D. A. Karimova, sh. X. Shomurotova, F. S. To’xtayev

Energiya va uning xalq xo’jaligidagi o’rni. Ekologik toza energiya 
turlari 
Mamlakatlar 
iqtisodiyotida 
asosiy 
va 
tayanch tarmoqlardan biri 
elektroenergetikadir. Fan-texnika rivojlangan davrda xalq xo‘jaligi barcha 
tarmoqlarining 
elektrlashtirilishi 
va 
avtomatlashtirilishi 
elektroenergetika 
tamog‘iga bo‘lgan ehtiyojni yanada oshirdi. 
Elektr energiyasi ishlab chiqarish manbalariga ko‘ra energetika sanoati uch 
turga bo‘linadi: issiqlik, gidro va atom energetika tarmoqlaridir. Butun jahondagi 
issiqlik elektrostansiyalari umumiy elektr energiyaning 63% manbalarini ishlab 
chiqaradi. Issiqlik elektr stansiyalarining asosiy yoqilg‘i manbalari ko‘mir, gaz, 
mazut va torfdir. Mamlakatimiz energetika tizimining umumiy quvvati 11,3 
million kilovatt bo‘lgan 37 ta issiqlik va gidravlik elektr stansiyalaridan iborat. 
Elektr stansiyalar 

---

206 
O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan ekektr energiyagining 85 foizini IES 
lar beradi. 1950-yilda O‘zbekiston umumiy energetika balansida ishlab chiqarilgan 
ekektr energiyasining 64,5 foizi GESlar hissasiga to‘g‘ri kelgan.
Keyinchalik tabiiy gaz konlarining boy zahiralari topilishi elektr 
energiyaning IES larda ko‘p ishlab chiqarilishiga sabab bo‘ldi. Mamlakatimizda 
IES lar XX asrning 50-60-yillarida tabiiy gaz konlari zahiralarining topilishi bilan 
rivojlana boshladi. Hozirgi kunda ular O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan elektr 
energiyaning asosiy qismini tashkil qiladi. IES larni joylashtirishda quyidagi 
tamoyillarga e‘tibor beriladi: 
1.
Agar yoqilg‘i tashib ketish xarajati elektr energiyani ishlab chiqarish 
xarajatidan yuqori bo‘lsa, elektr stansiya yoqilg‘i manbaiga yaqin 
joyda quriladi. Bunga misol tariqasida Angren, Yangi Angren 
GRESlarini ko‘rsatish mumkin, chunki ko‘mirni Toshkentga tashib 
olib kelib, elektr energiya hosil qilgandan ko‘ra xom ashyoni o‘sha 
yerning o‘zida yoqish arzonga tushadi. 
2.
Agar energiyani uzatish qimmatga tushsa, GRESlarni iste‘molchiga 
yaqin joyda qurish foydalidir. Bunga Toshkent, Navoiy, Taxiatosh, 
Sirdaryo GRES lari misol bo‘ladi. Bu turda xom ashyoni keltirish 
elekrt energiyani uzatishga qaraganda arzon. 
Quyidagi jadvalda Respublikamizdagi yirik IESlar haqida ma‘lumotlarni 
keltiramiz: 
Suv elektr stansiyasi 
(GES) 
Atom elektr 
stansiyasi (AES) 
Issiqlik elektr 
stansiyasi 
Issiqlik elektr 
stansiyasi (IES) 
Issiqlik elektr 
markazi (IEM) 

---

207