Corc Vaşinqton Mənim vətənim azadlıq olan yerdir. Tomas Cefferson

Amerika prezidentləri
li debatlardan sonra Nyu-York ştatının qubernatoru Teo-
dor Ruzvelt vitse-prezidentliyə namizəd oldu. Seçkilərdə 
demokrat partiyasını «həmişə namizəd» Uilyam Brayan 
təmsil edirdi. Mak-Kinli 51,7 % səs toplayaraq ikinci 
müddətə prezident seçildi.
Mak-Kinlinin bu qələbəsi onun şöhrətinin zenit nöqtəsi 
oldu. Lakin ikinci müddətə prezidentlik fəaliyyətinə baş-
ladıqdan alti ay sonra, 6 sentyabr 1901-ci ildə Buffaloda 
keçirilən Panamerikan sərgisində  iştirak edən prezidentin 
həyatına sui-qəsd edildi. Anarxist Leon Çolqoşun açdı-
ğı atəşlərdən sinəsindən və qarın nahiyəsindən yaralanan 
Mak-Kinli 14 sentyabrda vəfat etdi.
Qeyd edək ki, onun şöhrəti vəfatından azacıq sonra unu-
dulmuşdur. Buna səbəb xələfi  T.Ruzveltin ABŞ tarixində 
fundamental dönüş yaratması olmuşdur. 

142
Amerika prezidentləri
TEODOR RUZVELT 
(THEODORE ROOSEVELT)
(1901-1909)
Bəzən Teodor Ruzvelti müasir Amerikanın simvolu 
hesab edirlər. O, Mak-Kinli öldürüldükdən sonra Ağ Evin 
sahibi olmaqla ən gənc prezident kimi tarixə düşmüş-

143
Amerika prezidentləri
dür. ABŞ-ın inkişaf edərək dünyanın qüdrətli, hegemon 
dövlətinə çevrilməsində misilsiz xidmətləri olub. Ruzvelt 
prezidentlik institutunun konstitusional imkanlarından ar-
dıcıl istifadə edərək islahatlar vasitəsilə ABŞ siyasi sistemi-
ni XX əsrin tələblərinə uyğun qurmuşdur.
T.Ruzvelt 27 oktyabr 1858-ci ildə Nyu-York şəhərində 
varlı aristokrat ailəsində anadan olub. Holland əsilli 
Ruzveltlər XVII əsrin birinci yarısında Nyu-Amsterdam 
ərazisində  məskunlaşan ilk mühacirlərdən idilər. Gələcək 
prezidentin atası Teodor Ruzvelt şüşə ticarəti və bank 
əməliyyatları ilə məşğul olaraq ailə biznesini uğurla davam 
etdirmişdi. Ruzvelt (ata) övladlarının təlim-tərbiyəsinə 
xüsusi diqqət verirdi. Fiziki cəhətdən zəif və bir çox uşaq 
xəstəliklərinə mübtəla olan balaca Teddi doğmalarının 
xüsusi qayğısı altında böyümüş, ilk təhsilini də evdə xü-
susi müəllimlərdən almışdı. Hələ ilk uşaqlıq çağlarından 
onda qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq üçün qətiyyət 
göstərmək və prinsipiallıq özünü büruzə verir. İki həmyaşıdı 
tərəfi ndən amansızca döyülməsi onda rəqibə nifrət hissi ilə 
yanaşı qalib gəlmək yanğısı oyadır və atasından ona idman-
la məşğul olmasına icazə verməsini istəyir. Atçılıq idmanı, 
gimnastika, ovçuluq, boksla məşğul olmaqda onun məqsədi 
məşhur idmançı olmaq deyil, sağlamlığını bərpa etmək idi. 
Bununla yanaşı o, atlara və ovçuluğa olan marağını ömrü 
boyu saxlamışdır.
1876-80-ci illərdə Ruzvelt Harvard Universitetində 
təhsil alır. Bu müddətdə onun həyatında önəmli dəyişikliklər 
baş verir. O, 20 yaşında ikən atası vəfat edir. Təhsilini bitirən 
kimi tələbə ikən tanış olduğu Bostonlu bankir qızı Əlis Li 
ilə ailə qurur. 1884-cü ildə onların ilk övladı dünyaya gəlsə 
də faciə baş verir, Əlis doğuş zamanı vəfat edir. İki il son-
ra Ruzvelt yenidən evlənmiş, bu nikahdan daha beş övladı 
dünyaya gəlmişdir.

144
Amerika prezidentləri
Harvardda təhsilini bitirdikdən sonra ailəsilə birgə qo-
humlarına məxsus şəhərətrafı malikanədə yaşayaraq, ədəbi-
tarixi mövzuda yaradıcılıqla məşğul olur. Bununla yanaşı 
əmisinin hüquq kontorunda hüquqşünaslıq öyrənir, Kolum-
biya Universitetində mühazirələr dinləyirdi. Lakin tədricən 
siyasət onu özünə cəlb edirdi.
Ruzvelt siyasi fəaliyyət üçün partiya seçimində çətinlik 
çəkmir.  Şimalda böyük elektoral gücə, siyasi nüfuza ma-
lik respublikaçılar partiyası onun karyera etməsi üçün 
əlverişli mühitə malik idi. 1881-ci ildə qəti olaraq siyasətlə 
məşğul olmağa qərar verən Ruzvelt siyasi mühitlə tanışlıq 
məqsədilə, dərnəklərdə, yığıncaqlarda iştirak edir. Dərin sa-
vada, gözəl natiqlik bacarığına malik olması tezliklə partiya 
funksionerlərinin diqqətini cəlb edir və 28 oktyabr 1881-
ci ildə keçirilən partiya yığıncağında  ştat parlamentinə 
seçkilərə namizəd göstərilir. Respublikaçıların, xüsusilə Co 
Merreyin böyük dəstəyi nəticəsində Ruzvelt deputat seçilir.
Ştat parlamentindəki ilk çıxışları onu ictimai diqqət 
obyektinə çevirir, söylədiyi nitqlər qəzetlərdə  dərc olu-
nurdu. Ənənəvi olaraq sosial-iqtisadi problemlərdən deyil, 
konkret adlar çəkməklə dövlət orqanlarında korrupsiya və 
rüşvətxorluqdan danışırdı.  İnhisarçılığı  tənqid etməsi isə 
onu bütün ölkəyə tanıtdı.
İki müddət ardıcıl deputat olduqdan sonra Ruzvelt 
Qərbə, Dakotaya köçür. Burada maldarlıq və  əkinçiliklə 
məşğul olur. Bu sahədə ciddi uğur qazanmaq ona nəsib ol-
mur və 1887-ci ildə yenidən Nyu-Yorka qayıdır. Şəhər meri 
seçkilərində iştirak etsə də qələbə qazana bilmir.
1888-ci il seçkilərində B.Harrisonun prezident seçil mə-
silə respublikaçılar Ağ Evə yiyələnirlər. Ruzveltin Xarici İşlər 
Nazirliyində işləmək cəhdi, nazir və şəxsi rəqibi C.Bleynin 
mane olması səbəbindən baş tutmur. Nümayəndələr palata-
sının spikeri T.Ridin zəmanəti ilə Dövlət Xidməti məsələləri 

145
Amerika prezidentləri
ilə  məşğul olan komissiyada işə  qəbul edilir. 1895-97-ci 
illərdə isə Nyu-York polis komissarı vəzifəsini tutur.
Növbəti seçkilərdə U.Mak-Kinlinin namizədliyini 
müdafi ə edən Ruzvelt, prezidentin administrasiyasında yer 
alacağına ümid bəsləyə bilərdi. Sələfl ərindən fərqli olaraq 
ekspansiya tərəfdarı olan Mak-Kinli kabinetə məhz ABŞ-
ın ümumdünya siyasi məkanına inteqrasiyası tərəfdarlarını 
toplayırdı. Bu sırada artıq özünəməxsus siyasi baxışları ilə 
fərqlənən Ruzvelt diqqətdən yayınmır və o, hərbi-dəniz na-
zirinin müavini təyin edilir.
Nazir müavini olmasına baxmayaraq kabinetin digər 
üzvləri arasındakı nüfuzu, onun dövlətin xarici siyasət kur-
sunun müəyyənləşməsinə  təsir imkanını artırır. Bu haqda 
U.Taft prezident olarkən belə demişdi: «Əgər Ruzvelt ol-
masaydı, çətin ki, İspaniyaya müharibə elan olunardı».
Amerika-İspaniya müharibəsi başlayarkən Ruzvelt tut-
duğu vəzifədən istefa verərək cəbhəyə yollanır. Nyu-York 
milli qvardiyasının kapitanı olan Ruzvelt podpolkovnik 
rütbəsində «Vəhşi atlılar» kavaleriya alayının komandiri 
təyin olunur.
Müharibədə özünü bacarıqlı  hərbçi kimi təsdiq edən 
Ruzvelt şan-şöhrət qazanmaqla yanaşı siyasi karyerasında 
yeni mərhələnin əsasını qoyur. Ordudan tərxis olunduqdan 
sonra 1898-ci ilin sonunda Nyu-York qubernatoru seçilir.
1900-cü il prezident seçkilərndə yenidən Mak-Kinlinin 
namizədliyi irəli sürüldü. Şöhrətpərəst Ruzveltin də nami-
zəd olmaq istəyi vardı. Lakin M.Hann, T.Platt kimi qüdrətli 
partiya bossları buna razlaşmadılar və Ruzveltə növbəti 
seçkilərədək gözləməyi məsləhət bildlilər. Partiyadakı Ruz-
velt tərəfdarlarının tələbi ilə o, vitse-prezidentliyə namizəd 
göstərilir.
Uğurlu keçən seçkilərdən sonra vitse-prezident senat 
qarşısındakı ilk çıxışında öz məramını bu şəkildə açıqla-

146
Amerika prezidentləri
mışdı: «Biz Qərb yarımkürəsində, bütün kontinentdə aparı-
cı dövlətik. Şərq və Qərbdə, iki böyük okeandan o tərəfdə 
daha böyük dünyaların həyatını müşahidə etməkdəyik. 
İstəsək də, istəməsək də biz o həyatda iştirak etməyə borc-
luyuq».
14 sentyabr 1901-ci ildə Mak-Kinli sui-qəsd nəticəsində 
aldığı ölümcül yaralardan vəfat etdi. Elə həmin gün Ruzvel-
tin ABŞ-ın 26-cı prezidenti kimi andiçmə mərasimi keçirildi.
Ruzveltin prezidentliyinin ilk illərində iqtisadiyyatın 
dövlət tərəfi ndən tənzimlənməsi istiqamətində ilk addımlar 
atıldı. Prezidentin təşəbbüsü ilə Konqres «trestlər əleyhinə» 
qanun layihəsini qəbul edir. Bu qanuna əsasən iri trestlər 
və digər inhisarçı qrupların fəaliyyəti dövlət nəzarəti altı-
na keçirdi. Ruzvelt kapitalın həddən artıq mərkəzləşməsini 
«bədbəxtlik» adlandırırdı. Onun fi krincə bu, rəqabəti, fərdi 
sahibkarı, ümumiyyətlə  xırda burjuaziyanı  məhv edir, 
ölkənin sonrakı inkişafına əngəllər törədirdi.
1902-ci ildən başlayaraq Ruzvelt bu istiqamətdə konk-
ret fəaliyyətə keçir. 1890-cı ildə  qəbul edilmiş antitrest 
Şerman qanununa istinad edən baş prokuror Filander Noks 
nüfuzlu dəmiryol şirkəti «Şimal səhmdar kompaniyası»na 
qarşı prosesə başlayır və bu, 1904-cü ildə trestin buraxıl-
ması ilə  nəticələnir. Bunun ardınca trestlərə qraşı növbəti 
proseslərə start verilir.
Bununla yanaşı Ruzvelt fəhlə təşkilatlarının yaranma-
sında da maraqlı idi. 1902-ci ildə prezident Pensilvaniya 
şaxtaçılarının maaşların artırılması və əmək şəraitinin yax-
şılaşdırılması  tələbini dəstəkləyir. Arbitraj məhkəməsinin 
fəhlələrin mənafeyinə uyğun çıxardığı qərarı yerinə yetir-
məkdən imtina edən sahibkarları regiona ordu gön 
dər-
məklə,  şaxtaları milliləşdirməklə  hədələyir və bunun-
la onların məhkəmə  qərarına  əməl etmələrinə nail olur. 
Əmək konfl iktlərinə dövlətin müdaxilə hüququnun etiraf 

147
Amerika prezidentləri
edilməsini Ruzvelt daxili siyasətdə özünün başlıca uğuru 
hesab edirdi. 
Fəaliyyətinin əhali tərəfi ndən dəstəklənməsinə baxma-
yaraq, onun partiyadaxili mövqeyi müdafi əsiz olaraq qa-
lırdı. Lakin 1904-cü ildə əsas rəqibi M.Hannın vəfatından 
sonra Ruzveltin partiyadaxili nüfuzu mübahisəsiz oldu. 
Respublikaçıların növbəti prezident seçkilərinə həsr olun-
muş konventində Ruzveltin namizədliyi irəli sürüldü. 1904-
cü il noyabrın 8-də keçirilən seçkilərdə Demokratların 
namizədi Olton B.Parkerə qalib gələrək prezident seçilən 
Ruzvelt, həmin günün axşamı növbəti seçkilərdə  iştirak 
etməyəcəyini bəyan etdi.
T.Ruzvelt ikinci prezidentlik müddətində  də reformist 
fəaliyyət proqramını  həyata keçirir. Onun prezidentliyi-
nin  əsas xüsusiyyətlərindən biri də ölkənin xarici siya-
si kursunda önəmli dəyişikliklərin olmasıdır. XX əsrin 
əvvəllərinədək ABŞ-ın xarici siyasət kursunun əsasını 
təcridçilik prinsipləri təşkil edirdi. İki başlıca amil: ölkənin 
iqtisadi gücünün sürətli artımı  və  mərkəzi Avropa hesab 
edilən beynəlxalq sistemin tədricən tənəzzül etməsi ABŞ-ın 
ümumdünya siyasət məkanına inteqrasiyasını şərtləndirirdi. 
Buna subyektiv amillər də təsir göstərməmiş deyildi. Belə 
ki, Ruzvelti sələfl ərindən fərqləndirən ən başlıca xüsusiyyəti 
onun Avropa ilə six tellərlə bağlı, bəzi Avropa dövlət və 
mədəniyyət xadimləri ilə dostluq əlaqələrinin olması idi. 
Qeyd edək ki, icraedici hakimiyyətin bir əldə toplanma-
sı, konkret olaraq prezidentlik institutunun tətbiqi, xarici 
və daxili siyasətdə prezidentin şəxsi əlaqələrindən istifadə 
etməsi üçün geniş imkanlar yaradır. Ruzvelt bu əlaqələrdən 
məharətlə istifadə edə bilmişdi.
T.Ruzvelt ABŞ xarici siyasət kursunun ideya əsaslarında 
«sakit inqilab» edib. Ona qədər bu kurs C.Vaşinqtonun vida 
müraciəti ilə müəyyənləşirdi: Avropadan asılı olmamaq və 

148
Amerika prezidentləri
bu istiqamətdə Latın Amerikası ölkələrinə dəstək vermək. 
Lakin, Ruzvelt ümumdünya siyasətində ABŞ-ın söz sahibi 
olması xəttini yeridir.
XX əsrdə Birləşmiş Ştatların xarici siyasətində üç əsas 
müddəa Ruzveltin hakimiyyəti dövründə müəyyənləşib: 
1) Latın Amerikası – Avropa dövlətlərinin buradan sıxış-
dırılıb çıxarılması; 2) Asiya – xüsusilə Çin və digər Asiya 
ölkələrində ABŞ-ın mövqeyinin möhkəmlədilməsi, buna 
mane olan Yaponiyanın zərərsizləşdirilməsi, 3) Avropa – 
ümumdünya ağalığının qarantına çevrilə biləcək mövqe 
döyüşü.
Qarşıya qoyduğu strateji məqsədlərə çatmaq üçün Ruz-
velt bütün diqqəti hərbi-dəniz qüvvələrini gücləndirməyə 
yönəldir. Artıq onun prezidentlik müddətinin sonuna yaxın 
ABŞ dünyada ikinci dəniz dövləti olur.
Radikal-pasifi stləri reallıqdan uzaq romantiklər ad-
landırsa da, dünyada sülhün qorunub saxlanması tərəfdarı 
kimi çıxış edir. Rus-Əfqan müharibəsinə son qoyulmasın-
da vasitəçiliyi 1906-cı ildə ona Nobel Sülh mükafatının 
verilməsilə nəticələnir.
İstefaya çıxdıqdan sonra ümumdünya səyahətinə  çı-
xır. Afrikanı, Avropanı dolaşır, vətənə qayıtdıqdan sonra 
yenidən aktiv siyasi fəaliyyətə başlayır. Prezident Taftın 
yeritdiyi siyasətlə razılaşmayaraq 1912-ci ildə yenidən 
prezident seçilməyə  cəhd göstərir. Lakin onun bu istəyi 
partiya daxilində narazılıqla qarşılanır. Nəticədə Ruzvel-
tin tərəfdarları partiyadan çıxaraq Tərəqqi partiyasını ya-
radırlar və Ruzvelt onların namizədi olur. Respublikaçı-
ların seçkilərə vahid namizədlə gedə bilməmələri onların 
məğlubiyyətilə nəticələnir. Demokrat Vilson qalib gələrək 
prezident seçilir.
Ruzvelt bu məğlubiyyətdən sonra da siyasi fəaliyyətini 
davam etdirir. 1914-cü ilin payızında ABŞ ictimaiyyətinin 

149
Amerika prezidentləri
Avropada Almaniyanın özbaşınalığına etirazını dəstəkləyir. 
Britaniya sərnişin gəmisi «Luzitaniya» batırıldıqdan sonra 
ABŞ-ın ittifaq qoşunları tərəfi ndə müharibəyə qatılmasının 
vacibliyini bildirir.
1918-ci ildə Taftla barışması onu növbəti seçkilərə şanslı 
namizəd edirdi. Lakin səhhətinin kəskin pisləşməsi onun bu 
planlarını pozdu. Kiçik oğlu Kventinin Fransa cəbhəsində 
həlak olması onun həyat eşqini daha da korşaldır. T.Ruzvelt 
6 yanvar 1919-cu ildə Nyu-York yaxınlığındakı Saqemor-
Hil malikanəsində 60 yaşında vəfat edir. 

150
Amerika prezidentləri
UİLYAM H.TAFT
(WILLIAM H. TAFT)
 (1909-1913)
ABŞ-ın 27-ci prezidenti olmuş Uilyam Houard Taft 15 
sentyabr 1857-ci ildə Ohayo ştatının Sinsinnati şəhərində 
varlı vəkil Alfonso Taftın ailəsində dünyaya gəlmişdir. Taft-

151
Amerika prezidentləri
lar hələ 1678-ci ildə Amerikaya köçmüş ilk mühacirlərdən 
idi və bu sülalədən iri torpaq sahibləri, vəkillər, dövlət 
xadimləri çıxmışdı. Balaca Uilyam ibtidai təhsilini doğma 
şəhərində aldıqdan sonra Yel Kollecində oxuyur. 1878-ci 
ildə Kolleci bitirərək Sinsinnati hüquq məktəbində təhsilini 
davam etdirir.
Hüquq fakültəsini bitirən Taft qəzetdə ona təklif olunan 
yüksək məvacibli işdən imtina edərək, öz hüquq biliklərini 
zənginləşdirmək məqsədilə məhkəmədə işləməyə başlayır. 
23 yaşında ikən Hamilton qrafl ığının (Ohayo şt.) prokuror 
köməkçisi təyin edilir. Bu təyinat Taftın 30 il sonra Ağ Evdə 
bitəcək siyasi-ictimai karyerasının başlanğıcı idi.
Tezliklə o, atasının dostu Harlan P.Lloydla birgə şəxsi 
vəkillər kontoru açsa da, iki il sonra vəkillik fəaliyyətinə son 
qoyur. Maddi cəhətdən heç bir çətinliyi olmayan Uilyam 
sırf siyasətlə  məşğul olmağa qərar verir. Şöhrətpərəst ol-
masına baxmayaraq, ambisiyaları ABŞ Ali Məhkəməsinin 
sədri olmaqdan uzağa getmirdi. Ona Ali Məhkəmənin üzvü 
olmaq təklif edilsə də, sədr olmaq məqsədilə bu təklifdən 
imtina etmişdi.
1896-cı ildə nüfuzlu ailədən olan Ellen Herronla ailə 
qurmuş və bu nikahdan onların üç övladı dünyaya gəlmişdir.
1887-ci ildə Ohayo Ali Məhkəməsinin sədri seçilir. Üç 
il sonra isə prezident Harrison onu Birləşmiş Ştatların Baş 
prokuroru təyin edir. İki il bu vəzifədə çalışan Taft 1892-ci 
ildə Sinsinnatiyə qayıdaraq səkkiz il yerli məhkəmədə ha-
kim kimi fəaliyyət göstərir. 1900-cü ildə prezident Mak-
Kinli onu iki il əvvəl ABŞ tərəfi ndən ilhaq edilmiş Filippin 
arxipelaqının konstitusiyasını hazırlayacaq  İkinci komis-
siyaya prezident təyin edir. Növbəti il Taft arxipelaqın ilk 
qubernatoru olur.
1904-cü ildə ikinci müddətə prezident seçilmiş T.Ruz-
veltin qurduğu kabinetə  hərbi nazir kimi daxil olan Taft 

152
Amerika prezidentləri
dörd il bu vəzifədə çalışmışdır. Onun Ruzveltlə isti 
münasibətləri karyerasına  əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. 
Müxtəlif xarakterli insanlar olmasına baxmayaraq, onlar 
istər siyasi, istərsə də gündəlik həyatda dost olmuşlar. Elə 
Ruzveltin təklifi  ilə də respublikaçılar Taftı 1908-ci il pre-
zident seçkilərinə namizəd göstərirlər. Ruzvelt başladığı si-
yasi-iqtisadi islahatları Taftın davam etdirəcəyinə inanırdı. 
1908-ci ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə Taft vitse-
prezidentliyə namizəd göstərilmiş Nyu-Yorklu senator 
Ceyms  Şermanla birgə demokratların namizədi Uilyam 
Brayana qalib gəlir.
Gözlənildiyinin  əksinə olaraq, yeni seçilmiş prezident 
heç də Ruzveltin başladığı islahatları davam etdirməmiş, 
partiyanın mühafi zəkar qanadının dəstəyinə arxalanaraq 
islahatlar aparılmasına loyal yanaşmışdır. Taftın Ruzveltin 
məsləhətlərinə laqeyd münasibəti, köhnə dostları bir-birinə 
rəqib, sonda isə düşmən etdi.
Prezidentin belə daxili siyasi kurs götürməsi respub-
likaçılar partiyasında böyük narazılıqla qarşılanırdı.  İs-
lahat tərəfdarlarının Konqresin hər iki palatasında güclü 
fraksiya yaratdığını  nəzərə alsaq, prezidentin mövqeyinin 
zəifl əyəcəyini, konqres-prezident qarşıdurmasının labüdlü-
yünü əvvəlcədən xəbər vermək olardı. Taftın apardığı kadr 
siyasəti də Ruzvelti məyus etmişdir. Yeni kabineti qurarkən 
Taft  əsasən yaxından tanıdığı  və inandığı  şəxslərə üstün-
lük vermişdir. İqtisadi məsələlər üzrə vəkil Filander Nok-
sun dövlət katibi, Riçard Bollingerın daxili işlər naziri təyin 
olunmasını da bununla izah etmək olar.
Lakin, Taft heç də islahatların tam əleyhdarı olma-
mışdır. Sonradan o, nəinki Ruzveltin başladığı  bəzi isla-
hatları  həyata keçirmiş, bir çox sahələrdə islahatlar apa-
rılmasının təşəbbüskarı olmuşdur. Poçt xidməti sahəsində 
islahatlar aparılması və poçt idarəsi nəzdində əmanət kas-

153
Amerika prezidentləri
sasının yaradılmasını, uşaq  əməyini məhdudlaşdırmaq 
məqsədilə Ticarət və  Əmək Nazirliyində xüsusi idarənin 
təsis edilməsini yüksək qiymətləndirmək olar. 1910-cu ildə 
Mann Elkins qanununun qəbul edilməsi dəmiryol şirkətləri 
üzərində dövlət nəzarətini gücləndirmişdir. Məhkəmələrdə 
dinlənilən 90 antitrest prosesində o, Ruzveltdən daha kəskin 
mövqe tutmuşdur. Ruzveltin məharətlə yayındığı gömrük 
rüsumları haqqnıda qanun da Taftın prezidentliyi dövründə 
qəbul edilmişdir.
Xarici siyasətdə də Taft öz yolu ilə getmişdir. Preziden-
tin yeritdiyi xarici siyasi xətt bəzən «dollar diplomatiyası» 
adlandırılır. Bu siyasətin mahiyyəti bəzi ölkələrə, xüsusilə 
Çin və Latın Amerikası ölkələrinə yüksək faizlə kreditlər 
vermək və iqtisadiyyata investisiyalar yatırmaqla onları 
təsir dairəsində saxlamaq idi. Hadisələrin gedişi bu kursun 
heç də doğru olmadığını göstərdi.
Ruzvelt və tərəfdarlarının prezidentin yeritdiyi daxili və 
xarici siyasətlə razılaşmaması respublikaçılar partiyasında 
ikitirəliyin yaranması ilə sonuclandı. Ruzveltin növbəti 
prezident seçkilərində partiyanın namizədi olmaq istəyinə 
kəskin reaksiya verən Taft bunu özünə qarşı xəyanət kimi 
dəyərləndirdi. Ruzveltin daha yüksək reytinqə malik ol-
masına baxmayaraq, Tafta bəzi partiya funksionerlərini 
ələ almaq nəsib oldu və o, 1912-ci il 18 iyunda partiya-
nın Çikaqoda keçirilən qurultayında prezidentliyə namizəd 
göstərildi. Bundan dörd gün sonra yeni yaradılmış Tərəqqi 
Partiyası Ruzveltin namizədliyini irəli sürdü. Seçkilərin 
gərgin keçəcəyi əvvəlcədən bəlli idi.
5 noyabr 1912-ci ildə keçirilən seçkilərdə Taft ağır 
məğlubiyyətə  uğradı. O, vur-tut 23,23 % səs toplamışdı. 
Demokratların namizədi V.Vilson 41,9 % səs toplayaraq 
prezident seçildi. Ruzveltin 27,4 % səs alması isə onun 
cəmiyyətdə  hələ  də öz nüfuzunu qoruyub saxladığından 
xəbər verirdi. 

154
Amerika prezidentləri
Seçkiləri uduzan eks-prezident vaxtilə  tələbəsi oldu-
ğu Yel Universitetinə qayıdır və professor kimi elmi-pe-
daqoji fəaliyyət göstərir. Burada o, hakim və prezidentlik 
fəaliyyətini analiz edərək üç kitab yazmışdır. Birinci Dünya 
Müharibəsində Vilsonun bitərəfl ik  siyasətini dəstəkləmiş, 
Sülh Uğrunda Mübarizə Liqasının prezidenti kimi Yeni 
dünya düzəninin formalaşdırılmasına tərəfdar çıxmış-
dır. 1921-ci ildə ABŞ Ali Məhkəməsinin sədri seçilməklə 
ilk gənclik arzusuna çatmış, növbəti il isə ABŞ məhkəmə 
sistemində əsaslı islahatlar keçirmişdir.
Uilyam Taft 8 mart 1930-cu ildə Vaşinqtonda vəfat 
etmişdir. Onun prezidentliyi zəif qiymətləndirilsə  də, Ali 
Məhkəmənin məşhur sədri kimi öz adını Birləşmiş Ştatlar 
tarixinə böyük hərfl ərlə yazmışdır. 

155
Amerika prezidentləri
VUDRO VİLSON
(WOODROW WILSON)
(1913-1921)
Vudro Vilson Z.Teylordan sonra prezident olmuş ilk 
cənublu idi. Bunu yəqin ki, Cənub ştatlarının ölkə tarixində 
oynadığı faciəvi rolla izah etmək olar. ABŞ prezidentləri 

156
Amerika prezidentləri
iyerarxiyasında Vilson Linkoln kimi böyük, eyni zamanda 
faciəvi prezident hesab edilir.
Vudro Vilson 28 dekabr 1856-cı ildə Virciniya ştatının 
Stenton şəhərində anadan olub. Şotland əsilli babası Ceyms 
Vilson 1807-ci ildə  İrlandiyadan köçərək Filadelfi yada 
məskunlaşmışdı. Atası Cozef mükəmməl dini təhsil alsa 
da ailəsini çətinliklə dolandırırdı. Lakin gələcək prezident 
hələ  uşaqkən ailənin maddi durumu, dayısı  vəfat edərkən 
varidatını onlara vəsiyyət etməsi səbəbindən  əhəmiyyətli 
dərəcədə yaxşılaşır.
Valideynləri balaca Vudronun ev şəraitində təhsil alma-
sına üstünlük verirlər. Bu səbəbdən o, yalnız doqquz yaşında 
ikən yazıb-oxumaq öyrənir, 12 yaşında isə məktəbə gedir. 
İki il sonra Vilsonlar Kolumbiyaya (Cənubi Karolina şt.) 
köçür. 1873-cü ildən Vudro təhsilini Devidson kollecində 
davam etdirir. Lakin səhhətində  əmələ  gələn problemlər 
onu təhsilini yarımçıq qoyaraq valideynlərinin yanına qa-
yıtmağa vadar edir.
Buna baxmayaraq o, müstəqil olaraq təhsilini artırır və 
1875-ci ildə ABŞ-ın aparıcı təhsil ocaqlarından biri olan nü-
fuzlu Prinston Universitetinə qəbul edilir. Təhsilini artırmaqla 
yanaşı yaradıcılıqla da məşğul olması onu digər tələbələrdən 
fərqləndirirdi. Onun ilk tədqiqat obyekti görkəmli siyasi 
xadimlərin həyat və fəaliyyəti olur. 1877-ci ildə yerli jurnal-
da «Knyaz Bismark», bir il sonra isə «Qraf Uilyam Çatam» 
(Pitt-böyük) məqalələri dərc olunur. Prinstonda təhsil aldı-
ğı müddətdə  ən uğurlu işi isə «Birləşmiş  Ştatlarda kabinet 
hökuməti» məqaləsi hesab edilir. Məhz bu məqalə ilə Vilson 
elmi ictimaiyyətin diqqətini özünə cəlb edir.
1879-cu ilin yayında Prinstonda təhsilini bitirən Vil-
son Virciniya Universitetinin hüquq fakültəsində oxuyur. 
Onun xəstələnməsi universiteti tərk etməsilə  nəticələnsə 
də, müstəqil olaraq hüquq, tarix elmlərini dərindən öyrənir.

157