Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
______________Milli Kitabxana_____________
206
Midiyada, nə də İranın cənubunda zərdüştlük dininə xidmət etmirdilər. Ehtimal edirlər ki, məhz e.ə. VI əsrin sonunda maqlar zərdüştlük dininə də xidmət etməyə başladılar. Avestada Zərdüşt kahinləri atravan adlanırdılar. Atravan "od saxlayan" mənasını daşıyır. Lakin erkən zərdüştlük oda sitayişi əsas müddəa kimi qəbul etməmişdi. Güman etmək olar ki, zərdüştlüyə qədərki kahinlər oda sitayiş edirmişlər, yəni atəşpərəst idilər. Kahinlər atəşpərəstlik ehkamını zərdüştlüyə təxminən e.ə. V-IV əsrlərdə gətirmişdilər. Atəşpərəstlik, qədim dini ayin kimi, İranda təmsil olunmuşdu. E.ə. VIII əsr mixi yazılarında od ilə əlaqədar toponimlər adı çəkilmişdir. Persepol elam mətnlərində "od saxlayan" kahinlər yad edilirdi. İlk atəşpərəstlər müxtəlif etnik mənsubiyyətə malik imişlər. Bəzi tədqiqatçılar Midiya maqlarını İran mənşəli yox, turan (türk) tayfalarına mənsub edirdilər. Zərdüştlüyün yayılması ilə əlaqədar onun təlimini qəbul etmiş maqlar İran dillərini də bilməli idilər, çünki Avesta dili İran dilləri qrupuna aid idi. Maqlar Haxamaniş şahlarının rəsmi kahinləri imişlər. Buna baxmayaraq belə hesab edirlər ki, Haxamanişlər zərdüştlüyü qəbul etməmişdilər. Başqa bir mülahizəyə görə, onlar Zərdüşt dininə sitayiş edirdilər, çünki I Daradan başlayaraq Haxamanişlər Ahuramazdanı yeganə böyük allah hesab edirdilər. Güman edirlər ki, əhali arasında zərdüştlük kök salmamışdı. Herodotun məlumatına görə, farslar məbəd tikməzmişlər, ibadəti açıq havada keçirərmişlər. Haxamanişlər, o cümlədən farslar ölünü dəfn edirdilər, lakin maqlar meyiti basdırmırdılar. Onun qurd-quşa yem kimi qoyurdular, sonra sümükləri torpağa quylayırdılar. Bu ayin zərdüştlüyün ilk mərhələsinə xas deyildi. Farslar köhnə allahlara da sitayiş edirdilər. Erkən zərdüştlük dini ayinləri məbəddə yox, açıq səma altında keçirilirdi. Lakin yerli İran əhalisi arasında məbədlərdə oda sitayiş etmək dini ayini mövcud idi. Yəqin ki, yerli dinlərin Zərdüşt dini ayinlərinə və mərasimlərinə təsiri olmuşdu. Maqların oda sitayiş etməsi və sönməz odu məbədlərdə qoruması ayini qədim olmuş, sonralar məbədlərdə oda ibadət zərdüştlüyə də keçmişdir. Ehtimala görə, I Daranın hakimiyyətindən başlayaraq Haxamanişlər erkən zərdüştlüyü |