Dərs vəsaiti təşkilati davranış kursunun qısa icmalını əhatə

Mühazirə № 2. Təşkilat - bir sistem kimi 
Təşkilat - ümumi məqsədə və ya məqsədlər sisteminə nail 
olmaq üçün, fəaliyyətləri planlı olaraq koordinasiya edilən insan-
ların şüurlu surətdə birləşməsidir. Təşkilatın mövcud olmasından 
ötrü aşağıdakı şərtlər lazımdır: 
-özünü qrup sayan iki və ya daha çox insanın olması. 
-bütün qrup üzvləri üçün ümumi məqsədin mövcudluğu. 
-hamı üçün vahid olan məqsədə nail olmaq üçün digərləri-
nin fəaliyyətini mobilizasiya, koordinasiya edən, istiqamətləndi-
rən qrup üzvlərinin mövcud olması. 
Təşkilatın xarakteristikası: 
-məqsəd 
-hüquqi status 
-daxili əlaqələndirmə və xarici mühitlə əlaqələnmə sistemi. 
Beləliklə, təşkilat idarəetmə obyektidir. İdarəetmə obyekti 
kimi, təşkilat, ayrı-ayrı, lakin bir-biri ilə əlaqəli elementlərdən 
ibarət olan bir sistemdir. Təşkilat xarici mühitlə qarşılıqlı əlaqədə 
olan açıq bir sistemdir. 

---

15 
Formallaşma nöqteyi-nəzərindən təşkilatlar formal və qeyri-
formal təşkilatlara bölünürlər. 
Mülkiyyət hüququ baxımından təşkilatların özəl, dövlət, 
bələdiyyə və digər növləri olur. 
Fəaliyyətinin nəticələri nöqteyi-nəzərindən təşkilatlar kom-
mersiya və qeyri-kommersiya təşkilatları formasında olurlar. 
Miqyas nöqteyi-nəzərindən təşkilatlar kiçik, orta və iri mü-
əssisələrə bölünürlər. Təşkilatlar istehsal sektorundan da asılı 
olaraq müvafiq şəkildə qruplaşdırıla bilər. 
Təşkilatların tipindən asılı olmayaraq, onların hər birində 
sosial və iqtisadi əlaqələr mövcuddur. Sosial əlaqələrə aşağıdakı-
lar daxildir: 
-fərdlərarası və qrup münasibətləri; 
-idarəetmə səviyyələri arasında münasibətlər; 
-qeyri-formal qrupların və ictimai təşkilatların fərdə (indi-
vidə) münasibəti. 
İqtisadi əlaqələrə aiddir: 
-maddi həvəsləndirmə sistemi; 
-qəbul edilən qərarlara görə məsuliyyət; 
-imtiyazlar, üstünlüklər, mükafatlandırma sistemi. 
Hər bir təşkilat yalnız müəyyən məqsədlərə nail olmağa 
deyil, həmçinin özünü təşkilatlandırmağa can atır, buna görə də 
müvafiq idarəetmə sistemini formalaşdırır. İş növlərinin qruplaş-
dırılması üsulları və bu işləri birləşdirən tabeçilik xətlərinin qu-
rulması təşkilati strukturu əmələ gətirir. Buna görə də təşkilatın 
məqsəd və vəzifələrinə, ona təsir edən daxili və xarici amillərə 
cavab vermək qabiliyyətində olacaq bir struktur seçmək lazımdır. 
Ən yaxşı struktur - təşkilata xarici mühitlə səmərəli əlaqələr 
qurmaq, əməkdaşlarının cəhdlərini məhsuldar və məqsədyönlü 
işlərə doğru istiqamətləndirmək, müştərilərin tələbatlarını təmin 
etmək və məqsədə yüksək səmərəliliklə çatmaq imkanı verən 
strukturdur. 
Təşkilati struktur - təşkilatın sxemi, onun şaquli və üfüqi 
quruluşudur. İstənilən təşkilat şaquli və üfüqi istiqamətlər üzrə 

---

16 
qurulur. Üfüqi quruluş - şöbə və bölmələr, şaquli quruluş isə - 
vəzifə iyerarxiyası və tabeçilik sistemidir. 
Şirkətin təşkilati strukturu, ilk növbədə, onun ayrı-ayrı böl-
mələri arasında dəqiq müəyyən edilmiş əlaqələrin qurulmasına, 
hüquq və məsuliyyətin bölüşdürülməsinə istiqamətlənib. Təşki-
lati struktur hər hansı bir donmuş vəziyyətdə olmur, o, daim 
dəyişir və şəraitə müvafiq olaraq təkmilləşdirilir. 
Təşkilatlanma prosesi - təşkilatın strukturunun yaradılması 
deməkdir. Hər hansı bir şirkətin təşkilati strukturu - həmin şir-
kətin formal sxemidir. Bu sxem üzrə iş tapşırıqları bölünür, 
qruplaşdırılır və koordinasiya edilir.