Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Zəkanın bu cür ümumi, 
obyektiv, vahid qəbul olunması və onun ayrıca bir şəxsin ruhuna dax-
il olduğunun göstərilməsi averroizm adlanır. 
Ibn- Rüşd idrak məsələlərində ortodoksal ehkamlara qarşı çıxaraq 
ikili həqiqət nəzəriyyəsini yaratmışdı. Bu tə‟limə görə fəlsəfi həqiqət ilə 
ilahi həqiqəti bir- birindən ayırmaq lazımdır. Fəlsəfədə həqiqi olan, dində 
yalan ola bilər, eləcədə də əksinə. Onun fikrincə fəlsəfə nəzəriyyədir, din 
isə daha çox praktika sahəsidir.
Ibn- Rüşdün ideyaları XIII- XIV əsrlərdə Avropada geniş 
yayılmışdı. Onlar yalnız XVII əsrdə sıradan çıxdı. 
3. Orta əsrlərdə Azərbaycanda fəlsəfi fikir 
Azərbaycan xalqı orta əsr Şərq fəlsəfi fikrinə bir çox böyük 
mütəfəkkirlər vermişdir. Onların içərisində 
Ə.Bəhmənyar
(993-1066) 
xüsusi yeri tutur. O Ibn- Sinanın istəkli şagirdi və davamçısı olmuşdur. 
Bəhmənyar bir çox əsərlərin müəllifidir. Onun «Təhsil» əsərinin 
köçürülmüş əlyazma nüsxələri Tehranın, Vatikanın, Qahirənin və Londo-
nun kitabxanalarında saxlanılır. «Metafizikanın mövzusu» və 
«Mövcudatın mərtəbələri» traktatlarının nüsxələri isə Avropanın müxtəlif 

---

72 
kitabxanalarını bəzəyir. Bu əsərlər 1851-ci ildə alman dilində, 1911-ci ildə 
Qahirədə ərəb dilində çapdan çıxmışdır.
1
Bəhmənyar da digər peripatetiklər kimi varlığı zəruri və mümkün 
növlərə ayırır. Onun fikrincə mümkün varlıq da öz növbəsində iki 
hissədən 
ibarətdir
: 1) 
substansiya (əl- cauhər) 
2) 
aksidensiya (əl- 
arad). 
O göstərirdi ki, substansiya mahiyyətdir. Mahiyyəti olmayan heç 
nə substansiya deyildir. Bəhmənyar öz sələfləri kimi mövcudatı bir sıra 
mərtəbələrdən ibarət bilirdi. Onun fikrincə dünyanın zamanca başlanğıcı 
yoxdur, o əzəli və əbədidir. O «Təhsil» kitabında bu mərtəbələri belə 
göstərirdi: ilk səbəb; ilk nəticə; materiya və formadan təşəkkül tapmış göy 
sferaları; onlara aid planetlər; fəal əqllər və nəfslər; nəhayət ünsürlər 
aləmi.