Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş



Yüklə 1,63 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə70/111
tarix02.01.2022
ölçüsü1,63 Mb.
#40087
növüDərs
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   111
international panel has made its ruling. Belə olduqda yuxan- dakı 
uzun cümlə aşağıdakı şəkildə bölünərək formalaşdmlır: 
The  international  panel  has  made  its  ruling.  Compensation 
has  not  been  paid  by  the  American  steel-exporters.  The  US 
authorities have not obliged them to pay, although they have legal 
obligations  and  have  given  assurance  in  this  respect.  So  Japan 
has decided to react unilaterally. It is quite entitled to do so, as 
the  ruling  of  the  international  panel  has  not  been  respected.  It 
will impose punitive duties on imports of some flat products. Long 
products shoidd not be immediately affected. 
Tərcüməçi  bir  cümlədən  yeddisini  düzəldib.  Beş  cümlədə 
yalnız bir budaq cümlə var. O biri iki cümlə daha mürəkkəbdir. 
Mütərcimin  formalaşdırdığı  mətn  orijinaldan  nisbətən  qısadır. 
Cümlələr  sadələşdirilərək  müxtəlif  və  daha  anlaşıqlı  vasitələrlə 
bir-birinə  bağlanmışdır.  Bu  mətni  tərcümə  elmək  və  onun 
dinləyici tərəfindən qəbulu əvvəlkinə nisbətən asandır. 
Salami üsulu ilə uzun cümlələrə meylli dillərə, məsələn, rus 
dilinə tərcümə etmək asandır, çünki burada budaq cümlələr daha 
çoxdur və onlar müxtəlif əlaqələrlə bir-birinə bağlanır. 
Tərcüməçinin  başlıca  vəzifələrindən  biri  ifadə  tərzinin 
səmərəliliyini  təmin  etməkdir.  Vaxt  onu  həmişə  sıxır.  Natiq 
sözünü  nə  ilə  qurtaracağını  bilir,  mütərcimə  məhəl  qoymadan 
nitqinə 
davam 
edir. 
Mütərcim 
onunla 
ayaqlaşmaq 
məcburiyyətindədir,  o,  natiqi  həm  dinləməli,  həm  də  tərcümə 
etməlidir. Buna görə də o özü müxtəlif üsullar düşünməlidir ki, ən 
yığcam, ən 
148 


qısa ifadə tərzi seçə bilsin. Fikri yığcam ifadə etmək üçün bütün 
dillərdə  imkan  var.  ingilis  dilindən  Azərbaycan  dilinə  tərcümə 
etmək nisbətən asandır, çünki ingilis dili yığcam dildir. Bir sıra 
dillərdə çoxsözlülük var, orijinalı tərcümədə ifadə edərkən birin 
bir tam onda beşə (1:1,5) nisbəti alınır. 
Yığcamlıq  əldə  etməyin  yollanndan  biri  əvvəlki  natiqlərdən 
hər  hansı  birisinin  şərhinə  toxunmaqdır.  Məsələn,  tutaq  ki, 
beynəlxalq konfransda Azərbaycan nümayəndəsi Dağlıq Qarabağ 
münaqişəsinə toxunur və məsələnin mahiyyətini açıqlayır. Sonra 
danışan natiq də eyni məsələyə toxunur və həmin fikri tam təkrar 
edir. Belə olduqda mütərcim vaxta qənaət üçün həmin fikri tam 
tərcümə  etmir,  yalnız  onun  xülasəsini  verir.  Kontekst  məlum 
olduqda mütərcim çox sayda ixtisarlara yol verir, ara sözlərindən 
imtina edir, taftalogiya və təkrardan qaçır. 
Çox  vaxt  mütərcim  tam  texniki  bir  nitqi  tərcümə  edir. 
Şübhəsiz  ki,  belə  çıxış  sadələşdirilməlidir,  çünki  texniki  nitqin 
bütün  detallanm  əhatə  etmək  qeyri-mümkündür.  Bu  cür  çıxışı 
sadələşdirmək mümkün deyilsə, onda  mütərcim ümumiləşdirmə 
üsulundan istifadə edə bilər, məsələn, natiq deyir:  İndi insanlar 
istəyirlər ki, həm soyuducu, həm dondurucu, həm qabyuyan, həm 
paltaryuyan,  həm  paltar  qurudan,  həm  elektrik  sobası,  həm  də 
tozsoranları olsun. Mütərcim isə de
3
dr: İndi insanlar istəyirlər ki, 
evlərində bütün məişət cihazları olsun. Ancaq bu əş- yalann hər 
biri  vacibsə,  onda  tərcüməçi  ümumiləşdirmədən  istifadə  edə 
bilməz. 
Bəzən mətn çox çətin, natiq çox sürətli danışan olur, bəzən bu 
iki  amilin  hər  ikisinə  eyni  vaxtda  rast  gəlinir.  Bu  zaman  nə 
sadələşdirmə,  nə  də  ümumiləşdirmə  mümkün  olmadıqda 
mütərcim  ixtisardan,  atılmadan  (omission)  istifadə  edir.  Belə 
hallarda  mütərcim  natiqin  nitqindəki  ən  mühüm  məqamlan 
saxlayır,  ikinci  dərəcəliləri  buraxır.  Bunun  üçün  tərcüməçi 
qüvvəsinin əsas hissəsini mətnin təhlili və başa düşülməsinə sərf 
etməlidir. Ən çətin məqam budur ki, tərcüməçi hazırki sahə ilə 
149 


bağlı  bildiklərini  natiqin  danışığından  yadda  saxladıqlan  ilə 
sintez edib dinləyicilərə ötürə bilsin. 
Ardıcıl tərcümə zamanı mütərcim məxəz nitqdə yerli, milli, 
institutsional terminlərə rast gəldikdə onlan müəyyən qədər izah 
etməlidir. Buna imkan da var, çünki mütərcim öz sözünü deyib 
qurtarandan sonra natiq nitqinə davam edir. Sinxron tərcümədə 
isə buna vaxt və imkan yoxdur. Burda dinləyicilərin kimliyi də 
vacibdir.  Müəyyən  bir  sahəni  bilən  dinləyicilərə  həmin  sahədə 
mütərcimə təzə görünən hər şeyi izah etməyə ehtiyac yoxdur. 
Məlumdur  ki,  mütərcim  natiqin  dediklərinin  tərcüməsinə 
başlayarkən onun cümləsinin nə ilə bitəcəyini bilmir. Ona görə də 
bu  çətinliyi  aradan  qaldırmaq,  vəziyyəti  müəyyən  qədər 
j^ngülləşdirmək  üçün  mütərcim  irəlini  görməyi  bacarmalı  və 
bunu  öyrənməlidir.  Konfransın  ümumi  konteksti,  materiallann 
əksəriyyəti ilə qabaqcadan tanışlıq mütərcimə nədən sonra nəyin 
gələcəyini təxmin etməyə imkan verir. 
Ola  bilər  ki,  mütərcimin  təxmini  doğru  çıxmasın.  Bu  cür 
səhvlər mətn boyu baş verə bilər, məsələn: tərcüməçi sözü səhv 
eşidə, yaxud nəyisə tamamilə eşitməyə, səhv başa düşə, tamamilə 
başa düşməyə bilər. 
Əgər xəta böyük deyilsə, çox böyük əhəmiyyət kəsb etmirsə 
və  dinləyicilər  bunu  hiss  etməmişsə,  mütərcim  onun  üstündən 
ötüb keçir. Bəzən tərcüməçi əhəmiyyətli bir məsələdə yanlışlığa 
yol  verir,  səhifələri  qanşdınr,  qeyri-məntiqi  nəsə  deyir.  Əksər 
hallarda  dinləjdcilər  mətndən  xəbərdar  olduqlan  üçün  buna 
əhəmiyyət  vermirlər,  tərcüməçi  də  daha  çox  qanşıqlıq 
yaratmamaq  üçün  düzəliş  etmir.  Ancaq  məsələ  çox  vacibsə, 
dinləyicinin  rəğbət  və  etibannı  qazanmaq  üçün  düzəliş 
edilməlidir. 
Mütərcim kobud səhvə yol verirsə, bu da nitqi başa düşməkdə 
dinləyici üçün çətinlik, anlaşılmazlıq yaradırsa, onda tərcüməçi 
öz  qürurundan  bir  təhər  vaz  keçib  düzəlişi  aparmalı  və 
anlaşılmazlığı aradan qaldırmalıdır. 
150 


Danışığında natiq də səhvə yol verə bilər. Ancaq demək olar 
ki, natiqlər çox az hallarda səhvə yol verirlər. Çox vaxt da mü- 
tərcimin  səviyyəsi  çatmır  ki,  natiqin  səhvini  tutsun  və  onu  öz 
bildiyi  çərçivədə  dinləyicilərə  çatdırsın.  Elə  hallar  olur  ki,  mü- 
tərcim  natiqin  nədəsə  səhv  etdiyi  qərarına  gəlir,  ancaq  axırda 
yanıldığı üzə çıxır. Buna görə də mütərcim natiqin səhvinə çox 
ehtiyatla yanaşmalıdır. 
Bununla belə, elə hallar da olur ki, mütərcim natiqin doğrudan 
da  nəyinsə  tarixində,  hansısa  səhifənin  nömrəsində  və  s.  səhv 
etdiyini görür və buna yüz faiz inanır. Məsələn, natiq müəyyən bir 
layihənin dəyərindən danışarkən beş yüz min əvəzinə, beş yüz əlli 

Yüklə 1,63 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   111




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin