Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 6. AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİNİN
XARİCDƏ TƏBLİĞİ MƏSƏLƏLƏRİ Dünya mədəniyyəti xəzinəsinin zənginləşməsində bütün dünya xalqları bu və ya başqa şəkildə iştirak edir. Bu zaman mədəniyyətlərin qarşılıqlı inkişafı ilə yanaşı, bir xalqın mədəniyyəti digərinə öz təsirini də göstərir. Azərbaycan xalqı qədim tarixə, güclü yaradıcı potensiala malikdir. Odur ki, dünya mədəniyyəti xəzinəsinə onun verdiyi tövhələr əvəzsizdir. Respublika prezidenti Heydər Əliyev 1997-ci il dekabrın 31-də “Dünya Azərbaycanlılarının həmrəylik günü münasibətilə bütün soydaşlarımızı təbrik edərkən bu barədə demişdir: “Azərbaycan xalqı dünya mədəniyyətində öz dəsti-xətti ilə seçilən xalqlardandır. Onun əsrlər boyu yaratdığı mədəniyyət və ədəbiyyat nümunələri həyat eşqi, azadlıq və müstəqillik duyğuları ilə aşılanmışdır. Xalqımızın “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu” dastanları kimi möhtəşəm sənət abidələri dünya sivilizasiyası tarixində silinməz iz qoymuş, Nizami Gəncəvi, Əfzələddin Xaqani, Xətib Təbrizi, Məhəmməd Füzuli kimi korifeylərinin yaradıcılığı bəşəri ideyaların tərənnümünə, haqqın, ədalətin, humanist idealların bərqərar olmasına xidmət etmişdir. Səfiəddin Urməvinin, Əcəmi Naxçıvaninin, Sultan Məhəmməd Təbrizinin dünya mədəniyyəti xəzinəsinə verdikləri incilər sənətsevərləri indi də heyran qoyur. Xalqımızın dünya elminə bəxş etdiyi tövhələrələ fəxr etməyə haqqı var. Nəsirrəddin Tusinin, Əbülhəsən Bəhmənyarın, Mirzə Fətəli Axundovun, Abbasqulu ağa Bakıxanovun və digər mütəfəkkirlərin adları dünya elm aləminə yaxşı tanışdır...” Bütün bunlar Azərbaycan xalqının intelektual səviyyəsinin yüksəkliyini göstərən amillərdən olmaqla öz mövqeyini bu gün də saxlamaqdadır. Xalqımızın mənəvi 127 intelektual sərvəti sırasında onun elmi potensialı ayrıca yer tutur. Belə ki, Azərbaycan alimlərinin dünya miqyasında əldə etdikləri uğurlardan bütün bəşər xalqları faydalanmırlar. Məsələn, əslən azərbaycanlı, Bakıda dünyaya göz açıb, bir neçə il burada yaşadıqdan sonra valideynləri ilə xaricə köçmüş Lütvi-Zadə dünya miqyaslı alimlərdəndir. Bütün dünya sivilizasıyasının müasir mənzərəsində, elm və texnikanın inkişafında əvəzsiz yeri olan kompüter texnologiyasının korifeyi sayılan bu azərbaycanlı alimin kəşfləri dünyanın əksər ölkələrində - Yaponiyada, Amerikada, Almaniyada, Fransada və s. ölkələrdə istehsalata uğurla tətbiq olunmaqdadır. Onun yarätdığı “qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi”nin kopmüter texnologiyasına tətbiqi nəticəsində dördüncü, beşinci və altıncı “kompüter nəsli” yaradılmışdır. Lütvi-Zadənin nəzəriyyəsinə görə, hər şeyin doğruluğu və səhvliyi mütləq deyil, nisbidir, qeyri-səlisdir. Eyni zamanda dünyada olan hər bir rəngin qırmızılığı, yaşıllığı, ağlığı, qaralığı və s. də nisbidir. Yəni, hər bir rəngdə bir bozluq var. Bir sözlə, hər hansı əşyanın və əmsalın dəyişgənlik əmsalı qeyri-səlisdir. Bu nəzəriyyənin əsasında Lütvi-Zadə linqvistik dəyişənlər nəzəriyyəsi yaratmaqla, mürəkkəb şəraitdə qərar qəbuletmənin və təqribi həll tapmanın da əsasını qoymuşdur. Onun qeyri-səlis məntiq və qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin əsasında dünyanın əksər ölkələrində elm məktəbləri (istiqamətləri) fəaliyyət göstərir, elmi jurnallar və kitablar nəşr olunur. Lütvi-Zadə haqqında Azərbaycanda bir sıra məqalələr yazılılmış, Bakı Dövlət Universitetinin professoru Fərhad Tağıyevlə jurnalist Şamxəlil Məmmədovun birlikdə yazdıqları “Müasir elmin korifeyi” Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı 1997/ adlı elmi-kütləvi kitab nəşr olunmuşdur. 128 Bundan əlavə onun haqqında Azərbaycanda sənədli televiziya filmi çəkilmişdir. Lütvi-Zadə adına Elmlər Akademiyası (ictimai əsaslarla) fəaliyyət göstərir. Bu akademiyada ölkəmizin müxtəlif elm sahələrində çalışan alimləri təmsil olunmuşdur. Bu azərbaycanlı alim dünyanın bir çox Elmlər Akademiyalarının həqiqi və fəxri üzvüdür. Hazırda Amerikanın Kaliforniya ştatının Berqli universitetinin professoru kimi fəaliyyət göstərir onun nəzəriyyələri əsasında süni intelektin yaradılmasının prinsipləri araşdırılır. Həmin nəzəriyyənin müddəaları humanitar elmlər sahəsinə və tədrisə də tətbiq olunur. (testlər, şablonlarla imtahan və s.) Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor Faiq Nağıyev isə kompüter texnoloqiyası sahəsində qazandığı elmi uğurların nəticəsi olaraq BMT yanında Beynəlxalq Kompüter Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir. F.Nağıyev bu akademiyaya üzv seçilən ilk azərbaycanlı alimdir. Tibb elmləri doktoru, professor Paşa Musayev Amerika Oftolmologiya Akademiyasına, professor Bəhram Əliyev suvarma sistemləri sahəsində qazandığı uğurlarına görə Beynəlxalq Ekologiya və Təbiətdən İstifadə Akademiyasına və Rusiya Mühəndislər Akademiyasına həqiqi üzv seçilmişlər. Əldə edilən elmi nailəyyətlərin müqabilində çox cüzi olan bu siyahı Azərbaycan xalqının elmi intelektual potensiyasının müasir səviyyəsi haqqında müəyyən təsəvvür yarada bilir. Bütün bu uğurlar, beynəlxalq elmi simpoziumlarda və elmi-nəzəri seminarlarda əzərbaycanlı alimlərin çıxışları onların elmi məqalə və ixtiralarının yayılması və ayrı-ayrı ölkələr tərəfindən alınaraq istehsalata tətbiq edilməsi, həm də Azərbaycan varlığının, Azərbaycanın mədəni və elmi intelektinin təbliği deməkdir. 129 Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliğində dövlət başçımızın xarici ölkələrə etdiyi diplomotik səfərlər də müsbət rol oynayır. Belə ki, bu səfərlər zamanı nümayəndə heyətinin tərkibində elm, mədəniyyət və incəsənət xadimləri də olur. Onlar bəzi rəsmi görüşlərin bədii hissələrində verilən konsert proqramlarında çıxış edərək Azərbaycan incəsənətinin gözəlliklərini xarici diplomatlar qarşısında nümayiş etdirirlər. Mədəniyyətin təbliğində xüsusi tutumu olan incəsənət insan şüurunda reallığın əyani şəkildə əks olunmasıdır. Dünyanı, həqiqəti dərk etməkdə mühüm rol oynayan incəsənətin siyasi, mənəvi və bədii təbliğatda həlledici yeri vardır. İncəsənətin əsas xüsusiyyəti ondadır ki, o həqiqi, reallığı quru sözlərlə deyil, bədii şəkildə əks etdirir. Respublika Prezidentinin səfər etdiyi dövlətlərin başçılarına Azərbaycan xalqının bədii və elmi yaradıcılığının rəngarəng məhsullarından hədiyyə etməsi də Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği deməkdir. Məlumdur ki, xalqımızın mifodloji görüşlərinin, bədii zövqünün, elmi dünyagörüşünün bir çox cəhətləri onun əsrlərdən gələn qədim xalçaçılıq sənətinin ilmələrində əksini tapmışdır. Lakin digər milli sərvətlərimizlə yanaşı, bu kamil sənət nümunələrimizə sahib çıxmaq istəyən ermənilər Azərbaycan xalçasının bir çox nümunələrini öz adlarına çıxmağa çalışaraq, bununla özlərinin yüksək bədii və mifoloji, fəlsəfi və elmi potensiala malik xalq olmalarını nümayiş etdirmək istəyirlər. Onların bu hərəkətləri 1988- ci ildən sonra daha geniş və məkrli xarakter almışdır. Odur ki, Azərbaycan xalçalarının məhz Azərbaycan xalqının estetik, milli- mifoloji təsəvvürlərinin, fəlsəfi və etnik dünyabaxışının məhsulu olmasını, Azərbaycan xalqının milli sərvətinin nümunəsi olmasını dünyaya nümayiş etdirmək son dərəcə vacibdir. Heydər Əliyevin xarici ölkə başçılarına, ayrı-ayrı elm və sənət adamlarına, tanınmış siyasi xadimlərinə 130 Azərbaycan xalçaçılıq sənətinin nümunələrini hədiyyə etməsi bu işdə-Azərbaycan xalçalarının beynəlxalq aləmdə təbliğində özgün rol oynayır. Azərbaycan kino sənətinin bir əsrə yaxın tarixi vardır. Bu dövr ərzində kinomuzun bir çox nümunələri – “Arşın mal alan”, “Məşədi İbad”, “Nəsimi” və s. xarici ölkələrdə, o cümlədən Qərbi Avropada nümayiş etdirilərək uğur qazanmışdır. Son illər keçid dövrünün və Qarabağ müharibəsinin yaratdığı problemlərin kino sənətimizin inkişafına da özünün mənfi təsirini göstərməsinə baxmayaraq, milli kino xadimlərimiz bir sıra uğurlu nümunələr yarada bilmişdir. Həmin kino fılmləri “Özgə vaxt” “Yaramaz”, “Ölü zona”, “Ölsəm...bağışla!”, “Qəzəlxan”, “Müqəddəs torpaq”, “Adəmin yaranmısı”, “O dünyadan salam”, “Nakəs”, “Yarasa”, “Fəryad”, “İstintaq” və s. beynəlxalq festivallarda yüksək mükafatlara layiq görülmüşlər. Təkcə onu demək kifayətdir ki, Äzərbaycanın istedadlı kino rejisoru Ayaz Salayevin çəkdiyi və 19 beynəlxalq kino festivalında yüksək qiymətləndirilmiş “Yarasa” fılmi 1997-ci ilin axırlarında “Gecəyarısı çıxan günəş” devizi ilə keçirilən beynəlxalq kino festivalında da mükafat qazanmışdır. Bundan başqa “Fransız”, “Hər şey yaxşılığa doğru” və başqa ekran əsərlərinin beynəlxalq festivallarda iştirak etmək hüququ qazanması da Azərbaycan kinosunun xaricdə təbliğində xüsusi rol oynayır. Bütün bunlar göstərir ki, bu gün Azərbaycan kinosu xaricə daha çox öz gücü və potensial imkanları hesabına çıxır. O, festivallarda yer tutub mükafat alarkən, təbii ki, bu filmlər haqqında xarici mətbuatda müxtəlif səpgili yazılar da dərc olunur. Çalışmaq lazımdır ki, Azərbaycan kinosunun xaricdə təbliği bununla məhdudlaşmasın. Bu sahədə kino tənqidçilərimizin, sənətşünasların, Azərbaycan kinostudiyası rəhbərliyinin də öhdəsinə mühüm vəzifələr 131 düşür. Yaxşı olardı ki, kinomuzun ayrı-ayrı uğurlu nümunələri haqqında, habelə kino sənətkarlarımızın yaradıcılıq yoluna həsr olunmuş müxtəlif səpgili məqalə, oçerk və kitabçalar, müxtəlif xarici mətbuat orqanları, informasiya vasitələri və nəşriyyatlar vasitəsi ilə dünyaya daha yaxından tanıdılmasında müəyyən rol oynasın. Azərbaycanın bir çox xarici ölkələr, o cümlədən İtaliya ilə mədəni əlaqələrinin tarixi qədimdir. Bu əlaqələr mədəniyyətin müxtəlif sahələrində özünün parlaq əksini tapmışdır. Hələ XV əsrdə şair Caşanşah Həqiqi görkəmli italyan şairi, məhşur, "İlahi komediya" əsərinin müəllifi Danteyə şer həsr etmiş, italyan ədəbiyyatşünasları XI əsr Azərbaycan yazılı ədəbiyyatının incilərindən olan “Kitabi-Dədə Qorqud”un iki əlyazmasından birini bu günədək hifz edib saxlamışlar. İtalyan alimi Ettore Qosse bu abidəyə dair xüsusi əsər və əlyazmasının surətini nəşr etdirmişdir. Müasir İtaliya alimi Bombaçço XIV əsr böyük Azərbaycan şairi İ.Nəsiminin yaradıcılığını tədqiqata cəlb etmişdir. Hələ 50-ci illərin axırlarında XVI əsr Azərbaycan şairi Şah İsmayıl Xətainin lirik şerlərindən ibarət “Divan” Neapolda çap etdirilmişdir. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin ilk illərindən bü günə qədər İtaliya Azərbaycanın musiqi həyatında mühüm rol oynamışdır. Məşhur opera müğənilləri Bülbül, Şövkət Məmmədova, M.Maqomayev, L.İmanovdan başlayaraq Fidan və Xuraman Qasımova bacıları da daxil olmaqla gənc müğənni Azər Zeynalova qədər musiqi təhsili əlaqələri bu gün də davam edir. Azərbaycan musiqiçiləri İtaliyada öz Vokal ustalıqlarını daim təkmilləşdirirlər. Azərbaycan musiqisi öz rəngarəngliyi, dərin fəlsəfi və estetik tutumu, ifaçılıq sənətinin yüksəkliyi ilə bu gün də dünya musiqisevərlərinin rəğbətini qazanır. Bu sahədə 132 görkəmli müğənnimiz, mərhum Rəşid Behbudovun Nəzakət Məmmədovanın, Müslüm Maqomayevin, Qulu Əsgərovun, Azər Zeynalovun, Zeynəb Xanlarovanın, Fidan və Xuraman Qasımova bacılarının, Alim Qasımovun, Surxay Əsgərzadənin və başqalarının xidmətləri danılmazdır. Surxay Əsgərzadənin Amerika və Kanadada lazer diskinin bir milyon tirajla buraxılması, Briliyant Dadaşovanın Almaniyada diskinin hazırlanması, Alim Qasımovun Parisdə uğurlu çıxışları, İsrailin Eylate şəhərində keçirilən caz festivalında dünyanın müxtəlif ölkələrini təmsil edən 36 iştirakçı arasında “Şərq cazının şahzadəsi” adlandırılan, Vaqif Mustafazadənin qızı Əzizə Mustafazadənin uğuru, Daşkənddə keçirilən musiqi festivalında gənc müğənni Simarə İmanovanın “Qran Pri” mükafatına layiq görülməsi və s. Azərbaycan musiqi sənətinin səviyyəsindən xəbər verməklə yanaşı, beynəlxalq aləmdə milli musiqimizin təbliği sahəsində də çox iş görür. Azərbaycanın musiqi sənətinin xaricdə təbliği sahəsində aparılan əhəmiyyətli işlər çoxdur. Belə ki, İ.Əbilov adına Mədəniyyət evinin “Könül” folklor mahnı və rəqs ansamblı İraqın Babilistan şəhərində keçirilmiş beynəlxalq musiqi festivalında 6 konsert verərək xüsusi diploma layiq görülmüş, Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrının musiqi və rəqs kollektivi İsveçin Maloko şəhərində keçirilmiş dünya xalqlarının beynəlxalq folklor festivalında uğurla çıxış etmiş (Səfər “Vətən” cəmiyyəti xətti ilə həyata keçirilmiş və tədbiri İsveçdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan mədəniyyəti ocağı təşkil etmişdir.) musiqiçilərimizin nümayəndələri Türkiyənin Bolu bölgəsində keçirilən Xalq kültürü və Koroğlu simpozimunda iştirak etmişlər. “Bəri bax” ansamblının çıxışlarının rəğbətlə qarşılanması “Qaya” və “Sevil” fokal ansambllarının ənənələrinin yaşamasından və Azərbaycan vokal sənətinin imkanlarının tükənməzliyindən xəbər verir. 133 Bütün bunlar bir tərəfdən musiqi sərvətimizin zənginliyindən və ifaçılıq sənətimizin səviyyəsindən irəli gəlirsə, digər tərəfdən Azərbaycan bəstəkarlarının Tofiq Quliyevin, Arif Məlikovun, Oktay Rəcəbovun, Oktay Zülfüqarovun və başqalarının həm zəngin yaradıcılıq axtarışlarının, həm də vətəndaş pedaqoq kimi musiqi sənətimizin öyrədilməsi yolunda çəkdikləri zəhmətin nəticəsidir. Musiqi sənətimizin inkişafında dövlət qayğısının, Respublika Prezidenti Heydər Əliyevin diqqətinin rolu da danılmazdır. Son vaxtlar Fransanın Azərbaycandakı səfirliyinin köməyi ilə Azərbaycan musiqi mədəniyyəti Dövlət müzeyi ilə Paris musiqi muzeyi arasında əməkdaşlıq genişləndirilmişdir. İraq Respublikasının Azərbaycandakı nümayəndəliyi ilə “Azərbaycan dünyası” beynəlxalq əlaqələr mərkəzinin prezidenti xalq şairi Nəbi Xəzri arasında görüş olmuş və ölkələrimiz arasında qarşılıqlı mədəniyyət günləri keçirilmək haqqında razılığa gəlmişdir. Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliğində beynəlxalq səviyyəli yubiley tədbirlərinin də böyük rolu vardır. Məsələn, 1996- cı ildə mütəfəkkir şairimiz Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyinin dövlət səviyyəsində beynəlxalq miqyasda keçirilməsi həm də Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbligində əhəmiyyətli rol oynadı. Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyi İranda, İraqda, Türkiyədə, Ərəb ölkələrində qeyd olunmaqla yanaşı, Bakıda beynəlxalq Füzuli simpoziumu keçirildi. Bu yubiley tədbirləri və həmin silsilənin davamı olaraq Bakıda keçirilən beynəlxalq simpoziumda dünyanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş alimlərin və sənət adamlarının iştirakı, habelə prezident Heydər Əliyevin fərmanı ilə ədəbiyyat, incəsənət sahəsində iki ildə bir dəfə verilən beynəlxalq Füzuli mükafatının təsis 134 edilməsi həm də Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliğinə xidmət edir. “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun 1300 illiyi haqqında olan fərman və bu yubileyin keçirilməsi ilə əlaqədar görülən çoxsahəli işlər “Dədə Qorqud” ensklopediyasının və digər nəşrlərin çapdan çıxması, Dədə Qorqud ünvanlı abidə kompleksləri və digər bu kimi işlər də Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliğinə xidmət edir. Son dövrdə Rəşid Behbudovun, Bülbülün, Tofiq Quliyevin, Müslüm Maqomayevin yubileyləri münasibəti ilə Azərbaycanla yanaşı Moskvada, Türkiyədə, Gürcüstanda, Dağıstanda təntənəli tədbirlər keçirilməsi də Azərbaycan xalqının dünyaya tanıdılması istiqamətində görülən uğurlu işlərdəndir. Azərbaycan mədəniyyətinin təbliğində milli teleyiziyamızın göstərdiyi xidmətlər də xüsusi qeyd olunmağa layiqdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, son vaxtlar milli televiziyamızın xarici ölkələrin telekanalları ilə əməkdaşlığı sayəsində Azərbaycan televiziyasının hazırladığı “Azərbaycan bu gün” proqramı vaxtaşırı dünyanın yüzdən çox ölkəsinə translasiya edilir. Bir qayda olaraq, bu proqramın mədəniyyət bölümü də olur. Həmin bölümdə indiyədək İsmayıl Şıxlı, Rəşid Behbudov, Nəsibə Zeynalova, habelə Azərbaycan folkloru (Əzizə Cəfərzadənin tştirakı ilə) və s. haqqında mükəmməl verilişlər dünya tamaşaçılarına təqdim edilmişdir. Bundan başqa, Azərbaycan televiziyasının əməkdaşlarının hazırlayaraq xarici ölkələrdə nümayiş etdirdikləri ayrı-ayrı proqramlar da Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliğinə xidmət edir. Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliğində xaricdə indi- indi formalaşmaqda olan Azərbaycan diasporunun və şəbəkəsi getdikcə genişləndirilən Azərbaycan mədəniyyət mərkəzlərinin də rolu var. Bu mərkəzlər dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən Amerikada, İsveçdə, 135 Almaniyada, Türkiyədə və başqa ölkələrdə fəaliyyət göstərir. İraqda Əbdüllətif Bəndəroğlunun Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği istiqamətində gördüyü işlər daha genişdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz məsələlər göstərir ki, Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliği getdikcə genişlənməkdədir. Həmin işlərin sistemliliyinin və ardıcıllığının təmin edilməsi Azərbaycan həqiqətlərinin beynəlxalq aləmə daha yaxşı çatdırılması ilə nəticələnər və bundan həm xalqımız, həm də dövlətimiz yüksək uğurlar qazanar. |