qısa ifadə tərzi seçə bilsin. Fikri yığcam ifadə etmək üçün bütün
dillərdə imkan var. ingilis dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə
etmək nisbətən asandır, çünki ingilis dili yığcam dildir. Bir sıra
dillərdə çoxsözlülük var, orijinalı tərcümədə ifadə edərkən birin
bir tam onda beşə (1:1,5) nisbəti alınır.
Yığcamlıq əldə etməyin yollanndan biri əvvəlki natiqlərdən
hər hansı birisinin şərhinə toxunmaqdır. Məsələn, tutaq ki,
beynəlxalq konfransda Azərbaycan nümayəndəsi Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinə toxunur və məsələnin mahiyyətini açıqlayır. Sonra
danışan natiq də eyni məsələyə toxunur və həmin fikri tam təkrar
edir. Belə olduqda mütərcim vaxta qənaət üçün həmin fikri tam
tərcümə etmir, yalnız onun xülasəsini verir. Kontekst məlum
olduqda mütərcim çox sayda ixtisarlara yol verir, ara sözlərindən
imtina edir, taftalogiya və təkrardan qaçır.
Çox vaxt mütərcim tam texniki bir nitqi tərcümə edir.
Şübhəsiz ki, belə çıxış sadələşdirilməlidir, çünki texniki nitqin
bütün detallanm əhatə etmək qeyri-mümkündür. Bu cür çıxışı
sadələşdirmək mümkün deyilsə, onda mütərcim ümumiləşdirmə
üsulundan istifadə edə bilər, məsələn, natiq deyir:
İndi insanlar
istəyirlər ki, həm soyuducu, həm dondurucu, həm qabyuyan, həm
paltaryuyan, həm paltar qurudan, həm elektrik sobası, həm də
tozsoranları olsun. Mütərcim isə de
3
dr:
İndi insanlar istəyirlər ki,
evlərində bütün məişət cihazları olsun. Ancaq bu əş- yalann hər
biri vacibsə, onda tərcüməçi ümumiləşdirmədən istifadə edə
bilməz.
Bəzən mətn çox çətin, natiq çox sürətli danışan olur, bəzən bu
iki amilin hər ikisinə eyni vaxtda rast gəlinir. Bu zaman nə
sadələşdirmə, nə də ümumiləşdirmə mümkün olmadıqda
mütərcim ixtisardan, atılmadan (omission) istifadə edir. Belə
hallarda mütərcim natiqin nitqindəki ən mühüm məqamlan
saxlayır, ikinci dərəcəliləri buraxır. Bunun üçün tərcüməçi
qüvvəsinin əsas hissəsini mətnin təhlili və başa düşülməsinə sərf
etməlidir.
Ən çətin məqam budur ki, tərcüməçi hazırki
sahə ilə
149
Danışığında natiq də səhvə yol verə bilər. Ancaq demək olar
ki, natiqlər çox az hallarda səhvə yol verirlər. Çox vaxt da mü-
tərcimin səviyyəsi çatmır ki, natiqin səhvini tutsun və onu öz
bildiyi çərçivədə dinləyicilərə çatdırsın. Elə hallar olur ki, mü-
tərcim natiqin nədəsə səhv etdiyi qərarına gəlir, ancaq axırda
yanıldığı üzə çıxır. Buna görə də mütərcim natiqin səhvinə çox
ehtiyatla yanaşmalıdır.
Bununla belə, elə hallar da olur ki, mütərcim natiqin doğrudan
da nəyinsə tarixində, hansısa səhifənin nömrəsində və s. səhv
etdiyini görür və buna yüz faiz inanır. Məsələn, natiq müəyyən bir
layihənin dəyərindən danışarkən
beş yüz min əvəzinə,
beş yüz əlli
Dostları ilə paylaş: