Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 251

O vaxt ox istehsal aləti kimi fetişləşmiş-ilahiləşdirilmişdi. 

Piktoqramda ox rəsminin ovçunu bildirdiyini qəbul etsək, 

onda məzmun anlaşılar: bu təsvirli yazıda bir ovçu iki keçi 

öldürmüşdür. Belə bir məzmun bizə  qəribə  gəlsə  də, mis-daş 

dövrünün adamları üçün bu fövqəladə bir hadisənin xəbər 

verilməsi kimi zəruri və lazım idi. Piktoqramın yazılmasından 

məqsəd ovçunun igidliyini qəbilə üzvlərinə bildirmək idi. 

Babadərvişdən tapılmış ikinci piktoqram nümunəsi «M» 

şəklində  və onun üstündə üçbucaq formasında olan iki təsvir 

elementindən ibarətdir. Üçbucağın yuxarı uzadılmış yan xəttinə 

əlavə üç üfqi xətt uzadılmışdır. Belə əlavə xətlər rəsmin yanlarına 

da çəkilmişdir. Tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, 

piktoqramın bu iki rəsmi də mücərrəd təfəkkürün, konkret 

varlıqların rəsmlərinin mücərrədləşdirilməsi 

əsasında 

yaradılmışdır. Aşağıdakı  rəsm quşu, yuxarıdakı isə keçini təmsil 

edir. Sağ  tərəfdəki dairəvi girinti günəşin simvoludur. Buradan 

anlaşılır ki, piktoqrafik yazı kosmoqonik (səma cisimlərinə 

əsaslanan) təsəvvürün təsiri altında cızılmışdır. Nəzərə almaq 

lazımdır ki, qədim rəssamlar, səma cisimlərini simvolik mənalı 

rəsmlərlə göstərirdilər. Buna əsasən deyə bilərik ki, piktoqramdakı 

quş təsviri göyü, keçi rəsmi isə yeri, torpağı təmsil edir. Bizə elə 

gəlir ki, bu yazıda təbiətin iki hissəsi, iki qüvvəsi (yer və göy) 

qarşılaşdırılmış, onların bir-birindən asılılığı  əyani surətdə 

göstərilmişdir. Burada qədim «rəssam» torpağın göyə qarşı olan 

sitayişindən, yağışa olan təmənnasından danışır, sehrkarlıq işinə 

xidmət edir.  

Sonrakı tunc və alban dövrlərində yazılmış Qobustan və 

dulusçuluq piktoqramları isə konkret təfəkkürə  əsaslandığından 

insan və heyvanların real təsvirlərindən yaradılmışdır. 

Tunc dövründə  İran Azərbaycanında olduğu kimi, Şimali 

Azərbaycanda da, xüsusilə Qafqaz Albaniyası  ərazisində qara 

keramika mədəniyyətinin inkişafı yüksək səviyyəyə çatır. 

Cilalı qara keramika Azərbaycanın Xocalı, Mingəçevir, 

Çovdar, Xanlar kimi yerlərində yayılmış qədim məişətlə və dəfn 

ayinləri ilə  əlaqədar inkişaf etmişdir. Belə  məmulatın 

yaradılmasında  əksər hallarda dulusçuluq dəzgahından istifadə 

---