Corc Vaşinqton Mənim vətənim azadlıq olan yerdir. Tomas Cefferson


partiya bossları ilə sıx əməkdaşlığının əsası qoyulur



Yüklə 5,83 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/14
tarix14.01.2017
ölçüsü5,83 Mb.
#5281
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14
Amerika prezidentləri
menin partiya bossları ilə sıx əməkdaşlığının əsası qoyulur. 
Bu əməkdaşlıq 1934-cü ildə Konqresə keçirilən seçkilərdə 
onun senata seçilməsilə nəticələndi.
Federal siyasətdə ilk çıxışı olmasına baxmayaraq, dairə 
məhkəməsinin sədri kimi topladığı təcrübə köməyinə gəldi. 
Prezident Ruzveltlə ilk görüş onu «Yeni xətt»in qızğın 
tərəfdarı kimi tanıtdı. Bu da, öz növbəsində, onun Konqre-
sin komitələrindən birinə sədr seçilməsinə kömək etdi. Vir-
ciniyalı senator Bert Uilerlə birgə dəmiryol menecerlərinin 
maxinasiyalarının qarşısını almaq məqsədilə  nəqliyyat 
haqqında qanun layihəsini hazırlaması ona işgüzar senator 
imici qazandırdı. 1940-cı ildə yenidən senator seçildikdən 
sonra, federal hökumətin silahlanma proqramını  tədqiq 
edən fövqəladə komitəyə rəhbərlik ona tapşırıldı. Trumenin 
buradaki fəaliyyəti Yaponiyanın Pörl-Harbörə hücumun-
dan sonra böyük əhəmiyyət daşımağa başlamış və onu ölkə 
səviyyəsində tanıtmış oldu.
1944-cü il seçkilərində demokrat partiyasının funksio-
ner ləri onu vitse-prezidentliyə namizəd göstərirlər. Bunun 
əsas səbəbi demokratların, senata heç bir təsiri olmayan vit-
se-prezident Henri Uollesin yenidən bu vəzifəyə seçilməsini 
istəməmələri idi. Trumenin vitse-prezident seçilməsi sensa-
siya doğurmadı.
Prezident Ruzveltin vəfatından sonra, 1945-ci il aprelin 
12-də Trumen prezident səlahiyyətlərinin icrasına başladı.
Trumen ilk olaraq Ruzvelt administrasiyasının layihə-
lən dirdiyi siyasi və iqtisadi planları gerçəkləşdirdi: BMT, 
Ümumdünya Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu yaradıldı.
Onun hakimiyyəti dövründə baş vermiş  ən yaddaqa-
lan hadisə dünyada ilk dəfə olaraq atom silahından istifadə 
edilməsidir. 6 avqust 1945-ci ildə ABŞ  qırıcı  təyyarəsi 
Yaponiyanın Xirosima adasına ilk atom bombası atır. 
Hələ iyulun 24-də Trumen Stalini yeni silah haqqında 
məlumatlandırmışdı. O, hesab edirdi ki, bununla müharibə 

187
Amerika prezidentləri
tezliklə başa çatacaq. Xirosima və Naqasakiyə atom bom-
basının atılması daim bəşəriyyətə qarşı böyük cinayət kimi 
dəyərləndirilib. Lakin Trumen qərarına haqq qazandırır, 
müharibənin uzanacağı  təqdirdə  hər iki tərəfdən qurban-
ların daha çox olacağını bildirirdi. Şübhəsiz ki, bu qərarın 
verilməsinə yaponların Pörl-Harbörə gözlənilməz hücu-
mu, Filippində amerikalı əsirlərlə amansız davranması öz 
təsirini göstərməmiş deyildi. Ümumiyyətlə onun prezi-
dentliyi dövründə atom silahından istifadə daim gündəmdə 
olub. Bəzi Amerika rəsmiləri konkret hallarda atom silahın-
dan istifadənin zəruri olduğunu bildirsə  də, Trumen buna 
razılıq verməmişdir. O, atom bombasından, hər  şeydən 
əvvəl siyasi məqsədlər üçün, qorxu vasitəsi kimi istifadəyə 
üstünlük verir və onun yalnız Sovet İttifaqı ilə qarşıdurma 
açıq müstəviyə, müharibə həddinə çatdıqda istifadə oluna-
cağını bildirirdi.
Müharibədən sonrakı Avropada gedən proseslərə Tru-
men qədər təsir göstərmiş ikinci prezident yoxdur. O, 
qaliblərin alyansının qorunub saxlanılmasının mümkünsüz-
lüyünü başa düşərək, Qərbi Avropanı Sovet təhlükəsindən 
qorumağın zərurili olduğunu bildirir. 1947-ci ildə «Trumen 
doktrinası»nı bəyan edərək Yunanıstan və Türkiyəyə, bura-
da hakimiyyət kommunistlərin əlinə keçməsin deyə, iqtisa-
di kömək göstərilməsi üçün Konqresə müraciət edir.
Bu baxımdan Marşall planı daha çox əhəmiyyət kəsb 
edirdi. Planın  əsas məqsədi kommunist ideologiyasının 
daha tez inkişaf tapmasına münbit şərait yaradan iqtisadi 
durğunluqdan, xaosdan qurtulmaq üçün ABŞ-ın Avropa-
dakı strateji müttəfi qlərinə kömək göstərilməsi idi. Digər 
tərəfdən Marşall planına təhlükəsizlik siyasətinin təzahür 
forması kimi də baxmaq olar. Bu, müharibədən sonra Sovet 
İttifaqı və onun təsir çevrəsində olan dövlətlər birliyinə qar-
şı duracaq Avropa ölkələrinin güclənməsinə  səbəb olmalı 
idi.

188
Amerika prezidentləri
ABŞ-ın milli təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün sol 
təmayüllü siyasətçilərin təqib edilməsinə Trumenin loyal 
yanaşması, onun daxili siyasi kursunun zəifl iyini göstərir. 
Təhqiqat üzrə Senat komissiyasına rəhbərlik edən sena-
tor Cozef Makkartinin ideoloqu olduğu bu cərəyan (so-
vet  ədəbiyyatında bu «Makkartizm» adlandırılır) kom-
munistlərin, elm, ədəbiyyat və maarif xadimlərinin izlən-
mələri, məhkəmə  təqiblərinə  məruz qalmalarına səbəb 
oldu. Bu, Trumenin «Sovet təhlükəsini» həddən artıq qa-
bartması və bununla Avropa və Asiyada yeritdiyi siyasətin 
dəstəklənməsi üçün Konqresə  təsir göstərmək cəhdindən 
irəli gəlirdi.
Trumen 1952-ci il seçkilərində  iştirak etmək istəmir. 
Onun siyasi varisi nüfuzlu demokrat və İllinoys ştatının qu-
bernatoru Edlay Stivenson olsa da, populyar general, İkinci 
Dünya Müharibəsinin qəhrəmanı Duayt Eyzenhauer qalib 
gəlir. Respublikaçılar iyirmi illik fasilədən sonra yenidən 
Ağ Evə sahib olurlar. 
İstefaya çıxdıqdan sonra Kanzas-Sitidə yaşayan eks-
prezident aktiv siyasi fəaliyyət göstərməsə də ölkədə gedən 
prosesləri diqqətlə izləmiş, 1961-ci ildə Con Kennedinin 
prezident seçilməsini dəstəkləmişdir.
Harri Trumen 26 dekabr 1972-ci ildə 88 yaşında 
Kanzas-Sitidə  vəfat edib. Dəfn mərasimində  çıxış edən 
Lindon Conson onu «XX əsrin nəhəngi» adlandırıb və bu 
dəyərləndirməni bir çox tarixçilər dəstəkləyir. Ölümündən 
sonra onun populyarlaşması, zamanın tələbinə uyğun ola-
raq, Trumenin prezidentlik fəaliyyətinin bəzi məqamlarının 
məxfi  qalması, sonradan açılan arxivlərdəki əsl həqiqətlərin 
ictimaiyyətə bəlli olmasıdır. 

189
Amerika prezidentləri
DUAYT EYZENHAUER
(DWIGHT D. EISENHOWER)
(1953-1961)
Birinci Dünya Müharibəsi istisna olmaqla, Birləşmiş 
Ştatların iştirakçısı olduğu bütün müharibələr ölkəyə yeni 
prezident verib. İstiqlaliyyət müharibəsi C.Vaşinqtonun, 
1812-ci il müharibəsi E.Ceksonun, Meksika ilə aparılan 

190
Amerika prezidentləri
müharibə Z.Teylorun, Vətəndaş müharibəsi U.Qrantın, İs-
pan-Amerika müharibəsi T.Ruzveltin, nəhayət İkinci Dün-
ya Müharibəsi Duayt Eyzenhauerin prezident seçilməsində 
önəmli rol oynayıb.
Duayt Eyzenhauer 14 oktyabr 1890-cı ildə Texasın De-
nison şəhərində anadan olub. Ailədə tez-tez təkrar olunan 
deyimlərə görə Eyzenhauerlər «orta əsrlər alman ordu-
sunun silahlı süvariləri»ndən olmuşlar. Təəssüf ki, bu ro-
mantik nağıl tarixi faktlarla təsdiqini tapmayıb. Amerikada 
yaşamış ilk Eyzenhauer XVIII əsrin əvvəllərində Pensilva-
niyada yaşamış Frederik olub. Gələcək prezidentin xırda 
ticarətçi olan atası Devid Eyzenhauer 90-cı illərdə ölkədə 
baş verən iqtisadi böhran səbəbindən müfl is olur və Kan-
zasın Abilin şəhərinə köçür. Burada o, yaxın qohumuna 
məxsus yağ fabrikində işə düzəlir. Aykın (Duaytı uşaqlığın-
da belə çağırırdılar) yeniyetməlik dövrü də Abilində keçir. 
Zəhmətkeş və əməksevər Eyzenhauerlər uşaqlarını işgüzar 
ruhda tərbiyə etmişlər. Balaca Ayk atasına məxsus 3 akrlıq 
torpaq sahəsində çalışır, yetişdirdikləri tərəvəz məhsullarını 
Abilinin varlılar yaşayan məhəlləsində satırdı. Sonralar isə 
dayısına məxsus yağ fabrikində fəhləlik edirdi.
Abilindəki orta məktəbdə təhsilini bitirən 19 yaşlı Ayk 
əmək fəaliyyətini elə həmin fabrikin gecə növbəsində da-
vam etdirir. İki il sonra Uest-Poyntdakı Hərbi Akademiyaya 
daxil olaraq qırx illik hərbi karyerasının başlanğıcını qoyur. 
1915-ci ildə Akademiyanı bitirən Duayta leytenant rütbəsi 
verilərək, San-Antonio yaxınlığındakı Sem-Hyuston qalası-
na göndərilir. Qalada xidmətinin ilk aylarında hərbi hissənin 
yaxınlığında yaşayan, qədim aristokratlar nəslindən Da-
udlar ailəsinin qızı Memi ilə tanış olur və tezliklə onunla 
evlənir.
Artıq Avropada Birinci Dünya Müharibəsi başlamışdı. 
ABŞ müharibəyə qatıldıqdan bir neçə gün sonra Duayta ka-
pitan rütbəsi verilərək, Avropaya gedəcək qoşun hissələrinin 

191
Amerika prezidentləri
təlim keçdiyi 57-ci piyada polkuna göndərirlər. Qısa 
müddətdə tank qoşun hissələrinin hazırlanması sahəsindəki 
uğurlu fəaliyyəti hərbi rəhbərlik tərəfi ndən qiymətləndirilir 
və o, 1918-ci il iyunun 17-də mayor, oktyabr ayında isə 
podpolkovnik rütbəsinə layiq görülür.
1922-ci ildə Panama kanalı bölgəsinə göndərilən Ey-
zenhauer 1924-cü ilin oktyabrına kimi orada qulluq edir. 
O, Amerika ordusunun nüfuzlu simalarından general Kon-
nerin rəhbərliyi altında işləyir. Elə generalın zəmanəti ilə 
də Duayt 1925-ci ildə Baş Qərargah Akademiyasının funk-
siyalarını yerinə yetirən Livenorq qalasındakı (Kanzas şt.) 
komandir-qərargah kollecinə qəbul edilir. Dövrünün ən nü-
fuzlu hərbi təhsil ocaqlarından olan kolleci o, 1926-cı ildə 
əla qiymətlərlə – 275 dinləyici arasında birinci bitirmişdir.
Kolleci bitirdikdən sonra Eyzenhauer Birinci Dünya 
Müharibəsində Amerika qoşunlarının iştirak etdiyi döyüş 
yerlərinin soraq kitabçasını hazırlamaq üçün Fransaya 
ezamiyyətə göndərildi. O, vətənə qayıtdıqdan sonra, 1928-
ci ildə Vaşinqtondakı hərbi kolleci bitirmiş və 1929-33-cü 
illərdə hərbi nazir aparatında işləmişdir. Burada o, general 
Makarturla tanış olur. General ABŞ ordusuna qərargah rəisi 
təyin edildikdə Duaytı yanına işləməyə aparır. Makartur 
Filippinə göndərildikdə isə, onun köməkçisi vəzifəsində ek-
zotik adaya gedir və 1940-cı ilədək burada xidmət göstərir.
İkinci Dünya Müharibəsi başladıqda Eyzenhauer Baş 
Qərargah rəisi general Corc Marşallın yanında xidmət edir. 
Burada o, Cənubi Asiya və Filippinin gözlənilən Yapon 
təcavüzündən müdafi ə planını hazırlayır. Tezliklə o, ABŞ 
ordusunun Avropada strateji fəaliyyət proqramını hazır-
layan  əsas  fi qura çevrilir və general Marşall onu Avropa 
cəbhəsinə baş komandan təyin edir. 
1942-ci il 24 iyunda İngiltərəyə  gələn Eyzenhaue-
rin qarşısında duran ilk məsələ ingilis və amerika hərbi 
birləşmələri arasındakı əməkdaşlığı möhkəmlətmək, Fran-

192
Amerika prezidentləri
saya qoşun çıxarmaq planını hazırlamaq oldu. Marşall kimi 
o da ikinci cəbhənin tezliklə açılmasına tərəfdar olsa da 
Uinston Çorçillə Ruzvelti bu plandan çəkindirmək nəsib 
oldu. Yalnız 6 iyul 1944-cü ildə «Overlord» əməliyyatını 
başlamaqla müttəfi q  qoşunları Normandiyaya çıxarıldı. 
Bir həftə sonra Fransa torpağına ayaq basan Eyzenhauer, 
müharibənin sonunda məşhur amerikalıya çevrilir.
Müharibə bitdikdən sonra, 1945-ci ilin noyabr ayına qədər, 
Eyzenhauer Almaniyada ABŞ bölgəsinin hərbi qubernatoru 
olur. General Marşalldan sonra üç il ərzində Ordu Qərargahı 
rəisi vəzifəsini tutur. 1948-ci ildə isə ordudan gedir.
İstefaya çıxan Eyzenhauer müxtəlif fəaliyyət sahə lə-
rindən çoxsaylı dəvətlər alır. Nəhayət IBM şirkətinin pre-
zidenti və Kolumbiya Universitetinin qəyyumu Tomas 
Uotson onu Universitetin prezidenti olmağa razı sala bilir. 
Bu vəzifədə onun fəaliyyəti nəzərəçarpacaq olmamış, bu 
ərəfədə əsasən xatirələrini yazmışdır.
1948-ci il seçkilərində Trumenin vitse-prezidentliyə 
namizəd kimi iştirak etməsi təklifi ni Eyzenhauer qəbul etmir. 
Lakin bir il sonra prezidentin NATO hərbi birləşmələrinin 
baş komandanı olmaq təklifi ni qəbul edərək yenidən Avro-
paya gedir.
Prezident seçilənədək onun konkret partiya mənsubluğu 
olmayıb. Lakin bir çox respublikaçı liderlərin, xüsusilə se-
nator Henri Locun təkidlərindən sonra Eyzenhauer növbəti 
seçkilərdə respublikaçıların namizədi olur. 1952-ci ildə o, 
demokratların namizədi Edlay Stivensona qalib gələrək 
prezident seçilir.
Eyzenhauerin daxili siyasi-iqtisadi kursunun əsasını 
azad rəqabətin inkişaf etdirilməsi təşkil edirdi. Antitrest 
qanunvericiliyinin kəskinləşdirilməsi, müharibə ərəfəsində 
məvacib və qiymətlərə dövlət nəzarətinin ləğvi, müxtəlif 
iqtisadi-icraedici təşkilatların buraxılması onun iqtisadi 
proqramının başlıca müddəaları idi.

193
Amerika prezidentləri
Əxlaqi prinsiplərə söykənən dünyagörüşü onun xa-
rici siyasi kursunda da özünü büruzə verib. Şərq və Qərb 
arasındakı münaqişəni, Sovet İttifaqı  və Çinin təmsilçisi 
olduğu, mənəvi dəyərlərə söykənməyən kommunist dik-
taturası ilə azad Qərb demokratiyası arasındakı ziddiyyət 
kimi dəyərləndirirdi. Kommunist təhlükəsinə qarşı  Qərb 
demokratik qüvvələrinin güclü koalisiyasının zəruriliyini 
bildirsə  də, Sovet İttifaqı ilə münasibətlərin yaxşılaşdırıl-
ması  tərəfdarı idi. Onun nüvə enerjisindən sülhməramlı 
məqsədlərlə istifadəyə çağırışları 1957-ci ildə Atom Ener-
jisi üzrə beynəlxalq təşkilatların yaranması ilə nəticələndi.
Dünyada sülhün bərqərar olması  uğrunda fəaliyyəti 
onun 1956-cı ildə yenidən prezident seçilməsini təmin etdi. 
Artıq Konqresin hər iki palatasında üstünlüyü əldən verən 
respublikaçıların onun bu qələbəsinə  əhəmiyyətli köməyi 
olmayıb. Bu, Eyzenhauerin populyarlığının zirvə nöqtəsi 
idi.
Prezident postundan getdikdən sonra siyasi fəaliyyət 
göstərməmiş, yalnız xatirələrini yazmaqla məşğul olmuş-
dur. Duayt Eyzenhauer 28 mart 1968-ci ildə dünyasını 
dəyişib.

194
Amerika prezidentləri
CON FİTSCERALD 
KENNEDİ
(JOHN F. KENNEDY)
(1960-1963)
C.F.Kennedinin prezidentliyi bir çox xüsusiyyətlərinə 
görə yenilik simvolu kimi təcəssüm edir. O, XX əsrdə do-
ğulmuş ilk və ənənəvi qaydada seçilmiş ən gənc prezident 
kimi tarixə düşüb. Digər tərəfdən Kennedi Ağ Evin sahibi 
olmuş ilk katolik idi.

195
Amerika prezidentləri
Con Fitscerald Kennedi 29 may 1917-ci ildə Massa-
çusets ştatının Bruklin şəhərində anadan olub. Amerikada 
yaşamış ilk Kennedi 1848-ci ildə  İrlandiyadan köçərək 
Bostonda məskunlaşıb. Gələcək prezidentin atası Cozef 
Kennedi dövrünün tanınmış ictimai-siyasi xadimi olmaqla 
yanaşı, həm də varlı biznesmen idi. Ailənin maddi çətinliyi 
olmadığı üçün Cozef doqquz övladının hər birinin nüfuzlu 
məktəblərdə təhsil alması qayğısına qalıb.
Balaca Con ilk ibtidai təhsilini Harvard Universite-
ti nəzdindəki Dekster, sonra isə Riverdeyl məktəbində 
alır. Konnektikut ştatındakı Çoat və Kenterberi katolik 
məktəbində orta təhsilini başa vuran Conu atası Londona 
göndərir. 18 yaşlı Con London İqtisadiyyat məktəbində bir 
il təhsil aldıqdan sonra Prinston Universitetinə daxil olur. 
Lakin səhhətindəki problemlər üzündən tezliklə Universite-
ti tərk edir. Növbəti il təhsilini Harvad Universitetində da-
vam etdirir və 1940-cı ildə bu təhsil ocağını müvəffəqiyyətlə 
bitirir. Diplom işini  İngiltərə xarici siyasətinə  həsr edən 
Con (atası 1937-ci ildən ABŞ-ın İngiltərədə səfi ri idi) onu 
«Münhen barışması» adlandırır. Qeyd edək ki, təcridçilik 
tərəfdarı olan atası ABŞ-ın Avropada gedən proseslərə 
qarışmamasını istəyirdi. Atasının  əksinə olaraq Con tota-
litar təhlükənin aradan qaldırılması üçün ABŞ-ın Avropa-
da gedən proseslərə fəal müdaxilə etməsini zəruri sayırdı. 
Məhz bu ruhda yazılmış diplom işi «İngiltərə nə üçün yatır-
dı» adı ilə dərc edilir və ictimai-siyasi dairələrdə müəllifi n 
tanınmasına səbəb olur. Cozef Kennedinin mövqeyi isə 
onun siyasi-diplomatik karyerasının sonunu qaçılmaz edir 
və o, 1940-cı ildə səfi r postundan geri çağırılır.
Yaponiyanın Pörl-Harbörə hücumundan sonra, Sakit 
Okeanda müharibə başladıqda C.Kennedi orduya getmək 
haqda  ərizə verir. Lakin onurğa sütununda çatışmazlıq 
səbəbindən tibb komissiyası onu hərbi xidmətə yarar-

196
Amerika prezidentləri
sız sayır. Bir neçə ardıcıl müraciətdən sonra nəhayət ona 
ABŞ  hərbi-dəniz donanmasında xidmətə başlamaq nəsib 
olur. 1942-ci ildə Kennedi hərbi dəniz qüvvələri torpedo 
katerləri dəstəsində xidmətə göndərilir. Bir il sonra isə gənc 
zabit Sakit Okeanın cənub bölgəsində döyüşlərdə  iştirak 
edən torpedo katerinə komandir təyin edilir.
2 avqust 1943-cü ildə Ferqüsson boğazında baş vermiş 
faciədə Kennedi təsadüfən ölümdən qurtulur. Onun ko-
mandiri olduğu «PT-109» kateri yapon esminesi «Amaqi-
ri» tərəfi ndən taran edilərək batırılır. Heyətin 13 üzvündən 
ikisi həlak olur, qalanları isə katerin qalıqlarından istifadə 
etməklə yaxınlıqdakı adaya çatırlar. Göstərdiyi döyüş baca-
rığı və rəşadətinə görə gələcək prezident «Al qırmızı ürək» 
medalı ilə təltif edilir. 
Con müharibə bitdikdən sonra Herstin qəzet konsernində 
reportyor kimi çalışır. Çox keçmir ki, jurnalistikadan 
uzaqlaşaraq siyasətlə  məşğul olmağa qərar verir. Onun 
qərarı böyük oğlunun müharibədə faciəli həlakından son-
ra Cona böyük ümidlər bəsləyən atası tərəfdən dəstəklənir. 
Ümumiyyətlə Kennedinin siyasi karyera etməsində atası-
nın, xüsusilə maliyyə cəhətdən böyük köməyi olub. 
Siyasi fəaliyyət üçün, təbii ki, demokrat partiyasını 
seçən Kennedi Bostona gələrək Nümayəndələr Palatasına 
seçkilərdə iştirak edir və 29 yaşında ikən Konqresin üzvü 
olur. 1950-ci ildə təkrarən Konqresə seçilir. İki il sonra isə 
senata seçkilərdə Henri Loca qalib gələrək, fəaliyyətini se-
natda davam etdirir.
Senator seçilən 36 yaşlı Kennedi Fransız əsilli Jaklin Li 
Buvye ilə ailə həyatı qurur.
1956-cı il prezident seçkilərində Kennedi partiya-
nın namizədi Edlay Stivensonu dəstəkləyir və onun seçki 
kompaniyasında fəal iştirak edir. Aşkar bildirməsə də onun 
məqsədi vitse-prezidentliyə namizəd olmaq idi. Lakin bu 

197
Amerika prezidentləri
istəyi həyata keçmir. Perspektivinə ümidini itirməyərək 
1958-ci ildə Konqresə seçkilərdə iştirak edir və yenə də se-
nator seçilir.
E.Stivensonun  şəxsində demokratların iki ardıcıl pre-
zident seçkilərində  məğlub olması, Kennedini növbəti 
seçkilərdə namizədliyini irəli sürməyə həvəsləndirir.
1960-cı il seçkilərinə demokratların namizəd göstərməsi 
partiyadaxili çəkişmələrlə müşayiət olunur. Conson, Say-
minqton, Stivenson və Kennedi əsas iddiaçılar idi. 1960-
cı il iyul ayında partiyanın Los-Ancelosda keçirilən 
Konventində  gərgin keçən müzakirələrdən sonra Kennedi 
və Conson, uyğun olaraq, prezident və vitse-prezidentliyə 
namizəd göstərilir.
Seçkilərdə Kennedinin rəqibi respublikaçıların namizədi 
Nikson idi. D.Eyzenhauerin prezidentliyi dövründə vitse-
prezident olmuş Niksonun qələbə çalmaq şansı olduqca bö-
yük idi. Onu dəstəkləyənlər arasında bir çox tanınmış siyasi 
xadimlərlə yanaşı eks-prezident Eyzenhauer də vardı. Buna 
baxmayaraq 8 noyabr 1960-cı ildə keçirilən seçkilərdə Ken-
nedi 49,7 % səs toplayaraq prezident seçildi. O, Niksondan 
vur-tut 0,1 % çox səs toplamışdı.
Kennedi, yaxin keçmişin təcrübəsinin  əksinə olaraq, 
kabineti qurarkən partiya mənsubluğunun fövqündə daya-
nır. Praqmatik respublikaçı Duqlas Dillonun maliyyə naziri 
təyin edilməsi, MKİ şefi  Allen Dallesi vəzifəsində saxlama-
sı buna sübutdur. Qələbəsini estafetin gənclərə ötürülməsi 
kimi dəyərləndirərək gənc və bacarıqlı mütəxəssislərə üs-
tünlük verir. Milli təhlükəsizlik üzrə  məsləhətçi M.Bandi 
(40 yaş), müdafi ə naziri R.Mak-Namara (44), prezident 
köməkçisi T. Sorenson (32) buna misaldır. Eyni zaman-
da 35 yaşlı qardaşı Robert Kennedini ədliyyə naziri təyin 
edilir. Ümumiyyətlə onun komandasının orta yaş həddi 45 
olub (Eyzenhauerdə isə uyğun göstərici 56 idi).

198
Amerika prezidentləri
C.Kennedinin «Yeni sərhədlər» adlandırdığı daxili si-
yasi-iqtisadi kursunun əsasını vergilərin azaldılması ilə iq-
tisadiyyatı dirçəltmək, xəstələrin sosial müdafi əsi, təhsilin 
təkmilləşdirilməsi və irqi-ayrı seçkilik probleminin həlli 
təşkil edirdi. Artıq Konqresdə üstünlüyü ələ alan respub-
likaçılar və  bəzi hallarda onlarla alyans quran Cənub de-
mokratları bu kursun federal sistemdə kompleks halında 
gerçəkləşməsinə maneə yaradırlar.
İrqi ayrıseçkilik məsələsində Kennedi ehtiyatla hərəkət 
edir. Qaradərililərin təqib edilməsinin Amerika demok-
ratiyasının idealları ilə əkslik təşkil etdiyini bildirir və bu 
məsələdən beynəlxalq ictimaiyyətin, xüsusilə Sovet İttifa-
qının əks-təbliğat üçün məharətlə istifadə etməsinin qarşı-
sını maksimum almağa cəhd göstərir.
Kennedi prezidentlik fəaliyyətində xarici siyasətə xü-
susi önəm verib. Bu məsələdə Konqres ona nəzərəçarpacaq 
dərəcədə sərbəstlik vermişdir. Buna səbəb SSRİ-ABŞ qar-
şıdurması, atom və hidrogen silahlarının bütün bəşəriyyət 
üçün təhlükə törətməsi olmuşdur.
Kennedi müstəmləkə  ağalığından yenicə xilas olmuş, 
inkişafca geri qalan dövlətlər uğrunda aparılan nüfuz 
müharibəsinə ciddi önəm verib. «Üçüncü dünya» adlandırı-
lan bu ölkələri Kennedi, demokratiya və diktatura arasında 
«döyüş poliqonu» adlandırıb. Bu istiqamətdə Kennedi ad-
ministrasiyasının təşəbbüsü ilə iki mühüm məsələnin həlli 
üçün cəhd göstərilir. «Tərəqqi alyansı» adlandırılan 19 La-
tın Amerikası ölkəsi ilə bağlanan əməkdaşlıq müqaviləsinin 
həyata keçməsi üçün Konqres on il müddətinə 20 mlrd. 
dollar vəsait ayırır. ABŞ-da xüsusilə  gənclər tərəfi ndən 
dəstəklənən «Sülh korpusu» isə Afrika və Asiya ölkələrinin 
inkişafına köməklik məqsədi daşıyırdı. Lakin bu layihələri 
tam reallaşdırmaq mümkün olmamışdır.
1964-cü il prezident seçkilərinə hazırlaşan Kenne-
di Texasa səfər edir. 1963-cü il noyabrın 22-də, Texasa 

199
Amerika prezidentləri
gəldiyi ilk saatda, Xarvi Li Osvaldın açdığı atəşdən vəfat 
edir. Onun qətlini XX əsrin cinayəti də adlandırırlar. Pre-
zident fəaliyyətinə başlamış Consonun göstərişi ilə Ali 
Məhkəmənin sədri Erl Uorrenin başçılıq etdiyi istintaq ko-
missiyası yaradılır. Bir illik təhqiqat X.L.Osvaldın cinayəti 
təkbaşına törətdiyi nəticəsinə gəlir.
Lakin bu səs-küylü qətl daim diqqət mərkəzində olub. 
Hətta 1977-ci ildə Konqresin xüsusi komissiyası da konkret 
rəyə gələ bilməyib. 80-ci illərdə aparılan təhqiqatlarda bu 
cinayətdə SSRİ DTK-sının, Kuba emiqrantlarının, MKİ-
nın adları hallansa da, hələ ki, hamı tərəfi ndən qəbul olunan 
nəticə əldə edilməyib. 

200
Amerika prezidentləri
LİNDON CONSON
(LYNDON JOHNSON)
(1963-1969)
Ən yeni tarixdə prezidentlərin fəaliyyətinə həsr olunmuş 
ictimai rəy sorğularında Lindon Conson axırıncı yerlərdən 
birini tutur. Bunun bir çox səbəbləri var. Onun məhz popul-

201
Amerika prezidentləri
yar prezident Kennedinin öldürülməsindən sonra Ağ Evə 
sahib olması, tələbə  tətillərinin kütləvi xarakter daşıması, 
irqi-ayrıseçkilik problemlərinin kəskinləşməsi, afro-ameri-
kalıların vətəndaş hüquqları uğrunda mübariz, Nobel Sülh 
mükafatı laureatı M.L.Kinqin və  gənclərin kumiri hesab 
edilən R.Kennedinin öldürülməsi onun prezidentliyinə 
kölgə salır. Bu baxımdan onun sosial-iqtisadi və vətəndaş 
haqları sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər demək olar ki, xa-
tırlanmır.
Lindon Beyns Conson 27 avqust 1908-ci ildə Texas şta-
tının Stounuol şəhərində dünyaya gəlib. Əvvəllər fermer və 
makler olan atası Semüel Conson qısa müddət Texas qanun-
verici orqanında demokratların nümayəndəsi kimi təmsil 
olunub. Balaca Lindonun uşaqlığı bolluq içində keçsə də, 
tezliklə ailənin maddi vəziyyəti pisləşir. 1921-ci ildə pam-
bıq bazarında baş verən böhran ailə başçısının müfl is ol-
ması ilə nəticələnir. Çox keçmir ki, ailə Pedernalesə köçür. 
Burada orta təhsilini bitirən Lindon uğur arxasınca Kalifor-
niyaya gedir. İlk əvvəl ən ağır peşələrdə çalışır, sonra uzaq 
qohumunun vəkil kontorunda işləyir. İstər dərin savadının, 
istərsə də işgüzar əlaqələrinin olmaması səbəbindən plan-
larını gerçəkləşdirə bilmir və 1926-cı ildə yenidən Texasa 
qayıdır. Bir müddət yol tikinti idarəsində fəhləlik edir.
Texasın cənubundakı Meksikan məktəbində müəllimlik 
etdikdən sonra San-Markosdakı pedaqoji kollecə daxil 
olur. Təhsil haqqı çox olmasa da, oxumaqla yanaşı işləyir. 
Təhsildə ciddi uğur əldə etməsə də müəllim və tələbələrin 
rəğbətini qazanır. Kolleci bitirərək əvvəl Persoll, sonra da 
Hyuston şəhərində natiqlik sənətindən dərs deyir. 
Texas senatına keçirilən seçkilərdə Uilli Hopkinsin seç-
kiönü kompaniyasında iştirakı, onda siyasi qabiliyyətin ol-
duğunu göstərdi. Hopkinsin zəmanəti ilə 22 yaşlı Conson 
Texası Vaşinqtonda təmsil edəcək konqresmen Kleberqin 
köməkçisi olur. Bu onun həyatında ciddi dönüş yaradır.

202
Amerika prezidentləri
Kleberqin yanında dörd il işləməsi onu siyasətçi kimi 
püxtələşdirir. Dəbdəbəli və  əyləncəli həyat keçirən konq-
resmenin  əvəzinə onun əsas işlərini görən Conson, necə 
deyərlər, siyasi mətbəxin bir çox sirlərinə bələd olur.
Bu ərəfədə təsadüfən tanış olduğu Klaudiya Teylora, elə 
tanışlığının ilk günü evlənməyi təklif edir. Varlı biznesmen 
Tomas Teylorun qızı ilə ailə qurması Consonun gələcək 
karyerasına böyük kömək etmişdir.
1935-ci ildə nüfuzlu Sem Reybernin himayədarlığı ilə, 
Conson Texas gənclər idarəsinin direktoru seçilir. 1937-
ci ildə  vəfat etmiş konqresmenin yerinə keçirilən təkrar 
seçkilərdə iştirak edərək qələbə çalır. Seçkilərdə ona qayna-
tası ilə yanaşı, ştatın varlı biznesmenləri də kömək edirlər.
1941-ci ildə senata keçirilən seçkilərdə Conson Ruzvelt 
administrasiyasından güclü dəstək alır. Buna səbəb onun 
əvvəlki il keçirilən prezident seçkilərində göstərdiyi fəallıqla 
yanaşı, texaslı vitse-prezident Con Qarneri vəzifədən uzaq-
laşdırmağa yardımçı olması idi. Senator seçilən Consonun 
nüfuzu daha da artır. Bu, öz növbəsində, Consonun işgüzar 
dairələrdə söz sahibi olması demək idi.
Müharibə başladıqda Conson fəaliyyətini dayandıraraq 
cəbhəyə yollanır və kapitan-leytenant rütbəsində donanma-
da xidmət edir. 1942-ci il 19 iyulda Ruzvelt döyüşlərdə işti-
rak edən konqresmenləri geri çağırdıqda o, Vaşinqtona qa-
yıdır. İşgüzar dostlarının köməyilə bizneslə məşğul olaraq 
böyük sərvət toplaya bilir. 60-cı illərin əvvəllərində «Life» 
jurnalı onun 14 milyon dollara malik olduğunu bildirir.
1948-ci ildə senata seçildikdən sonra sürətlə karyera 
edir. Tezliklə senatda demokrat fraksiyasına rəhbərliyi ələ 
alır. 1954-cü il seçkilərində qələbəsi isə onu demokratların 
aparıcı liderinə çevirir. 
Nəhayət, Nikson 1960-cı il prezident seçkilərində vitse-
prezidentliyə namizəd göstərilir. Kennedinin qətlindən son-
ra ölkənin ali vəzifəsinə sahib olur.

203
Amerika prezidentləri
Consonun fəaliyyət proqramının əsasını kadr siyasəti və 
siyasi ardıcıllıq təşkil edirdi. Bununla yanaşı o, qətiyyətlə 
sosial problemlərin həllinə başlayır. Belə ki, 8 yanvar 1964-
cü ildə elan etdiyi ilk hökumət proqramını «yoxsulluğa qar-
şı sözsüz müharibə» adlandırır .
Qanunvericilik məsələlərini, hökumət sistemində zəif və 
güclü tərəfl əri Conson kimi bilən ikinci bir prezident olma-
mışdır. Uzun müddətli mübarizədən sonra Konqresdə çox-
luğun liderinə çevrilmiş texaslı məktəb müəllimi hökumətə 
özünə məxsus ailə kimi yanaşmışdır. Bütün hökumət işlərinə 
və hər bir siyasi prosesə şəxsən nəzarət etmişdir.
Vaxtilə Kennedi tərəfi ndən Konqresə  təqdim olunmuş 
vətəndaş hüquqları haqqında qanun layihəsini qısa müddətə 
qəbul etdirə bilir. Qanuna əsasən nəhayət Cənubda afro-
amerikalılara seçki hüququ verilir, kişi və qadınlar arasın-
dakı hüquq bərabərliyi öz əksini tapırdı. Bu 1791-ci ildə 
qəbul edilmiş hüquqlar haqqında Billin tam reallaşması 
istiqamətində atılmış böyük addım kimi dəyərləndirilir.
Qısa müddətə gördüyü işlər onun populyarlığını ar-
tırır. Növbəti seçkilərdə respublikaçıların namizədi Barri 
Qolduoterə böyük üstünlüklə qalib gəlir.
Xarici siyasət sahəsində Conson əsasən Kennedi kursu-
nu davam etdirir. Sovet İttifaqı ilə əlaqələrin yaxşılaşdırıl-
masına ehtiyatla tərəfdar çıxır, 1968-ci ildə nüvə silahının 
yayılmaması haqda müqavilə imzalayır, prezidentliyinin 
sonuna yaxın silahlanmanı  məhdudlaşdırmaq haqda da-
nışıqlara hazırlıq görür. Lakin onun Vyetnamda uğursuz 
müharibəyə başlaması xarici siyasi kursun ifl ası olur.
Növbəti prezident seçkilərində vitse-prezident Hübert 
Hemorrinin namizəd göstərilməsinə yardımçı olur.
İstefaya çıxdıqdan sonra Texasdakı rançosuna qayıdır və 
2 yanvar 1973-cü ildə vəfat edənədək ictimaiyyət arasında 
görsənmir. Ömrünün son günlərini nəvələrinin tərbiyəsinə 
və memuarlarını yazmağa həsr etmişdir.

204
Amerika prezidentləri
RİÇARD MİLHAUZ NİKSON
(RICHARD M. NIXSON)
(1969-1974)
O, Amerika prezidentləri tarixinə ilk dəfə istefa vermiş 
prezident kimi düşüb. Bu, iki il davam etmiş Uotergeyt qal-
maqalına son qoymaq üçün nümunəsiz addım olmaqla ya-
naşı, ABŞ tarixində görünməmiş konstitusiya böhranı kimi 
dəyərləndirilib.
Riçard Milhauz Nikson 1913-cü il 9 yanvarda Cənubi 
Kaliforniyanın Yorbe-Linda şəhərciyində anadan olub. İr-
land  əsilli Niksonlar XVIII əsrin  əvvəllərindən Amerika 
qitəsində  məskunlaşıblar. Bəzi bioqrafl arı C.Vaşinqtonun 
yaxın  ətrafına daxil olan, Vətəndaş Müharibəsinin qəhrə-

205
Amerika prezidentləri
manları  sırasında Niksonlar nəslinin nümayəndələri oldu-
ğunu bildirirlər.
Gələcək prezidentin atası Frenk Nikson sahibi olduğu 
balaca dükandan əldə etdiyi cüzi gəlirlə ailəsini dolandırır-
dı. Balaca Riçardın uşaqlığı çətin şəraitdə keçib. Uitterdəki 
kollecə daxil olanadək ailənin bütün təsərrüfat işləri onun 
üzərinə düşürdü.
Lakin vəziyyətin ağırlığı onun kolleci uğurla bitirməsinə 
mane olmur. 1934-cü ildə Daremdəki (Şimali Karolina) 
Dyuk Universitetinə, təqaüd almaq şərtilə, daxil ola bi-
lir. Universitetdə üç illik təhsilini başa vuraraq, xidmətini 
təklif etdiyi FTB və böyük vəkil kontorlarının cavabını 
gözləmədən valideynlərinin yanına qayıdır. Burada 24 yaş-
lı Nikson kiçik kontorda vəkillik praktikasına başlayır. İki 
il sonra qonşu dairədəki La-Qabia şəhərinə köçərək burada 
şəhər prokuroru vəzifəsini tutur. Paralel olaraq kommersiya 
ilə məşğul olmaq cəhdi baş tutmur.
1940-cı ildə Riçard Amerikanın sadə ailələrindən biri-
nin qızı Telma Rayanla evlənmiş  və bu nikahdan iki qızı 
dünyaya gəlmişdir. Qeyd edək ki, qızlarından biri sonralar 
D.Eyzenhauerin nəvəsi ilə ailə həyatı qurub.
Pörl-Harbör hadisələrindən sonra Niksonlar Vaşinqto-
na köçür. Burada Nikson Qiymətlərə  nəzarət üzrə dövlət 
idarəsində çalışır. 1942-ci ilin yayında isə müharibəyə 
gedərək donanmada xidmətə başlayır və ikinci ranq ka-
pitan rütbəsi alır. Maraqlı bir faktı qeyd edək ki, onun 
hərbdə olduğu  ərəfədə  həyatında önəmli dəyişikliklər baş 
verməsə  də, qumarda udduğu 10.000 dollar gələcək kar-
yerasına  əhəmiyyətli təsir göstərib. Udduğu pulları siyasi 
karyera etməyə xərcləyərək Konqresə keçirilən seçkilərdə 
iştirak edir. Onun namizədliyini irəli sürməsinin də maraqlı 
tarixçəsi var. 1946-cı ildə  qəzetlərdə Respublikaçılar par-
tiyası yerli təşkilatının «Konqresə seçkilərdə iştirak etmək 
üçün namizəd tələb olunur» məzmunlu elanına cavab ola-

206
Amerika prezidentləri
raq Nikson seçki marafonuna qoşulur. Demokrat Vurxisə 
qalib gələrək 33 yaşında konqresmen seçilir.
Nikson siyasi karyerasını  əsasən antikommunist 
təbliğatı üzərində qurub. O fanatik antikommunist olmasa 
da «kommunizm qorxusu»ndan karyera etməsi üçün yarar-
lanıb. Kommunistlərlə iş birliyində və Sovet İttifaqına ca-
susluq etməkdə günahlandırılan yüksək rütbəli diplomat və 
Karnegi Fondunun prezidenti Elcer Hissə qarşı sensasiyalı 
təhqiqatda (nəticədə E.Hissə 5 illik həbs cəzası verilib) işti-
rakı onu bütün ölkədə tanıdıb.
1948-ci il seçkilərində  də qalib gələn Nikson 1952-ci 
ildə asanlıqla senator seçilir. Elə  həmin il respublikaçılar 
onu vitse-prezidentliyə namizəd göstərirlər. Seçki pro-
sesi zamanı rüşvətxorluqda ittiham edilməsi onun siya-
si məhvinə  səbəb ola bilərdi. Lakin Nikson televiziyada 
məşhur çıxışı ilə bu sınaqdan məharətlə  çıxa bilir və Ey-
zenhauerin qələbəsindən sonra səkkiz il vitse-prezident 
vəzifəsini tutur.
1960-cı il seçkilərində respublikaçıların namizədi olan 
Nikson 0,1 % çox səs toplamış Kennediyə uduzur. İki il 
sonra Kaliforniya qubernatoru seçkilərində məğlub olduqda 
isə bir çoxları onun siyasi karyerasının bitdiyini bildirirlər. 
Lakin çox keçmir ki, onlar səhv etdiklərini anlayırlar.
60-cı illərdə yaxın dostu, varlı iş adamı Elmer Bobstun 
köməyi ilə bizneslə məşğul olur. Nüfuzlu vəkil kontorunun 
şəriki olaraq böyük sərvət toplayır. Bununla yanaşı elmi-si-
yasi yaradıcılıqla məşğul olaraq bir çox kitablar yazır.
Nikson 1968-ci il prezident seçkilərində iştirak etmək 
məqsədilə yenidən siyasi arenaya qayıdır. Partiyadaxili 
rəqibləri N.Rokfeller və R.Reyqana asanlıqla qalib gələrək 
respublikaçıların namizədi olur. Onun əsas şüarı Vyetnam-
da uğursuz müharibəyə çon qoymaq, daxili təhlükəsizlik və 
sosial problemlərin həlli idi. Robert Kennedi öldürüldükdən 
sonra çaşqın vəziyyətə düşmüş demokratlar vitse-prezident 

207
Amerika prezidentləri
Hyübert Hemfrinin namizədliyini irəli sürürlər. Nikson 
1968-ci ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə qalib gələrək 
prezident seçilir.
Prezidentliyinin ilk günlərindən  əsas diqqəti Vyet-
nam sindromuna yönəldən Nikson, 1969-cu ilin iyununda 
«Nikson doktrinasını» imzaladı. Bu, tərəfl ər arasında sülh 
danışıqlarını davam etdirməklə yanaşı, 1973-cü ilədək 
ABŞ qoşunlarının münaqişə bölgəsindən çıxarılması pro-
sesini sürətləndirdi. Müharibənin faktiki olaraq ABŞ-ın 
məğlubiyyətilə sonuclanmasına baxmayaraq, Niksonun xa-
rici siyasətdə uğurları şəksizdir. Keçmişdə kommunist «ov-
çusu» olsa da iki böyük kommunist dövləti Çin və SSRİ ilə 
münasibətləri nizamlamağa cəhd göstərir və hər iki ölkəyə 
səfər edən ilk prezident olur. Bu xətt «Soyuq müharibə» 
başladıqdan sonra ABŞ xarici siyasi kursunda sərt dönüşdən 
xəbər verirdi.
Prezidentlik səlahiyyətlərinin icrasına başlayanadək 
Nikson prezidentin yalnız xarici siyasətlə  məşğul olmalı 
olduğunu deyirdi. Lakin Ağ Evə sahib olduqdan sonra ye-
ritdiyi siyasət bunun tam əksini göstərir. Tezliklə yaradılan 
bir çox təsisatlar hakimiyyətin bir əldə cəmləşməsi, konkret 
olaraq prezidentin digər hakimiyyət qollarından üstün ol-
ması ilə nəticələndi. Bu isə öz növbəsində konqreslə qarşı-
durmaya səbəb oldu.
1972-ci il seçkilərində Nikson yenidən respublikaçıla-
rın namizədi olur. Xüsusilə Vyetnam müharibəsində ciddi 
dönüş yarada bilməsi onun reytinqini yüksəltmişdi. O de-
mokratların namizədi Corc Makqovernə böyük üstünlüklə 
qalib gələrək 2-ci müddətə prezident seçilir. 
Qeyd etdiyimiz kimi Nikson ilk dəfə olaraq tutduğu 
vəzifədən istefa verib. Buna səbəb olmuş Uotergeyt qalma-
qalını doğuran hadisə 17 iyun 1972-ci ildə baş verib. Həmin 
gecə demokratların Vaşinqtondakı Uotergeyt otelində 
yerləşən mənzil qərargahına gizli qulaqasma qurğuları  və 

208
Amerika prezidentləri
fotokameralar qoymaq istəyən beş nəfər həbs edilir. İlkin is-
tintaq hadisənin Ağ Evə gedib çıxdığını aşkar etdi. Bəzi Ağ 
Ev rəsmiləri bu işin onlara aidiyyəti olmadığını bildirsələr 
də, istintaqı dayandırmağa nail ola bilmədilər.
İmpiçment təhlükəsi qarşısında qalan Nikson 8 avqust 
1974-cü ildə televiziya ilə çıxış edərək istefa verdiyini bil-
dirdi. Baş verən qalmaqalda günahı olmadığını bildirərək is-
tefasını siyasi bazasını itirməsilə əlaqələndirdi. Lakin istefa 
onun impiçmentdən qurtarsa da alçaldıcı istintaq bitmədi. 
Bir ay sonra prezident Ford baş verənlərə görə rəsmi olaraq 
üzr istəyərək, onu bu biabırçılıqdan qurtardı.
Hər bir siyasətçi üçün ölüm sayıla biləcək bu qalmaqal-
dan sonra Nikson bir müddət tənhalığa çəkilərək elmi-siya-
si yaradıcılıqla məşğul olur. Yaradıcılığının bəhrəsi olaraq 
onun doqquz kitabı nəşr olunmuşdur.
1994-cü il 22 apreldə vəfat edərkən Uotergeyt qalma-
qalı yaddan çıxmasa da bağışlanmışdı. ABŞ siyasətində əlli 
ildən çox bir müddətdə aparıcı simalardan olan Niksonun 
təntənəli dəfni bunu sübut edir. Qeyd edək ki, vaxtilə onun 
istefasını  tələb edən izdihamlı mitinqlərin iştirakçısı olan 
prezident Klinton dəfn zamanı qəbirüstü nitq söyləmişdir.

209
Amerika prezidentləri
CERALD FORD 
(GERALD FORD)
(1974-1977)
Cerald Ford Birləşmiş  Ştatlar tarixində yeganə prezi-
dentdir ki, nə prezident, nə də vitse-prezident seçkilərində 

210
Amerika prezidentləri
iştirak etməyib. O, vitse-prezidentliyə Niksonun tədqimatı 
ilə gətirilmiş, sonuncunun istefasından sonra isə prezident 
səlahiyyətlərinin icrasına başlamışdır.
C.Ford 1913-cü il iyulun 14-də Miçiqan ştatının Qrand-
Renids şəhərində dünyaya gəlib və Lesli Linç Kinq adlan-
dırılıb. Atası Lesli Kinq yun ticarəti ilə məşğul olan kom-
mersant idi. İki yaşında ikən valideynləri ayrılır və Lesli 
anası ilə qalır. Anası Doroti Qardner tezliklə Cerald Forda 
ərə gedir. Gələcək prezidentin atalığı oğulluğa götürməklə 
yanaşı ona öz adını verir. Özü haqqında bu həqiqətləri Ce-
rald Ford (kiçik) yalnız 17 yaşında olarkən bilmişdir.
Fordlar kasıb olmasalar da Ceraldın yeniyetməliyi o 
qədər də yüngül keçməyib. 1930-cu ildə yerli məktəbdə 
orta təhsilini bitirərək restoranda qabyuyan və ofi siant kimi 
işə düzəlir. Belə  ağır işə düzəlməsinə  səbəb isə «Böyük 
böhran» illərində ailənin maddi vəziyyətinin pisləşməsi idi.
Hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdə bacarıqlı fut-
bolçu adını qazanması köməyinə  gəlir. Məhz bu bacarığı 
sayəsində Miçiqan Universitetinə daxil olarkən ona təqaüd 
verilir.
1935-ci ildə Universiteti bitirən Cerald Yel Universiteti-
nin futbol və boks üzrə yığma komandalarının baş məşqçisi 
işləyir. Bununla yanaşı sahibkarlıq fəaliyyəti göstərir, aldığı 
yüksək məvacibin bir hissəsini «Konover» modalar evinə 
yatıraraq onun payçısı olur. 1938-ci ildə Yel Universitetinin 
hüquq fakültəsinə daxil olaraq işləməklə yanaşı təhsilini ar-
tırır. Üç il sonra imtahan verərək hüquq elmləri üzrə baka-
lavr dərəcəsi alır. 
Qrand-Renidsə qayıdaraq dostları ilə şərikli vəkil kon-
toru açsa da uğur qazanmır, kontor bir il sonra bağlanır. 
1942-ci ilin yazından miçman rütbəsilə donanmada xidmət 
edərək ikinci ranq kapitan rütbəsində istefaya çıxır.
Müharibədən sonra nüfuzlu vəkil kontorlarından birində 
yüksək məvacibli işə düzələn Ford, elə bu ərəfədə siyasətə 

211
Amerika prezidentləri
ciddi maraq göstərir. Onu siyasi fəaliyyətə  həvəsləndirən 
əsas səbəb atalığının Respublikaçılar partiyası Kent dairə 
(Miçiqan  şt.) komitəsinə  sədr seçilməsi idi. 1948-ci ildə 
Konqresə keçirilən seçkilərdə namizədliyini irəli sürür. 
Seçki kompaniyası ərəfəsində Betti Blumer Uorrenlə tanış 
olur və onlar tezliklə ailə qururlar.
Seçkilərdə qalib gələn Ford 24 il müddətində Konqresin 
üzvü olur. Son səkkiz ildə respublikaçı azlığın lideri kimi 
çıxış edir. 1973-cü ilin dekabr ayında vitse-prezident Spiro 
T.Aqnyü istefa verdikdə, Ford ABŞ tarixində bu vəzifəyə 
seçilməmiş, yalnız təyin edilmiş ilk şəxs oldu. Bundan 
düz səkkiz ay sonra R.Nikson istefa verdikdə isə prezident 
səlahiyyətlərinin icrasına başladı.
Fordun Niksonu əfv etməsi amerikalılar arasında 
nüfuzuna böyük zərbə vurdu. Çoxları  əfvi pərdəarxası 
sövdələşmələrin bəhrəsi kimi dəyərləndirirdi. Niksonun 
istefadan  əvvəlki çıxışları belə düşünməyə  əsas verirdisə 
də, fakt sübutunu tapmayıb. Buna baxmayaraq Ford 
opponentlərinə tənqid üçün əlverişli mövzu vermiş oldu və 
təkrar seçilməsinə böyük əngəl törətdi.
Uotergeyt qalmaqalı  nəinki Fordun, hətta bütünlüklə 
Respublikaçılar partiyasının fəaliyyətinə problem yaradıb. 
1974-cü il Konqresə seçkilərdə respublikaçılar hər iki pa-
latada üstünlüyü əldən verdilər. Belə  şəraitdə prezidentin 
öz hökumət proqramını gerçəkləşdirməsi çətinləşdi. Bu isə 
öz növbəsində prezident-konqres qarşıdurmasına rəvac ver-
di. Təsadüfi  deyil ki, Ford Konqresin təqdim etdiyi qanun 
layihələrinə ilyarım ərzində 66 dəfə veto qoyub.
Xarici siyasətdə  təcrübəli diplomat Henri Kissincerin 
fəaliyyəti nəticəsində əvvəlki kurs saxlanılıb.
Fordun yeritdiyi istər daxili, istərsə  də xarici siyasi 
kursun liberallığını  əsas göstərən sağ  təmayüllü respubli-
kaçılar kəskin çıxışlara başladılar. Partiyadaxili müxalifətin 
lideri Kaliforniyanın eks-qubernatoru Ronald Reyqan idi. 

212
Amerika prezidentləri
Reyqan 1976-cı il prezident seçkilərinə Fordun namizəd ol-
masının qəti əleyhinə çıxış edirdi. Ford əvvəl bu çıxışlara 
əhəmiyyət verməsə də ilkin seçkilər Reyqanın reytinqinin 
yüksək olduğunu göstərdi. Yalnız partiyanın Kanzas-Sitidə 
keçirilən konventində Ford əsas rəqibinə kiçik üstünlüklə 
qalib gələrək partiyanın namizədi oldu. Bunun üçün o, li-
beral vitse-prezident Nelson Rokfellerlə vidalaşmaq zorun-
da qalır və bu vəzifəyə mühafi zəkar senator Robert Doul 
namizəd göstərilir.
Demokratların namizədi isə Amerika xalqına  əyalət 
adamı kimi təqdim edilən Cimmi Karter idi. 
1976-cı ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə Kar-
ter 50,1 % səs toplayaraq prezident oldu. Seçicilər Ce-
rald Fordu şəxsən cavabdeh olmadığı qalmaqallara görə 
cəzalandırmışdılar.
Ford zəif prezidentlər sırasında özünə əbədi yer tutub. 
Lakin burada bir məqama diqqət yetirmək gərəkdir ki, o 
prezident olarkən ağır mirasa yiyə durub və prezidentlik 
institutunun bilavasitə ondan asılı olmayan səbəblərdən 
nüfuzunu itirdiyi dövrdə prezidentlik edib. Digər tərəfdən 
Ford heç vaxt prezidentlik iddiasında olmayıb. Onun prezi-
dent olması nəinki ölkə, hətta özü üçün də gözlənilməz idi.
İstefaya çıxdıqdan sonra ciddi siyasi fəaliyyət 
göstərməsə də, qoca və təcrübəli dövlət xadimi kimi daim 
diqqət mərkəzində olub. Ford 26 dekabr 2006-cı ildə vəfat 
etmişdir.

213
Amerika prezidentləri
CİMMİ KARTER 
(JIMMY CARTER)
(1977-1981)
ABŞ prezidentləri tarixində  hər bir prezidentin 
fəaliyyəti, onun ölkə tarixində xidmətləri bu və ya digər 
prinsiplər  əsasında dəyərləndirilir. Lakin qeyd edək ki, 
bu dəyərləndirmələr nisbi xarakter daşıyır. Müasirləri 

214
Amerika prezidentləri
tərəfi ndən fəaliyyəti qənaətbəxş hesab edilməyən prezi-
dent sonralar tamamilə başqa cür qiymətləndirilib. Belə 
prezidentlərdən biri də Cimmi Karterdir.
Bu gün Amerika tarixçiləri, siyasi xadimləri və insan 
haqları uğrunda hərəkat fəalları bir çox xüsusiyyətlərinə görə 
bu insana rəğbət göstərirlər. Bunun başlıca səbəblərindən 
biri Karterin ABŞ xarici siyasətini insan haqları ilə uzlaş-
dırmağa çalışması olmuşdur.
Cimmi Karter (Ceyms Erl Karter) 1 oktyabr 1924-cü 
ildə Pleynis şəhərində (Corciya şt.) anadan olub. Onun nəsil 
şəcərəsi haqqında müxtəlif versiyalar var. Bəzi bioqrafl arı 
Karterin ingilis kralı Böyük Alfredin nəslindən olduğunu 
bildirir. Digərləri isə 1650-ci ildə Amerikaya köçmüş ser 
Tomas Karteri Cimminin ulu babası hesab edirlər. Karte-
rin özü isə hazırda mövcud olan ailə məzarlığında 1798-ci 
ildə dəfn olunmuş Uayli Karterin nəslin ona məlum olan ilk 
nümayəndəsi olduğunu deyir.
Atası Erl Karter işgüzar fermer və böyük dükan sahibi 
olsa da «Böyük böhran» onlardan da yan keçməyib. Cimmi 
ilk uşaqlıq çağlarından işləməyə məcbur olur. Beş yaşında 
ikən Pleynisin küçələrində qovrulmuş araxis sataraq gündə 
5 dollar qazanardı. Lakin bu, onun təhsil almasına mane 
olmayıb.
Yerli məktəbdə orta təhsilini bitirərək, 1943-cü ildə 
çox sevdiyi dənizçilik peşəsinə yiyələnmək məqsədilə 
Annapolisdəki Birləşmiş  Ştatlar Hərbi-Dəniz Akademiya-
sına daxil olur. Üç il sonra Akademiyanı miçman rütbəsində 
bitirir. Elə  həmin il Karterlərin çoxdankı dostları Smitlər 
ailəsinin qızı Rozalinlə evlənir.
Tezliklə donanmada xidmətə başlayaraq yeddi il burada 
qulluq edir. 1953-cü ildə atasının vəfatı onu istefaya çıxma-
ğa məcbur edir və 29 yaşlı Karter doğma ştata qayıdaraq 
ailə biznesini davam etdirir.

215
Amerika prezidentləri
Xidməti ərzində topladığı kiçik məbləği də biznesə qo-
yaraq atasının işini daha da inkişaf etdirir. On beş il sonra 
onun illik dövriyyəsi 1 milyon dollara çatmışdı. Bundan 
əlavə bir çox şirkətlərə ortaq olan Karter artıq nüfuzlu iş 
adamı kimi tanınırdı.
Tədricən yerli siyasi dairələrdə söz sahibi olması, onun 
«Març of daymz» xeyriyyə cəmiyyətinin sədri seçilməsi ilə 
nəticələndi. 1962-ci ildə isə Corciya senatına seçilir və iki 
seçki müddətində burada fəaliyyət göstərir.
1966-cı ildə demokrat partiyasının nümayəndəsi kimi 
qubernator seçkilərində iştirak edir, lakin uğur qazana bil-
mir. Məğlubiyyət onu ruhdan salmır, 1970-ci ildə yenidən 
seçki marafonuna qoşulur və asanlıqla qubernator seçilir.
Karter 1972-ci il prezident seçkilərində «maarifl ənmiş 
və sənayeçi cənubun nümayəndəsi» kimi vitse-prezidentliyə 
namizəd olmaq istəyir. Lakin demokrat-namizəd Corc 
Makqovernin yaxın ətrafı buna mane olur. Aldığı rədd ca-
vabı onu növbəti seçkilərdə öz namizədliyini irəli sürməyə 
ruhlandırır. 1976-cı ildə demokratların namizədi kimi çıxış 
edərək yalnız 2 % üstünlüklə Forda qalib gələrək prezident 
seçilir.
Seçki marafonunun startında aşkar autsayder hesab 
edilən Karterin qələbəsinin bir çox səbəbləri vardı. Əvvəla 
Nikson maxinasiyalarından qorxmuş Amerika ictimaiyyəti 
professional siyasətçilərə inanmaq istəmirdi. İkinci başlıca 
səbəb Karterin əyalət adamı olması, heç bir siyasi qalma-
qalda adının çəkilməməsi, bir sözlə şəxsi keyfi yyətləri idi.
Nikson sindromunu dəf etmək məqsədilə Karter 
idarəetməyə yeni çalarlar əlavə etdi. İnauqurasiya günü 
Kapitolidən Ağ Evə ənənəvi olaraq limuzində deyil piya-
da getməsi, prezident himninin çalınmasının yasaqlanma-
sı, səfərə gedərkən əl baqajını özü götürməsi kimi formal 
dəyişikliklər edildi.

216
Amerika prezidentləri
Karterin qeyri-adi idarəetmə tərzi özünü Konqresə olan 
münasibətdə də göstərdi. Baxmayaraq ki, hər iki palatada 
üstünlük demokratlarda idi, partiya funksionerləri Uoter-
geyt qalmaqalından sonra icraedici aparata qarşı radikallıq-
dan əl çəkmədilər.
Xarici siyasətdə Karter administrasiyası ilk əvvəl bəzi 
uğurlar  əldə edə bildi. 1973-cü ildən Kissincer tərəfi ndən 
aparılan ABŞ-Misir danışıqları  bəhrəsini verdi. Karterin 
təşəbbüsü ilə Misir prezidenti Sadat və  İsrailin baş naziri 
Begin arasında Kemp-Deviddə on üç gün davam edən danı-
şıqlar baş tutdu və 1978-ci ilin sentyabrında sülh müqaviləsi 
imzalandı.
Sovet İttifaqı ilə münasibətlərini normallaşdırmaq daha 
çətin başa gəlirdi. Karter xüsusilə iki məsələdə anlaşmaq 
istəyirdi, silahlanmaya birgə nəzarət və insan haqlarının qo-
runması. 
Lakin, onun bu istiqamətdə atdığı  hər bir addım istər 
daxili opponentləri, istərsə  də Avropadakı müttəfi qləri 
tərə fi n dən təpki ilə qarşılandı. Nəhayət 1979-cu ildə stra-
teji nüvə silahlarının məhdudlaşdırılması haqda OCB-II 
müqaviləsi bağlandı. Bununla yanaşı Çin Xalq Respublika-
sı ilə (Tayvanla diplomatik əlaqələrin kəsilməsi bahasına) 
münasibətlər tənzimləndi.
Çox keçmir ki, SSRİ-nin Əfqanıstana hərbi müdaxiləsi 
bu nailiyyətləri heçə endirir. Birləşmiş  Ştatların atdığı ilk 
addım SSRİ-yə taxıl satışını qadağan və Moskvada 1980-ci 
il Yay Olimpiya oyunlarının boykot edilməsi oldu.
1979-cu ildə İranda ABŞ tərəfi ndən dəstəklənən şah re-
jiminin devrilməsi də Karterin nüfuzuna böyük zərbə vurdu.
Növbəti prezident seçkilərində Karterin namizəd olma-
sı ona partiyadaxili parçalanmalar bahasına başa gəldi.
Seçkilərdə Karterin əsas rəqibi mühafi zəkar respub-
likaçı Ronald Reyqan idi. Reyqan dünyada baş verən bö-

217
Amerika prezidentləri
yük hadisələrə Karter hökumətinin passiv münasibətini 
kəskin tənqid edirdi. Karterin Reyqanı bütün dünyada 
sülhə təhlükə olacaq çıxışlar etməkdə ittiham etməsi də ona 
köməklik göstərmədi. Seçkilərdə 51 % səs toplayan Rey-
qan prezident seçildi.
Seçkilərdəki məğlubiyyətdən məyus olan Karter qısa 
fasilədən sonra, yenidən ictimai-siyasi fəaliyyətə başlayıb. 
İlk olaraq Atlantada prezident kitabxanasını yaradır. Onun 
təsis etdiyi «Karter Mərkəzi» beynəlxalq problemlərin həlli 
ilə məşğuldur. Bu yöndə o bəzi uğurlar da əldə edib.
1994-cü ilin sentyabr ayında Haitiyə diplomatik səfəri 
ərəfəsində o, hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmış prezident 
Aristidin öz vəzifəsinə qaytarılması  tərəfdarı kimi çıxış 
edib. 1995-ci ilin əvvəllərində isə Bosniya münaqişəsinin 
həllində vasitəçilik etmişdir. Karter kasıblar üçün mənzillər 
tikilməsi layihəsinin gerçəkləşməsində də yaxından iştirak 
edir. 

218
Amerika prezidentləri
RONALD REYQAN 
(RONALD REAGAN)
(1981-1989)
Ronald Reyqan D.Eyzenhauerdən sonra iki tam 
müddətə hakimiyyətdə olmuş ilk prezident idi. O, böyük 
ictimai nüfuz sahibi kimi vəzifədən gedib. Bəzi tarixçi, jur-
nalist və politoloqların rəylərinə görə F.D.Ruzveltdən sonra 

219
Amerika prezidentləri
ABŞ xarici və daxili siyasi kursunda R.Reyqan qədər əsaslı 
dəyişikliklər etmiş ikinci prezident yoxdur.
Ronald Uilson Reyqan 6 fevral 1911-ci ildə  İllinoys 
ştatının Tampiko şəhərciyində irland əsilli ailədə dünyaya 
gəlib. Atası Edvard Reyqan ayaqqabı ticarəti ilə  məşğul 
olsa da, qazancı ailəni dolandırmağa güclə çatırdı. Elə bu 
səbəbdən Ronald ilk yeniyetməlik çağlarından işləməyə 
məcbur olur, hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdə 14 yaşında 
ikən tikintidə işləyir. Növbəti altı ildə Diksondakı (İllinoys 
şt.) kurort zonasındakı çimərlikdə xilasetmə stansiyasında 
işləyir. Yaxşı idmançı olması ona yarımtəqaüd almaq şərtilə 
Yurik kollecində təhsilini davam etdirməyə imkan yaradır. 
Bu ərəfədə özünü dolandırmaq məqsədilə qabyuyan, üzgü-
çülük müəllimi, qadınlar yataqxanasında aşpaz kimi çalı-
şır. Çətin şəraiti onun təhsilə ciddi yanaşmasına mane olub. 
Kollecdə də göstərdiyi əsas səy futbol komandasının üzvü 
olmağa yönəlib.
1932-ci ildə kolleci bitirən Reyqan valideynlərinin ya-
nına qayıdır. Daha bir il xilasetmə stansiyasında işlədikdən 
sonra Davenport radiostansiyasında futbol şərhçisi olur. 
1934-cü ildən «WHO» radiostansiyasında idman şərhçisi 
kimi işə qəbul edilir və burada «Kabz» və «Uayt soks» ko-
mandalarının oyunlarına şərhçilik edir.
 1937-ci ildə «Kabz» komandası ilə birlikdə Katolinada 
olarkən «Uorner brazerz» kinoşirkəti onu sınaq çəkilişlərinə 
dəvət edir. Uğurlu keçən sınaqdan sonra şirkət onunla 
müqavilə imzalayır. İlk əvvəl ikinci dərəcəli fi lmlərdə çəkilir.
Getdikcə kino aləmində tanınan Reyqan 29 yaşında 
ikən kinoaktirisa Ceyn Uaymenlə ailə qurur. Lakin nikah 
uğursuz olmuş və onlar səkkiz il birgə yaşadıqdan sonra ay-
rılmışlar. Gələcək prezident 1952-ci ildə ikinci dəfə Nensi 
Devislə evlənmişdir.
İkinci Dünya Müharibəsi başladıqda orduya çağırılsa da 
görmə qabiliyyəti zəif olduğu üçün arxa cəbhəyə göndərilir 

220
Amerika prezidentləri
və əsasən təbliğat xarakterli fi lmlərin səsləndirilməsində iş-
tirak edir.
 50-ci illərin əvvəllərindən tədricən kinodan uzaqlaşır. 
1954-cü ildə «Ceneral Elektrik»də işə düzəlir. Bununla ya-
naşı televiziyada «Ceneral Elektrik Teatr» verilişinin apa-
rıcısı olur. Müqaviləyə əsasən o, həmçinin şirkətə məxsus 
müəssisələrə gedərək təbliğat-təşviqat xarakterli çıxışlar 
etməli idi. Etdiyi standart çıxışlar bəzən siyasi məzmunda 
olurdu. O əsasən Amerika demokratiya idealını mədh edə-
rək, kommunist təhlükəsindən danışırdı. Bu tədricən onun 
siyasətlə ciddi maraqlanmasına səbəb oldu.
İlk vaxtlar özünü Ruzveltsayağı demokrat hesab edən 
Reyqan 1962-ci ildə rəsmi olaraq respublikaçılar partiyası-
nın üzvü olur.
Bu ərəfədə iş yerini itirir. Və iki il işsiz qalır. Çox keç-
mir ki, respublikaçılar onu Kaliforniya ştatının qubernato-
ru seçkilərinə namizəd göstərirlər. 1966-cı ilin payızında 
keçirilən seçkilərdə o, demokrat Pet Brauna qalib gələrək 
qubernator seçilir. 
1974-cü ilədək Kaliforniya qubernatoru kimi fəaliyyət 
göstərən Reyqan 1976-cı il prezident seçkilərində respubli-
kaçıların namizədi olmaq istəsə də, bu istəyinə nail olmur. 
Lakin növbəti seçkilərdə bütün mərhələləri uğurla keçərək 
prezident seçilir.
Reyqanın ABŞ daxili və xarici siyasətində etdiyi önəmli 
dəyişikləri «mühafi zəkar inqilab» adlandırırlar.  İnqilabın 
nüvəsini «reyqanomika» adlandırılan və 70-ci illər iqtisa-
di problemlərinin həllinə yönəlmiş  təklifl ər paketi təşkil 
edirdi. Burada əsas hədəf kimi vergilərin azaldılması  və 
dövlətin investisiya qoyuluşuna  əngəl törədən maneələri 
aradan qaldırmaqla iqtisadi inkişafa nail olmaq götürül-
müşdü. Ümumiyyətlə Reyqan hökuməti, iqtisadiyyatı in-
kişaf etdirmək, infl yasiyanın qarşısını almaq məqsədilə 
dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsini minimuma endirmək 

221
Amerika prezidentləri
yolu seçmişdi. 80-ci illərdə  gəlir vergisinin və  mənfəətə 
görə verginin norması  əhəmiyyətli dərəcədə azaldıldı, in-
vestisiya yatırımına vergi güzəştləri edildi. Dövlət bizne-
sin bir çox növlərini nizama salmaqdan imtina etdi, trestlər 
əleyhinə qanunçuluğun tətbiq sahələri kəskin surətdə ixtisar 
edildi, şəxsi təşəbbüs üçün əlverişli şərait yarandı. Bu isə 
qısa müddətdə korporasiyaların gəlirlərinin görünməmiş 
dərəcədə artması ilə nəticələndi.
«Reyqanomika»  şəraitində Amerika sənayesi elmi – 
texniki tərəqqinin ən müasir nailiyyətlərini səmərəli sürətdə 
tətbiq edirdi. Onun beynəlxalq miqyasda rəqabətə davam-
lılığını artırdı.
Hökumət infl yasiya və  işsizlik problemlərini də  uğur-
la həll etmişdir. İnfl yasiya indeksi 1988-ci ildə 4,5 % oldu 
(Uyğun göstərici 1980-ci ildə 12,5 % olub). İşsizlik kvotası 
isə 7 %-dən 5,4 %-ə endirildi. Məşğulluğun artmasının əsas 
mənbəyi xidmət sahələrinin genişlənməsi oldu. 80-ci illərin 
ikinci yarısından başlayaraq ABŞ iqtisadiyyatına xarici ka-
pital axını güclənməyə başladı. Bu əsasən qiymətli dövlət 
kağızlarının, bank əmanətlərinin qoyulmasından,  şəxsi 
kompaniyaların səhmlərinin  əldə edilməsindən, müstəqil 
kapital qoyuluşundan ibarət idi.
Reyqan administrasiyasının xarici siyasəti antikommu-
nist ruhda köklənmişdi. Bu özünü nəinki «Şər imperiyası»na 
(Reyqan SSRİ-ni belə adlandırıb), eyni zamanda Mərkəzi 
Amerika ölkələrinə olan münasibətdə  də  aşkar göstərir. 
Sovet İttifaqı ilə dünyada nüfuz sahibliyi uğurunda aparı-
lan «müharibə» ABŞ-ın qələbəsi ilə bitdi. Burada Reyqa-
nın xidmətləri  şübhəsiz ki, böyükdür. Lakin bəzən bunu 
sırf onun xidməti kimi qeyd edilməsi heç də düzgün deyil. 
Əsas amil 1985 –ci ildə siyasi hakimiyyətə gəlmiş Mixail 
Qorbaçovun ekspansionist dünya siyasətinə son qoyması, 
əslində İttifaqı möhkəmlətmək xatirinə apardığı islahatların 
əks effekt verərək Sovet İttifaqı və Varşava blokunun süqut 

222
Amerika prezidentləri
etməsi olub. Bu Reyqanın qələbəsindən çox Qorbaçovun 
məğlubiyyəti idi. 
Başladığı iqtisadi-siyasi kursun davam etdirilməsi 
üçün siyasi varisinin ondan sonra prezident seçilməsinə 
böyük kömək göstərmişdir. Onun siyasi varisi səkkiz il-
lik hakimiyyəti dövründə vitse-prezident olmuş Corc Buş 
idi. Prezidentlik müddətinin son aylarını tamamilə Buşun 
seçki kompaniyasının uğurlu olmasına həsr edir. C.Buşun 
qələbəsindən sonra, artıq 78 yaşlı Reyqan praktiki olaraq 
fəaliyyət göstərmir. Bütün bununla o, tam yorğunluğunu, 
prezidentlik müddətinin başa çatacağı günü səbirsizliklə 
gözlədiyini nümayiş etdirirdi.
Ağ Evdən getdikdən sonra köhnə dostlarının kömə yilə 
təmir etdirdiyi, Los-Ancelosun nüfuzlu Bel-Eyr məhəl-
ləsində yerləşən malikanəsində yaşayır.  İctimai diqqətdən 
kənarda qalmağa çalışsa da, eks-prezident kimi böyük 
hör mətlə qarşılanıb. Bu xüsusilə onun dünyada sülhün 
bər qərar olunması, «Soyuq müharibəyə» son qoyulması 
istiqamətində gördüyü işlərlə bağlıdır. Təcrübəli siyasi xa-
dim kimi Yaponiyaya dəvət edilmiş, burada mühazirələr 
oxumuşdur. Onun aldığı 2 milyon dollar qonaraq 8-illik 
prezidentliyi müddətində aldığı məvacibdən 400.000 dollar 
çox idi.
Ömrünün son on ilini Reyqan alsheymer xəstəliyindən 
əzab çəkmiş, bütövlüklə yaddaşını itirmişdir. 5 noyabr 
1994-cü ildə  xəstəliyi haqqında rəsmi məlumat vermiş, 
ölkəyə xitabən vida məktubu ilə müraciət etmişdir. 2001-
ci ildə keçirilmiş sosioloji sorğuda amerikalılar onu böyük 
prezident hesab etmişlər.
Ronald Reyqan 5 iyun 2004-cü ildə vəfat etmişdir. 

223
Amerika prezidentləri
CORC BUŞ
(GEORGE H. W. BUSH)
(1989-1993)
Amerika tarixində prezident bu və ya digər səbəbdən 
növbəti seçkilərdə iştirak etmədikdə, fəaliyyətdə olan vit-
se-prezidentin ölkənin ali vəzifəsinə iddialı olması bir neçə 
dəfə  təkrarlanıb. Lakin bu özünü yalnız iki dəfə doğrul-
dub. 1836-cı il seçkilərində vitse-prezident M.Van Burenin 

224
Amerika prezidentləri
namizədliyi irəli sürülüb və o qalib gəlib. Bu praktika bir də 
152 il sonra, Corc Buş prezident olduqda özünü doğruldub.
Seçkiöncəsi ona bu haqda verilən suala belə cavab ve-
rib: «Əvvəla keçmiş seçkilərlə 1988-ci il seçkiləri arasında 
böyük fərqlər var. İkincisi Şirli Makleyn (sipiritizm bilicisi 
hesab edilən məşhur Hollivud kinoaktrisası) deyir ki, keç-
miş həyatımda mən M.Van Buren olmuşam».
ABŞ-ın 41-ci prezidenti Corc Herbert Uoker Buş 12 
iyun 1924-cü ildə Milton şəhərində (Massaçusets şt.) anadan 
olub. Atası Preskott Buş Nyu-Yorkdakı aparıcı banklardan 
birinin ortağı idi, 1952-63-cü illərdə isə Konnektikut ştatını 
senatda təmsil etmişdi. Balaca Corc ilk təhsilini Andoverdə, 
Filips Akademiyasının nəzdindəki internatda alır. Burada 
təhsilini bitirdikdən altı ay sonra, yaponlar Pörl-Harbörə 
hücum etdikdə könüllü cəbhəyə gedir və dəniz aviasiyasın-
da xidmətə başlayır. Elə xidmətinin ilk aylarında ona zabit 
rütbəsi verilir. Üç il ərzində Sakit okeanda döyüşən Corc, 
«San-Casinto» aviadaşıyıcısındakı torpedo-bombardman-
çı  təyyarəsində 58 döyüş uçuşu edir. Göstərdiyi igidlik 
və rəşadətlərə görə orden və üç medalla təltif edilir. 58-ci 
uçuş onun üçün sonuncu olur. 1944-cü il sentyabrın 2-də 
onun təyyarəsi yapon zenit artilleriyası tərəfi ndən vurulur. 
Müharibə qurtardıqda ordudan tərxis olan Buş iki il yarım 
Konnektikutdakı məşhur Yel Universitetində oxuyaraq iqti-
sadçı ixtisasına yiyələnir. Hələ müharibə ərəfəsində, 1945-
ci il yanvarın 6-da üç il əvvəl tanış olduğu Barbara Pirslə 
ailə qurur və bu nikahdan onların beş övladı dünyaya gəlir. 
Qeyd edək ki, Buşların ilk övladları Corc Buş (oğul) sonra-
lar ABŞ prezidenti olub.
Yel Universitetini bitirdikdən sonra ailəsilə birgə 
Cənub-Qərbə –Texasın Odessa şəhərinə köçür və burada 
neft avadanlıqları istehsal edən «Dresser indastriz» kom-
paniyasında işləyir. Atası bu kompaniyanın direktorlar 
şurasının üzvü idi. Sahibkarlıq təcrübəsini zənginləşdirən 

225
Amerika prezidentləri
Buş Hyüstona köçərək Buşlar ailəsinin kapitalı hesabına 
maliyyələşən «Sapata offşor» şirkətinin yaradılmasında iş-
tirak edir.
Corc Buşun aktiv siyasi fəaliyyətə başlaması, atasının 
siyasətdən getmək ərəfəsinə təsadüf edir. Lakin, o hələ 50-
ci illərin sonlarında dostlarına senator seçilmək niyyətində 
olduğunu bildirirdi. 1964-cü ildə Texas ştatından senata 
seçilmək istəsə də uğursuzluğa düçar olur. Məğlubiyyət onu 
ruhdan salmır və Buş iki il sonra yenidən seçki marafonuna 
qoşulur. İndi onun hədəfi  Nümayəndələr Palatası idi. Asan-
lıqla qələbə qazanaraq Vaşinqtona gəlir. Konqresdəki dörd 
illik fəaliyyəti onun üçün əlamətdar olmasa da, paytaxtın 
siyasi elitasında, işgüzar dairələrdə, gələcək karyerasında 
əhəmiyyətli dərəcədə böyük rol oynamış dostluq əlaqələri 
qurur. 
1970-ci ildə Buş, yenidən senator seçilmək istəyir. 
Bu dəfə  də demokrat Lloyd Bentsenə  məğlub olur. La-
kin çox keçmir ki, prezident Nikson onu ABŞ-ın BMT-
dəki nümayəndəsi təyin edir. Uotergeyt qalmaqalından və 
Niksonun istefasından sonra, partiyadaxili çaxnaşmalara 
son qoymaq məqsədilə onu respublikaçılar partiyası Milli 
Konventinə sədr seçirlər. 1974-cü ildə isə xüsusi missiya ilə 
Pekinə göndərilir. Bir il burada qaldıqdan sonra prezident 
Ford onu MKİ-yə  sədr təyin edir. 1976-cı il seçkilərində 
demokrat Karter qələbə çaldıqda bu postla vidalaşmalı olur.
Bir müddət siyasi arenadan çəkilərək avtobioqrafi yasını 
yazmaqla məşğul olmuşdur. Bəziləri onun hətta siyasətdən 
getdiyini iddia edirdilər. Lakin tezliklə Buş daha böyük id-
diada olduğunu bildirir və 1980-ci il prezident seçkilərinə 
qoşulur.  Əvvəlcə  bəzi  ştatlarda keçirilən ilkin seçkilərdə 
qələbələr  əldə etsə  də, tezliklə R.Reyqan onu üstələyir. 
Məğlub olacağını başa düşərək namizədliyini geri götürür. 
Bu isə onun Reyqan tərəfi ndən «ikinci respublikaçı» elan 
edilməsi, yəni seçkilərə vitse-prezidentliyə namizəd kimi 

226
Amerika prezidentləri
getməsi ilə nəticələnir. Və bu Reyqanın qələbəsindən sonra 
reallığa çevrilir.
Vitse-prezident kimi onun fəaliyyəti nəzərə çarpacaq 
olmayıb. Buş bütünlüklə və sözsüz prezidenti dəstəkləmiş, 
praktiki olaraq heç vaxt onunla hər hansı problemin həllində 
mübahisəyə getməmişdir. O səbrlə öz vaxtının çatacağını 
gözləyirdi.
Nəhayət 1988-ci il seçkiləri çatdı. Buş seçkilərdən 
çox-çox  əvvəl «fi llər partiyası»nın favoriti hesab edilirdi. 
Lakin bəzi ambisiyalı partiya funksionerləri də Reyqanın 
yerini tutmağa cəhd edirdilər. İlkin mərhələdə Robert Doul, 
Cek Kemp, Pyer Düpon namizəd olmaq istəsələr də, onun 
Ağ Evə gedən yolunu kəsə bilmədilər və Buş partiyanın 
namizədi oldu. Noyabrda keçirilən seçkilərdə 53,4 % səs 
alaraq demokratların namizədi Maykl Dukasisə qalib gəldi.
Daxili siyasətdə Buşun yeritdiyi mülayim kurs ciddi 
uğur qazana bilməyib. Bunun ciddi səbəbləri var. Reyqa-
nın prezidentliyinin son illərində ölkədə baş verən iqtisadi-
maliyyə böhranı, dövlət büdcəsinin defi siti, dövlət borcları-
nın yaranması və əmanət banklarının ifl ası hər bir preziden-
tin geniş fəaliyyət sferasını kiçildəcək problemlər idi. Digər 
tərəfdən «soyuq müharibə»nin qurtarması ilə  əlaqədar 
olaraq hərbi xərclərin ixtisar edilməsi işsizliyin artmasına 
səbəb oldu. 90-cı illərin əvvəllərində iqtisadiyyatdakı dur-
ğunluq və bunun törətdiyi çətinliklər, Buşun sosial-iqtisadi 
problemlərə lazımınca diqqət verməməsi üstündə  tənqid 
olunmasını gücləndirmişdir. Onun fəaliyyəti yalnız bəzi qa-
nun layihələrinin qəbul edilməsi ilə məhdudlaşdı. Buş eyni 
zamanda udduğu Körfəz müharibəsindən sonra sürətlə ar-
tan populyarlığından lazımınca istifadə edə bilmədi. Yaxın 
ətrafının etirazına baxmayaraq özündə yalnız cinayətkarlığa 
qarşı mübarizəni və yol-nəqliyyat problemlərini ehtiva 
edən minimalist konsepsiyasını irəli sürdü. Dəfələrlə verdi-

227
Amerika prezidentləri
yi vədinin əksinə olaraq büdcə defi sitini aradan qaldırmaq 
üçün vergiləri artırması Buşun ən uğursuz addımı idi.
Lakin xarici siyasətdə Buş  bəzi uğurlar  əldə etdi. 
1989-cu ildə diktator Noryeqanı  həbs etmək üçün Pana-
maya müdaxilə, AFR-in NATO üzrə digər tərəfdaşlarından 
fərqli olaraq almanların birləşmə prosesinə daha tez re-
aksiya verməsi, dövlət katibi Ceyms Beykerin rəhbərliyi 
ilə Latın Amerikası ölkələri ilə yaranmış borc böhranının 
tənzimlənməsi,  İsrail və onun ərəb qonşuları ilə sülh da-
nışıqlarının bərpa edilməsindəki vasitəçiliyi belə  uğur-
lardandır.  Əsas nailiyyəti isə Fars Körfəzində baş verən 
münaqişəyə hərbi müdaxilə nəticəsində qazanılıb. BMT-nin 
qərarı ilə 1990-91-ci illərdə Küveyti İraq işğalından azad 
etmək üçün körfəzə 540 min əsgər göndərilməsi amerika-
lılarda «İkinci Vyetnam» qorxusu yaratdı. Lakin 42 günlük 
hərbi əməliyyatlar qələbə ilə nəticələndi.
Lakin çox keçmədi ki, Buşun xarici siyasətdə də kamil 
konsepsiyaya malik olmadığı  aşkar oldu. Ümumiyyətlə 
ətrafına Ceyms Beyker, Kollin Pauell, Dik Çeyni, Brent 
Skaukroft (bu isimlərin bəziləri sonralar Buşun (oğul) pre-
zidentliyi dövründə onun administrasiyasının aparıcı si-
malarından olmuşlar) kimi güclü siyasətçilər toplamasına 
baxmayaraq onun prezidentliyi uğursuz olub. 1992-ci il 
seçkilərindən əvvəl aparılan sorğularda rəyi soruşulanların 
80 %-i dövlətin yeritdiyi daxili-xarici siyasətlə razı olmadı-
ğını bildirib. Seçkilərdə respublikaçıların namizədi olsa da 
demokrat Klintona məğlub oldu.
Beləliklə Corc Buş XX əsrdə ikinci müddətə seçilməmiş 
Taft, Huver və Karterlə bir sırada dayanır. Onun prezident-
liyi milli və beynəlxalq dəyişikliklər dövrünə təsadüf edib 
və özündən sonra ciddi iz qoymayıb. Bu baxımdan Buşu 
keçid prezident də adlandırmaq olar.
 

228
Amerika prezidentləri
BİLL KLİNTON
(BILL CLINTON)
(1993-2001)
Bill Klinton (tam adı Uilyam Cefferson Blayt IV) 19 av-
qust 1946-cı ildə Arkanzas ştatının Houp şəhərində dünyaya 
gəlib. O, hələ anadan olmamış bədbəxt hadisə nəticəsində 

229
Amerika prezidentləri
atası həlak olur. Dörd yaşında ikən anası avtomobil ticarəti 
ilə məşğul olan Rocer Klintona ərə gedir (Bill on beş ya-
şından atalığının familiyasını daşıyır).  Şöhrətpərəst olan 
balaca Bill dərslərini yaxşı oxuyar və  məktəbin birinci 
şagirdlərindən hesab edilərdi. Bununla yanaşı məktəbin caz 
orkestrinə rəhbərlik edib. (Musiqiyə olan marağını bu gün 
də saxlayan Bill tez-tez saksafonda sevdiyi caz havalarını 
məharətlə ifa edir).
Orta məktəbdə təhsil aldığı illərdə, həyatında baş verən 
ən yaddaqalan hadisə onun 1963-cü ilin iyulunda Mil-
li Gənclər təşkilatının üzvü kimi prezident Kennedi ilə 
görüşməsi olub. Sonralar etiraf edib ki, məhz həmin görüş 
onu gələcəkdə siyasətçi olmağa həvəsləndirib.
Klintonun Cənub babtist kilsəsinin üzvü olmasına bax-
mayaraq orta təhsilini bitirdikdən sonra Vaşinqtondakı nü-
fuzlu Corctaun Universitetinə daxil olur. Təqaüd alması 
ona 1969-70-ci illərdə Oksfordda oxumasına şərait yaradır. 
Gələcək həyat yoldaşı Hillari Rodhemlə (onunla nikahdan 
Klintonun iki övladı var) tanış olduğu Yel hüquq institu-
tunu bitirdikdən sonra isə Arkanzasa qayıdır. Təhsil aldığı 
müddətdə maddi problemlərini özü həll etmiş, eyni zaman-
da üç yerdə işləməyə məcbur olmuşdu. 
Fayetvell Universitetinin hüquq fakültəsində qısamüd-
dətli pedaqoji fəaliyyət göstərdikdən sonra, 1974-cü ildən 
siyasətlə ciddi surətdə məşğul olmağa başlayır. Demokrat 
partiyasının üzvü kimi Konqresdə keçirilən seçkilərdə işti-
rak etsə də məğlubiyyətə uğrayır. Kiçik fərqlə məğlub olan 
Klinton Arkanzas siyasi isteblişmentinin diqqətini özünə 
cəlb etdi. Bu onun iki il sonra Arkanzas ştatının ədliyyə na-
ziri seçkilərində iştirak edərək qalib gəlməsinə səbəb oldu. 
1978-ci ildə isə qubernator seçkilərinə qoşulur və ABŞ 
tarixində ən gənc, 32 yaşında qubernator seçilir.
Qubernator olduğu müddətdə özünü bacarıqlı inzibat-
çı kimi tanıdır. ABŞ-ın kasıb  ştatlarından olan Arkanzas 

230
Amerika prezidentləri
Klintonun rəhbərliyi dövründə əhəmiyyətli dərəcədə inki-
şaf edir. Bunu bəzi statistik göstəricilərin müqayisəsi aydın 
göstərir. Yeni iş yerlərinin açılması, təhsil sahəsində  əldə 
edilən uğurlar məhz Klintonun məqsədyönlü fəaliyyətinin 
nəticəsidir.
1991-ci il prezident seçkilərində namizədliyini irəli 
sürən Klinton ölkə  səviyyəsində o qədər də tanınmırdı. 
Buna baxmayaraq o, artıq demokrat partiyasının daxilində 
nüfuz sahibi idi. Onun xüsusilə Reyqan siyasi kursunu 
dəstəkləyən (onları «Reyqan demokratları» da adlandırır-
dılar) sıravi demokratları potensial seçicilər cərgəsinə qay-
tarılmasında böyük rolu vardı. Klintonun seçki kampani-
yasının strateji xətti bir növ yaddan çıxmış orta təbəqənin 
mənafeyinin qorunması təşkil edirdi. Digər tərəfdən Rey-
qan hökumətindən miras qalmış  və Buş  tərəfi ndən həll 
edilməmiş büdcə  kəsirləri və  işsizlik probleminin həlli 
istiqamətində görəcəyi işləri seçicilərə bəyan etməsi onun 
şansını artırırdı. Noyabrda keçirilən seçkilərdə 43 % səs 
toplayan Klinton proqnozların  əksinə olaraq qalib gəldi. 
Fars körfəzi müharibəsinin uğurla başa çatması da Buşa 
kömək etmədi. Klintonun qələbəsində partiyasız sahibkar 
Ross Peronun da rolu oldu. Belə ki, R.Pero xüsusilə Buşun 
elektoratına daxil olan seçiciləri öz tərəfi nə çəkərək səslərin 
1/5-ni ala bilmişdi. Digər tərəfdən bu amerikalıların hər iki 
partiyanın yeritdiyi siyasətdən narazılığının ifadəsi idi.
Qeyd edək ki, Klintonun seçkiönü kampaniyasına onun 
bəzi  şəxsi keyfi yyətləri kölgə salıb. Vyetnam müharibəsi 
ərəfəsindəki davranışı, tələbə olarkən narkotik maddələr 
qəbul etməsi, qubernatorluğu ərzində bəzi maliyyə maxina-
siyalarında iştirak etməsi kimi kompromatlar opponentlərinə 
yaxşı mövzu idi. Lakin bu kompromatlar onun əxlaqi nüfu-
zuna zərbə vursa da, prezident seçilməsinə mane olmadı. 
R.Reyqanın prezidentliyi dövründən qalan problemlər, 
başlıcası artıma meylli 200 mlrd.-lıq büdcə kəsirinin aradan 

231
Amerika prezidentləri
qaldırılması öz həllini gözləyirdi. Klinton 17 fevral 1993-cü 
il hesabatında büdcə kəsirlərinin ləğv edilməsini prezident-
liyinin əsas məqsədi olduğunu bildirdi. Gərgin danışıqlar-
dan sonra kəsirləri aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulan 
beşillik büdcə planını senatdan keçirmək ona nəsib oldu.
Qarşıya qoyulan əsas hədəfl ərdən biri səhiyyədə ra-
dikal islahatların keçirilməsi idi. İslahatlara xüsusi diqqət 
yetirən Klinton səhiyyə problemlərini həll edəcək işçi 
qrupa rəhbərliyi xanımı Hillari Klintona tapşırdı. Bu ABŞ 
tarixində «birinci ledi»nin dövlət əhəmiyyətli problemlərin 
həllində ilk iştirakı idi. Klintonun vaxtilə «prezident 
seçilsəm  əsas məsləhətçilərimdən biri xanımım olacaq» 
deməsi özünü doğrultdu.
Mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı mübarizə haqda qa-
nunlar paketinin hazırlanması Klintonun əsas uğurlarından 
oldu. Bu qanunlar 30.2 mlrd. dollara başa gələn 100.000 
nəfərin polis sıralarına qəbul edilməsini vətəndaşların sax-
lamaq hüquq olan 19 sayda silahın qadağan edilməsini, 
üçüncü dəfə cinayət törətmiş  şəxsin avtomatik ömürlük 
həbsə məhkum olunmasını özündə əks etdirirdi.
Prezidentliyi  ərzində  əsas diqqəti daxili problemlərin 
həllinə yönəltməsinə baxmayaraq Klintonun xarici siyasəti 
də  bəzi uğurlar qazandı. Dövlət katibi U.Kristoferin 
vasitəçilik etdiyi Fələstin Azadlıq Təşkilatı ilə  İsrail ara-
sında aparılan danışıqlar 1993-cü ilin sentyabrında Ağ 
Evdə sülh müqaviləsinin imzalanması ilə nəticələndi. Ru-
siya ilə münasibətlər qısa müddətə normal məcraya salın-
dı. Rusiyaya iqtisadi kömək onun öz imperiya ambisiya-
larını məhdudlaşdırması hesabına başa gəldi. (məs. Baltik 
ölkələrindən rus əsgərlərinin çıxarılması tələbi).
1994-cü il yanvarın 10-da NATO-nun Brüsseldə 
keçirilən toplantısında «Sülh naminə tərəfdaşlıq» paktı im-
zalandı. Paktın Şərq ölkələrinə ekspansiyasına etiraz edilsə 
də (xüsusilə Rusiya bundan çox narahat idi), nəticədə ABŞ 

232
Amerika prezidentləri
xarici siyasətinin uğuruna çevrildi (ölkəmiz də bu pakta qo-
şulub).
Belorus, Qazaxıstan və Ukraynanın atom silahından 
imtina etməsini də Klinton administrasiyasının uğuru kimi 
dəyərləndirmək olar. 
Bəzi sələfl əri kimi Klintonun da prezidentliyi qal-
maqalsız ötüşməyib. Qalmaqal onun ikinci prezidentlik 
müddətində baş verib və Ağ Evdə praktika keçən Monika 
Levinski ilə bağlıdır. ABŞ, eləcə də dünya KİV-də geniş işıq-
landırılan olay az qala Klintonun istefasıyla nəticələnəcəkdi. 
Aparılan təhqiqatlar, Konqresdəki müzakirələr prezidentin 
nüfuzuna ciddi zərbə vurdu. Lakin öz səhvini etiraf etməsi, 
bütün Amerika xalqından, xanımı və qızından rəsmi olaraq 
üzr istəməsi onu gözlənilən biabırçılıqdan xilas etdi.
XX əsrin sonuncu prezidentinin fəaliyyətini ümumilikdə 
qənaətbəxş hesab edirlər. Hər halda o, demokratların 
nümayəndəsi olaraq F.D.Ruzveltdən sonra iki tam müddətə 
prezident seçilən hələlik yeganə prezidentdir. İstefaya çıx-
dıqdan sonra ciddi surətdə siyasi fəaliyyət göstərməsə də, 
ictimaiyyət tərəfi ndən daim hörmətlə qarşılanır. 

233
Amerika prezidentləri
CORC BUŞ (oğul) 
(GEORGE W.BUSH)
(2001 –2009)
1824-cü il prezident seçkilərində Con Kuinsi Adams 
qalib gəldi. O, ABŞ-ın ikinci prezidenti Con Adam-
sın oğlu idi. Bu təcrübə bir də yalnız 176 il sonra 2000-

234
Amerika prezidentləri
ci il seçkilərində  təkrarlanıb. Belə ki, bu seçkilərdə qalib 
gələn Corc Buş (oğul) ABŞ-ın 41-ci prezidenti C.Buşun 
oğludur. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, hər bir amerikalı so-
sial vəziyyətindən, cəmiyyətdə tutduğu mövqeyindən 
asılı olmayaraq prezidentlik iddiasında ola və bu istəyini 
gerçəkləşdirə bilər. (Şübhəsiz ki, konstitusiyanın verdiyi 
imkanlar çərçivəsində). Bu baxımdan C.Buşun (oğul) pre-
zident seçilməsi təbii qarşılanmalıdır.
Corc Buş (oğul) 1946-cı il iyulun 6-da anadan olub. 
Onun rəsmi bioqrafi yasında konkret harada anadan ol-
duğu öz əksini tapmır. Texasda olduqca populyar olan 
Buşu texaslılar «yüz faiz özününkü» hesab edirlər. Lakin 
jurnalistlərin «Cənab Buş harada anadan olub?» sualına 
administrasiya əməkdaşı Maykl Couns «Təəssüf ki, Kon-
nektikutda, amma iki-üç yaşlarından valideynlərilə birgə 
Texasa köçüb və tamamilə texaslı ruhunda böyüyüb» ca-
vabını verib. Orta təhsilini Midlend və Hyustonda alaraq, 
Yel Universitetinə daxil olur və oranı bakalavr dərəcəsində 
bitirir. Harvard Universiteti nəzdində Biznes Məktəbində 
oxuyaraq magistr dərəcəsi alıb. Təhsilini bitirdikdən sonra 
hərbi xidmətə getmiş və Texas Milli Qvardiyasının HHQ-
də F-102 təyyarəsində pilot kimi qulluq etmişdir.
Əmək fəaliyyətinə 1975-ci ildə, Midlenddəki neft-qaz 
sənaye şəbəkəsində başlamış və 1986-cı ilə qədər bu sahədə 
çalışmışdır. 1988-ci il prezident seçkilərində, atasının seç-
kiönü kompaniyasında fəal iştirak edir. Növbəti il bir neçə 
şəriki ilə birgə «Teksas Reyncers» beysbol komandasını 
alır. Beş il müddətində klub rəhbərliyində aparıcı vəzifələr 
tutmuşdur.
1994-cü il noyabrın 8-də keçirilən  ştat qubernatoru 
seçkilərində  iştirak edir və 53,5 % səs toplayaraq quber-
nator seçilir. 1998-ci ildə təkrar seçkilərdə 68,6 % səs top-
layaraq tarixi qələbə qazanır və Texas tarixində iki ardıcıl 
dördillik müddətə qubernator seçilən ilk şəxs olur. 

235
Amerika prezidentləri
2000-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində respubli-
kaçılar partiyasının namizədi olur. Gərgin keçən seçkilərdə, 
Buş demokratların namizədi, Klintonun prezidentliyi 
ərəfəsində vitse-prezident vəzifəsini tutmuş Albert Qora ki-
çik üstünlüklə qalib gələrək prezident seçilir.
Xanımı Lora Buş keçmişdə kitabxanaçı  və müəllimə 
işləyib. Buşların Barbara və Cenni adlı əkiz qızları var.
Ağ Evə gedən yolda atasının rolu az olmasına baxmaya-
raq, istər seçki kompaniyasının təşkilində, istərsə də forma-
laşdırdığı kabinetdə vaxtilə atasının komandasında təmsil 
olunanlar üstünlük təşkil edib (Dik Çeyni, Kollin Pauell, 
Kondoliza Rays və s.).
11 sentyabr 2001-ci il hadisələri nəticəsində 3 min in-
san həlak olur. ABŞ xüsusi xidmət orqanlarının verdiyi 
məlumatlara görə terror aktlarının təşkilatçısı  səudiyyəli 
milyoner Usəma Ben Laden Əfqanıstanda gizlənir və 
ABŞ administrasiyası taliban hərəkatından onun təhvil 
verilməsini tələb edir. Onların rədd cavabına Buş belə re-
aksiya verir: «Biz onları yuvalarından dartıb çıxaracaq… 
və  ədalət məhkəməsi qarşısında mühakimə edəcəyik». 
ABŞ administrasiyasının diplomatik səyləri və  hərbi 
əməliyyatlar aparmaq üçün geniş koalisiya yaradılır. 2001-
ci il milad bayramı ərəfəsində NATO koalisiyası və «Şimal 
alyansı» adlı mücahidlər qrupunun birgə əməliyyatlarından 
sonra  Əfqanıstan üzərində tam nəzarət yaradılaraq milli 
vəhdət hökuməti qurulur, talibanın əsas hərbi birləşmələri 
isə məhv edilir.
2003-cü ildə  Səddam Hüseyn rejimini Əl-Qaidə ilə 
əlaqədə və kütləvi qırğın silahlarını BMT ekspertlərindən 
gizlətməkdə ittiham edən Buş  İraqa hərbi müdaxilənin 
zəruriliyini bildirir. Lakin bu, Əfqanıstanda olduğu kimi heç 
də çoxsaylı dövlətlər tərəfi ndən dəstəklənmir. Buna bax-
mayaraq  İraqa hərbi müdaxilə başlamış, Səddam Hüseyn 
rejiminə son qoyulmuşdur. Lakin hələ  də  İraq  ərazisində 

236
Amerika prezidentləri
sabitlik tam bərpa olunmayıb və  vəziyyət qeyri-müəyyən 
olaraq qalmaqdadır. Nəticədə Buş administrasiyası  həm 
daxildə, həm də xaricdə ciddi tənqid olunmuşdur. 
Tənqidlərə baxmayaraq 2004-cü il 2 noyabrda keçirilən 
seçkilərdə Buş, demokratların namizədi Con Kerriyə qalib 
gələrək ikinci dəfə prezident seçilir.
Prezident seçildikdən sonra Buşlar haqqında maraq-
lı informasiya yayılmışdır. Aristokrat soyadlarının nəsil 
şəcərəsini araşdıran ingilis nəşriyyatı «Berkez Pikçers» id-
dia edir ki, Buşlar qədim kral nəslindəndir. Onlar rus impe-
rator soyadı və Britaniya kral ailəsi ilə qohumluq əlaqələrinə 
malikdirlər. Digər tərəfdən müəyyənləşdirilib ki, Buş bir-
başa Plantagentlər sülaləsindən olan Henrixin nəslindəndir. 
Lakin bu informasiya rəsmi təsdiqini tapmayıb.
Ümumilikdə Buşun prezidentliyi birqiymətli dəyərlən-
dirilmir. Bu özünü aparılan sorğularda da göstərir. 11 sent-
yabr hadisələrindən sonra reytinqi 90 %-ə çatdırdısa, 2007-
ci ilin sonunda bu göstərici 24 % olmuşdur. Buşun prezi-
dentliyi tam obyektiv qiymətini yəqin ki, yaxın gələcəkdə 
alacaq.

237
Amerika prezidentləri
BARAK OBAMA
(BARACK H. OBAMA)
(2009 - )
Əvvəlki yazılarda qeyd etmişdik ki, sosial vəziyyətindən, 
cəmiyyətdə tutduğu mövqeyindən, etnik mənsubluğundan 
asılı olmayaraq hər bir Amerika vətəndaşı prezident olmaq 
arzusuyla yaşaya və bu arzusunu gerçəkləşdirə bilər. 2008-

238
Amerika prezidentləri
ci ildə keçirilən prezident seçkiləri sadalanan amillərə daha 
birisini – irqi mənsubluğu da əlavə etdi. Yaxın keçmişdə cid-
di problem hesab edilən irqi ayrıseçkilik birdəfəlik tarixin 
arxivinə göndərildi, hələ ötən  əsrin ortalarında zəncilərlə 
bir avtobusa getməyi, eyni restoranda nahar etməyi həqarət 
hesab edən Amerika xalqı qaradərili Barak Obamanı özünə 
prezident seçdi. Amerika tarixində ilk dəfə baş verən bu 
hadisəni demokratiyanın böyük qələbəsi hesab etmək olar.
Barak Hüseyn Obama kiçik 1961-ci il 4 avqustda Hono-
lulu şəhərində (Havay şt.) anadan olub. Keniyalı müsəlman 
olan atası Barak Hüseyn Obama–böyük luo qəbilə sindən 
olan ara həkiminin oğlu idi. Erkən yaşlarında çobanlıq 
etməsinə baxmayaraq sonradan Nayrobidə  təhsil alır və 
dövlətdən maliyyə yardımı alaraq təhsilini ABŞ-da, Havay 
Universitetində davam etdirir. Burada o, gələcək prezidentin 
anası Stenli Ənn Danhəm ilə tanış olur. Obama-kiçik dünya-
ya gəldikdən iki il sonra o, Keniyaya qayıtmış və 1982-ci ildə 
avtomobil qəzasında həlak olmuşdur. Anası və atalığı Lolo 
Soetoro ilə birlikdə İndoneziyaya gedən Obama-kiçik dörd 
il burada yaşamış  və Cakartadakı dövlət məktəblərindən 
birində oxumuşdur. Sonradan o, Honoluluya qayıdaraq ana-
sının valideynlərinin yanında yaşayır. Burada o, nüfuzlu Pu-
nahou məktəbində təhsil alır.
1979-cu ildə məktəbi bitirən Obama Los-Ancelosdakı 
Qərb kollecində oxuyur, sonradan isə təhsilini Kolumbiya 
Universitetində davam etdirmiş və 1983-cü ildə oranı baka-
lavr dərəcəsində (politologiya və beynəlxalq münasibətlər) 
bitirmişdir. İki il ərzində Beynəlxalq Biznes korporasiyası 
və Nyu-York elmi-tədqiqat mərkəzində işləyir. 1985-ci ildə 
Çikaqoya köçmüş xeyriyyə fondlarında sosial təşkilatçı 
kimi çalışmışdır.
1988-ci ildə Obama Harvard universitetinin hüquq 
məktəbinə daxil olmuş, 1990-cı ildə isə yarandığı tarixdə ilk 
dəfə universitetin nüfuzlu 
Yüklə 5,83 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin