Hadiso
tobii
şəraitdo, mosolon, dors zamani öyrənilir.
Psixologiyada
eksperimentin
xiisusi
formasi
kimi
foımalaşdın-cı
eksperimcntdon istifado olunur. Onun adi mahiyyotini doqiq ifa-do edir:
forcnalaşdırıcı eksperiment todqiqat prosesindo şagirdlərin
111 və ya başqa şexslərin öyrədilməsini,
onlarda müəyyən keytiyyət lərin inkişaf
ctdirilmosini nəzərdə tutur.
Psixoloji hadisolor çox mürəkkob və rəngarəng olduğu üeün onlan
miixtolif yol və vasitələrin köməyi ilo todqiq etmok müm-kündür.
Təbiətşünaslıq elmlərinin miixtolif saholorindo olduğu kimi, müşahido vo
eksperiment metodlari psixologiya elmində osas metodlar hesab e d i l i r .
Başqa metodlar iso kömokçi metodlar kimi nəzordən keçirilir. Bu baximdan
psixodiaqnostik metodlann ohomiyyotini qeyd etmok lazimdir.
Psixologiyada psixodiaqnostika moqsodilo holo XIX osrin sonlarından
başlayaraq testlordon istifado olunur. Test - ingiliscə^ sınaq demokdir.
Psixologiyada da bu monada işlodilir vo fordi fərqlori öyrənmok moqsodilo
totbiq olunur.
Testlor miixtolif tapşırıq vo suallar şəklindo mütəxossislor tə-» rolindən
işlonilir. Testlərin psixodiaqnostik ohomiyyoti onlann elmi cohotdon no
dərəcodə osaslı olmasindan bilavasito asılıdır.
Psixodiaqnostik metodlar icorisindo sosiometriya (latinca şosietas -
comiyyot vo yunanca - metrco - ölçmok demokdir.) mii hum yer tutur. Bu vo ya
digor qrupda (kollcktivdo) insanlar arasr dakı qarşılıqlı miinasibotlori öyronmok
moqsodilo ondan istifad olunur.
Sosiometriya amerikan psixoloqu C. Moreno torofindon işlə-nilmisdir. Biz
artiq bilirik ki, hor hansi metoddan danışarkən iki co-hoti - onun metodologiyasi
vo texnikasi mosololorini forqlondir mok lazimdir. Bir texniki priyom kimi
sosiometriya qarşılıqlı miinasibotlori öyrənmək üçün olverişlidir.
Sosiometriyanın totbiqi qaydaları ilo qısa tanış olaq. Şagirdlo-ro, tutaq ki,
aşağıdakı məzmunda vəroqo verilir:
Kiminlo birpartada oturmaq istordin?
1-ci .....
2-
ci .....
3-
cü .....
Şagird suala cavab verorkən iiç nəfərin adını qcyd edir. (l-cii kiminlo
oturmaq istəyir, əgor bu mümkün olmasa, 2-ci və 3-cii kiminlo otunnaq istoyir?)
Müvaliq suala sosiometrik meyar dcyilir. Bir sosiometrik seansda ən çoxu 4
sualdan istifado etmok olar (Во zon sosiometrik təcrübolordo «Kiminlo bir
partada otunııaq istə-məzdin?» tipli suallardan da istifado olunur). Şagird suala
cavab verdikdən sonra scçmənin motivini öyrənmok lazimdir. Sosiomet-
112 rik təcriibonin noticələri osasinda cədvol və sosioqram tərtib olunur.
Sosiometrik cədvəl formasına göro idman cədvəllorinə oxşa-yır. Codvəldo
şaquli xətt üzro şagirdlorin (ovvolco qızların, sonra isə oğlanların) adı vo
familiyası əlifba sırası ilə yazılır; üfliqi xott üzro onların sıra nömrəsi qcyd
olunur (bax: cədvəl 1),
Tutaq ki, A. Almaz 1-ci P. Səbinə, 2-ci İ. Korim, 3-cü iso D. Şolalə ilə
otunrıaq istoyir. Onların cədvoldo sıra nömrəsi müvafıq olaraq 5, 7 və 3-dür.
Almazın adının qarşısında üfıiqi xott üzro homin nömrələrin altinda 1, 2, 3
rəqomlorini qcyd edirik. Bu о demokdir ki, A. Almaz beşinci şagirdlə, yoni P.
Sobino ilo 1-ci, yed-dinci şagirdlə - İ. Korimlo 2-ci, üçüncü şagirdlə - D. Şolalə
ilo 3-cü otunriaq istoyir. Cədvəldo şagirdlərin oturmaq istədikləri şa-girdlorin adi
iifiiqi xott üzro belo qeyd olunur. Şaquli xott iizro ki-min neço səs almasi vo
onlardan neçosinin qarşılıqlı olmasi qcyd edilir.
Codvol osasinda miixtolif fonnalarda sosioqramlar tortib oluna bilor (bax:
şokil 22, 23).
Sosiometrik codvol
157
8
Cədvəl J
о-
о.
Q
QQ
Ç
Şokil 22 a. Sosioqramlar (C.Morcnoya görə)
Jfc -------- ~~
Şəkil 23-də təsvir olunmuş
sosioqram
4
kon-sentrik
dairodon ibarətdir. Onu oxla iki
hissoyə
bö-lürlər:
sağda
oğlanlan, sol-da isə qızları
müvafıq surotdo к və H işarələri
ilo göstərirlər. к və H-da şa-
girdin cədvəldəki sıra №-si qeyd
olunur. Mosolon sosioqramda A.
Almaz 1, V. Lalo 2 vo yaxud Q.
Mommod A kimi gostori-lir vo
onlann
kiminlo
oturmaq
istodiklori
miixtolif
xotlorlo
qeyd
edilir
(birto-rəfli
seçməmələri
->
qarşı-lıqlı
seçməni - vo s. kimi if ado
etmok olar).
6 vo daha çox sos al-mış
şagirdlər 1-ci dairədə, 3 — 5 sos
alanlar 2-ci, 1 - 2 sos alanlar iso
3-cii dairo-də yerləşdirilir. Нес
bir sos almayan şagirdlər iso 4-cii
dairodo qeyd olunur.
Bu о demokdir ki, 1 -ci vo 2-
ci dairəyə düşmüş şa-girdlər
sinifdə əlverişli mövqe tuturlar. 3-
cü, xüsu-silə 4-cü dairəyə daxil
ol-muş
şagirdlərin
isə
öz
həmyaşıdlan icorisindo mövqeyi
əlverişli
deyildir.
Onlann
səbəblərini öyrən-mək vo torbiyo
işində nozoro almaq lazimdir.
Sosiometriya hansi formada
totbiq edilirso
Şəkil 23. Sosioqram (Y.L. Kolominskiyə görə)
edilsin, onun nəticələrini müşahidə, eksperiment vo s. yolu ilo do-qiqləşdirmək
zoruridir.
Ictimai rəyi, şəxsiyyotlorarası miinasibotlori vo s. öyrənmək iiçün totbiq
edilon metodlardan biri do intervyüdür. İntervyü sorğu üsulları silsiləsinə daxil
olub mənaca «qarşılaşma», «söhbət», «mü-sahibə» demokdir. О daha çox
birtərəfli kommunikasiya prosesidir. Bu zaman hor hansi məsələ haqqinda
miioyyon bir şəxsin miilahi-zəsi soruşulur.
Psixologiyada intervyii, adoton: a) todqiqatin başlanğıc morho-ləsindo işçi
fərziyyəni müəyyənləşdirmək, b) problem barodo ilkin molumat toplamaq, v)
başqa metodlar vasitosilo yığılmış material-lara olavo faktlar colb etmok üçün
totbiq edilir. Anket sorğusu za-mani intervyiidon forqli olaraq suallara yazılı
surotdo cavab verilir. Homin metoddan sosioloji todqiqatlarda daha geniş
miqyasda istifado edilir.
Psixologiyada iso anket metodu diaqnostik moqsodlo istifado edilir.
Mosolon, kollektivdə şəxsiyyətlərarası miinasibotlorin yax-şılaşdırılması, homin
miinasibotlorin pozulması səbəblərini, qarşı-sını almaq yollanm, kollektiv
iizvlorinin fikir vo mülahizəlorini öy-rənmək iiçün anketdon istifado etmok
faydalıdır. Todqiqatin moq-
114
Şəkil 22 b. Sosioqramlar (C.Morenoya görə)
səd vo vəzifələrindən asılı olaraq foaliyyot proscslori vo mohsulla-rının tohlili
priyomlarından, modcllosdirmo, bioqrafık metodlardan öziinəməxsus şəkildə
istifado olunur.
Beləliklə, aydın olur ki, psixologiyanin todqiqat metodlari сох vo
rongarongdir. Todqiqatin somoroli olmasi üçiin konkret problemin elmi surotdo
hollino imkan veron adckvat metodlar sccilmosi-no xiisusi diqqot yetirilmolidir.
5. Psixologiyada statistik (riyazi)
metodlann totbiqi
Miixtolif metodlann köməyilə oldo edilmiş psixoloji faktlar tohlil olunmah,
şərh edilməli vo ümumiloşdirilmolidir. Bu zaman todqiqatin noticosinin obyektiv
olmasi üçün oldo edilmiş matcrial-ları komiyyət baxımından işləmək, miioyyon
cdilmiş xassonin tipik olduğunu siibut etmok lazimdir. Psixologiyada homin
moqsodlo statistik metodlardan istifado olunur.
Statistik metodlar dedikdo, totbiqi riyazi statistikanin psixologiyada osason
cksperimcntlorin nəticəsini işlomək moqsodilo istifado olunan ayn-ayn metodlari
nozordo tutulur.
Ehtimal montiqindon vo chtimal modcllorindon istifado etmok-lo psixoloji
todqiqatin noticolorinin osaslı olmasını tomin etmok -statistik metodlann
psixologiya sahosindo totbiq edilmosinin başlı-ca moqsodi bundan ibarotdir.
Psixologiyada statistik metodlann totbiqi tarixi osason XIX yiizilliyin 60-ci
illorindən başlayır. Miiasir elm üçün bu sahodo ohomiyyotli olan reqressiya vo
korrelyasiya analizi idcyası F. Hal-tonun (1822 -1911) difcrensial psixologiya
sahosindo apardığı tod-qiqatlarla bağlıdır. intellektual qabiliyyotlori todqiq
etmok iiciin faktor analizinin bozi variantlan işlənilmişdir. Psixoloji testlorin
keyfiyyotini yoxlamaq vo onlan peso seçimindo totbiq etmok iiciin bir sira
xiisusi statistik metodlar yaradılmışdır.
Hal-hazırda psixologiyada statistik metodlann totbiqi sahosindo aşağıdakı
istiqamotlori forqlondirmok olar:
1)
Təsviri statistika. Bu, özüno oldo edilmis matcrialin qruplaş-dırılmasını,
qrafik oksini vo komiyyot tosvirini daxil edir.
2)
Statistik n.ıticə nəzəriyyəsi. Bundan psixoloji todqiqatlarda
116 scçilmiş cəhotlorin yoxlanması nəticəlorini müoyyonləşdirmək üçiin istifado
edilir.
3) Eksperimenthrin planlaşdırılması nəzəriyyəsı. Bu dəyişən-
1өг
arasinda səbəb olaqolərini miiəyyənloşdinnoyə vo yoxlamağa xidmət edir.
Psixologiyada totbiq olunan riyazi metodlar çoxdur: Altcrnativ analiz metodu ilo
miixtolif psixi xassolorin, olamot-lorin, keyfiyyotlorin olmasi vo ya olmamasi
komiyyot baximmdan qiymətləndirilir. Əgor biz homin psixi xasso, olamot vo
kcyfiyyot-lor arasmdakı asılılığı miioyyon etmok istəsok, başqa statistik me-toddan
-korrelyasiya a n a l i z i metodundan istifado etmoliyik. Bundan başqa, hor
hansi bir todqiqat zamam miioyyon bir xasso, olamot vo keyfiyyot miixtolif
variantlarda tozahiir cdir. Qarşıya bu zaman miihiim sual çıxır: homin variantlardan
hansi daha tipikdir? Variasiya analizi metodu tipik, xarakterik əlamotlori tosadüfi
ola-motlordon forqlondirmok imkam verir. Alınan noticolərin mötəbor olub-
olmaması iso xiisusi meyarlara, mosolon, Styudent omsalma Vo s. goro miioyyon
olunur.
Psixologiyada riyazi metodlann miivoffoqiyyotlo totbiqi noin-ki adckvat
metodlann işlonilmosindən. hom do nəzəriyyənin özü-niin inkişaf səviyyosindon
asılıdır.
XX yiizilliyin 70-80-ci illorindo statistik metodlann psixologiya elminin bir
çox saholorino niifuz etmosi bu baximdan hec do to-sadiifi deyildir. Hotta son
zamanlar riyazi psixologiya siirotlo inki-şaf etmiş vo psixologiya elminin nisboton
miistoqil bir sahosino çevrilmişdir. Onun osas vozifosi riyazi metodlann
psixologiyada totbiqi yollanm öyrənmokdən ibarotdir.
Elmşünasların proqnozlarına göro XX osrin sonuna dogru vo XXI əsrdə
psixologiya elminin biitiin saholori riyaziloşəcokdir, başqa sözlə, riyaziyyat, sözün
əsil monasında, bütünliiklo vo tamamilo onun otino vo iliyinə hopacaqdır. Bu
psixologiya elminin in-kişafında yeni keyfiyyot doyişiklikləri ilo olamətdar
olacaqdır. Elmin ənənovi «qeyri-riyazi» saholorino riyaziyyatın niifuz etmosi elmi
biliklorin inkişafır ın qanunauyğun hadisolərindon biridir.
K.Marksın göstordiyi kimi, elm ancaq riyaziyyatdan istifado et-moyə
başladıqda elmə çcvrilir.
117 6.
Psixologiya elminin əhəmiyyəti,
vəzifəlori
və
praktika
ilə
əməkdaşlığının formaları
Psixoloji biliklor həmişə elmi dəyərlə yanaşı praktik əhəmiy-yotə malik
olmuşdur. O, adətən insanların bir-birini tanımasına
ко
ток etmişdir. İndinin
özündə do psixologiya elo bu mənada başa düşülür: adamlar üçün psixoloq, birinci
növbodo, insan sorrafı demokdir.
Та qodim zamanlardan insanları psixoloji cohotdon xarakterizə edondo, adətən
onları bir-birindən fərqləndiron xüsusiyyətlərə daha çox diqqət yetirirdilər.
Holo Qədim Yunanıstanda Aristotelin sevimli şagirdi Tcofrast «Etik
xarakterlor» adlı məşhur traktatında miixtolif insan tiplərini moharətlə təsvir
ctmişdir. Təkcə onu qeyd etmok lazimdir ki, Te-ofrastin bu traktati bir çox osrlər
boyu moşhur olmuşdur. XVI -XVIII əsrlərin görkəmli mütəfokkirləri Mcntcnin
«Təcrübəlor» (1580), Labryuyerin «Teofrastın xaraktcrlori» (1688), Laroşfukun
«Düşüncolər, yaxud əxlaqi kəlamlar və prinsiplər» (1665) və b. osorləri do
psixoloji müşahidələrlo zəngindir. Lakin bununla belo, qeyd etmok lazimdir ki,
istor qodim zamanlarda, istorso do orta osrlordo biz insan xarakterinin parlaq
niimunolorino mohz bodii odobiyyatda tosadiif edirik.
XIX yiizillikdo psixologiyanin miistoqil bir clmə çevrilmosi ilo elmin
özündo yeni şərait yaranmışdı. Fordi forqlor probleminin təkcə müşahidə yolu ilo
öyrənilməsi artıq ictimai təcrüboni tomin etmirdi.
Bu miihiim problemi eksperimental vo riyazi mctodlarla oyron-mok lazim
idi. Elmdo bu zorurotin dork edilmosi noticosindo todri-con yeni bilik sahosi -
diferensial psixologiya formalaşmağa başla-mışdı.
Diferensial (latinca differentia - forq demokdir) psixologiya psixologiya
elninin bir sahosi olub - insanlar eloco do insan qrup-ları arasındakı forqlori,
onlann sobəblərini vo nəticəlorini öyrənir. О bilavasito ictimai praktikanin,
xiisusilo pcdaqoji, tibbi vo miihondislik praktikasimn tosirilo omolo gəlmişdir.
Diferensial psixologiya tennini ilk dofo alman psixoloqu V. Ştcrnin «Fordi
forqlor psi-xologiyası» haqqındakı osorindo (1900) toklif olunsa da, onun osa-lan
xcyli ovvol - XIX yiizilliyin 80-ci illorindo F. Halton torofindon işlənilmişdir. V.
Vundt iimumi psixologiyanin, F. Halton iso
118 diferensial psixologiyanin banisi hesab olunur. Bu yeni istiqamotin ilk
görkəmli nümayəndələri icorisindo A.Bine, A. Lazurski, C. Kettel vo b. miihiim
yer tuturlar.
Diferensial psixologiyanin osas metodu tcstlordon ibarot idi. Onlar ovvolco
fordi, sonralar iso qrup tcstlori kimi totbiq olunur-du. Testlərdən fərdin əqli
inkişaf soviyyosini vo s. miioyyon etmok iiciin istifado edilirdi.
Testlorin noticolori faktor tohlili yolu ilo miioyyon olunur. Xarici ölkolərdə
psixologiya sahosindo C.Spirmenin iki amil nozoriy-yosi vo multifaktor
nozoriyyosi daha geniş yayılmışdır.
İki amil nozoriyyosino goro foaliyyotin hor bir növü iki amillo - iimumi vo
xiisusi faktorla şərtlənir. Ümumi amil foaliyyotin biitiin növlori, xiisusi faktor iso
konkret (riyazi mosololorin holli, mu-siqi, rossamhq, bodii yaradıcılıq vo s.)
foaliyyot sahosi iiciin sociy-yovidir.
Multifaktor (latinca multum - çox demokdir) nozoriyyosi iimumi amili inkar
edir. Homin nəzoriyyəyə goro oqli qabiliyyotlor miixtolif amillorlə şortlənir.
Diferensial psixologiya uzun miiddot fordi forqlorin sobobi mosolosini elmi
şəkildə holl edo bilməmişdir. Xarici ölkə psixologiyasinda bu sahədə mövcud
olan nozoriyyolordo fordi-psixoloji xüsusiyyətlərin şəxsiyyətin hoyat torzindon,
onun inkişafınm sosi-al-iqtisadi vo mədəni şərtlorindon asılı olmasi mahiyyot
etibarilo inkar edilirdi.
Sovet psixologiyasinda insanlar arasinda fordi-psixoloji forqlorin öyrənilmosi
zəminində xiisusi bir istiqamot - diferensial psixo-fızologiya formalaşmışdır.
Diferensial psixologiyanin oldo etdiyi faktlar vo onun noticolori bir cox praktik
mosololorin: işçi heyotinin seçilmosi vo öyrodil-mosi, adamlarda ayn-ayn
xassolorin, meyllorin, qabiliyyotlorin di-aqnostikasi, psixiatrik vo psixoterapevtik
tosirlor, peso yararlığının miioyyon edilmosi, pcşəseçmə vo peşəyönümü vo s.-nin
holli iiciin böyük əhəmiyyotə malikdir.
Diferensnal psixologiya insanlara fordi yanaşmaq iiciin gcniş inıkanlar açırdı.
Psixoloqlar bu mosololoro daha çox diqqot yetir-moyə başlamışdılar. Homin
mosolo oslindo psixi sağlamlıq moso-lesi idi.
Psixologiya psixi sağlamlıq mosololərini tokco öz imkanlan daxilindo holl
edo bilmozdi. O, bu sahədə, başqa elmlorin, birinci
119 növbodə, təbabotin, xüsusilə psixiatriyanın nailiyyətlorindən istifa-də etməli
idi.
Psixologiya ilo tibb elminin qovşağında müstoqil elm sahosi -libbi psixologiya
fonnalaşırdı. Onun yaranmasında psixiatriya da özünəməxsus rol oynamışdır. Lakin
psixoloji elmlor sistemindo psixiatriyanın ohomiyyoti təkcə bununla mohdudlaşmır.
Psixologiya vo psixiatriya bir-biri ilo qarşılıqlı olaqədə olan elm saholoridir.
Psixologiya tarixinə nəzər yetirsok görərik ki, onun inkişafı psixi-atriyanın inkişafı
ilo bilavasito bağlı olmuşdur.
XVIII yiizilliyin
sonundan
etibaron
psixiatrik
ideyalar
psixolo-
giya
sahosino
daha
geniş miqyasda niifuz etməyə başlamışdır. Al-
man iya, İngiltərə vo Amerikadan forqli olaraq bu sahodo on mii-
hiim nailiyyət Fransada (F. Mesmcr, İ. S. Şarko, Т. Ribo, Pyer Ja-
ne, A. Bine vo b.) vo Rusiyada (E. Krepclin, V. F. Qij, V. M. Bex-
terev, A. F. Lazurski vo b.) oldo edilmişdir. Sonralar freydizm, bi-
heviorizm,
humanist
psixologiya
vo
b.
coroyanlar
psixiatrik
ideya-
lardan öz konscpsiyasına miivafiq olaraq istifado ctmişlər.
XIX - XX osrin bir cox məşhur psixoloqları öz tohsillərinə
go-
ro
psixiatr
olmuşlar.
Psixogigiyena,
psixoprafilaktika,
sosial-psixo-
loji
treninq,
autoken
məşq,
autostimulyasiya,
frustrasiya,
psixoloji
müdafıo
və
s.
problemlərin
psixoaloji
istiqamətdo
öyronilməsi
üçün psixiatriyanın ohomiyyoti az deyildir.
Lakin
bununla
yanaşı
olaraq qcyd etmok lazimdir ki, Qorb psixologiyasinda, о cümlədon
ABŞ
psixologiyasinda
adamlann
davranışını
dəyişmok
üçün
miix-
tolif
psixiatrik
vasitəlordən,
mosolon,
psixotrop
prcparatlardan
vo
s.-don istifado edirlor.
Psixiatriyamn aktual elmi-praktik mosololorinin hollindo psixologiya elmi
miihiim rol oynayır. Təsadüfı deyildir ki, miiasir psixiatrik klinikalarda psixoloji
molumatlardan daha gcniş surotdo istifado olunmağa başlanılmışdır.
Psixiatrik praktikada uzun miiddot belo bir «опəпə» borqorar olmuşdu ki,
lazim goldikdo, psixoloji məsəlolori psixiatrın özü holl edirdi, hotta belo bir
yanlış təsəvvür yaranmışdı ki, psixoloqu psixiatr tamamilo ovoz edo bilor. Bir
olmuş əhvalatı yada salmaq istordik: bir dəfo məşhur psixiatrlardan birinə öz
klinikasına işləmok üçiin psixoloq götürmoyi toklif ctmişdilor. О, rişxondlə bclə
cavab vcrmişdir: «Baromctr monim noyimə lazimdir. Mon sadoco olaraq
pəncorədon baxmaqla da havanın песо olacağını miioyyon edo bi-lərəm». Bu
kəlam iki cohotdon maraqlıdır: psixiatr, bir torofdon
120 psixoloqu barometrə oxşadır. Homin
sözlərdo böyük həqıqət vardir. Digor
torofdon iso о, tosdiq cdir ki, psixoloji
məsələlori psixi-atrın özü holl edo bilor.
Halbuki bu hec do belo deyildir. Psixiatnn
öz sözləri ilo desok, havam doqiq (elmi
surotdo) miioyyon etmok iiçün mutloq
barometr lazimdir.
Miiasir psixiatrik klinikaların, xəstəxanaların işindo do mohz peşəkar
psixoloqun iştirakı zoruridir. Bu, birinci növbədo, onunla bağlıdır ki, şəxsiyyotin
anomal inkişafı məsoləlorini psixiatriya vo psixologiya eyni üsullarla öyrənmir.
Psixiatnn osas üsulu klinik müşahidodir. О, xəstənin davranış və rəftarını
bilavasito öyronir, müşahido etdiyi simptomlara osason diaqnoz qoyur. Yaxşı
psixiatr həmişə obrazlı düşünür, xəstəliyi nə-ınki doqiq, hom do bodii cohotdon
parlaq tosvir cdir.
Psixologiya iso psixi hadisoləri mahiyyotcə başqa yolla tohlil edir.
Şəxsiyyətin anomaliyasını öyrənon psixoloq tolobat, motiv, foaliyyot, miinasibot,
mona vo b. kateqoriyalarla düşiinür. Onun osas diaqnostika vasitosi (aloti) klinik
müşahidə deyil, eksperi-mentdir, bu vo ya digor test sınağıdır. Başqa sözlo,
psixoloq insan haqqinda yalmz onun davranışını, adətlərini vo qəribə cəhətlərini
müşahidə ctmək, yaxud, onun söz-söhbətino bilavasito qulaq as-maq yolu ilo
dcyil, daha çox dolayısı ilo - eksperiment, sorğu vo test molumatları vasitosilo
mühakimə yürüdür. O, ancaq bu məlu-matlara əsasən xəstənin şəxsiyyəti
haqqinda əsaslı nəticə çıxanr.
Təcrübodə az tosadüf olunmayan bir cohətə do diqqət yctirok: pasientin
(xəstənin) təkcə zahiri görkomino, hotta bir jestinə göro onun ruhi vəziyyətini
çox vaxt biitiin incoliyi ilo başa düşən psixi-atr-klinist oksər hallarda onlan
nəzəri baximdan izah etmokdə çə-tinlik çəkir və əksinə, şəxsiyyət haqqinda
nozori osorlorin miiəlli-fı olan alim-psixoloq müvafıq olamətləri incəliyi ilə görə
bilmir.
Psixoloji hadisolorin özünoməxsus qanunauyğunluqları vardır. Xəstəliyin
klinik olamotlərinə görə onlan bilavasito miioyyon etmok mümkiin deyildir.
Halbuki xostoliyin klinik əlamətlorini düz-gün başa düşmək üçün onları
şərtlondirən psixoloji qanunaııyğun-luqları öyrənmok lazimdir. Psixiatriya üçün
psixologiyanin, xüsusi-lo onun miihiim sahəlorindon biri olan tibbi psixologiyanin
ohomiyyoti do, hər şcydən ovvol, bundan ibarotdir.
Psixologiya pedaqogika elmi ilo do bilavasito əlaqədardır. Uşaqlann təlim-
tərbiyəsi həmişə psixologiya elminin totbiq sahosi olmuşdur. XIX osrin sonu - XX
osrin ovvollorindo, yuxanda qeyd
121 edildiyi kimi, bu məsələlər о qədər aktuallıq kosb etmişdir ki, onlann
öyrənilməsi zominindo psixologiya elminin iki miixtolif sahosi yaş psixologiyasi
vo pedaqoji psixologiya formalaşmışdır.
Gone noslin torbiyosinin elmi-praktik problcmlorinin oyronil-məsində yaş vo
pedaqoji psixologiya elmlori miihiim rol oynamış-dır. Yaş psixologiyasi uşaqlann,
yeniyetmələrin, gənclərin vo b. psixi inkişafının qanunauyğunluqlarını aydınlaşdırır.
Bu məlumat-lann moktob təcrübəsi üçün böyük ohomiyyoti vardir. Homin fikri
başa düşmək üçün təkcə bir cəhəti yada salmaq kifayotdir ki, uşaq və
yeniyetmələrin psixi inkişafı tolim vo torbiyo prosesindo hoyata keçirilir. Bununla
olaqodar olaraq yaş psixologiyasının məzmu-nu oslindo pedaqoji psixologiyanin
məzmununa uyğun golir. Homin elm saholori -yaş vo pedaqoji psixologiya tarixən
qarşılıqlı əlaqodə inkişaf etmişlər. Pedaqoji psixologiya tolim vo torbiyonin
psixoloji problemlorini öyrənmiş, bir torofdon, pedaqoji elmlorin inkişafma, digor
torofdon, praktik mosololorin hollindo miiollim vo torbiyəçiləro yaxından kömək
göstərmişdir.
Miiasir dövrdə tohsilin sosial funksiyası... əhəmiyyətli dərəcə-do zənginləşir.
Ali məktəbdə tohsili davam etdirmək üçün lazim olan yüksək bilik səviyyəsini
təmin etməklə yanaşı moktob gonclori xalq təsərrüfatında ictimai-faydali omoyo
istiqamotlondir-moli vo onlan buna hazırlamalıdır. Əmək tərbiyəsinə şoxsiyyəti
formalaşdınnağın on miihiim amili kimi vo xalq təsərrüfatının omok ehtiyatlarına
təlobatını ödomək vasitosi kimi baxılmalıdır. Tolim vo torbiyonin indiki təşkili,
peso yönümü bu tolobloro holo uyğun deyildir. Moktobin, ailonin, istehsal
kollektivlorinin, kiitlo-vi informasiya vasitolorinin, odobiyyat vo incosonotin,
biitiin icti-maiyyotimizin olbir soylori ilo hor bir goncdo omoyo şüurlu tolo-bat
torbiyo etmok birinci dorocoli iqtisadi, sosial vo monovi ohomiyyoti olan vəzifədir.
Nəinki şagirdlərin, hom do tolobolorin omok tolimi vo torbiyosinin somoroli toşkili
onlann psixoloji prob-lemlərinin öyronilməsini tolob edir.
Aydın mosolodir ki, psixologiyanin totbiqi mosololori tokco göstərdiyimiz
saholorlə məhdudlaşmır vo mohdudlasa da bilmozdi.
XXI yiizillikdo ictimai praktikanin miixtolif saholorindo psı
Dostları ilə paylaş: |