D. A. Karimova, sh. X. Shomurotova, F. S. To’xtayev

“O’simlik dunyosini muhofaza qilish to’g’risida” gi Qonun va uning 
o’simliklarni muhofaza qilishdagi ahamiyati 
O‘zbekiston Respublikasida o‘simliklar dunyosini huquqiy muhofaza qilish 
va undan foydalanishning huquqiy tartibi 1997-yil 26-dekabrda qabul qilingan. 
O‘zbekiston Respublikasining ―O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan 
foydalanish to‘g‘risida‖ gi Qonuni bilan tartibga solingan.
Jumladan ―O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish 
to‘g‘risida‖ gi Qonun tabiiy sharoitda o‘sadigan o‘simlik dunyosini, shuningdek, 
takror yetishtirish ba genetik fondini saqlash uchun ekib o‘stiriladigan yovvoyi 
o‘simliklarni muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni 
tartibga soladi. 
O‘rmonlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi 
munosabatlar o‘rmonlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga 
solinadi.Qoraqalpog‘iston Respublikasida o‘simlik dunyosini muhofaza qilish va 
undan foydalanish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonun 
hujjatlari bilan tartibga solinadi. Agar O‘zbekiston Respublikasining Xalqaro 

---

174 
shartnomasida ―O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish 
to‘g‘risida‖ gi Qonun hujjatlaridagidan boshqacha qoidalari qo‘llaniladi. 
O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risidagi 
qonun hujjatlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 

Floraning tur bo‘yicha tarkibini va genetik fondini tabiiy sharoitlarda 
saqlab qolish; 

Tabiiy o‘simlik jamoalarining va yovvoyi o‘simliklar o‘sadigan 
muhitning bir butunligini saqlab qolish; 

O‘simlik dunyosidan oqilona foydalanishni va uni takror yetishtirishni 
ta‘minlash; 

Yuridik va jismoniy shaxslarning o‘simlik dunyosini muhofaza qilish 
va undan foydalanish sohasidagi faoliyatini huquqiy tartibga solish 
(Qonunning 2-moddasi). 
O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish sohasidagi davlat 
boshqaruvi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mahalliy davlat 
hokimiyati organlari, shuningdek, maxsusu vakolat berilgan davlat organlari 
tomonidan amalga oshiriladi. 
O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi va 
O‘zbekiston Respublikasi Davlat o‘rmon qo‘mitasi o‘simlik dunyosini muhofaza 
qilish va undan foydalanish sohasidagi maxsus vakolat berilgan davlat boshqaruv 
organlaridir. O‘simlik dunyosi davlat mulki umummilliy boylik bo‘lib, undan 
oqilona foydalanish zarur va u davlat muhofazasidadir (3-4-moddalar). 
―O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida‖ gi 
qonunning 6-7-moddalariga ko‘ra o‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanish 
umumiy va maxsus bo‘lishi mumkin. O‘simlik dunyosi obyektlaridan umumiy 
foydalanish jismoniy shaxslar tomonidan hayotiy zarur ehtiyojlarni qondirish 
uchun qonun hujjatlarida belgilangan miqdorlarda va tartibda bepul amalga 
oshiriladi. 
O‘simlik dunyosi obyektlari maxsus foydalanishga, ishlab chiqarish 
faoliyatini amalga oshirish uchun haq evaziga yuridik va jismoniy shaxslarga 

---

175 
ruxsatnomalar asosida berib qo‘yiladi. O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanish 
uchun obyektlarning turini, hajmini va muayyan hudud doirasida foydalanish 
muddatini belgilaydigan ruxsatnoma O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi, vakolatli davlat organlari tomonidan beriladi. O‘simlik dunyosi 
obyektlaridan maxsus foydalanish tartibi va shartlari qonun hujjatlarida 
belgilanadi. 
O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanish turlari quyidagilardan iborat: 

Chorvachilik ehtiyojlari uchun yovvoyi ozuqa mahsulotini tayyorlash; 

Chorva mollarini o‘tlatish; 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan ovchilik xo‘jaligi ehtiyojlari uchun 
foydalanish; 

Yovvoyi o‘simliklar texnik xom-ashyosini tayyorlash; 

Yovvoyi o‘simliklar dorivor xom ashyosini tayyorlash (yig‘ish); 

Yovvoyi o‘simliklarni oziq-ovqat maqsadlari uchun tayyorlash 
(yig‘ish); 

Daraxt va butalarni kesish; 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan ilmiy-tadqiqot maqsadlarida 
foydalanish; 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan madaniy-ma‘rifiy, tarbiyaviy, 
sog‘lomlashtirish, rekreatsion va estetik maqsadlarda foydalanish; 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan tabiatni muhofaza qilish maqsadida 
foydalanish; 

Qonun hujjatlarida o‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanishning 
boshqa turlari ham nazarda tutilishi mumkin.

O‘simliklar dunyosi obyektlaridan foydalanish normativi va uning 
holati qonunning 9-moddasida o‘z aksini topgan. Unga ko‘ra o‘simlik 
dunyosi obyektlaridan foydalanish normativlari quyidagilardan iborat: 

Dorivor va ozuqabop o‘simliklarning yovvoyi turlarini hamda 
o‘simliklar texnik xom ashyosini tayyorlash uchun O‘zbekiston 

---

176 
Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi O‘zbekiston 
Respublikasi Fanlar Akademiyasi bilan kelishib tasdiqlangan kvotlar: 

Tabiiy pichanzorlar va yaylovlarda pichan o‘rish hamda chorva 
mollarini o‘tlatishning mahalliy davlat hokimiyati organlari tegishli 
qishloq va suv xo‘jaligi, shuningdek, o‘rmon xo‘jaligi davlat organlari 
taqdimnomasi bo‘yicha tasdiqlangan normalari va muddatlari: qonun 
hujjatlari bilan belgilangan boshqa normativlar. 
O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar quyidagi huquqlarga ega: 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanishning belgilangan 
qoidalariga rioya etishlari; 

Foydalanishga berib qo‘yilgan o‘simlik dunyosi obyektlaridan oqilona 
foydalanishlari; 

O‘simlik dunyosi obyektlarini muhofaza qilish va ularni takror 
yetishtirish chora-tadbirlarini amalga oshirishlari; 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanish joylarida yong‘in 
xavfsizligiga rioya etishlari va yong‘inga qarshi tadbirlarni amalga 
oshirishlari, yong‘in chiqqan hollarda esa uni o‘chirish choralarini 
ko‘rishlari; 

O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanganlik uchun haqni o‘z 
vaqtida to‘lashlari shart; 
O‘simlik dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar qonun hujjatlarida 
belgilangan huquq va majburiyatlarga ega bo‘lishlari mumkin (10-modda). 
O‘simlik dunyosi obyektlarini saqlab qolish va ularni takror yetishtirish 
hamda o‘sadigan muhitni saqlash va qayta tiklash maqsadida o‘simlik dunyosi 
obyektlaridan foydalanish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda cheklab 
qo‘yilishi, to‘xtatib turilishi yoki man etilishi mumkin. Qo‘riqxonalar, 
qo‘riqlanadigan tegralar va tabiat yodgorliklarida o‘simlik dunyosi obyektlaridan 
foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasi ―Qizil kitobi‖ ga 
kiritlgan kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan o‘simlik turlarini 
tayyorlash (yig‘ish) man etiladi. 

---

177 
O‘zbekiston Respublikasi ―Qizil kitobi‖ ga kiritilgan o‘simlik 
turlaridanfoydalanish, ular bilan (ularning qismlari yoki faoliyat mahsulotlari 
bilan) savdo qilish, ularni chet elga olib chiqish alohida hollarda O‘zbekiston 
Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining taqdimnomasi xulosasi 
bo‘yicha beradigan ruxsatnomalar asosida yo‘l qo‘yiladi (11-modda). 
―O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida‖gi 
qonunning 12-moddasiga muvofiq yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan 
chorvachilik ehtiyojlari uchun yovvoyi ozuqa mahsulotini tayyorlash va chorva 
mollarini o‘tlatish ana shu maqsadlar uchun ularga maxsus berib qo‘yilgan tabiiy 
yem-xashak yetishtiriladigan maydonlarda quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 

O‘rmon fondi hududida o‘rmon biletlari bo‘yicha; 

Qishloq xo‘jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlari egaligidagi 
yerlar hududida ularning ruxsatnomalari bo‘yicha; 

Zahiradagi yerlarda mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari 
asosida. 
Amaldagi qonunchilikda ―Qizil kitobi‖ ga kiritilgan o‘simliklarni yiqqanlik 
uchun javobgarlik mavjud bo‘lib, bunday javobgarlik O‘zbekiston 
Respublikasining amaldagi ―Ma‘muriy javobgarlik to‘g‘risida‖ gi Kodeksida aniq 
ko‘rsatilgan.
Uning 81-moddasiga binoan O‘zbekiston Respublikasining ―Qizil kitobi‖ ga 
kiritilgan o‘simliklarni yoxud shunday o‘simliklarning ildizlari, poyalari, shoxlari, 
barglari, gullari, mevalari va urug‘larini o‘zboshimchalik bilan yig‘ish. 
Fuqarolarga eng kam ish haqining ikkidan bir qismidan ikki baravarigacha, 
mansabdor shaxslarga esa ikki baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima 
solishga sabab bo‘ladi. Xuddi shunday huquqbuzarlik ma‘muriy jazo chorasi 
qo‘llanilgandan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa fuqarolarga eng 
kam ish haqining ikki baravaridan yeti baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa 
uch baravaridan yeti baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. 
O‘simliklarni himoya qilish vositalari va boshqa dorilarni tashish, saqlash va 
qo‘llanish qoidalarini buzganlik uchun ma‘muriy javobgarlik belgilangan va 

---

178 
bunday javobgarlik yuqorida tilga olingan kodeksning 89-moddasida belgilb 
qo‘yilgan. Unga ko‘ra o‘simliklarni himoya qilish vositalarinidorilarni tashish, 
saqlash va qo‘llanish qoidalarini tuproq, suv, atmosfera havosining ifloslanishiga 
yoki o‘simliklar, hayvonot dunyosining yo‘q qilib yuborilishiga olib kelishi 
mumkin bo‘lgan tarzda buzish fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir 
qismidan bir baravarigacha miqdorida jarima solishga sabab bo‘ladi. 
Xuddi shunday huquqbuzarlik ma‘muriy jazo chorasi qo‘llanilgandan keyin 
bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa yoki tuproq, suv, atmosfera havosining 
ifloslanishiga, o‘simlik va hayvonot dunyosiga zarar yetkazishiga olib kelsa 
fuqarolarga eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha, mansabdor 
shaxslarga esa uch baravaridan yetti baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab 
bo‘ladi.