Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

Nitqin tipləri 
 
Hələ e.ə II əsrdə yunan stoikləri nitqin iki tipi olduğunu göstərmişlər: 1) daxili nitq; 2) 
xarici nitq. 
Nitqi dildən fərqləndirən başlıca əlamətlərdən biri nitqin şəxslər arasında baş 
verməsidir, çünki şəxssiz nitq mümkün deyildir. Lakin nitqi təsnif edərkən onu şəxslərə görə 
təsnif etmək olmaz. Ona görə nitqi tiplərinə görə təsnif etməyin ən düzgün yolu onu 
səsli və 
səssiz
olmasına görə bölməkdir. 
Nitq səsli və səssiz olmaqla iki yerə ayrılır: 
- daxili nitq
- xarici nitq.
Daxili nitq.
Tələffüz olunmayan, səslənməyən nitqdir. Daxili nitq lakonikliyi, 
rabitəsizliyi, qrammatik konstruksiyaların elliptikliyi ilə seçilir. 
İnsan əsasən təklikdə daxili nitqə qapılır.
Səssiz nitq, yəni daxili nitq fərdin özünə müraciəti, səsli nitqdən əvvəl çıxışa hazırlıq 
prosesi, danışanı dinləyərək daxili nitqlə ona cavab verməsi və s. şəkillərdə ola bilər. 
Daxili nitq sürətli, lakonik, cümlə üzvləri yerli-yerində işlənməyən, yəni daha çox 
predikativ, situativ, qırıq-qırıq xarakterli, qarışıq, sərbəst, heç bir qadağa qoyulmayan, qayda 
və normalara tabe olmayan “azad nitqdir”.
Psixoloqlar daxili nitqi nitq fəaliyyətinin xüsusi növü, təcrubi və nəzəri fəaliyyətin 
planlaşdırılması fazası kimi götürürlər və o planın bir sıra xüsusi mürəkkəb nəzəri 
fəaliyyətlərində həyata keçirilməsi fazası kimi çıxış edir. Daxili nitqin inkişafı insanın ümumi 
inkişafı ilə bağlıdır və azyaşlı uşaqlarda daxili nitq zəif olur, sonra tədricən inkişaf edir (2, 18, 
19).
Daxili nitq bir çox xüsusi mürəkkəb mübahisələrin (riyazi məsələlərin həllində, çətin, 
mürəkkəb, mübahisəli tapşırıqların optimal yollarının araşdırılması, həyata keçirilməsi 
mərhələsi kimi çıxış edir. 
Xarici nitq. 
Xarici nitq danışıq səsləri ilə ifadə olunur. Xarici nitqin vahidləri bütöv və 
aydın olmalı, qavranılması asan olmalıdır. 
 
Daxili nitqdən fərqli olaraq xarici nitq aydınlıq, məntiqilik, ardıcıllıq, səlislik, təsirlilik, 
ahəngdarlıq və s. tələb edir.
Bəzən insanın özü üçün aydın olan bu və ya digər fikri ifadə etmək hər kəsə müyəssər 
olmur. Xarici nitqin aydın, məntiqli, ardıcıl, səlis, təsirli, ahəngdar, sərbəst olması üçün hər kəs 
öz nitqini inkişaf etdirməlidir. Xarici nitqdə qrammatik qayda-qanunlara, ədəb normalarına 
əməl olunmalı, əxlaq və etika çərçivəsindən kənara çıxılmamalıdır. Xarici nitqdə bəzən insan 
öz həqiqi fikirlərini gizlətməyə, dinləyicini öz məqsədinə yönəltməyə çalışır. Məşhur natiq 
Taleyran demişdir: “Dil sizə öz fikirlərinizi gizlətmək üçün verilib”. 
Xarici nitq öz növlərinə, formalarına və tərzinə görə müxtəlifdir.
Nitqin növləri 
Bir çox dilçilər nitqin məzmununa, şərait və məqsədə uyğun olaraq nitqin iki növünü 
göstərirlər: monoloji nitq, dialoji nitq.
Lakin