Corc Vaşinqton Mənim vətənim azadlıq olan yerdir. Tomas Cefferson

Amerika prezidentləri
ABŞ tarixində zəif prezidentlərdən hesab edilir. Onu əsasən 
prezident kimi xüsusi fəaliyyət proqramına malik olma-
maqda, yalnız Konqresin qərarlarını icra etməkdə günah-
landırırlar. Consonun prezidentliyi dövründə Prezidentlik 
İnstitutunun nüfuzdan düşməsi, qarşıya çıxan mürəkkəb 
problemlərin həll edilməsi üçün icraedici orqanların möv-
qeyinin möhkəmləndirilməsini və Konqresdə müxtəlif 
qruplaşmalara rəhbərliyin ələ alınmasını tələb edirdi. Qrant 
bu problemlərin öhdəsindən gələ bilməmişdir.
Uillis Simpson Qrant 1822-ci il aprelin 27-də Ohayo 
ştatının Poynt-Plezənt şəhərində anadan olmuş və Hayram 
Uillis adlandırılmışdı. Dəri fabrikinin sahibi və kommersant 
olan atası Cess Qrant övladlarının təhsilinə xüsusi diqqət 
yetirir. Hayram Uillis bir neçə xüsusi məktəbdə təhsil aldıq-
dan sonra atası onun hərbçi olmasını istəyir. Hərb sənətinə 
xüsusi marağı olmasa da Uillis atasının istəyinə tabe olur. 
Atasının dostu konqresmen Tomas Heymerin zəmanəti ilə 
Qrant Amerika ordusuna kadrlar hazırlayan elitar məktəbə, 
Nyu-Yorkdakı Uest-Poynt hərbi akademiyasına qəbul edilir. 
Qeydiyyatdan keçərkən anasının qızlıq familiyası  səhvən 
onun ikinci adı kimi yazılır. Qrant bu səhvi düzəltmək 
istəməmiş  və bundan sonra özünü Uillis Simpson Qrant 
kimi adlandırmışdır.
1843-cü ildə zabitlik şəhadətnaməsi alaraq ABŞ ordusu-
nun 4-cü piyada alayında xidmətə başlayır. Meksikaya qar-
şı müharibəni ədalətsiz saysa da müharibədə iştirak edir və 
kapitan rütbəsi alır. Bu ərəfədə gənc zabitin spirtli içkilərə 
daim onun üçün problemlər yaratmış meyli güclənir.
1848-ci ildə Qrant Sent-Luisli hərbçi qızı Culiya Dentlə 
ailə qurur. Onun xidmət etdiyi alay tez-tez yerini dəyişir və 
o, maddi çətinliklər ucbatından ailəsindən ayrı yaşamağa 
məcbur olur. Tək yaşaması onun içkiyə olan meylini daha da 
artırır. Nəticədə hərbi rəhbərliyin bir neçə xəbərdarlığından 
sonra istefa verərək ailəsinin yanına dönür və Sent-Luisdə 

111
Amerika prezidentləri
xanımına məxsus kiçik fermada yaşamağa başlayır. 1860-cı 
ildə İllinoysa köçərək atasına məxsus dükanda satıcı işləyir.
Həyat yoldaşı Culiyanın qul sahibi olmasına baxmaya-
raq Vətəndaş Müharibəsi başladıqda Şimallılar ordusunda 
xidmət etməyi qərara alır. 1861-ci ildə Sprinqfi ld (İllinoys 
şt.) könüllülər batalyonuna komandir təyin edilir. Maraq-
lı bir faktı qeyd edək ki, Qrant maddi çətinliklər üzündən 
hərbi rütbəsinə uyğun geyim və at ala bilmir. Nə atası, nə 
də qayınatası ona lazım olan məbləği borc vermirlər. Yalnız 
yerli biznesmenlərdən biri bu işdə ona köməklik göstərir.
Müharibədə qazandığı uğurlara görə ona briqada gene-
ralı rütbəsi verilir. Onun rəhbərliyi altında İttifaq qoşunları 
Kentukkini tutduqdan sonra Linkoln Qranta general-mayor 
rütbəsi verir. Bu uğurlara baxmayaraq yenə də çoxlu spirtli 
içki qəbul etməkdə davam edir. Onun alkoqolik olub-olma-
ması indi də mübahisəli olaraq qalır. Hər halda, döyüşlərdə 
qazandığı qələbələrə baxmayaraq, hərbi rəhbərlik onun or-
dudan azad edilməsini tələb edir.
1862-ci ildə İttifaq tərəfdarlarının vəziyyəti qənaətbəxş 
olmadığı üçün Linkoln Qrant kimi bacarıqlı generalla vi-
dalaşmağa risk etmir. 1863-cü ildə Viksberq yaxınlığındakı 
böyük qələbədən sonra prezident Qrantı Missuri dairəsinin 
Ali Baş Komandanı  təyin edir. O, hərbi  əməliyyatların 
keçirilməsində öz məntiqi dəqiqliyi, inadkarlığı ilə digər 
generallardan üstün idi. Qrantın ordusu yüksək hərbi əxlaq 
nümayiş etdirirdi. 1864-cü ildə Konqres ona general-ley-
tenant rütbəsi verir, bir az sonra isə prezident fərmanı ilə 
Qrant İttifaq qoşunlarının Ali Baş Komandanı təyin edilir. 
Bu təyinat müharibədən sonra da qüvvədə qalmışdır. 1866-
cı ildə Konqres ona ordu generalı rütbəsi verir.
Müharibə ona həyatda öz yerini göstərdi və böyük 
şöhrət gətirdi. Onun xalq arasında populyarlığı respublika-
çı siyasətçilərin diqqətindən yayınmadı. Prezident Conso-
nun yeritdiyi daxili siyasi kursla razılaşmaması Qrantı eyni 

112
Amerika prezidentləri
zamanda siyasi liderə çevirdi. Heç bir partiyanın üzvü ol-
masa da, 1868-ci il prezident seçkilərində respublikaçıların 
namizədi oldu. 
Qrantın əsasən Cənubun rekonstruksiyasını özündə eh-
tiva edən seçkiönü proqramı əhali arasında rəğbətlə qarşı-
lanırdı. O, seçkilərdə 52,7% səs toplayaraq demokratların 
namizədi Horasio Seymura qalib gəldi.
Ölkənin siyasi mühitinə bir o qədər də bələd olmaması 
ona kabineti qurmaqda mane olur. Qrant əsasən yerlilərinə, 
bir də keçmiş xidmət yoldaşlarına üstünlük verir. Yalnız 
dövlət katibi təyin edilmiş Hamilton Fiş bacarıqlı diplomat 
kimi özünü təsdiq edir.
Qrantın prezident seçilməsi radikal respublikaçıların 
mövqeyini möhkəmlətdi. Prezident onların Cənubun re-
konstruksiyası haqda tələbləri ilə razılaşaraq, Konstitusiya-
ya zəncilərə seçki hüququ verən 15-ci düzəlişi təsdiq etmiş, 
qanun 30 mart 1870-ci ildən qüvvəyə minmişdir.
Qeyd edək ki, quldarlığın ləğv edilməsi yeni problemin 
- irqi ayrı seçkiliyin yaranmasına səbəb oldu. Qrant admi-
nistrasiyasının radikal addımlarına baxmayaraq, Cənubda 
mühafi zəkar qüvvələr quruculuq işlərinə maneələr törə dir-
dilər. Xüsusilə  də Ku-kluks-klan təşkilatlarının azğınlığına 
qarşı Federal hakimiyyət ciddi tədbir görə bilmirdi. Prezident 
isə problemlərin formal həllindən razı idi.
Vətəndaş Müharibəsinin yaratdığı iqtisadi problemlər 
həllini gözləyirdi.  İqtisadi-maliyyə biliklərinin olmaması 
Qranta çətinlik törədirdi. Xüsusilə rüsumlarla bağlı mə sə-
lələri həll edə bilməməsi seçiciləri məyus etdi. Qərb fer-
merləri müharibə  ərəfəsində  təyin edilmiş yüksək rüsum-
ların azaldılmasını  tələb edirdilər. Seçki öncəsi rüsumla-
rın 10 %-lik endirilməsi haqqında verilmiş  vəd də yerinə 
yetirilmədi.
Qrantın məhsuldar işləməsinə  bəzi ciddi maneələr 
vardi. Korrupsiyaya uğramış, yalnız öz mənafeyini güdən 

113
Amerika prezidentləri
rüşvətxor məmurlar aparatı ona qarşı çıxırdı. Prezident bu 
sahədə  əsaslı islahatlar keçirməyə  cəhd göstərərək xüsusi 
komissiya yaradır. Lakin komissiyanın dörd illik yarıtmaz 
fəaliyətindən sonra qurum buraxılır. Konqreslə qarşıdurma-
ya getmək istəməyən Qranta qarşı partiyadaxili müxalifət 
formalaşır.
Özlərini liberal respublikaçılar adlandıran fraksiya, 
hətta növbəti prezident seçkilərinə öz namizədini irəli sü-
rür. Lakin seçkiönü kompaniyanı düzgün qura bilməmələri, 
xüsusilə yetkin proqramın yoxluğu Qrantın ikinci müddətə 
seçilməsinə şərait yaradır. 
Qrantın ikinci prezidentlik müddəti bəzi skandallarla 
yadda qalıb. Onun adı hər hansı bir qalmaqalda bilavasitə 
hallanmasa da, yaxın  ətrafından bəzi səlahiyyət sahibləri 
korrupsiya və rüşvətxorluqda suçlandırılır. Hətta vitse-prezi-
dent Henri Uilson Sakit Okean dəmiryol xəttinin tikintisində 
böyük məbləğdə dövlət vəsaitinin mənimsənilməsində itti-
ham edilir.
Xarici siyasət sahəsində Qrant administrasiyası  bəzi 
xırda uğurlar əldə edib. Onun fəaliyyətə başladığı ərəfədə 
ABŞ-la İngiltərə arasında münasibətlər gərgin idi. Sonun-
cunun müharibə vaxtı  Cənuba yardım göstərməsi buna 
zəmin yaratmışdı. İnsidenti həll edən Beynəlxalq Arbitraj 
Məhkəməsi İngiltərənin ABŞ-a 15 milyon dollar ödəməsi 
qərarını çıxarır. Dövlət katibi H.Fişin məsələyə düzgün ya-
naşması ingilis hökumətinin məhkəmə qərarına tabe olması 
ilə sonuclanır.
ABŞ-ın Kubaya olan mübahisəli münasibəti həllini tap-
mır. Bəzi qüvvələr adada ispan ağalığına son qoymaq üçün 
Birləşmiş Ştatların hərbi müdaxiləsini tələb edirdilər. Səbəb 
olaraq Kubada qulların azad edilməsi göstərilirdi. İdeyanın 
əsas tərəfdarı Qrantın yaxın dostu, hərbi nazir Con Rollinz 
olsa da, H.Fiş və xarici komissiyanın rəhbəri Çarlz Samner 
prezidenti bu fi kirdən daşındırırlar.

114
Amerika prezidentləri
Bütün tənqidlərə baxmayaraq Qrant üçüncü müddətə 
seçilmək istəyir. Maraqlı haldır ki, Qrantı buna vadar edən, 
sadəcə şəxsi maddi problemləri olub. Heç bir gəlir mənbəyi 
olmayan prezidenti Ağ Evi tərk etdikdən sonra hansı vəsait 
hesabına yaşayacağı narahat edirdi. Lakin Nümayəndələr 
Palatası onun bu istəyinə qəti rədd cavabı verir, əsası ölkə-
nin baniləri tərəfi ndən qoyulmuş  ənənənin pozulmasına 
razı olmur. 
Prezidentlik müddəti bitdikdən sonra Qrant tədricən 
siyasətdən uzaqlaşır. Dostlarının maddi köməyindən ya-
rarlanaraq Nyu-Yorkda mülk alır və orada yaşayır. Məşhur 
sənayeçi Uilyam Vanderbiltin 150.000 dollar krediti hesa-
bına açdığı makler fi rması iki il sonra müfl is olur. Bu zaman 
xərçəng xəstəliyindən əzab çəkən eks-prezident Mark Tve-
nin ona memuarlarını yazmaq təklifi ni qəbul edir. Yazdığı 
kitabı bitirdikdən iki həftə sonra 23 iyul 1885-ci ildə Nyu-
Yorkdakı Maunt Mak-Qreqor malikanəsində vəfat edir.
General Qrantın yazdığı memuar tezliklə bestsellərə 
çevrilmiş və ailəsinə 450.000 dollar həcmində gəlir gətir-
mişdir.

115
Amerika prezidentləri
RAZERFORD B.HEYS
(RUTHERFORD B. HAYES) 
(1877-1881)
Razerford Börçard Heys 4 oktyabr 1822-ci ildə Ohayo 
ştatının Delaver şəhərində anadan olmuşdur. O hələ dünya-
ya gəlməmiş əcdadlari 1680-ci ildə Şotlandiyadan Ameri-

116
Amerika prezidentləri
kaya köçərək Konnektikutda məskunlaşan atası vəfat edir. 
Razerford varli dayısı Sardis Börçardın maliyyə köməyilə 
yaxşı təhsil alır. 1842-ci ildə Hempşirdəki Kenyon kollecini 
bitirərək Kolumbusdakı vəkillər kontorunda praktika keçir. 
Üç il sonra isə Harvard Universitetinin hüquq fakültəsində 
təhsilini başa vuraraq, dayısına məxsus vəkillər kontorun-
da işləməyə başlayır. Çox keçmir ki, Heys Sinsinnatiyə 
köçərək, burada öz kontorunu açır.
Heys 1852-ci ildə Virciniya plantatorunun qızı Lüsi 
Uorren Uebblə ailə  həyatı qurmuş  və onların beş övladı 
olmuşdur. Yüksək savada və geniş dünyagörüşünə malik, 
quldarlığın qəti əleyhdarı olan xanım Heys həyat yoldaşının 
siyasi baxışlarının formalaşmasına ciddi təsir göstərmişdir.
XIX  əsrin 50-ci illərində ölkədə baş verən siyasi 
çəkişmələr Heysi siyasi fəaliyyətə sövq edir və o, respub-
likaçılar partiyasına üzv olur. Lakin onun konqresin üzvü 
olmaq cəhdi uğursuzluqla nəticələnir. Bundan sonra Heysə 
Hamilton qrafl ığı Məhkəməsinin sədri vəzifəsi təklif edilsə 
də, maaşın az olmasına görə bu təklifdən boyun qaçırır. 
1858-ci ildə Sinsinnati şəhərinin hüquq müvəkkili seçilir.
Bir çox müasirləri kimi Heys də Vətəndaş müharibəsində 
fəal iştirakıyla özünə karyera qazanmışdır. Müharibəyə 
Ohayonun könüllülər alayında mayor kimi başlayaraq bri-
qada generalı rütbəsinədək yüksəlmişdir. Bu ərəfədə onun 
siyasətə marağı daha da artır. Nüfuzlu naşir Uilyam Hen-
ri Smitin böyük köməyi nəticəsində Heys, 1864-cü ildə 
Nümayəndələr Palatasına seçilir. Burada o, radikal respub-
likaçı olaraq Cənub  ştatlarının rekonstruksiyası  tərəfdarı 
kimi çıxış etmişdir. Lakin o, keçmiş konfederatların aman-
sız cəzalandırılmasının əleyhinə idi. Digər tərəfdən Kons-
titusiyaya afro-amerikalılara vətəndaşlıq və seçki hüququ 
verilməsini özündə ehtiva edən 14 və 15-ci düzəlişləri 
birmənalı olaraq dəstəkləyir. Siyasətlə yanaşı elmi-icti-

117
Amerika prezidentləri
mai fəaliyyət də göstərən Heys, Ohayo Universitetinin 
və Vaşinqtonda Konqres kitabxanasının yaradılmasında 
bilavasitə iştirak etmişdir.
Heys 1868-72, 1876-77-ci illərdə Ohayo ştatının qu-
bernatoru seçilir. 1872-76-cı illərdə isə ailə qayğıları  və 
şəxsi problemləri ilə məşğul olaraq ictimai-siyasi fəaliyyət 
göstərmir.
Qubernator olarkən, dövlət idarəetmə sistemində apa-
rılan islahatların tərəfdarı olması ona böyük nüfuz qazan-
dırır. Seçkilərdə saxtalaşdırma hallarının qarşısını almaq 
məqsədilə, seçki hüququna malik əhalinin qeydiyyata alın-
ması, həbsxanalarda və nevroloji klinikalarda şəraitin yax-
şılaşdırılması təklifi  ilə çıxış edir. Ümumiyyətlə o, gözüa-
çıq siyasətçi, cəsur və liberal inzibatçı hesab edilirdi. Heys 
U.S.Qrantın seçkiönü kampaniyasında fəal iştirak etsə də, 
onun prezidentliyindən razı qalmamışdır. 
Heys uzun tərəddüdlərdən sonra respublikaçıların 
ona 1875-ci il qubernator seçkilərində  iştirak etməsi, 
növbəti il isə prezidentliyə namizəd olmasi təklifl ərini 
qəbul edir. Prezidentliyə namizəd olmasına razılığını 
ifadə edən bəyanatında seçkiönü kompaniyasının aparı-
cı tezislərini açıqlayır. Dövlət idarəetmə sistemində is-
lahatlar keçirilməsi, Cənub  ştatlarında nüfuzlu və  işlək 
icra strukturlarının yenidən qurulması, təhsil sisteminin 
təkmilləşdirilməsi, «kağız yoxsa metal pul» probleminin 
həlli onun seçki platformasının əsasını təşkil edirdi. Eyni za-
manda prezident seçiləcəyi halda ikinci müddətə seçilmək 
üçün namizədliyini irəli sürməyəcəyini bəyan edirdi.
Heysin rəqibi, demokratlarin namizədi Semyuel Tilde-
nin seçkiönü platformasının  əsasını iqtisadi sektorda isla-
hatlar təşkil edirdi. 7 noyabrda keçirilən seçkilərdə, axşam 
səsləri sayarkən Tildenin 250.000 səs çoxluğu ilə qalib 
gəldiyi məlum oldu. Lakin, respublikaçılar elə həmin anda 

118
Amerika prezidentləri
bəzi cənub-qərb ştatlarında seçkilərin nəticələrini şübhə al-
tına aldılar və arbitraj komissiyasının yaradılmasını  tələb 
etdilər. Konqresin hər iki palatasından və Ali Məhkəmədən, 
hər birindən beş nəfər olmaqla, Amerika tarixində analoqu 
olmayan komissiya yaradıldı. Martın 2-də seçimçilər kolle-
giyasında keçirilən təkrar seçkilərdə Heys Birləşmiş Ştatla-
rın prezidenti seçildi.
Demokratlara barışıq jesti olaraq Prezident Luiziana və 
Cənubi Karolinadan sonuncu İttifaq hərbi birləşmələrinin 
çıxarılmasını  təsdiqlədi. Seçki nəticələrinin bir müddət 
qeyri-müəyyən qalması, Heysin öz səlahiyyətlərini icra 
etməsinə başlayanadək kabineti tam formalaşdırmasına 
mane olmuşdu. Prezident dövləti vəzifələrə  təyinatlarda 
kadrların partiya mənsubluğunu nəzərə almayacağını söz 
versə də, vəzifələr paylanarkən dost və seçkiönü kampani-
yasına köməklik göstərənlərə üstünlük verdi. Heysin apar-
dığı kadr siyasətinə nəinki Konqres, hətta nüfuzlu respubli-
kaçılar da təsir göstərə bilmədilər. Nazirlərdən Con Şerman 
(maliyyə), Uilyam Everts (xarici işlər), Karl Şurts (daxili 
işlər) onun fəaliyyətinə böyük təsir göstərmişlər. Vətəndaş 
müharibəsindən sonra ilk dəfə  cənublu, poçt naziri təyin 
edilmiş Tennessili Mak-Kendri Kinin şəxsində, kabinetə 
daxil edilmişdi. 
Heys, gömrük sistemində apardığı islahatların uğurla 
nəticələnməsinə baxmayaraq, ölkə iqtisadiyyatında önəmli 
irəliləyişə nail olmamışdır. Dəmiryol işçilərinin kütləvi 
tətillərə başlaması iqtisadiyyatın dərin böhran keçirməsinə 
səbəb olmuşdur. Qeyd edək ki, ölkə tarixində ilk dəfə 
tətilləri dağıtmaq üçün ordudan istifadə edilmişdir.
Xarici siyasətdə Heys ciddi problemlərlə üzləşməmişdir. 
Onun prezidentliyi dövründə, Meksikadakı inqilablar 
nəticəsində  sərhəddə yaranmış konfl iktlər danışıqlar yolu 
ilə öz həllini tapmışdır.

119
Amerika prezidentləri
Əvvəlcədən bəyan etdiyi kimi Heys ikinci müddətə 
prezident seçilmək istəməmişdir. O, Ceyms Qarfi ldin nami-
zədliyini dəstəkləyərək deyirdi: «Qarfi ld özü-özünə yol aç-
mış ideal insan olduğu kimi ideal da namizəddir».
Prezidentlik müddəti bitdikdən sonra Heys, həyat yol-
daşı ilə birlikdə Fremontdakı (Ohayo ştatı)  Şpigel Qro-
uv malikanəsinə qayıdır. Burada o, yalnız xeyriyyəçilik 
fəaliyyəti göstərir. Heys 17 yanvar 1893-cü ildə 72 yaşında 
vəfat etmişdir. 

120
Amerika prezidentləri
CEYMS QARFİLD 
(JAMES GARFIELD)
(1881-1881)
ABŞ-ın 20-ci prezidenti Ceyms Qarfi ld 19 noyabr 1831-
ci ildə Ohayonun Klivlend şəhəri yaxınlığında anadan ol-
muşdur. Ulu babası Edvard Qarfi ld 1635-ci ildə İngiltərəni 
tərk edərək Massaçusetş  ərazisindəki Uotertaun yaşayış 
məntəqəsində məskunlaşmışdı. Atası Avraam Qarfi ld kasıb 

121
Amerika prezidentləri
olmasına baxmayaraq, zəhmətsevərliyi nəticəsində özünə 
torpaq sahəsi ala bilmişdi. Ümumiyyətlə, gələcək preziden-
tin uşaqlığı ağır keçmişdir. Ömrünün sonlarına yaxın bunu 
«Heyf ki, mən yoxsulluq içərisində anadan oldum» deyə 
etiraf etmişdi. 
Balaca Ceyms iki yaşında ikən atasını itirir. İbtidai 
təhsilini dini təmayüllü məktəbdə alaraq, erkən yaşların-
dan fermada, sonra isə  gəmidə köməkçi işləyir. Bacarıqlı 
və qabiliyyətli bir gənc olan Ceyms sonralar Hayram-Kol-
lec adlanan Qərb Eklektika institutuna daxil olur. Bura-
da təhsilini bitirdikdən sonra Yeni İngiltərədəki Uilyams 
kollecində oxuyur. 26 yaşında ikən Eklektika institutuna 
direktor təyin edilir. C.Qarfi ld bütün ömrü boyu qatı dindar 
olmuşdur. Belə ki, o Darvinin təkamül nəzəriyyəsinə qarşı 
çıxmış, din və coğrafi yadan mühazirələr oxumuşdur.
1858-ci ildə nüfuzlu ailədən olan Lukresiya Rendolfl a 
ailə həyatı qurur. Bu nikahdan onların beş övladı olmuşdur. 
Qarfi ldin iki oğlu T.Ruzvelt və V.Vilsonun prezidentliyi 
dövründə yüksək dövləti vəzifələrində çalışmışlar.
Gələcək prezident gənc yaşlarından siyasətə ciddi ma-
raq göstərir. 1859-cu ilin yazında Qarfi ld Ohayo ştatının qa-
nunvericilik orqanına üzv seçilir. Quldarlığın qəti əleyhdarı 
olması və parlaq natiqlik qabiliyyəti onu tezliklə respubli-
kaçı liderə çevirir.
Qarfi ldin hərbi karyerası uzunmüddətli olmasa da, ol-
duqca uğurlu olur. Ölkədə başlamış vətəndaş müharibəsinin 
ilk günlərindən cəbhəyə yollanaraq piyada hissələrində 
polkovnik rütbəsində xidmətə başlayır.  İki il sonra gene-
ral-mayor rütbəsi alaraq general Uilyam Rozenkransın or-
dusunda qərargah rəisi təyin edilir. 1862-ci ildə, hələ hərbi 
xidmətdə ikən Konqresə seçilsə də, öz fəaliyyətinə 1863-
cü ildə, hərbi xidmətdən tərxis olunduqdan sonra başlayır. 
Konqresdə çalışdığı müddətdə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə də 

122
Amerika prezidentləri
məşğul olmuş, xüsusilə neftli torpaqların alqı-satqısından 
böyük qazanc əldə etmişdir.
1877-ci ildən Ohayo ştatını senatda təmsil edir. Üç il 
sonra isə respublikaçıların milli konventində iştirak edərək 
növbəti prezident seçkilərinə Con Şermanın namizədliyini 
dəstəkləyir. Lakin namizəd məsələsində partiyada yekdillik 
yox idi. Fraksiyalararası barışdırıcı variant kimi Qarfi ldin 
namizədliyi irəli sürülür. Bu namizədlik prezident Heys 
tərəfi ndən də müdafi ə olunurdu.
Qarfi ld özünün başlıca vəzifəsini partiyanın mono-
litliyinin bərpa edilməsində görürdü. Məhz bu məqsədlə 
partiya daxilində böyük nüfuza malik Çester Artur vitse-
prezidentliyə namizəd göstərilir. Digər tərəfdən seçki 
kompaniyasının uğurlu alınması üçün, Qarfi ld bir çox 
xoş  məramlı  səfərlər edir. Bununla o, xüsusilə partiyanın 
qüdrətli Nyu-York qanadının dəstəyini qazanmaq məqsədi 
güdürdü.
1880-ci ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə C.Qarfi ld 
48,5 % səs toplayaraq prezident seçilir. O, demokratların 
namizədi Uinfi ld Skotdan yalnız 0,4 % çox səs alsa da, 
seçimçilər kollegiyasında daha böyük üstünlük əldə edir 
(214: 155) .
Qarfi ld kabineti qurarkən partiyadaxili qruplaşmala-
rın fövqündə durmuşdur. Dövlət katibi vəzifəsinə parti-
yanın Nyu-York qanadından olan nüfuzlu senator Rosko 
Konklinqin deyil Ceyms Bleynin təyin edilməsi birincinin 
prezidentə qarşı çıxmasına səbəb oldu. Konklinq və Nyu-
Yorkdan olan digər senator Tomas Platt prezidentin kadr 
siyasətinə etiraz olaraq konqresdəki yerlərindən imtina 
etdilər. Qarfi ldin himayədarlıq sistemi üzərindəki qələbəsi, 
prezidentin müstəqil mövqeyini möhkəmlətmiş, prezident-
lik institutunun nüfuzunu artırmış oldu.

123
Amerika prezidentləri
Qarfi ld bir çox sahələrdə, o cümlədən poçt xidməti, 
maliyyə, hərbi sahədə islahatlar keçirmək niyyətində idi. 
Lakin bu təşəbbüslərin heç birini axıradək reallaşdırmaq 
ona nəsib olmadı. 2 iyul 1881-ci ildə prezidentə sui-qəsd 
oldu. Dövlət katibi və iki oğlu ilə Vaşinqton-Pensilvaniya 
vağzalında olarkən, Qarfi ld Çarlz Gitonun açdığı atəşdən 
ağır yaralanır. Gito öz hərəkətini belə izah etmişdi: «Mən 
partiyanın sadiq üzvüyəm və indi Artur prezidentdir». 1881-
ci il sentyabrın 19-da prezident aldığı yaralardan vəfat etdi.
Öldürülməyəcəyi halda Qarfi ldin prezidentliyi necə 
olacağını demək çətindir. Buna baxmayaraq, vaxtilə Lin-
kolnun şəxsi katibi olmuş Con Hey, onu son əlli ildə seçil-
miş prezidentlərin ən bacarıqlısı hesab etmişdir.

124
Amerika prezidentləri
ÇESTER ARTUR
(CHESTER A. ARTHUR)
 (1881-1885)
Qarfi ld vəfat etdiyi günün səhəri vitse-prezident Çester 
Artur prezident səlahiyyətlərinin icrasına başladı. O, ABŞ 
tarixində  uğursuz prezidentlərdən hesab edilir. Dəbdəbəli 
həyata meylli olan, bir çox inzibati vəzifələrdə çalış-
mış Ç.Arturun heç vaxt prezidentlik iddiası olmamışdır. 

125
Amerika prezidentləri
Müasirlərindən birinin «Çester Artur ABŞ prezidentidir, 
İlahi özün kömək ol!» – deməsi heç də təsadüfi  deyil.
Çester Artur 5 oktyabr 1830-cu ildə Vermont ştatının 
Fearfi ld  şəhərində ruhani ailəsində dünyaya gəlmişdir. 
Atası Uilyam Allen Artur İrlandiyada anadan olmuş, gənc 
yaşlarından Amerikaya köçmüşdü. İbtidai təhsilini Yunion-
Villicdəki xüsusi məktəbdə alan gələcək prezident, sonra 
Yunion-kollecə daxil olur. Kolleci əla qiymətlərlə başa vu-
raraq Kahouzdakı xüsusi məktəbdə əvvəl müəllim, sonra isə 
direktor işləyir. Boş vaxtlarında hüquq elmlərini müstəqil 
öyrənərək, Nyu-York vəkillər kollegiyasına daxil olmağa 
hazırlaşır. Qısa müddətə Kanzasa köçsə  də yenidən Nyu-
Yorka qayıdır. 1859-cu ildə varlı gəmi kapitanının qızı Elen 
Luis Herndonla ailə həyatı qurur.
Respublikaçılar partiyası yaradıldığı ilk günlərdən par-
tiyanın üzvü olur. Bu onun uğurlu siyasi karyerasının baş-
lanğıcı idi. 
Partiyanın Nyu-York şöbəsinin sədri Turlou Uid və qu-
bernator Edvin Morqanla isti münasibəti 1861-ci ildə onun 
Nyu-York  ştatının general-kvartirmeyestri təyin olunması 
ilə nəticələnir. Növbəti il qubernator seçkilərində Morqanın 
məğlub olması Arturun da vəzifəsindən getməsinə  səbəb 
olur. Öz fəaliyyətini partiyada davam etdirir və tezliklə 
Nyu-York  şöbəsində partiya icraiyyə komitəsinə üzv se-
çilir. Onun siyasi karyera etməsində partiyanın nüfuzlu 
funksionerlərindən olan Rosko Konklinqin əhəmiyyətli 
təsiri olmuşdur.
1871-ci ildə prezident Qrant onu Nyu-York gömrüyünə 
rəis təyin edir. İllik 840 milyon dollar gömrük rüsumları-
na nəzarət edən, 1000-ə yaxın iş yerinə malik idarə rəhbəri 
olmaq çoxlarının arzusu idi. Təəssüfl ə qeyd etməliyik ki, 
Ç.Artur vəzifəsindən sui-istifadə edərək bir çox qanunsuz-
luqlara yol verir. Gömrük rüsumlarının mənimsənilməsi, 
vəzifələrin satılması hesabına külli miqdarda gəlir əldə edir. 

126