Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Yüklə 4,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsanda qan dövranının sxemi. 1-aorta; 2-qaraciyər; 3-bağırsaq arteriyası; 4-böyük
- 10.2. Döl qan dövranı
- 10.4. Ürəyin quruluşu və funksional təşkili. Miokardial strukturun təqəllüs və digər fizioloji xüsusiyyətləri
- Şəkil 2.
- 10.5. Ürək, onun quruluş xüsusiyyətləri
- 10.6. Ürəyin qişaları
- İşçi kardiomiositlər
- Nəqledici kardiomiositlər
- 10.7. Ürək qapaqları
- Aorta qapağı Ağciyər arteriyasının qapağı Aorta qapağı Mitral
- 10.8. Ürəyin nasos funksiyası və döyünməsinin fazaları Ürdk tsikli.
|
53 downloaded from KitabYurdu.org mürəkkəb yolla - böyük və kiçik qan dövranı ilə başa çatdırır. Ürək-damar sistemi ilə qanın dövranını ürəyin nasos funksiyası yerinə yetirir. Böyük qan dövranı sol mədəcikdən bədəndə ən iri diametrli aorta damarı ilə başlayıb, hüceyrə, toxuma və orqanlara oksigen və qida maddələri ilə arterial qanı çatdırır. Maddələr mübadiləsindən sonra əmələ gələn karbon qazı ilə zəngin ve- noz qanı venulalara, venalara toplayır, aşağı və yuxarı boş venalar vasitəsilə sağ qulaqcığa gətirir. Bu qan kiçik qan dövranının arteriya damarı ilə ağciyərə daxil olur. Ürəyin sağ mədəciyindən ağciyər arteriyaları vasitəsilə ağciyərlərə, oradan da dörd ağciyər venaları ilə sol qulaqcığa qayıdan damar sisteminə kiçik qan dövranı deyilir. Beləliklə, qan kiçik qan dövranı kapillyarlarmdan keçərək karbon qazını verib oksigenlə doyur (şəkil 1).
Şəkil 1. İnsanda qan dövranının sxemi. 1-aorta; 2-qaraciyər; 3-bağırsaq arteriyası; 4-böyük dövranın kapillyar toru; 5-qapı venası; 6-qaraciyər venası; 7-aşağı boş vena; 8-yuxarı boş vena; 9- sağ qulaqcıq; 1 O-sağ mədəcik; 11-ağciyər arteriyası; 12-ağciyər dövranının kapillyar toru; 13- ağciyər venası; 14-sol qulaqcıq; 15-sol mədəcik. 54 downloaded from KitabYurdu.org İnsanın həyatı boyu ürəyi 4 milyard dəfə yığılaraq aor- ta vasitəsilə orqan və toxumalara 200 mln./ qan daxil olmasına səbəb olur. Fizioloji şəraitdə ürəyin aortaya vurduğu qan şəraitdən asılı olaraq dəqiqədə 3-dən 30 / qədər təşkil edir. 10.2. Döl qan dövranı Hamiləliyin 2 aylığından etibarən döl qanmı ciftdən alır. Ciftin eni «15-20 sm, qalınlığı 3 sm, çəkisi 500 qramdır. Ciftin döl hissəsi xovlu qişanın uşaqlıq divarına bitişən hissədən inkişaf edərək xovlu qişa zarından və xüsusi xovlardan təşkil olunmuşdur. Ciftin uşaqlıq hissəsi də vardır. Giftdən arterial qan göbək venası vasitəsilə dölə doğru axır. Bu damar göbək çiyəsi vasitəsilə gedərək göbəkdən qarın boşluğuna daxil olur. Qarının ön divarının döl səthi ilə yuxarı qalxaraq qaraciyərin qapısına çatır və burada 3 şaxəyə bölünür. Şaxələrdən biri qapı venasına, o biri isə venoz axacaq adı ilə aşağı boş venaya açılır. Beləliklə, göbək venası ilə axan arterial qanın bir hissəsi aşağı boş venadakı venoz qan ilə qarışır. Digər hissəsi isə qapı venasındakı venoz qan ilə qarışıb, qaraciyərə daxil olur. Qaraciyərdə kapillyar sistemini keçdikdən sonra qaraciyər venaları vasitəsilə yenə aşağı, baş venaya tökülür. Bunun nəticəsində qaraciyər başqa üzvlərə nisbətən artıq miqdarda arterial qan alır. Ona görə də embrionda artıq dərəcədə inkişaf etmiş olur. Aşağı boş venadakı qarışıq qan sağ qulaqcığa tökülür. Burada qanın az hissəsi sağ mədəciyə, çox hissəsi isə oval dəlik vasitəsilə sol qulaqcığa keçir. Sol qulaqcıqda ağciyər venaları ilə gələn qan ilə qarışdıqdan sonra sol mədəciyə tökülür və buradan aortaya keçir. Qanın sağ qulaqcıqdan sol qulaqcığa keçməsinə aşağı boş venanın açılan yerindəki qapaqcıq səbəb olur. Başdan, boyundan, yuxarı ətrafdan və döş qəfəsindən gələn venoz qan yuxarı baş vena vasitəsilə sağ qulaqcığa tökülür. Burada aşağı boş vena qanı ilə bir az qarışdıqdan sonra sağ mədəciyə, buradan da ağciyər kötüyünə keçir.
55 downloaded from KitabYurdu.org Embrionun ağciyəri sıxlaşmış halda olduğu üçün ağciyər kötüyündəki qanın az hissəsi nazik ağciyər arteriyaları vasitəsilə ağciyərlərə gedir. Çox hissəsi isə arterial axacaq (bo- tal axacaq) vasitəsilə aorta qövsünə tökülür. Beləliklə, qalxan aorta ilə aorta qövsündəki qanın tərkibində arterial qanın miqdarı çoxdur, ancaq enən aortaya axan qan arterial axacaq ilə gələn qarışıq qan ilə qarışdığı üçün onun tərkibində arterial qanın miqdarı azalır. Ona görə aorta qövsünün şaxələn ilə başa, boyuna, yuxarı ətrafa gedən qanın tərkibindəki arterial qan çox, ancaq enən aorta şaxələri ilə qarın boşluğu üzvlərinə - çanağa və aşağı ətrafa gedən qanın tərkibində az olur. Bunun nəticəsində baş, boyun, yuxarı ətraflar gövdəyə və aşağı ətraflara nisbətən yaxşı inkişaf edir. Enən aorta ilə axan qarışıq qan qarın boşluğu üzvlərinə- çanağa və aşağı ətrafa getməklə bərabər, kiçik çanaqda bir cüt göbək arteriyaları vasitəsilə ciftə qayıdır. Göbək arteriyaları göbək çiyəsi vasitəsilə ciftə çatır. Heç bir üzv xalis arterial qan almır. Döl anadan olandan sonra cift və ya döl qan dövranı daimi qan ilə əvəz olur. Bu dəyişiklik bundan ibarətdir: göbək çiyəsi kəsildikdən sonra göbək arteriyaları 2-3 gün və göbək venası 6-7 gün ərzində ob- literasiya olur və əvəzində göbək arteriyalardan sidiklik göbək bağları, göbək venalarından qaraciyərin girdə bağı hasil olur. Döl anadan olan kimi nəfəs aldığı üçün bir tərəfdən ağciyər arteriyaları genəlir və qan sağ mədəcikdən ağciyərlərə axmağa başlayır. Digər tərəfdən sol qulaqcıqda qanın təzyiqi sağ qulaqcıqdakı qanın təzyiqi ilə bərabərləşdiyi üçün artıq qan sağ qulaqcıqdan oval dəlik vasitəsilə sol qulaqcığa yox, tamamilə sağ mədəciyə tökülür. Nəticədə, oval dəlik və botal axacaq yavaş-yavaş daralıb 6-7 gün müddətində tamamilə tutulur və əvəzində birincidən oval çuxur, ikincidən bağ əmələ gəlir. Bəzən bunlarda anamaliya olur və həyatın axarına qədər açıq qalır, nəticədə ürək qüsurları əmələ gəlir. 56 downloaded from KitabYurdu.org 10.3. Ürəyin filogenezi Ürək fılogenetik dövrdə bağırsaq borusunun ön tərəfində yerləşmiş boylama damarın müəyyən hissəsindən inkişaf edib. Balıqlarda başın yaxınlığında yerləşir. Ali heyvanlarda boyun inkişaf etdikcə quyruq tərəfə yerini dəyişir. Onurğalı- lardan balıqlarda qan-damar sistemində mərkəzi üzv - ürək meydana çıxır. Bunlarda ürək 2 kameralıdır: bir qulaqcıq, bir mədəcik. Arxada qulaqcıq torbayabənzər venoz cib ilə və öndə mədəcik əzələvi boru- arterial konus ilə rabitədə olur. Arterial konusun davamını arterial kötük və ventral aorta təşkil edir. Balıqlarda ürək 2 kameralıdır: qulaqcıq, mədəcik, venoz cib, arterial konusdan, eninəzolaqlı əzələlərdən əmələ gəlib. Amfibilərdə ürək 3 kameralıdır. Sağ qulaqcıq xüsusi qapaqla dəlik vasitəsilə venoz cib ilə birləşir, qulaqcıq-mədəcik dəliyi 2 taylı qapaqla tutulmuş olur. Arterial konus üfüqi arakəsmə vasitəsilə arxa və ventral hissəyə bölünür. Adətən, qu- laqcıqarası arakəsmədə dəlik olur. Sürünənlərdə qulaqcıqlar bir-birindən tamam ayrılır, arakəsmə bütöv olur. Mədəcikdə tam olmayan arakəsmə əmələ gəlir. Bu arakəsmə timsahda bütöv olur. Sürünənlərdə venoz cib reduksiya olub, sağ qulaqcığın divarını təşkil edir. Arterial konus 2 müstəqil hissəyə ayrılır: sağ və sol aorta qövslərini əmələ gətirir. Quşların ürəyi 4 kameralı olur: sağ və sol ürəyə bölünür, 2 qulaqcıq, 2 mədəcik. Venoz cib tamam reduksiya edir və venaları bilavasitə sağ qulaqcığa açılır. Sağ qulaqcıq-mədəcik dəliyindəki zarlı qapaq reduksiya olur. Əvəzində əzələvi qapaq əmələ gəlir. Sol qulaqcıq-mədəcik dəliyindəki zarlı qapaq həmişə qalır, əvəzində 3 ayrı-ayrı taylara bölünür. Sağ mədəcikdən ümumi kötük vasitəsilə ağciyər arteri- yaları, sol mədəcikdən sağ aorta qövsü başlanır. Sürünənlərdə olan sol aorta qövsü quşlarda tamamilə reduksiya olub itir. Quşlarda arterial və venoz qanın cərəyanı ürəkdə, hətta damarlarda da tamamilə bir-birindən ayrılır. Məməlilərin ürəyi də quşların ürəyi kimi 4 kameralıdır. 57 downloaded from KitabYurdu.org Burada da arterial və venoz qanın cərəyanı ürəkdə və damarda ayrıdır. Məməlilərdə sağ aorta qövsü reduksiya olur, ancaq sol aorta qövsü qalır. Ağciyər arteriyası ümumi kötük vasitəsilə sağ mədəcikdən, sol aorta qövsü isə sol mədəcikdən başlayır. Venoz cib sağ qulaqcığa qarışır, onun arxa divarını təşkil edir və aralarında olan qapaq (cib-qulaqcıq qapağı) aşağı boş vena və tac-cib qapaqlarına çevrilir. Sağ qulaqcıq-mədəcik qapağı 2 taya bölünərək, 3 taylı və sol qulaqcıq mədəcik qapağı 2 taylı qapaq adını alır.
Qan özünün həyat üçün mühüm olan vəzifələrini ancaq ürəyin fasiləsiz və daimi hərəkəti şəraitində yerinə yetirə bilir. İnsanda və onurğalı heyvanlarda qanın hərəkəti sirkulyasiya xarakteri kəsb edir. Qapalı qan-damar sistemində ürək qanı nasos kimi damarlara vuraraq dövran etdirir. O qan-damar sisteminin hərəki hissəsidir. Ürək əzələsinin bir dəfə yığılıb boşalması onun döyünməsi adlanır. Bu fəaliyyət nəticəsində əzələlərin kimyəvi birləşmələrinin enerjisi qanı hərəkət etdirən mexaniki enerjiyə çevrilir. İnsanın işçi miokardı 100 mikron uzunluğunda, 14 mk diametrində olan silindrik formalı eninə- zolaqlı əzələ liflərindən təşkil olunmuşdur. Hər bir lif üst tərəfdən membrana-sarkolemma ilə əhatə olunmuşdur. Hər bir lifin tərkibində çox uzununa yerləşmiş miofibrinlər - yığıcı, işçi zülallar vardır. Ürəyin xüsusi təqəllüs edən əzələləri sarkomerlərdən ibarət olan miofibrinlər hesab olunur. Hər bir sarkomer 2 tünd xətdən ibarət olub, bir-birindən təxminən 1,5 mikron aralı olan Z xətti ilə aralanır. Sarkomer protein mioziddən əmələ gələn Z xətti ilə nəhayətlənən açıq və tünd zolaqdan ibarətdir. Mərkəzi a zolağı protein miozin lifindən ibarətidir, i zolağı a zolağının kənarında yerləşib, protein-aktin lifindən təşkil olunmuşdur. Aktin lifi hissəvi olaraq miozin lifindən 58 downloaded from KitabYurdu.org təşkil olunmuş zolaqların arasına girir, a zolağının mərkəzində miozin lifini qalmlaşdıran n zolağı yerləşir. Əzələ təqəllüsü aktin və miozinin aktinomiozin əmələ gətirən dönən birləşməsindən ibarətdir. Bu proses energetik cəhətdən Ca-un iştirakı ilə ATF parçalanması prosesində təmin olunur.
Müəyyən şəraitdə miozin lifinin körpücükləri aktin lifinin spesifik məntəqələri ilə əlaqə yaradır. Bu zaman yoğun miozin və nazik aktin lifinin uzunluğu dəyişmir. Lakin onların bir-birinə nisbətən yerdəyişməsinin nəticəsində sarkomer- miofıbrinlər yığılır. Beləliklə, aktin və miozinə əzələnin yığıcı zülalı deyirlər. Lakin onlar özləri yığıla bilmirlər, ancaq aktinomiozin kompleksi yığıla bilir, o zaman ki, aktin lifləri miozin liflərinin arasına girir (əzələ bəhsində daha ətraflı tanış olmuşsunuz). Biokimyaçı Engelqart müəyyən etmişdir ki, ATF-i par- çalayan ferment aktinomiozin aktivləşir və o, ATF-ni ADF-yə və fosfat turşusuna parçalayaraq bu zaman ayrılan enerjidən özünün yığılması və boşalması üçün istifadə edir. Əzələnin yığılması zamanı kimyəvi enerjinin hamısı mexaniki enerjiyə çevrilmir. Onun bir hissəsi istilik şəklində xaric olaraq orqanizmin qızmasına sərf olunur.
Ürək əzələsi tək təqəllüs edir, refraktor dövrü uzun olur, lakin qurbağa bədənindən hazırlanmış sinir-əzələ preparatını qısamüddətli elektrik qıcığı ilə qıcıqlandırdıqda o, tez və müddətli yığılır və boşalır. Əgər əzələyə bir qıcıq göndərilərsə tək təqəllüs edir. Saniyədə 50-100 dəfə qıcıq göndərildikdə isə tetanik təqəllüs almır.
Bədənimizdəki bütün hərəkətlər skelet əzələlərinin tetanik təqəllüsünün nəticəsidir. Skelet əzələsində saya əzələdən fərqli olaraq bütün liflər bir-birindən izolə olunmuşdur. Ona görə də oyanma bir əzələ lifindən digərinə keçmir. Saya əzələ liflərində isə oyanma bir əzələ lifindən digərinə keçir, yığılması qeyri-iradidir. Ürək əzələsi qeyri- iradi olsa da eninəzolaqlı əzələ liflərindən təşkil olunmuşdur, lakin bu əzələ liflərinin bir sıra xüsusiyyətləri 59 downloaded from KitabYurdu.org vardır. Ürək əzələsi də qıcıq təsirinə cavab olaraq oyanma, nəqletmə, təqəllüs, elastikliyə və dartılarkən uzanma qabiliyyətinə malikdir. Aşağı sinif onurğasız heyvanlarda orqanizm ilə onu əhatə edən xarici mühit arasında maddələr mübadiləsi bilavasitə toxuma mayesi vasitəsilə həyata keçirilir. Onurğasız heyvanlarda, həlqəvi qurdlar müstəsna olmaqla, qan-damar sistemi açıq, xordalılarda qapalı olur. Soxulcan və xordalılarda damarları təqəllüs etdirən saya əzələ sistemi təkamülün sonrakı mərhələsində xüsusi metamorfoza edərək boşluğu olan əzələvi üzvi - ürəkdə (cor) eninəzolaqlı əzələ kimi meydana çıxır.
tılaşmış, konusabənzər, əzələvi bir üzv olub, döş qəfəsində sol tərəfdə, ağciyərlərin arasında, diafraqmanın vətər mərkəzi üzərində asimmetrik bir vəziyyətdə yerləşmişdir (şəkil 2). Hər bir sağlam insanın ürəyi öz yumruğu boyda ola bilər.
downloaded from KitabYurdu.org
Onun 2 ucu, 2 səthi və 2 kənarı vardır. Enli ucu - əsası yuxarı, sivri ucu - zirvəsi önə doğru gedir. 250-300 qram ağırlığında və ya insanın öz yumruğu boyda olur. Ön döş qabırğa səthi çıxıqdır və döş sümüyü ilə III, VI qabırğa qığırdaqlarına söykənmişdir. Aşağı diafraqma səthi əksinə olaraq yastılaşmışdır və diafraqmanın vətər mərkəzinə söykənmişdir. Ön mədəcikarası şırımda ürəyin sol tac arteriyası, dal şırımda isə sağ tac arteriyası yerləşir. Ürək quşlarda, məməlilərdə və insanda müxtəlif arakəsmələr vasitəsilə 4 kameraya bölünür. Yuxarı hissələrinə sağ və sol qulaqcıq, aşağı hissələrinə sağ və sol mədəcik deyilir. Sağ qulaqcıq sol qulaqcıqdan qulaqcıqarası arakəsmə və sağ mədəcik sol mə- dəcikdən mədəcikarası arakəsmə ilə ayrılmışdır. Lakin sağ qulaqcıq sağ mədəcik ilə və sol qulaqcıq sol mədəcik ilə dəliklər vasitəsilə birləşir. Ürəyin əsasında sağ qulaqcığa aşağı və yuxarı boş venalar, sol qulaqcığa ağciyər venaları açılır. Sol mə- dəcikdən aorta, sağ mədəcikdən ağciyər kötüyü başlayır. Sağ mədəcikdən ağciyər kötüyü vasitəsilə kiçik qan dövranı və sol mədəcikdən aorta vasitəsilə böyük qan dövranı başlayır. Sağ qulaqcıq ilə mədəcik arasındakı qapağa sağ qu- laqcıq- mədəcik qapağı və ya 3 taylı qapaq, sol qulaqcıqla sol mədəcik arasındakı qapağa sol qulaqcıq-mədəcik qapağı və ya 2 taylı qapaq, ağciyər kötüyü dəliyində olan qapağa ağciyər arteriyasının aypara qapağı, aorta ilə sol mədəcik arasındakı qapağa isə aortanın aypara qapağı deyilir. Taylı qapaqlar qanın mədəciklərdən qulaqcıqlara, aypara qapaqlar isə damarlardan mədəciklərə, yəni geriyə qayıtmasına mane olurlar. Yrəyin divarı 3 qişadan təşkil olunub.
Ürək kisəsi (perikard) içərisində yerləşən dördkameralı ürəyin üç qişası var: endokard (daxili), miokard (orta əzələ) və epikard (xarici). 61 downloaded from KitabYurdu.org Endokard qişa qulaqcıqları mədəcikləri və iki, üçtaylı aorta və ağciyər kötüyünün aypara qapaqlarını daxildən örtür. Ürək əzələsi (miokard) işçi (yığıcı), nəqledici və sekretor kardiomiositlərindən ibarətdir. İşçi kardiomiositlər - yığıcı aparat və Ca 2+ deposuna (sarkoplazmatik retikulumun balon və bor uçuqları) malikdir. Bu hüceyrələr hüceyrəarası (dayaqdisklərin) təmasların köməyilə ürək əzələsi adlandırılan liflərə birləşir - funksional sin- siti (ürəyin hər bir kamerasından kənarda kardiomiositlərin cəmi). Nəqledici kardiomiositlər - ürəyin aparıcı - idarəedici sistemini əmələ gətirir. Sekretor kardiomiositlər. Qulaqcıqların kardio-miosit- lərin bir hissəsi (xüsusilə sağ qulaqcığın) arterial təzyiqi tənzim edən vazodilatator atriopeptini sintez və sekresiya edir.
(sinir sistemi, hormonlar) miokardin oyanıcılıq, avtoma- tizm, nəqletmə və yığılma funksiyası dəyişir: bu dəyişikliklərə ürəyin döyünməsinin tezliyi (başqa sözlə avtomatizmi) artır və bu «xronotrop təsir» termini ilə işarə edilir, ürəyin qulaqcıq və mədəcik əzələlərinin yığılma qüvvəsinə (başqa sözlə yığılmasına) - inotrop təsir, qulaqcıq-mədəciklərin əzələsinin nəqletmə qabiliyyəti dəyişir. «Dromotrop təsiri», oyanma qabiliyyətini artırır, «batmotrop təsiri» misal göstərmək olar. Bu təsirlərin hər biri müsbət və mənfi ola bilər.
Epikard ürəyin xarici səthini örtür və paretal perikardı formalaşdırır - paretal ürək kisəsinin içində 5-20 ml paretal maye olur. Qulaqcıqların daxili səthində daraqlı əzələlər, mədə- ciklərin daxili səthində isə məməyəbənzər əzələlər vardır. Mə- məyəbənzər əzələlərin zirvələrindən nazik vətər telləri başlayaraq yuxarıda göstərilən taylı qapaqların kənarlarına bağlanırlar və mədəciklər sistula edərək qapaqlar örtüldüyü zaman məməyəbənzər əzələlərin fəaliyyəti nəticəsində gərginləşib onların qulaqcıqlara doğru açılmasına mane olurlar. Ürəyin normal fəaliyyəti sinir və humoral yolla tənzim
downloaded from KitabYurdu.org olunur. Bu tənzim pozulduqda orqan, toxuma və hüceyrələrin qanla təmin olunmasına təsir edir. Deməli, insanın sağlamlığı və normal fəaliyyəti ürəyin normal işindən çox asılıdır.
Ürəyin effektiv nasos funksiyası mədəciklərin həm giriş, həm də çıxışında yerləşən dörd ürək qapağı tərəfindən qanın venalardan qulaqcıqlara, oradan mədəciklərə və damarlara doğru birtərəfli hərəkətindən asılı olur (şəkil 3).
DİSTOLA
Ağciyər arteriyasının qapağı Aorta qapağı Mitral (ikitaylı) qapaq SISTOLA
Ağciyər arteriyasının qapağı . Sol qulaqcıq Mitral (ikitaylı) qapaq Ağciyər arteriyasının qapağı Sol qulaqcıq Mitral (ikitaylı) qapaq Şəkil 3. Ürəyin qapaqları. Solda - ürəkdən sakital (horizontal vəziyyətdə) kəsiyi, güzgüdə nisbətən çevrilmiş sağdan sxemi. Sağdan - ürəkdən frontal kəsik. Yuxarıda - diastola, aşağıda - sistola. 63 downloaded from KitabYurdu.org Qulaqcıq-mədəcik qapaqları. Sağ mədəcikdə üçtaylı qa- paqlar, sol qulaqcıqda ikitaylı (mitiral) qapaqlar qanın mə- dəciklərdən qulaqcıqlara geri qaytarılmasına mane olur. Mədəciklərdə təzyiq qulaqcıqlardan yüksək olan zaman qapaqlar bağlanır. Qulaqcıqlarda təzyiq mədəciklərdən yüksək olan zaman isə taylı qapaqlar açılır. Aypara qapaqlar - aortanın aypara qapaqları sol mə- dəciyin, ağciyər arteriyasının aypara qapağı sağ mədəciyin çıxışında yerləşirlər. Onlar qanın arterial sistemindən mədə- ciklərin boşluğuna geri qayıtmasına mane olurlar. Hər iki qapaqlar üç aypara formalı «cibcikləri» olan qapaq həlqəsinə (dairəvi simmetrik) çox sıx və möhkəm birləşmişdir. «Cibciklər» aorta və ağciyər kötüyünün deşiyinə açılır, ona görə də nə vaxt ki, bu iri damarlarda təzyiq mədəciklərdə- ki təzyiqindən yüksək olanda «cibciklər» qanla dolur və təzyiq altında və özünün sərbəst kənarları ilə dəliyə sıx söykənir və nəticədə qapaqlar bağlanır.
layır və bir yığılmanın əvvəlindən sonrakı yığılmanın əvvəlinə qədər davam edir. Elektrik impulsu ürək əzələsinin oyanmasına və onun yığılmasına səbəb olur. Oyanma əvvəlcə bütün qulaqcıqları əhatə edir və qulaqcıqların sistolasına səbəb olur. Sonra oyanma Atrio- ventikulyar AV-düyündən (AV-ləngimədən sonra) mədəciklərə yayılır və mədəciklərin sistolasına səbəb olur. Onlarda təzyiqin artmasına və qanın aortaya və ağciyər arteriyasına qovulmasına səbəb olur. Qanın qovulmasından sonra ürək əzələsi boşalır, onların boşluğunda təzyiq aşağı düşür və ürək sonrakı yığılmaya hazırlaşır. Ürək əzələsinin bir dəfə yığılıb-boşalması ürək döyünməsi adlanır. Ürək əzələsinin yığılmasına, yəni qulaqcıq və mədəciklərin yığılmasına sistola, onların boşalmasına isə diastola
Yüklə 4,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|