Dəli Budağın bölükləri,
mərkəzdə isə
İç Oğuz bəylərinin bölükləri ilə bəylərbəyi Qazan xan özü yer
tuturdu. İç Oğuz döyüşçüləri oğuz elinin bütün əsgəri təşkilatında aparıcı yer
tuturdu. Beləliklə, bütün Oğuz,
«Qalın Oğuz» birliyinin mərkəzi olan
İç Oğuz, həm də albanların vətəni idi. Tarixi - coğrafi araşdırmalar «Kitab-i Dədə
Qorqud» boylarındakı İç Oğuzun da, xanlar xanı
Bayandur xanın və bəylər bəyi
Qazan Alpın divanlarının (mərkəzi idarə) da Qafqaz Albaniyasının mərkəzi
torpaqlarında:
Kür ilə Araz çaylarının əmələ gətirdiyi təbii
üçbucaqda yerləşdiyini aydın etmişdir.
İkincisi, miladdan sonrakı III yüzillikdə tarixi qaynaqlarda adı çəkilən
Aran, ərəb yazılışında
“Arran ölkəsi” Albaniyanın əski yerli adıdır. Bununla
yanaşı. Aran ölkə adı deyil, həm də boy adı, dil mənsubluğu bildirmişdir, çünki
orta çağ tarixçi və coğrafiyaçıları «Aran dili» anlayışını işlətmişlər. X yüzil
müəllifi
Əl-Müqəddəsi yazmışdır: «Ərməniyyədə (indiki Türkiyə ərazisindədir
- Red.) ermənicə, Arranda Aran dilində danışırlar». Eyni bilgiyə X yüzilin başqa
iki müəllifi
Əl-İstəxri və
İbn Havqəlin yazılarında rast gəlirik.
Sara Aşurbəylinin fikrincə «Aran» sözü əski türk dilindən başqa heç bir Şərq dilində
işlənməmişdir. O yazır ki, «Aran dili» dedikdə «X yüzilə kimi yaranmış olan
Azərbaycan türk dili» nəzərdə tutulurdu. Deməli «Aran» sözünün «Alban» sözü
ilə sinonim olması, aranlıların isə dil baxımından türkcə danışması Qafqaz
Alban əhalisinin başlıca kütləsinin soykök baxımından türk olmasını göstərir.
Uzaq keçmişdən başlayaraq miladın IV - V yüzillərinə kimi Azərbaycanda
bulqar, buntürk, saka, alban /aran/, dondar, tərtər və bu kimi onlarca türk
soyköklü boy və toplumlar yaşamaqda idi. Onların çoxunun adlarına antik
ədəbiyyatda rast gəlirik. Yeni araşdırmalar görə bu toplumların demək olar
hamısı həm Şimali, həm də Cənubi Azərbaycan torpaqlarında yerləşmişdilər.
Bununla yanaşı, onların bir qismi Cənubi Qafqazın başqa bölgələrində, indiki
Gürcüstan və Ermənistan ərazisində yaşayırdı. Azərbaycan
