Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

Fonetik normalar.
Buraya fonetik hadisə və qanunlar,vurğu və s. fonetik normalar 
daxildir. 
Azərbaycan dilində 9 sait və 23 samit fonem uzun dövrlər ərzində yaşayır, demək olar 
ki, dəyişmir. Bu fonemlər artıq normaya çevirilərək fonetikada bir sistem kimi sabitləşmişdir. 
Fonetik sistemə məxsus bu norma bütövlüyü hələ uzun müddət sabit qalacaqdır. “Azərbaycan 
dilində 9 sait, 23 samit səs elə bütövləşmişdir ki, nitq prosesində hər hansı variasiya və ya 
çalarlıq demək olar ki, hiss edilmir” (2, 53). 
Azərbaycan dilində sait variasiyaları və çalarlıqları ümumi nitqdə demək olar ki, 
müşahidə edilmir. Azərbaycan dilində tarixən n
1
sağır nun səsi norma hüquqlu olmuşdur. Hal-
hazırda regional xarakterli səs kimi səciyyələnir.
X
1
(dilortası novlu kar səs) və ü (qovuşuq ts) səsləri isə, ümumiyyətlə, regional 
xarakterlidir, norma hüququ qazanması ehtimalları yoxdur (novlu kar x
1 
səsi Qərb, qovuşuq ts 
(ü) səsi isə Cənub mitq arealında müşahidə olunur). 
Norma kimi işlənən 
samit fonemlərin sabitləşməsi
dildə bir çox qanunauyğunluqlar 
yaratmış, eyni zamanda söz tərkibinin morfoloji quruluşunda bir sistem yaradılması ilə 
nəticələnmişdir: 
1)Azərbaycan dilində sözün əvvəlində kipləşmiş və kar samit səslərin intensiv 
işlənməsi (
h, q,x,k, g, t,d,ç,c ş,s,b,m,n,f) ; 
2)sözün əvvəlində novlu və cingiltili samit səslərin işlənməsi səciyyəvi deyil (ğ,r 
samitləri, ümumiyyətlə, Azərbaycan dili sözlərinin əvvəlində işlənmir); 
3)C samiti kardır, lakin novluluq əlaməti güclü olduğu üçün söz əvvəlində işlənmir; 
4)söz əvvəlində cingiltili novlu samitlə (həmçinin sonorlar) işlənən sözlər təqlidi 
xarakterlidir;
5)Azərbaycan dilində türk dillərində dəmir qanuna çevrilmiş ahəng qanunu bir 
normaya çevrilmişdir (dilarxası saitlərin dilarxası , dilönü saitlərin dilönü saitləri izləməsi). 

---

Bununla belə ahəng qanununda da istisnalar (ziddiyyət) var. Bəzi sözlərdə dilönü 
saitlərdən sonra dilarxası saitlərin işlənməsi halları mövcuddur: dəmrov, gərməşov, 
girov,tilov,cilov, ilan, inam, iraq, işıq, ilxı, ilğım “Bu ziddiyət nitq prosesində baş vermişdir. 
Nitqin özü vasitəsi ilə də yenidən normalaşmışdır. Bu o deməkdir ki, heç zaman fərdi nitq dilə 
bu dərəcədə təsir edib onu norma hüdudundan çıxarmaqla, yenidən bu ziddiyyətin normaya 
çevrilməsini təmin edə bilməz. Belə bir xüsusiyyət yalnız nitqin ümumi təsiri sayəsində 
mümkün ola bilər. Bir sözlə, nitq özünün kollektiv və uzunmüddətli fəaliyyət ənənələrinə 
uyğun olaraq dildə normalaşma yaradır, bu normaları poza bilir və onu yenidən normaya çevirə 
bilir. Nitqin dilə təsir gücü əsas etibarı ilə bundadır. Ona görə də dildə nitq norması daim aparıcı 
yer tutur (2, 55).