Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

pleonazm
forması ala bilər. Bu anlayış m ənaca 
yaxın, ona görə də artıq hesab edilən sözlərdən (əvvəlcədən 
qabaqlamaq, tünd qaranlıq, başlıca mahiyyət, sadə adi işlər, 
qiymətli xəzinə və s.) eyni zamanda istifadəni bildirir. Çox zaman 
pleonazmlar sinonimlərin birləşdrilməsi zamanı (uzunmüddətli 
və sürəkli; mərd və cəsarətli, təkcə, yalnız, amma və lakin və s.) 
yaranır.
Pleonazmın bir növü də 
tavtologiyadır
(eyni fikir və ya 
sözlərin lüzumsuz yerə başqa şəkildə təkrarı). İşgüzar adamların 
gündəlik danışığı sözün həqiqi mənasında eyni, yaxud yaxın mə­
nalı sözlərin təkrarı ilə doludur. Məsələn: «yayın ortasında-isti av­
qust ayında»(halbuki, sadəcə «avqustda»demək olar), 
«sxem atik
plan», «beş 
nəfər
şaxtaçı 
adam»,
«beş 
ədəd
transformator» və s.
337

---

Tavtologiya eyni köklü sözlərin təkrarı (nağılı nəql etmək), 
həmçinin milli dildə olan sözün xarici qarşılığı ilə birlikdə işlə­
dilməsi zamanı da meydana gələ bilər (ilk dəfə debüt etdi, yadi­
gar xatirə suveniri və s.). Bu, adətən, danışanın istifadə etdi­
yi xarici sözün mənasını bilməməsini göstərir. Beləcə «daxili 
interyer»(interyer-elə daxildəki arxitektura deməkdir), «fasilənin 
intervalı» (interval-fasilə deməkdir), «gənc istedadlı vunderkind» 
(vunderkind-gənc istedad deməkdir), «minimal xırdalıqlar», «apa­
rıcı lider» və s. söz birləşmələri meydana çıxır.
Lakin bu növ birləşmələrin ayn-ayn növləri nitqdə elə möh­
kəmlənmişdir ki, artıq onları nitq bolluğuna aid etmək mümkün 
deyil. Məsələn, «zaman dövründə», «monumental abidə», «real 
gerçəklik», «sərgi eksponatları», «bukinist kitabı» və s.
İşgüzar nitqin nitq artıqlığına milli dil sözlərini təkrarlayan xa­
rici sözlərdən yersiz istifadəni də aid etmək olar. Bu sözlər müla­
hizənin mənasını lüzumsuz yerə mürəkkəbləşdirir. Məsələn, niyə 
adi danışıqlarda «ekspansiya» əvəzinə «genişlənmək», «sxolas­
tika» əvəzinə «əzbərləmək», «ekvivalent» əvəzinə «bərabər», 
«departament» əvəzinə «idarə», «funksiya» əvəzinə «fəaliyyət», 
«diversifıkasiya» əvəzinə «müxtəliflik», «deformasiya» əvəzinə 
«dəyişmək», «aprobasiya» əvəzinə «yoxlama», «sınaqdan keçir­
mək» kimi sözləri işlətmirik?!
Xarici dillərdəki ifadələrdən səhv, yaxud paralel istifadə, bir qayda 
olaraq, lazımsız təkrarlara yol açır, 
məsələn:
«tikintini tempini sürətlə 
tezləşdirmək» («temp», «sürətlə» elə «tez» deməkdir), «tam bir fıasko 
ilə məğlub olmaq» («fıasko» elə «məğlub olmaq» deməkdir).
Artıqlığın üslubi formalarına, hər şeydən əvvəl, işgüzar adam­
ların nitqini çirkləndirən, onlara quru idarəçilik çalan verən dəf­
tərxana istilahlanndan sui-istifadəni də aid etmək lazımdır. Aşağı­
dakı ifadələr buna nümunə ola bilər: «Bu mallar yalnız xüsusi 
komissiyanın nəzarəti altında emaldan keçdikdən sonra satışa bu­
raxıla bilər», «Bu düyündəki keçid halqalan izolə rolu oynayır», 
«Gərginliyin ötürülməsi burada ikiqütblü birləşmə vasitəsilə hə­
yata keçirilin), «M allann boşaldılmasını lentşəkilli konveyerdən 
istifadə əsasında yerinə yetirirlən>.
338

---

Dəftərxana terminləri, xüsusilə tez-tez işgüzar adamların nit­
qinə ismin m üxtəlif hallarında işlənən (məsələsində, nöqteyi-nə­
zərindən, hesabına, hissədə) sözlərdən yersiz istifadə nəticəsində 
daxil olur, bu isə nitqi emosionallıq və yığcamlıqdan məhrum edir, 
məsələn: «mühərrikin qənaətliliyinin yüksəldilməsi məsələsində», 
«vergi yığımının aşağı salınması hesabına», «tənqid nöqteyi-nəzə­
rindən çıxış edərkən».
M əlumdur ki, «hər kəs başa düşdüyünü eşidər». Bu səbəbdən, 
xüsusilə də öz fikirlərini mümkün qədər sadə və anlaşıqlı izah et­
mək tələb olunan işgüzar söhbət prosesində, nitqin anlaşıqlılığının 
qayğısına qalmaq zəruridir.
işg ü za r nitqin rito rik vasitələri İşgüzar ünsiyyətin uğurlu 
olması üçün işgüzar nitqin xüsusiyyətlərini, leksikasını, qramma­
tika və üslubiyyatını bilmək kifayət etmir. Bununla yanaşı, öz nit­
qindən istifadə vasitəsilə həmsöhbəti maraqlandırmağı, ona təsir 
göstərməyi, öz tərəfinizə çəkməyi, həm sizə yaxşı münasibət bəs­
ləyənlərlə, həm də əleyhinizə olanlarla uğurlu danışıqlar aparmağı, 
məhdud dairədə söhbətdə iştirakı və geniş dinləyici kütləsi qarşı­
sında çıxış etməyi öyrənmək lazımdır.
Yəqin ki, söz sənətinə yiyələnməyin işə yaramadığı heç bir 
peşə sahəsi yoxdur. Lakin insan fəaliyyətinin bəzi sahələrində, xü­
susilə biznesdə nitq sənətinə yiyələnmək vacibdir. Axı, sahibkarlıq 
fəaliyyəti ilə məşğul olan işgüzar insan daim başqaları ilə ünsiyyət 
qurmalı, söhbətlərdə, ticarət danışıqlarında iştirak etməli, işgüzar 
müşavirələr keçirməli, gələnlərin və əməkdaşların qəbulunu apar­
malı olur. Lakin yaxşı danışmaq üçün nə deyəcəyini bilmək azdır, 
həm də necə deyəcəyini bilmək, yəni natiqlik nitqinin vasitələri, 
ritorika üsullarına bələd olmaq lazımdır.
Əgər bütün deyilənləri konkretləşdirsək, söyləmək olar