Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə
Yüklə 64,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Bitkilərin vegetativ orqanları 2 2 Yerkökü Çuğundur Kök yumruları Meyvəköklər Georgin Şəklini dəyişmiş köklər Köklərin şəkildəyişmələri. Bitkilərin kökləri də ehtiyat qida maddəsi toplayaraq şəkildəyişmələr əmələ gətirə bilir. Belə köklər tez böyüyərək iriləşir və qeyri-adi xarici görkəm alır. Əgər ehtiyat qida maddələri əsas kökdə (bəzən həm də gövdənin aşağı hissəsində) toplanırsa, meyvəkök, əlavə və ya yan köklərində toplanırsa, kök yumruları əmələ gəlir. Meyvəköklərə turpu, yerkökünü və çuğun- Kartofun gövdə yumrusu 4 3 5 2 1 6 6 Soğanaq Şəklini dəyişmiş zoğlar 22. Bitki şəkildəyişmələri orqanlarının yeraltı Deyilənə görə, kartof bitkisini İngiltərəyə 1586-cı ildə məşhur ad- miral Frensis Dreyk gətirmiş və onu öz bağında əkməyi bağbanı- na tapşırmışdı. Bitki böyüyəndən sonra bağban onun yaşıl meyvələrini dadıb acı olduğunu bildirir. Admiral bağbana bitkini kökündən çıxarıb at- mağı tapşırır. Bitkini çıxarmağa çalışan bağban torpağın altında kartof yumrularını aşkar edir. Onları bişirərək dadına baxır. Onun qiymətli bitki olduğunu başa düşür. Sonradan kartof çox mühüm qida bitkisi kimi geniş yayıldı. 1 · Torpaqdan çıxarılan çayırın yeraltı hissəsi – kökümsovunu əvvəl göz- lə, sonra lupa ilə nəzərdən keçirin. · Onun yeraltı hissəsinin kökə oxşadığına diqqət yetirin. Bu hissə kök- dən nə ilə fərqlənir? · Çayırın yeraltı hissəsinin – kökümsovunun üzərində olan buğumlara və tumurcuqlara, həmçinin pulcuqşəkilli yarpaqcıqlara diqqət yeti- rin. Nəticəni müzakirə edək: · Nə üçün kökümsov kökə oxşasa da, onu kök adlandırmırlar? Zoğun şəkildəyişmələri. Bəzən yeraltı zoğların ehtiyat toplama- sı nəticəsində onun şəkildəyişmələri yaranır. Şəklini dəyişmiş belə zoğlara kökümsov, gövdə yumruları və soğanaqları aid etmək olar. Kökümsov. Yerüstü zoğlarda olduğu kimi, üzərində təpə və yan tumurcuqları, həmçinin şəklini dəyişmiş pulcuğabənzər yarpaqcıq- lar olur. İnkişaf zamanı bitkilər burada toplanan ehtiyat qida mad- dələrindən istifadə edir. Kökümsov gövdələrə inciçiçəyi, çayır, ayrıqotu, dəvədabanı və gicitkəndə rast gəlmək olur. Gövdə yumruları. Yeraltı zoğların uc hissəsinin genişlənməsin- dən əmələ gəlir. Burada ehtiyat halında nişasta toplanır. Gövdə yumrularına kartof və topinamburda (yerarmudu) rast gəlinir. Müəyyən bitkilərin yeraltı və yerüstü orqanları bəzən mühit şə- raitinin təsirindən müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalır. · Torpaqda olan hissələri yeyilən daha hansı bitkiləri tanıyırsınız? Soğanaq. Baş soğanın yeraltı qısa gövdəsi dibcik (3) adlanır. Dibciyin üzərində yarpağın şəkildəyişməsi olan ətli pulcuqlar (2) vardır. Bu pulcuqlarda su və suda həll olan şəkər, həmçinin digər maddələr ehtiyat halında saxlanılır. Yarpağın şəkildəyişməsi olan quru pulcuqlar (1) soğanağı xaricdən örtərək onu ətraf mühitin əl- verişsiz təsirlərindən qoruyur. Dibcikdən əlavə köklər (4) çıxır. Dib- ciyin üzərində təpə (5), ətli pulcuqların qoltuğunda isə qoltuq tu- murcuqları (6) olur. Soğanaqlı bitkilərə soğan, sarımsaq, dağlaləsi, nərgiz, hiasint və qazsoğanı kimi bitkilər aiddir. 2 23. Bitki orqanlarının yerüstü şəkildəyişmələri Bitkilər aləminin möcüzələrindən biri həşərattutan bitkilərdir. Onların belə adlandırılmasının səbəbi şəklini dəyiş- miş orqanları vasitəsilə həşərat tutmağa uyğunlaşmalarıdır. Bunların nümayəndələrindən biri Azərbaycan- da rast gəlinən qovuqlu bitkisidir. Dur- ğun sularda yaşayan bu bitkinin kökü xüsusi yoxdur. Tükşəkilli yarpaqların uc hissəsində qovuqcuqlar olur. Bu qovuqcuqların köməyi ilə bitki həşəratları tutaraq həzm edir. 1 Quraqlıq bitkisi olan kaktusa nəzər salın. Quraqlıqda yaşaması ilə əla- qədar bu bitkidə hansı dəyişkənliklərin yarandığını müəyyən edin. Xarici mühitin təsirindən bitkinin yerüstü orqanları dəyişikliyə mə- ruz qalır. Belə təsirlər onlarda müəyyən şəkildəyişmələrin yaranması- na səbəb olur. · Bitkinin yerüstü orqanlarında daha hansı dəyişkənliklər ola bilər? · Yerüstü orqanlarda dəyişkənlik nə ilə əlaqədar meydana gəlmişdir? Şəkillərdə yarpağın hansı şəkildəyişmələri göstəril- mişdir? 69 68 CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU / Bitkilərin vegetativ orqanları 2 2 Noxud Nəticəni müzakirə edək: 1. Kaktusun başqa bitkilərdən fərqi nədir? 2. Tikanlar kaktusun hansı orqanıdır? 3. Fotosintez kaktusun hansı orqanında baş verir? 4. Sizcə, kaktusun gövdəsinin ətli olmasının hansı əhəmiyyəti var? Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Yeraltı zoğların xüsusiyyətlərini uyğun xanalarında qeyd edin. dəftərinizə çəkdiyiniz cədvəlin Yeraltı zoğlar Gövdə Yarpaq Tumurcuq Fərqli əlamətlər Soğanaq Gövdə yumrusu Kökümsov 1 2 3 4 5 N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z 2. Şəkildə nə göstəril- mişdir? Rəqəmlərlə işarələnmiş hissələrin adını dəftərinizdə yazın. O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Cədvəli və tamamlayın: dəftərinizə çəkin Kökün şəkildəyişməsi Yerinə yetirdiyi funksiyalar Bitkinin adı Müstəqil təcrübə aparın: 1. Soğanı karton halqa içərisinə yerləş- dirin, sonra su dolu stəkana endirin. 2. Təcrübənin nəticələrini 2 həftə ər- zində hər 3 gündən bir qeyd edərək şəklini çəkin. Açar sözl e r Zoğun şəkildəyişmələri Kökün şəkildəyişmələri Yeraltı zoğların ehtiyat qida maddələri toplaması ilə əlaqədar __ yaranır. Bitki kökləri şəklini dəyişərək __ əmələ gətirir. duru, kök yumrularına isə georgin və qaymaqotunu misal göstər- mək olar. Milçəktutan Adi şam Ağ akasiya Ağbaş kələm 4 3 2 1 5 2 23. Bitki orqanlarının yerüstü şəkildəyişmələri Bitkilər aləminin möcüzələrindən biri həşərattutan bitkilərdir. Onların belə adlandırılmasının səbəbi şəklini dəyiş- miş orqanları vasitəsilə həşərat tutmağa uyğunlaşmalarıdır. Bunların nümayəndələrindən biri Azərbaycan- da rast gəlinən qovuqlu bitkisidir. Dur- ğun sularda yaşayan bu bitkinin kökü xüsusi yoxdur. Tükşəkilli yarpaqların uc hissəsində qovuqcuqlar olur. Bu qovuqcuqların köməyi ilə bitki həşəratları tutaraq həzm edir. 1 Quraqlıq bitkisi olan kaktusa nəzər salın. Quraqlıqda yaşaması ilə əla- qədar bu bitkidə hansı dəyişkənliklərin yarandığını müəyyən edin. Xarici mühitin təsirindən bitkinin yerüstü orqanları dəyişikliyə mə- ruz qalır. Belə təsirlər onlarda müəyyən şəkildəyişmələrin yaranması- na səbəb olur. · Bitkinin yerüstü orqanlarında daha hansı dəyişkənliklər ola bilər? · Yerüstü orqanlarda dəyişkənlik nə ilə əlaqədar meydana gəlmişdir? Şəkillərdə yarpağın hansı şəkildəyişmələri göstəril- mişdir? 69 68 CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU / Bitkilərin vegetativ orqanları 2 2 Noxud Nəticəni müzakirə edək: 1. Kaktusun başqa bitkilərdən fərqi nədir? 2. Tikanlar kaktusun hansı orqanıdır? 3. Fotosintez kaktusun hansı orqanında baş verir? 4. Sizcə, kaktusun gövdəsinin ətli olmasının hansı əhəmiyyəti var? Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Yeraltı zoğların xüsusiyyətlərini uyğun xanalarında qeyd edin. dəftərinizə çəkdiyiniz cədvəlin Yeraltı zoğlar Gövdə Yarpaq Tumurcuq Fərqli əlamətlər Soğanaq Gövdə yumrusu Kökümsov 1 2 3 4 5 N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z 2. Şəkildə nə göstəril- mişdir? Rəqəmlərlə işarələnmiş hissələrin adını dəftərinizdə yazın. O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Cədvəli və tamamlayın: dəftərinizə çəkin Kökün şəkildəyişməsi Yerinə yetirdiyi funksiyalar Bitkinin adı Müstəqil təcrübə aparın: 1. Soğanı karton halqa içərisinə yerləş- dirin, sonra su dolu stəkana endirin. 2. Təcrübənin nəticələrini 2 həftə ər- zində hər 3 gündən bir qeyd edərək şəklini çəkin. Açar sözl e r Zoğun şəkildəyişmələri Kökün şəkildəyişmələri Yeraltı zoğların ehtiyat qida maddələri toplaması ilə əlaqədar __ yaranır. Bitki kökləri şəklini dəyişərək __ əmələ gətirir. duru, kök yumrularına isə georgin və qaymaqotunu misal göstər- mək olar. Milçəktutan Adi şam Ağ akasiya Ağbaş kələm 4 3 2 1 5 71 70 CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU / Bitkilərin vegetativ orqanları 2 2 N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Şəkildə göstərilən bitkilərin hansı orqanlarında şəkildəyişmələr mey- dana gəlmişdir? Bu şəkildəyişmələr nə ilə əlaqədardır? 2. Düzgün variantı seçin. Noxudun/kələmin üst yarpaqları bitkini şaquli vəziyyətdə saxlamaq üçün bığcıqlara çevrilmişdir. Üzümün/kaktusun tikanları bitkini artıq su buxarlandırmaqdan qoruyur. Gicitkən/nepentes bitkisi həşəratla qidalana bilir. Açar sözl e r Gövdənin şəkildəyişmələri Yarpağın şəkildəyişmələri Cır armudda, yemişanda tikanlar __, noxu- dun bığcığı və kaktusun tikanları isə __ aiddir. “Bitkilərdə uyğunlaşmalar” cədvəlini dəftərinizə köçürün və tamamlayın. Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Bitkinin adı Yemişan Tikana çevrilmiş yarpaq Şəkildəyişmənin bitki üçün əhəmiyyəti Orqanın şəkildəyişməsi Noxud Dayağa dırmaşmaq Heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən qorunmaq Bığcığa çevrilmiş zoğ üzüm, qarpız, yemiş, boranı bitkilərində rast gəlinir. Noxud və lərgə- də uc yarpaqlar dayağa dırmaşmaqla əlaqədar bığcığa çevrilmişdir. Daşsarmaşığı bitkisi gövdəsində olan əlavə köklərindən , istifadə edir. Tutucu orqan. ışmayan torpaq bəzi bitkilərdə yarpaq tutucu orqana çevrilmişdir. Bu bitkilər azota olan tələbatla- rını ödəyir. Tutucu yarpaqlar şehçiçəyi, nepentes (kü- pəotu), milçəktutan bitkilərində olur. dırmaşmaq çiyələk isə gövdə mənşəli bığcığından çoxalmaq üçün Azot həşərat tutmaqla çat larda bitən Ehtiyat qida maddəsi toplama. Gövdə kimi, yarpaqlar da şəklini dəyi- şərək ehtiyat qida maddəsi toplaya bilir. Kələmin alt yarpaqları buna mi- sal ola bilər. Ehtiyat su toplama. Quru və isti yerlərdə yaşayan kaktus, Afrika süd- ləyəni kimi bitkilərin gövdələri, aloe və aq a va nın yar paqları şək lini dəyişərək su toplayan orqana çevril- mişdir. Tikanlar. Suyu az buxarlandırmaq üçün kaktus, zirinc, ağ akasiya bitki- Bilirsinizmi? Bilirsinizmi? Həşərattutan bitkilər əsasən avtotrof yolla qidalanır. Lakin azota olan tələbatlarını ödəmək üçün xüsusi orqanları şəklini dəyi- şərək həşərat tutmaq üçün uyğunlaşmışdır. Məsələn, şehçiçəyinin (1) yarpaqlarının uzərində yapışqanlı damcılar olan qırmızımtıl vəzili tük- cüklər vardır. Həşərat parıldayan damcı üzərinə qonan zaman yarpağın üzərindəki tükcüklər qatlanaraq həşəratı tutur. Milçəktutanın (2) yarpaqları ucları çıxıntı şəklində olan iki hissədən təşkil olunmuşdur. Hə- şərat yarpaqlardan birinə düşən kimi yarpağın dişcikli küncləri tədricən bağlanır. Tropik Asiyada bitən nepentes (3) bitkisinin yarpağının ucu küpəşəkillidir və ətirli nektara malik olur. Həşərat küpənin kənarına qonarkən sürüşərək küpənin içinə düşür və burada həzm edilir. 3 1 2 Yemişan Kaktus lərində isə yarpaqlar kiçilərək tikanlar ( iynələr, pulcuqlar) əmələ gətirir. Tikanlar cır armud, murdarça və yemişan bitkilərində də müşahidə edilir. Lakin bu tikanlar yarpaqlardan deyil, bitkinin qısalmış zoğla- rından yaranır. Yarpaq və ya gövdələri tikana çevrilən bitkilər suyu az buxarlandırmaqla bərabər, həm də heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən mühafizə olunur. Bığcıqlar. Bəzi gövdəsi zəif olduğu üçün onlar sərbəst su- rətdə bədənini dik saxlaya bilmir. Gövdəni işığa çıxarmaq üçün on- ların gövdə və ya yarpaqlarından dayaq ətrafında burula bilən xüsusi uyğunlaşmalar – bığcıqlar əmələ gəlir. Gövdə mənşəli bığcıqlara şamda – sərvdə – bitkilərin 1 2 3 4 5 71 70 CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU / Bitkilərin vegetativ orqanları 2 2 N N e e o oy yr r e e n nd d iin n ii z z O Oy yr r e e n n d d ii k k ll e e r rii n n iiz zi i y yo ox xll a ay y n n 1. Şəkildə göstərilən bitkilərin hansı orqanlarında şəkildəyişmələr mey- dana gəlmişdir? Bu şəkildəyişmələr nə ilə əlaqədardır? 2. Düzgün variantı seçin. Noxudun/kələmin üst yarpaqları bitkini şaquli vəziyyətdə saxlamaq üçün bığcıqlara çevrilmişdir. Üzümün/kaktusun tikanları bitkini artıq su buxarlandırmaqdan qoruyur. Gicitkən/nepentes bitkisi həşəratla qidalana bilir. Açar sözl e r Gövdənin şəkildəyişmələri Yarpağın şəkildəyişmələri Cır armudda, yemişanda tikanlar __, noxu- dun bığcığı və kaktusun tikanları isə __ aiddir. “Bitkilərdə uyğunlaşmalar” cədvəlini dəftərinizə köçürün və tamamlayın. Öyr Öyr e e ndikl rinizi ndikl rinizi edin edin e e t tbiq t tbiq e e Bitkinin adı Yemişan Tikana çevrilmiş yarpaq Şəkildəyişmənin bitki üçün əhəmiyyəti Orqanın şəkildəyişməsi Noxud Dayağa dırmaşmaq Heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən qorunmaq Bığcığa çevrilmiş zoğ üzüm, qarpız, yemiş, boranı bitkilərində rast gəlinir. Noxud və lərgə- də uc yarpaqlar dayağa dırmaşmaqla əlaqədar bığcığa çevrilmişdir. Daşsarmaşığı bitkisi gövdəsində olan əlavə köklərindən , istifadə edir. Tutucu orqan. ışmayan torpaq bəzi bitkilərdə yarpaq tutucu orqana çevrilmişdir. Bu bitkilər azota olan tələbatla- rını ödəyir. Tutucu yarpaqlar şehçiçəyi, nepentes (kü- pəotu), milçəktutan bitkilərində olur. dırmaşmaq çiyələk isə gövdə mənşəli bığcığından çoxalmaq üçün Azot həşərat tutmaqla çat larda bitən Ehtiyat qida maddəsi toplama. Gövdə kimi, yarpaqlar da şəklini dəyi- şərək ehtiyat qida maddəsi toplaya bilir. Kələmin alt yarpaqları buna mi- sal ola bilər. Ehtiyat su toplama. Quru və isti yerlərdə yaşayan kaktus, Afrika süd- ləyəni kimi bitkilərin gövdələri, aloe və aq a va nın yar paqları şək lini dəyişərək su toplayan orqana çevril- mişdir. Tikanlar. Suyu az buxarlandırmaq üçün kaktus, zirinc, ağ akasiya bitki- Bilirsinizmi? Bilirsinizmi? Həşərattutan bitkilər əsasən avtotrof yolla qidalanır. Lakin azota olan tələbatlarını ödəmək üçün xüsusi orqanları şəklini dəyi- şərək həşərat tutmaq üçün uyğunlaşmışdır. Məsələn, şehçiçəyinin (1) yarpaqlarının uzərində yapışqanlı damcılar olan qırmızımtıl vəzili tük- cüklər vardır. Həşərat parıldayan damcı üzərinə qonan zaman yarpağın üzərindəki tükcüklər qatlanaraq həşəratı tutur. Milçəktutanın (2) yarpaqları ucları çıxıntı şəklində olan iki hissədən təşkil olunmuşdur. Hə- şərat yarpaqlardan birinə düşən kimi yarpağın dişcikli küncləri tədricən bağlanır. Tropik Asiyada bitən nepentes (3) bitkisinin yarpağının ucu küpəşəkillidir və ətirli nektara malik olur. Həşərat küpənin kənarına qonarkən sürüşərək küpənin içinə düşür və burada həzm edilir. 3 1 2 Yemişan Kaktus lərində isə yarpaqlar kiçilərək tikanlar ( iynələr, pulcuqlar) əmələ gətirir. Tikanlar cır armud, murdarça və yemişan bitkilərində də müşahidə edilir. Lakin bu tikanlar yarpaqlardan deyil, bitkinin qısalmış zoğla- rından yaranır. Yarpaq və ya gövdələri tikana çevrilən bitkilər suyu az buxarlandırmaqla bərabər, həm də heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən mühafizə olunur. Bığcıqlar. Bəzi gövdəsi zəif olduğu üçün onlar sərbəst su- rətdə bədənini dik saxlaya bilmir. Gövdəni işığa çıxarmaq üçün on- ların gövdə və ya yarpaqlarından dayaq ətrafında burula bilən xüsusi uyğunlaşmalar – bığcıqlar əmələ gəlir. Gövdə mənşəli bığcıqlara şamda – sərvdə – bitkilərin 1 2 3 4 5 73 72 24. Çiçək Çiçəyin quruluşu şaf edir. O, çiçək saplağı (1), çiçək yatağı (2), kasa yarpaqları (3), ləçəklər (4), erkəkcik (5) və dişicikdən (6) təşkil olunmuşdur. Çiçək saplağı çiçəyi gövdəyə birləşdirir. Çiçək yatağı öz üzərində çiçəyin bütün elementlərini daşıyır və bəzən onları qoruyur. Çiçək- də olan yaşıl yarpaqcıqlar kasa yarpaqları adlanır. Kasa yarpaqları çiçək açılmazdan qabaq onu mühitin xarici təsirlərindən qoruyur. Çiçəkdə müxtəlifrəngli yarpaqcıqlar olur. Bunlar ləçəklər adlanır. Çiçəkli bitkilərdə olan bütün kasa yarpaqları kasacığı, ləçəklər isə çiçək tacını əmələ gətirir. Çiçək tacı həşəratları cəlb etməklə bə- rabər, həm də erkəkcik və dişiciyi qoruyur. Kasacıq və tac birlikdə çiçəkyanlığını əmələ gətirir. . Bütün zoğlar kimi çiçək də tumurcuqdan inki- 4 -cü Bitkilərin generativ orqanları 1 Çiçəyin quruluşu. Təchizat: çiçəkləyən otaq bitkisi. İşin gedişi: 1. Çiçəkləyən otaq bitkisinin çiçəklərini nəzərdən keçirin. 2. Çiçəyin ölçülərinə, hissələrinin sayına, rənginə, ətrinə fikir verin. Bitkinin həyatında çiçəyin rolu barədə mühakimə yürüdün. Nəticəni müzakirə edək: · Çiçəyin hansı hissələrini tanıyırsınız? · Onların quruluşu haqqında hansı fikirləri söyləyə bilərsiniz? 2 2 5. Hansılar zoğun şəkildəyişməsidir? İki cavab seçin: А. Kökümsov В. Soğanaq С. Meyvəkök D. Kök yumruları 6. Yarpağın və zoğun şə- kildəyişmələrini təyin edin. Bitkinin və qarşı- sında şəklini dəyişmiş orqanın adını qeyd edin. А В С ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR 3. Düzgün cavabı seçin: 1. Gövdənin yan tumurcuqları qoltuq/təpə tumurcuqlarıdır. 2. Çiçək rüşeymi olan tumurcuq vegetativ/generativ tumurcuq ad- lanır. 3. Bitkinin vegetativ orqanı yarpaqdır/meyvədir. 4. Gövdə ilə yarpaq arasında qalan bucaq yarpaq qoltuğu/buğuma- rası adlanır. 4. Gövdənin mərkəzindən başlamaqla verilmiş hissələrin ardıcıllığını gös- tərin. 1. Yarpaqları qruplaşdırın: Sadə yarpaqlar Mürəkkəb yarpaqlar 2. Aşağıda verilən sözlərdən istifadə edərək cümlələri tamamlayın: dəyirmi, qapayıcı, sütunvarı, süngərvarı, uzunsov. Yarpağın sütunvarı toxumasının bilavasitə altında__toxuma yerləşir. Yarpağın dəriciyinin altında __toxuma yerləşir. Ağızcıq iki __ hüceyrədən və yarıqdan ibarətdir. Sütunvarı toxumanın hüceyrələri__ formaya malikdir. Süngər toxuma __ formalı hüceyrələrdən əmələ gəlib. A. Oduncaq B. Özək C. Mantar D. Kambi E. Floema 1 2 3 4 5 CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU / Yüklə 64,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|