Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 121

tayfalarının və  şumerlərin nailiyyətləri  əsasında yaranmışdır. Bu 

mədəniyyət müstəqil inkişaf yolu keçmiş, Yaxın  Şərqin bir çox 

xalqlarının mədəniyyətinə müəyyən təsir göstərmişdi. İkiçayarası 

xalqlarının memarlıq, incəsənət,  ədəbiyyat, yazı, elmi biliklər 

sahəsində  əldə etdikləri nailiyyətlər Qədim  Şərqin bir sıra 

ölkələrinin mədəni həyatında öz əksini tapmışdı. 

Qədim cəmiyyətlərin ideologiyasının 

əsasını dini 

təsəvvürlər təşkil edirdi. Dini təsəvvürlərin totemizm, animizm və 

fetişizm növləri hələ erkən  əkinçi tayfalarının həyatında mühüm 

yer tuturdu. Yer və göy təbii hadisələri, insan taleyi və güzəranı 

qeyri-təbii qüvvələrin əməlləri ilə bağlanılırdı. Tədricən belə təbii 

qüvvələrə adlar verilmiş, bu və ya digər təbii hadisəni onların adı 

ilə bağlamışdılar.  İkiçayarasının erkən  əkinçi icmaları ayrı-

ayrılıqda bu və ya digər allaha sitayiş edirdilər. Bu icmaların dini 

təsəvvürlərini bərəkət və məhsuldarlıq bildirən ilahə təşkil edirdi. 

Erkən dövrdə allah və ilahələr heyvan görkəmində  təsvir 

olunurdular. Təbiət qüvvələri ilahiləşdirilirdi. Hər bir icma özünün 

himayəçi allahına sitayiş edirdi. Erkən  əkinçilərin etiqadı üçün 

politeizm, yəni çoxallahlılıq səciyyəvi idi. Bu hal ilkin sinifli 

cəmiyyətdə öz varlığını saxlayırdı  və  İkiçayarasında vahid 

dövlətin meydana gəlməsi nəticəsində dini ibadətlərin 

birləşdirilməsi zərurətini ortaya atmışdı.  İkiçayarasında bütün 

allahları və ibadətləri birləşdirən ümum Şumer panteonu yaradıldı. 

Şumer  əsatirləri  İkiçayarasının dini və allahları barədə 

məlumat saxlamışdır. Qaynaqlarda e.ə. III minillik üçün bir neçə 

yüz allahın adı  çəkilir.  Şumerlərin təsəvvürünə görə, ilk əvvəl 

bütün dünya başdan-başa suya qərq olmuşdu. Okean suyunun 

dərinliyində bütün varlığın «böyük anası» ilahə Nammu 

yaşayırmış. Nammunun bətnindən yarımkürə  şəkilli dağ 

qalxıbmış. Dağın başında «böyük ata» allah An, dənizdə yastıvarı 

lövhə üzərində ilahə Ki yaşayırmış. Hər iki ilahi qüvvə bir-birinə 

bitişik imiş. Bu iki allahın nikahından allah Enlil (Ellil) dünyaya 

gəlmişdi. Onun ardınca bu cüt allah xeyli uşaq törətmişdi. Onların 

içərisində yalnız yeddi allah öz qüdrəti və müdrikliyi ilə 

fərqlənirmiş. Bunlar allahların  şurasını  təşkil etməklə bütün 

dünyanı idarə edirmişlər. Enlil allahların başçısı  və  ağsaqqalı 

---