Dərs vəsaiti Azərbaycan Texniki Universitetinin 25 dekabr 2017-ci

Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinə cəlb edilən ölkələrin sayı *

İllər	Xarici ticarət döv- riyyəsi həyata ke- çirən ölkələrin sayı	o cümlədən
		idxal tərəf- daşlarının sayı	İ\ixrac tərəf- daşların sayı
1997	84	80	58
2000	122	118	84
2005	135	132	97
2006	138	135	95
2007	139	132	91
2008	140	134	89
2009	137	130	95
2010	148	132	111
2011	151	139	106
2012	156	144	110
2013	149	141	105
2014	150	137	110
2015	165	147	111
*) Cədvəl müəllif tərəfindən AR DSK-nın 1998-2015-ci illər üzrə «Azərbaycanın xarici ticarəti», İllik statistik məcmuələrinin məlumat- ları əsasında tərtib edilmişdir

Xarici ölkələrlə iqtisadi əməkdaşlıq Azərbaycanın milli iqti- sadiyyatının çoxşaxəli inkişafını təmin etmək üçün böyük üs- tünlüklər verir. Məhz buna görə Azərbaycanın milli iqtisadiyya- tının formalaşması şəraitində xarici ölkələrlə qarşılıqlı iqtisadi əlaqələr və bu əlaqələrin inkişafı böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan dövləti son illər ayrı-ayrı ölkələrlə ikitərəfli əla- qələrin inkişafına xüsusi əhəmiyyət verir. Təkcə 2005-2015-ci illərdə Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi 3 dəfə, o cümlədən idxalın həcmi 2,2 dəfə, ixracın həcmi isə 3,8 dəfə artmışdır. Hə- min dövrdə müsbət saldo təmin olunmuş, lakin dünyada baş ve- rən iqtisadi və maliyyə böhranı xarici ticarət dövriyyəsinin, o
cümlədən ixracın azalmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, təkcə 2014-2015-ci ildə ölkədə xarici ticarət dövriyyəsi 34,6%, ixracın həcmi isə 45,3% azalmışdır (cədvəl 9.2).
Cədvəl 9.2.

Xarici ticarət əlaqələrinin dinamikası

illər	Milyon ABŞ dolları ilə				Əvvəlki ilə nisbətən faktiki qiymətlərlə, faizlə
	ticarət dövriyyəsi	idxal	ixrac	saldo	ticarət dövriyyəsi	idxal	ixrac
2005	8558,4	4211,2	4347,2	136,0	120,0	119,8	120,2
2006	11638,9	5266,7	6372,2	1105,5	136,0	125,1	146,6
2007	11771,7	5713,5	6058,2	344,7	101,1	108,5	95,1
2008	54926,0	7170,0	47756,0	40586,0	466,6	125,5	788,3
2009	20824,5	6123,1	14701,4	8578,3	37,9	85,4	30,8
2010^1	33160,7	6600,6	26560,1	19959,5	106,5	105,0	106,9
2010^2	27960,8	660,6	21360,2	14759,6	120,0	105,0	125,3
2011^1	44161,7	9756,0	34405,7	24649,7	104,0	145,3	92,6
2011^2	36326,9	9756,0	26570,9	16814,9	103,9	145,3	88,7
2012^1	43813,5	9652,9	34160,6	24507,7	95,5	96,9	95,1
2012^2	33560,9	9652,9	23908,0	14255,1	89,3	96,9	86,2
2013^1	43554,1	10712,5	32841,6	22129,1	102,7	109,1	100,7
2013^2	34687,9	10712,5	23975,4	13262,9	106,3	109,1	105,1
2014^1	39407,5	9187,7	30219,8	21032,1	95,7	85,4	99,0
2014^2	31016,3	9187,7	21828,6	12640,9	94,1	85,4	98,0
2015^1	25781,0	9221,4	16559,6	7338,2	99,8	99,5	99,9
2015^2	20645,9	9221,4	11424,5	2203,1	96,6	99,5	95,4
Statistika məlumatı – hesabat dövründə gömrük orqanlarında qeydiyyatı aparılmış, lakin gömrük rəsmiləşdirilməsi tam başa çatdırılmamış ixrac olunan xam neft və təbii qazın statistik qiymətləndirilmiş dəyərinə dair məlumatlar nəzərə alınmaqla məlumatlar daxil edilmişdir; Gömrük məlumatı – hesabat dövründə gömrük orqanlarında rəsmiləşdirilməsi tam başa çatdırılmış ixrac olunan xam neft və təbii qazın dəyərinə dair məlumatlar nəzərə alınmaqla.
Mənbə: Azərbaycanın xarici ticarəti. Bakı, «DSK», 2016, s. 12.

Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələrinin coğrafiyası ildən-ilə genişlənir. Respublikanın ikitərəfli əməkdaşlıqda qonşu dövlət- lərlə əlaqələri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan dövlət müs- təqilliyini bərpa edəndən bu məqama xüsusi diqqət yetirilmişdir.

Bu fikri Türkiyənin timsalında nəzərdən keçirək. Qardaş və dost dövlətlə əlaqələr daim yüksələn xətlə inkişaf edir. Həm
regionun, həm də Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olun- masına töhfə verən Cənubi Qafqaz enerji dəhlizi, ilk növbədə, Azərbaycan və Türkiyənin siyasi iradəsilə gerçəkləşmişdir. Hazırda bu dəhlizi daha da gücləndirmək üçün yeni bir layihəyə başlanılmışdır. Başqa sözlə, Azərbaycandan nəql olunacaq təbii qazın Türkiyə üzərindən tranzit daşınması məqsədilə boru xəttinin inşasını nəzərdə tutan TANAP və TAP layihəsinə start verilmişdir. Həmçinin bu gün Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layi- həsinin reallaşdırılması da uğurla davam edir. Heç bir xarici şirkətin və beynəlxalq maliyyə təşkilatının iştirakı olmadan məhz Azərbaycanın təşəbbüsü ilə gerçəkləşdirilən bu layihə Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin fəallaşmasına, yükdaşımaların əhəmiyyətli dərəcədə artmasına və nəticə etibarilə regional inkişafın sürətlən- məsinə gətirib çıxaracaqdır.
İkitərəfli əməkdaşlıqda qonşu Rusiya ilə olan münasibətlərə də mühüm önəm verilir. Azərbaycanın bu ölkə ilə müxtəlif sahə- lərdə əlaqələri ildən-ilə genişlənir. Hazırda Rusiya respublikamı- zın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir. Dövlət Statistika Komitə- sinin məlumatına əsasən 2015-ci ildə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi 1,9 milyard ABŞ dollarından çox olmuşdur. Onu da xatırladaq ki, Azərbaycan Rusiya Federasiyasının əksər subyektləri ilə birbaşa əməkdaşlıq əlaqələri yaratmış, onların bə- ziləri ilə hökumətlərarası sazişlər bağlanılmışdır. Bu gün qonşu ölkənin 90-dan artıq regionu Azərbaycanla əməkdaşlıq edir və qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin 80 faizindən çoxu həmin region- ların payına düşür.
AR DSK-nın məlumatalına görə, 2015-ci ildə idxalın struktu- runda Avropa ölkələrinin xüsusi çəkisi 54,4%, Asiya ölkələri 33,6%, Amerika 11,6% təşkil etmiş; ixracın tərkibində isə, onla- rın payı uyğun olaraq 64,6%, 27,9% və 4,9% olmuşdur (cədvəl 9.3 və 9.4).
Cədəvəl 9.3.

İdxalın coğrafi quruluşu

Coğrafi regionlar	2011	2012	2013	2014	2015
CƏMİ	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
o cümlədən
Avropa	57,9	49,7	57,0	55,0	54,4
Asiya	32,6	39,3	34,3	35,0	33,6
Amerika	9,1	10,4	7,7	9,6	11,6
Afrika	0,2	0,4	0,8	0,1	0,1
Okeaniya	0,2	0,2	0,2	0,3	0,3

Cədəvəl 9.4.

İxacın coğrafi quruluşu

Coğrafi regionlar	2011	2012	2013	2014	2015
CƏMİ	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
o cümlədən
Avropa	71,5	52,9	54,0	57,2	64,6
Asiya	18,9	38,5	39,9	35,7	27,9
Amerika	8,6	6,7	4,1	4,6	4,9
Afrika	1,0	1,8	2,0	2,5	2,6
Okeaniya	0,0	0,1	0,0	0,0	0,0

Mənbə: Azərbaycanın xarici ticarəti. Bakı, «DSK», 2016, s. 33, 34.

Ölkəmizin dinamik sosial-iqtisadi inkişafı Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyasının gücləndirilməsi, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın inkişafı, beynəlxalq və regional təşkilatlar çərçivə- sində çoxtərəfli əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün əlverişli zə- min yaradır. Xarici iqtisadi əlaqələrinin genişləndirilməsi istiqa- mətində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdirilir.

Azərbaycanın dövlət səviyyəsində reallaşdırdığı xarici iqtisa- di siyasət strategiyasına, strateji məhsulların idxalına və ixracında bütün fiziki və hüquqi şəxslərin bərabər hüquqlarının təmin olun- ması və inhicarçılığın qarşısının alınması istiqamətində görülən işlər, daxili bazarın marketinqinin düzgün qurulması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, xarici ticarətin liberallaşdırılma-
sı, eləcə də əlverişli investisiya mühitinin yaradılması və s. məsə- lələr və o cümlədən, xarici iqtisadi əlaqələrin həcminin və coğ- rafiyasının bir qədər də genişləndirilməsi daxildir. Bundan başqa, 2020-ci ilə qədər Azərbaycanın iqtisadi inkişaf konsepsiyasında qeyri-neft sektorunun həcminin adambaşına 1000 ABŞ dollarına və yaxud ümumilikdə 10 milyard dollara qədər artacağı hədəf olaraq müəyyənləşdirilmişdir. Eyni zamanda, 2020-ci ildə ölkə- mizin qeyri-neft ixracının ümumi idxala bərabər olacağı da proq- nozlaşdırılır. Bu isə Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinin ge- nişlənməsində, neft hasilatının tükəndiyi dövrdə ticarət saldosun- dakı üstünlüyün qorunub saxlanmasında müsbət rol oynayacaq- dır.
Ölkəmizin iqtisadi uğurlarının xaricdə geniş təbliğ edilməsi Azərbaycanın xarici siyasətinin vacib istiqamətlərindəndir. Bu məqsədlə sosial-iqtisadi inkişaf sahəsində qazanılan uğurlar, ya- radılmış əlverişli biznes və investisiya imkanları daha geniş təbliğ olunacaqdır. Bununla yanaşı, Azərbaycanın tranzit və turizm im- kanlarının geniş təşviq edilməsi istiqamətində də işlər aparılır.
TAP, TANAP, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihələri, Şi- mal-Cənub, Şərq-Qərb magistral avtomobil yolları, yeni hava li- manları, geniş turizm infrastrukturu ilə bağlı təbliğatın aparılması Azərbaycanın artan tranzit və turizm imkanlarından xarici tərəf- daşların faydalanması işinə öz müsbət töhfəsini verəcəkdir.
«Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış» İnkişaf Konsepsiyasında və Azərbaycan Respublikasının Milli iqtisadiyyatın perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsində, eləcə də son illər qəbul edilmiş dövlət proqramlarında xarici iqtisadi fəaliyyətin başlıca istiqa- mətləri müəyyən edilmişdir. Onların differensial təsnifatı 9.2 say- lı şəkildə əks etdirilmişdir.