Bir qara zülf eyləyibdir günümü qarə mənim/Sındırıbdır necə gör əhdi ilə peyman gecələr 

Gecəni tək gəzirəm küçələri söbhə kimi/Keçiri mən yazığa qüssəli dövran gecələr 

Bu səməndi yetirib söhbətini ləb sözünə/Öldürür dürr-i ləbin Cavidi hər an gecələr